Pawliwka (obwód wołyński)
Pawliwka, Poryck (ukr. Павлівка) – wieś na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim, w rejonie iwanickim, nad Ługą, 8 km na wschód od Iwanicz i 62 km na zachód od Łucka. W 2001 roku liczyła 914 mieszkańców. We wsi znajdują się: urząd pocztowy, cerkiew, opuszczony kościół oraz pomnik ofiar rzezi wołyńskiej.
 Cerkiew św. Michała Archanioła | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Populacja (2001) • liczba ludności |
| ||||
| Kod pocztowy |
45342 | ||||
Położenie na mapie obwodu wołyńskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 50°37′10″N 24°27′44″E/50,619444 24,462222
| |||||
.jpg)
Historia
edytujMiejscowość po raz pierwszy zanotowana w 1405 roku kiedy kosztem Szczęsnego Czackiego wzniesiony został w niej katolicki kościół pod wyzwaniem św. Trójcy i św. Michała[1]. Osadę w latach 1418-1419 książę wielki litewski Witold Kiejstutowicz nadał za wierną służbę Ilii (Eliaszowi) Wiaczkiewiczowi[1]. W rodzinie tej pozostawała ona do roku 1500 kiedy syn Wasila Korybuta Fiodor pojął za żonę córkę Wiaczkiewiczów i zapoczątkował linię rodową Poryckich[1]. Od tego momentu miejscowość stanowiła gniazdo rodowe książąt Poryckich[2] wzmiankowane w pierwszej połowie XV wieku.
W 1557 roku król Zygmunt II August przez wzgląd na pożar miasta należącego do księcia Aleksandra Poryckiego ze Zbaraża uwolnił je na 10 lat od opłaty wszelkich ceł i myt, wyjąwszy od pogranicznych. Poryck przez lata pozostawał własnością polskich rodów szlacheckich, m.in. Koniecpolskich i Czackich. Przed I wojną światową nad tutejszym jeziorem stały dwa piętrowe, empirowe pałace Czackich zbudowane w 1806 roku przez Tadeusza Czackiego, jeden przeznaczony na bibliotekę i zbiory kolekcjonerskie, w którym przez kilka lat przechowywał pamiątki narodowe m.in. relikwię kości króla Bolesława Chrobrego, czy różnego rodzaju rzeczy pozyskane podczas przeprowadzania badań grobów Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta i Anny Jagiellonki. Główny pałac zdobiła facjata oparta na czterech kolumnach doryckich. W 1916 roku został pałac obrabowany, zniszczono bibliotekę i zbiory porcelany. Natomiast drugi pałac, ów w którym mieszkał Tadeusz Czacki, spalony w 1915 roku przez wojska austriackie, znajduje się obecnie w stanie ruiny. Wraz z nim spaliło się też archiwum Czackich. Pozostała po Tadeuszu Czackim biblioteka z 15 tysięcy tomów wkrótce po jego śmierci w 1813 roku została wywieziona do Puław.
W 1816 Poryck odwiedził Julian Ursyn Niemcewicz i opisał go w „Podróżach Historycznych”.
W czasie powstania listopadowego 11 kwietnia 1831 roku pod Poryckiem rozegrała się jedna z bitew wyprawy Dwernickiego na ziemie zabrane wygrana przez stronę polską. Polacy wzięli około 250 jeńców, 100 koni, oraz 200 sztuk broni i cały tabor. Po tym zwycięstwie generał Józef Dwernicki wydał odezwę do mieszkańców Ukrainy, Wołynia i Podola wzywającą ich do udziału w powstaniu.
W czasie powstania styczniowego doszło do zajęcia miasta przez siły polskie 2 listopada 1863, potem do obrony przed atakującymi Rosjanami, po czym powstańcy wycofali się z Porycka[3]
W czasie I wojny światowej poważnie zniszczona została zabudowa miasta, w tym kościół i pałace.
II wojna światowa
edytujW czasie II Rzeczypospolitej miasto, liczące nieco ponad 2 tys. mieszkańców (w tym ok. połowa Żydów), należało do gminy Poryck w powiecie włodzimierskim, w województwie wołyńskim. Od północy graniczyło z wsiami Lachów i Kłopoczyn, od zachodu z Kolonią Romanowską, od południa z Samowolą i Peresławiczami, od wschodu zaś z Holendernią i Rukowiczami.
Podczas okupacji niemieckiej w pałacu Czackich znajdował się posterunek żandarmerii niemieckiej i Schutzmannschaftu. Niemcy eksterminowali żydowskich mieszkańców miasteczka. W pierwszej egzekucji, która odbyła się we wrześniu 1941 roku zginęło około 100 żydowskich mężczyzn. Pozostałych (900 osób) rozstrzelano we wrześniu 1942 roku. Wraz z nimi zabito podobną liczbę Żydów spoza Porycka[4].
W marcu 1943 roku policjanci ukraińscy z posterunku w Porycku zdezerterowali do UPA porywając i zabijając 7 Polaków. Wkrótce potem Niemcy wycofali się z miasteczka; Polacy zostali poddani terrorowi ukraińskich nacjonalistów. W dniach 11 i 12 lipca 1943 roku oddziały UPA i OUN-B wymordowały polską ludność miasteczka – około 200 osób. W późniejszym czasie spalono pałac Czackich[5].
18 lipca 1944 roku miejscowość zajęły wojska 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej[6].
Zabytki
edytuj- cerkiew (XVII wiek)
- drewniana synagoga (XVII wiek)
- kościół rokokowo-klasycystyczny pw. św. Trójcy i św. Michała Archanioła (XVIII wiek)
- mogiły i pomnik pomordowanych znajdujące się na miejscowym cmentarzu
- dwa jednopiętrowe pałace wybudowane w 1806 roku przez Tadeusza Czackiego w stylu empire. Pierwszy przeznaczony był na bibliotekę i zbiory sztuki. Po śmierci T. Czackiego w 1813 roku 15 tysięcy woluminów trafiło do Puław. Drugi z mansardą położoną na czterech doryckich kolumnach, w którym mieszkał T. Czacki został spalony, razem z archiwum Czackich, przez wojska austriackie 1915 roku podczas I wojny światowej. W 1916 r. pierwszy pałac obrabowano niszcząc bibliotekę i kolekcję porcelany. Drugi na początku XX w. był zupełną ruiną[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Poryck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 832.
- ↑ a b dr Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Kowel – Włodzimierz – Poryck, cz. 5. wolyn.ovh.org. [dostęp 2013-12-26].
- ↑ Stanisław Zieliński: Bitwy i potyczki 1863–1864; na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu. Rapperswil: Fundusz Wydawniczy Muzeum Narodowego w Rapperswilu, 1913, s. 349.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.717
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 896-899, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
- ↑ ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-10)]..
Bibliografia
edytuj- Julian Ursyn Niemcewicz, „Juljana Ursyna Niemcewicza, podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte”, wydawcy A. Franck; B. M. Wolff, Paryż, Petersburg, 1858, Poryck strony: 171-175.
- Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 163, 184, 549, 834, 866, 888, 890, 891, 893, 895, 896-899, 900, 901, 904, 961, 1018, 1027, 1042, 1051, 1058, 1060, 1069, 1088, 1124, 1126, 1128, 1233, 1234, 1254, 1256, 1257, 1267, 1268, 1269, 1271, 1274, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
- Grzegorz Motyka. Ukraińska partyzantka 1942-1960. Rytm Oficyna Wydawnicza. Warszawa. 2006 ISBN 83-7399-163-8. Poryck strona 331.
- „Ilustrowany przewodnik po Wołyniu – 1929” https://web.archive.org/web/20071210103821/http://wolyn.ovh.org/ippw/005.htm
Linki zewnętrzne
edytuj- Poryck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 832. (1887)
- Poryck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 497.