Piotr Łyszczak
Piotr Łyszczak (ur. 11 października 1877 w Skalmierzycach, zm. 25 marca 1962 w Szopienicach) – działacz społeczny, powstaniec śląski, mistrz krawiecki, poseł na Sejm II RP.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Poseł V kadencji Sejmu (II RP) | |
| Okres |
od 28 listopada 1938 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Młodość
edytujUrodzony w Skalmierzycach w powiecie ostrowskim. W wieku 8 lat wraz z bratem Józefem został sierotą. Wychowany w adopcyjnej rodzinie pochodzenia chłopskiego. Po ukończeniu podstawowej szkoły powszechnej, w latach 1892–1895 odbył naukę rzemiosła krawieckiego. Po otrzymaniu kwalifikacji czeladnika, pracował w zawodzie w różnych miastach niemieckich. Po odbyciu 2 letniej służby wojskowej uczęszczał w Berlinie, w latach 1901–1903 na kurs historii Polski oraz ekonomii społecznej zorganizowany przez Związek Towarzystw Polskich. Po ukończeniu tego kursu na polecenie Wojciecha Korfantego wyjechał na Górny Śląsk w charakterze agitatora w wyborach uzupełniających do Parlamentu Rzeszy. Osiadł na stałe w Szopienicach – dzielnicy Katowic, gdzie wraz z żoną Weroniką otwarł samodzielny salon krawiecki.
W latach 1905–1906 współdziałał z ruchem rewolucyjnym – w swym mieszkaniu zorganizował punkt przerzutowy dla prasy i ulotek drukowanych w Gliwicach i Zabrzu oraz działaczy udających się do Zagłębia Dąbrowskiego.
Obok tego rozpoczął działalność narodową i społeczną najpierw w Towarzystwie św. Alojzego w Bytomiu, następnie po roku zorganizował w Szopienicach oddział Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.
W 1907 został skazany na 4 miesiące więzienia wraz z 11 innymi członkami „Sokoła” w procesie o tajne związki „mających na celu antypruską działalność”.
W 1909 został współzałożycielem pierwszego na pruskim wtedy Śląsku, polskiego związku rzemieślników: Towarzystwa Samodzielnych Polskich Krawców na Śląsku, które w swym zamyśle miało sprzyjać polonizacji śląskiego rzemiosła.
Swą działalność społeczną nie zamykał tylko na rzemiośle – był współzałożycielem Towarzystwa Śpiewu im. Wyspiańskiego w Szopienicach, które także w większości finansował, brał także aktywny udział w tworzeniu Towarzystwa Czytelni Ludowych w Szopienicach.
I wojna światowa
edytujPo wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do wojska pruskiego jako kapral rezerwy 12 kompanii 46 pułku piechoty im. Hrabiego Kirchbacha (1 Dolnośląski), a następnie przeniesiony do 2 kompanii 23 pułku piechoty im. von Winterfeldta (2 Górnośląski). Zdemobilizowany w listopadzie 1918 wrócił na Śląsk, gdzie brał udział w powstawaniu zrębów śląskich ogniw Polskiej Organizacji Wojskowej najpierw z myślą aby wspomóc powstanie wielkopolskie. Z ramienia POW, Piotr Łyszczak został komendantem kompanii POW w Szopienicach.
Powstania śląskie
edytujW nocy z 17 na 18 sierpnia 1919 wybuchło w Szopienicach I powstanie śląskie. Tejże nocy o godz. 2°° szopieniccy powstańcy podjęli atak, lecz przebiegł on w zaskakujący sposób. W Szopienicach była rozlokowana wówczas 1 kompania 2 batalionu 64 pułku 32 Brygady Reichswehry, jednak żołnierze tego oddziału nie kwapili się do walki. Wykorzystując ten fakt, a także mając na uwadze brak wystarczającej ilości broni i amunicji wśród powstańców, Łyszczak podjął się najpierw negocjacji z dowódcą oddziału niemieckiego.
Użył tutaj fortelu: oficerowi niemieckiemu przedstawił się jako przedstawiciel 8-tysięcznej wówczas załogi kopalni „Giesche” (dzisiejsza Kopalnia Węgla Kamiennego Wieczorek) oraz zażądał aby żołnierze niemieccy dobrowolnie złożyli broń. Oficer odmówił, ale poprosił Łyszczaka, aby porozmawiał z dowódcą batalionu w Mysłowicach – jednak w końcu żołnierze kompanii poddali się bez walki. W ręce powstańcze wpadło 100 karabinów oraz 7 ckm-ów wraz ze znaczną ilością amunicji. Piotr Łyszczak podzielił swój 200-osobowy oddział na 4 plutony i rozlokował je na odcinku między Szopienicami a Mysłowicami, tworząc przez trzy dni linię frontu, która powstrzymywała przez ten czas wielokrotne ataki niemieckie z użyciem artylerii (baterii 8 dział), 2 pociągów pancernych i samochodów pancernych tak od strony Mysłowic, jak i Katowic. W rezultacie zaciętych walk na odcinku szopienickim Niemcy stracili 123 żołnierzy zabitych, nie licząc rannych, przy 25 powstańcach zabitych i 40 rannych. 20 sierpnia z powodu przewagi sił niemieckich oddział Piotra Łyszczaka wycofał się za graniczną wówczas rzekę Brynicę, na teren Rzeczypospolitej. Za długotrwałą i waleczną obronę odcinka, Piotr Łyszczak został awansowany do stopnia kapitana.
W II powstaniu śląskim Łyszczak był współorganizatorem oddziału powstańczego, który 18 sierpnia 1920 zdobył Szopienice i znów rozbroił miejscowy oddział niemiecki, tym razem Sipo. Równocześnie zajmował się ochroną polskiej inteligencji w rejonie katowickim.
W III powstaniu śląskim na polecenie Wojciecha Korfantego, Łyszczak jako łącznik Naczelnego Dowództwa został organizatorem oddziałów powstańczych.
Lata 1921–1939
edytujW 1922, gdy część Górnego Śląska została przyłączona do Polski, Piotr Łyszczak powrócił do wykonywanego zawodu krawca równocześnie nie zaniedbując aktywności społecznej. Do wybuchu wojny zajmował stanowisko ławnika gminy Szopienice, a w 1926 był współorganizatorem Związku Polskich Samodzielnych Rzemieślników i Drobnych Przemysłowców, organizacji mającej na celu polonizację rzemiosła śląskiego. Był jednym z współtwórcówi idei Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych – pierwszej na Śląsku średniej szkoły technicznej. W 1934 został pierwszym prezesem zarządu powstałej Izby Rzemieślniczej w Katowicach, stanowisko to zajmował do wybuchu wojny.
W wyborach do Sejmu ostatniej przedwojennej (V) kadencji, w 1938, Łyszczak został wybrany na posła województwa śląskiego z ramienia stowarzyszeń kupieckich i rzemieślniczych, Związku Peowiaków oraz Związku Byłych Więźniów Niepodległościowych. W Sejmie zasiadał w Komisji Przemysłowo-Handlowej.
II wojna światowa
edytujW dniu 2 września 1939 wyjechał do Warszawy, by następnie 17 września 1939 wyjechać wraz z rządem poza granice Polski. Po ewakuacji do Rumunii szukał możliwości powrotu do kraju – został jednak ostrzeżony, że jego nazwisko znajduje się na niemieckiej liście osób przeznaczonych do likwidacji (Einsatzliste). Na polecenie rządu na emigracji, we wrześniu 1940 na pokładzie s/s „Warszawa” przedostał się na Cypr, a następnie stamtąd w czerwcu 1941 wypłynął do Palestyny. Tam w lipcu 1941 otrzymał polecenie wypłynięcia poprzez Suez do Durbanu w Południowej Afryce, a stamtąd do obozu polskich uchodźców w Monze (RPA).
W Monze przebywał do 7 stycznia 1943, zajmując się nauką polskich uchodźców. Z Monze otrzymał przeniesienie do obozu polskich dzieci ewakuowanych z ZSRR z Armią Andersa, w Oudtshoorn (RPA), gdzie objął stanowisko kierownika gimnazjum krawieckiego.
Życie i działalność powojenna
edytujPo likwidacji obozu w czerwcu 1947, powrócił do kraju w styczniu 1948. Za swą działalność przedwojenną został wraz z rodziną wyrzucony z mieszkania i pozbawiony pracy. Jednak brak wtedy wystarczającej ilości wykwalifikowanych rzemieślników na Śląsku, oraz wstawiennictwo całego środowiska rzemieślniczego spowodowały, że Łyszczak został w 1950 prezesem Zakładu Doskonalenia Rzemiosła w Katowicach, na którym pozostawał na stanowisku do 1952. Był też członkiem Stronnictwa Demokratycznego oraz Związku Weteranów Powstań Śląskich. Do końca życia prowadził praktykę krawiecką.
Pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Szopienicach wraz z żoną Weroniką z Miłaszewskich Łyszczak – zasłużoną instruktorką i organizatorką medyczną.
Odznaczenia
edytuj- Medal Niepodległości – 16 marca 1937 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[1][2][3]
- Śląski Krzyż Powstańczy
- Honorowa Odznaka Rzemiosła
Przypisy
edytuj- ↑ M.P. z 1937 r. nr 64, poz. 94.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-12-04].
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-12-04].
Bibliografia
edytuj- Grzegorzek J., Pierwsze Powstanie Śląskie 1919 r. w zarysie, Katowice 1935.
- Hanke R., Dzieje rzemiosła polskiego na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim, Warszawa 1980.
- Długajczyk E., Sanacja śląska 1926-1939. Zarys dziejów politycznych. Katowice 1983.
- Wrzosek M., Powstania Śląskie 1919–1921, Warszawa 1971.
- Dubiel P., Z walk o Mysłowice w czasie Powstań Śląskich, Wojskowy Przegląd Historyczny 1966, nr 2.
- Encyklopedia Powstań Śląskich, Opole 1982.