Orawa (region)
Orawa (słow. Orava, węg. Árva, niem. Arwa, gór. Ôrawa) – kraina historyczna w Europie Środkowej w dorzeczu rzeki Orawy. Nazwa regionu „Orawa” pochodzi od nazwy jednoimiennej rzeki, a jej źródłosłów nie został dotychczas jednoznacznie zdefiniowany.
| |||
Państwa | |||
---|---|---|---|
Położenie na mapie |
Granice i terytorium
edytujPowierzchnia Orawy wynosi ok. 1900 km². Jej granice, uformowane w trakcie kilkuwiekowej działalności osadniczej, prawie w całości wyznaczają wybitne formy ukształtowania terenu:
- od północy – grzbiet wododziałowy Karpat Zachodnich w obszarze Beskidu Żywieckiego (w tym i Pasma Babiogórskiego);
- od wschodu – dalszy ciąg wspomnianego wyżej działu wodnego, biegnącego grzbietem tzw. Pasma Podhalańskiego i dalej w przybliżeniu linią wododziału Orawy i Dunajca w poprzek Kotliny Orawsko-Podhalańskiej po Tatry Zachodnie;
- od południa – Tatry Zachodnie, Góry Choczańskie i tzw. Szypska Fatra (należąca już do Wielkiej Fatry);
- od zachodu – grzbiety Małej Fatry i Beskidu Żywieckiego (wg podziałów słowackich Gór Kisuckich i fragmentarycznie Beskidów Orawskich).
Osią tak wyznaczonego obszaru, leżącą w linii pd.-zach. - pn.-wsch., jest rzeka Czarna Orawa od źródeł po Jezioro Orawskie, a następnie wypływająca z niego rzeka Orawa po jej ujście do Wagu. Ta druga rozdziela m.in. leżące praktycznie w całości w granicach historycznej Orawy pasma Magury Orawskiej i Skoruszyńskich Wierchów.
Na północnym zachodzie i na północy Orawa graniczy z Żywiecczyzną, a na wschodzie z Podhalem, będącymi częściami Małopolski. Na południu sąsiaduje z Liptowem, a na zachodzie z Kysucami.
Orawa tradycyjnie dzielona jest na Górną i Dolną. Granica między nimi biegnie mniej więcej wzdłuż linii Sucha Góra – Twardoszyn – Magura Orawska.
Narodowości na Orawie
edytujCzęść polska zamieszkana jest przez Polaków i niewielką mniejszość słowacką, natomiast część słowacka przez Słowaków, a także niewielkie mniejszości czeską i polską (ta ostatnia zamieszkuje powiat namiestowski i twardoszyński)[potrzebny przypis].
Teren polskiej Orawy był jednorodny etnicznie – został zasiedlony przez polskich osadników z Małopolski nizinnej i Żywiecczyzny; w osadnictwie brała też w niewielkim zakresie udział ludność wołoska[1].
Do końca XIX wieku mieszkańcy Orawy nie mieli świadomości etnicznej ani narodowej[2]. Twierdzenie to zdecydowanie neguje ks. Ferdynand Machay w swoim pamiętniku "Moja droga do Polski", który w odniesieniu do roku 1910 twierdzi zupełnie coś innego. W następujący sposób opisuje sytuację narodowościową w Jabłonce i w okolicznych miejscowościach: "Trzeba bowiem wiedzieć, że nasi górale w okręgach Trzciana i Namiestów byli głęboko przekonani, - choć mylnie - , że są Słowakami. I kiedy się nasz ruch rozpoczął (1910), myśl polityczna słowacka święciła u nas swe zupełne zwycięstwo. Naprawdę, co to za straszna ironia losu, że 2 1/2 milionowy naród słowacki na skrawkach polskiej ziemi miał tak silne gniazdo! (...) Nawet małe dzieci wrzeszczały hasło ks. Hlinki: 'Za tu našu slovenčinu'!"[3] Do 1918 Orawa należała do Królestwa Węgier. Według spisu z 1910 mieszkało tam 72 125 osób:
Konflikt o Orawę i jej podział
edytujPo I wojnie światowej wybuchł spór pomiędzy Polską a Czechosłowacją o przynależność regionu. Generalny podział narodowościowy był taki, że w Górnej Orawie zamieszkiwała ludność polska, a w Dolnej – słowacka. Planowany plebiscyt nie odbył się, gdyż Polska podczas wojny z bolszewikami zgodziła się na podział bez pytania zainteresowanej ludności o zdanie – Rzeczypospolitej przypadło 12 wsi w Górnej Orawie. W 1924 dokonano wymiany terytoriów – Polska otrzymała resztę wsi Lipnica Wielka (część wsi należała już do Polski), a w zamian oddała wsie Głodówka i Sucha Góra.
W 1938 r. rząd Polski, wykorzystując osłabienie Czechosłowacji po układzie monachijskim, zwrócił się do Pragi z ultimatum o oddanie czterech niewielkich fragmentów terytorium Orawy – m.in. wsi przekazanych Czechosłowacji przez Polskę w 1924 r. (Sucha Góra, Głodówka), fragmentu gminy Trzciana sąsiadującego z wsią Lipnica Wielka (las Krywań oraz pastwisko i las Osadzka), części terytorium miejscowości Bobrów (fragment zachodniego stoku góry Krywań) i Orawskiej Półgóry (Dolina Jałowca od przełęczy Głuchaczki do przełęczy Jałowieckiej z uroczyskiem Jałowiec i południowym stokiem Mędralowej; nową granicę wyznaczał potok Półgórzanka (zmiana ta podyktowana była przebiegiem polskiego szlaku turystycznego, który przed korektą, podobnie jak dziś, prowadził w kierunku Babiej Góry przez terytorium czechosłowackie). Tereny te pozostały w granicach Rzeczypospolitej niecały rok – po wybuchu II wojny światowej objęła je Słowacja (21 listopada 1939 na mocy porozumienia z Hitlerem zajęła ona cały obszar historycznej Orawy). W 1945 r. weszły one w granice Czechosłowacji.
Granicę między Polską a Czechosłowacją określiła umowa zawarta 13 czerwca 1958 r.[4] Do czasu wejścia Polski i Słowacji do układu z Schengen (21 grudnia 2007) istniało na Orawie pięć przejść granicznych (w kolejności od zachodu na wschód): Ujsoły-Novoť, Korbielów-Oravská Polhora, Winiarczykówka-Bobrov, Chyżne-Trstená, Chochołów-Suchá Hora.
Orawa słowacka
edytujPrzeważająca część Orawy znajduje się obecnie w granicach Słowacji, Głównymi miejscowościami części słowackiej są: Dolný Kubín, Trzciana, Namiestów, Twardoszyn, a także ośrodki wypoczynkowe: Zuberzec i Orawice.
Orawa polska
edytujPolska, północno-wschodnia część Orawy (Kotliny Orawskiej) od północy i zachodu ograniczona jest pasmem Beskidu Żywieckiego i obejmuje zachodni skrawek Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Wschodnia granica Orawy przebiega generalnie wzdłuż europejskiego działu wodnego, rozdzielającego zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego, jednak niewielki skrawek północno-wschodni tej krainy leży w dorzeczu Czarnego Dunajca i jest przezeń odwadniany do Wisły, a z nią do Bałtyku[5]. Kotlina Orawska tworzy największy w Polsce region należący do zlewiska Morza Czarnego (poprzez Czarną Orawę, Wag i Dunaj).
Miejscowości:
Przypisy
edytuj- ↑ R. Kantor, Między identyfikacją narodową a regionalną. Przypadek Polskiej Orawy, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, t. 1, 1997, s. 149.
- ↑ R. Kantor, Między identyfikacją narodową a regionalną. Przypadek Polskiej Orawy, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, t. 1, 1997, s. 150.
- ↑ Ferdynand Machay , Moja droga do Polski, „Pamiętnik”, 1938, s. 47 [dostęp 2020-05-01] .
- ↑ Dz.U. 1959 nr 25 poz. 159
- ↑ Andrzej Biedrzycki: Orawskie role, w: „Poznaj Świat” R. X, nr 4 (113), kwiecień 1962, s. 13–16
Bibliografia
edytuj- Ładygin Zbigniew: 7 dni na Orawie Polskiej. Przewodnik turystyczny. Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa-Kraków 1985;
- Matuszczyk Andrzej: Orawa i Pasmo Podhalańskie. Przewodnik monograficzny. Wydawnictwo Górskie, Poronin 1993
- Medzihradský Vlado: Orava. Turistický sprievodca. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1982;
- Orava. Beskid Żywiecki. Turistická mapa 1: 50 000, 3. vydanie, VKÚ harmanec 2001, ISBN 80-8042-246-X.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia Orawy
- „Orawa”: kwartalnik Towarzystwa Przyjaciół Orawy. (djvu) ISSN 1233-4200
- „Rocznik Orawski” (OPE Zubrzyca Górna). (djvu) ISSN 1429-2637
- Spisz i Orawa: zbiór artykułów / pod red. Tadeusza M. Trajdosa. – Kraków, 1995. – ISBN 83-904802-0-4 (djvu)
- Orawski Park Etnograficzny
- Orawa Polska. Problemy geograficzno-polityczne i społeczne
- Gwary Polskie – Orawa
- Orawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 414 .
- Spisz i Orawa – początek drogi do Polski
- Polskie miejscowości należące do Orawy
- Dziedzictwo kulturowe kościoła św. Jana Chrzciciela w Orawce