Plaut

Titus Maccius Plautus (ur. ok. 250 p.n.e. w Sarsinie, zm. ok. 184 p.n.e.) – rzymski komediopisarz, jeden z najstarszych (obok Katona Starszego) pisarzy rzymskich, których utwory zachowały się więcej niż we fragmentach, a przy tym jeden z dwóch (obok Terencjusza) komediopisarzy rzymskich, których utwory znamy z bezpośredniego przekazu.

Plaut

Titus Maccius Plautus

Data i miejsce urodzenia	250 p.n.e. Sarsina
Data śmierci	184 p.n.e.
Narodowość	Rzymianin
Język	łacina
Ważne dzieła
Żołnierz samochwał, Kupiec, Bracia

Życiorys

O życiu Plauta wiadomo niewiele. Według przekazów starożytnych urodzić się miał w miasteczku Sarsina w starożytnej Umbrii. Na pisaniu komedii dorobił się sporego majątku, który następnie zainwestował w handel morski, wskutek czego zbankrutował i pozostał bez środków do życia. Dla utrzymania się miał zatrudnić się w młynie przy obracaniu żaren (była to praca zwykle wykonywana przez niewolników lub zwierzęta pociągowe, np. osły albo muły). W czasie wolnym od pracy przy żarnach napisał trzy komedie, a wystawiwszy je odzyskał samodzielność finansową.

Datę jego śmierci przekazuje Cyceron, który (w dialogu Brutus) twierdzi, że Plaut zmarł za konsulatu Publiusza Klaudiusza Pulchra i Lucjusza Porcjusza Licynusa, czyli w 184 p.n.e.

Kwestia nazwiska

W okresie średniowiecza i w czasach nowożytnych sądzono przez długi czas, że Plaut nazywał się Marcus Accius Plautus lub Marcus Actius Plautus, gdyż w bliżej nieokreślonym momencie pomiędzy VI a IX wiekiem n.e. nietypowe (zapewne pochodzenia umbryjskiego) nazwisko Maccius w procesie kopiowania manuskryptów rozpadło się na M. Accius. Dopiero w pierwszej połowie XIX wieku, dzięki odnalezionemu w 1815 palimpsestowi z VI wieku, udało się ustalić, jak właściwie się pisarz nazywał.

Twórczość

Plaut czytający swą sztukę w młynie (mal. Camillo Miola, 1864)

Komedie Plauta (o czym sam zresztą informuje w prologach) to przeróbki i adaptacje komedii greckich należących do nowej komedii attyckiej. Autorem większości opracowanych przez niego fabuł był Menander. Utwory pisane są językiem dosadnym, zbliżonym do potocznej łaciny tamtego okresu i przedstawiają realistycznie wiele sytuacji z ówczesnego życia.

Często stosowanym kryterium podziału jest charakter utworów, dzielonych na komedie:

• charakterów (Truculentus, Miles gloriosus, Aulularia)
• intryg (Epidicus, Asinaria, Curculio, Persa, Pseudolus, Poenulus, Bacchides, Mostellaria)
• pomyłek (Amphitruo, Menaechmi)
• rodzinne (Trinummus, Captivi, Cistellaria, Rudens, Stichus, Vidularia)
• farsy (Mercator, Casina)

Utwory te są pozbawione głębszej refleksji filozoficznej i płytkie pod względem psychologicznym, a w obsadzie aktorskiej – z szeregiem powtarzających się postaci (handlarz niewolników, starzec-sknera, przebiegły niewolnik, pasożyt). Również niewyszukana intryga powiela schemat obecny we wszystkich komediach: wolno urodzony młodzieniec zakochany w niewolnicy albo kurtyzanie, poszukuje na jej wykupienie pieniędzy, które podstępnie zdobywa zaufany i sprytny niewolnik. Po pokonaniu wielu trudności i przeszkód okazuje się, że zarówno on, jak i dziewczyna też są wolno urodzeni, co utrzymaną w wartkim tempie fabułę wieńczy szczęśliwym zakończeniem.

Problem autentyczności

Komedie Plauta cieszyły się w starożytności wielkim powodzeniem, gdyż samo jego nazwisko było gwarancją sukcesu przedstawienia. Z tego powodu wkrótce pojawiło się wiele ich podróbek, gdy niektórzy komediopisarze zaczęli sprzedawać własne sztuki pod nazwiskiem Plauta lub gdy teatry wystawiały obce sztuki z wykorzystaniem jego nazwiska.

Do ogólnego zamieszania w tym zakresie mogły przyczyniać się też zwykłe nieporozumienia: istnieje np. przekaz, że obok Plauta (łac. Plautus) istniał też komediopisarz Plaucjusz (łac. Plautius), co w wyniku właściwości języka w połączeniu z przyjętym w starożytności sposobem tytułowania utworów mogło powodować omyłki (choć z uwagi na sławę Plauta przekłamania te były pewnie jednostronne).

Kanony

W rezultacie już w czasach późnej republiki znano pod nazwiskiem Plauta około stu trzydziestu komedii, zdając jednak sobie sprawę, że część z nich jest mu przypisywana fałszywie. Ponadto oczywiste było, że on sam również mógł dokonywać adaptacji sztuk innych rodzimych komediopisarzy (jak np. Newiusza), podobnie jak to robił z komediami Menandra. Niemniej podjęto wysiłki dla ustalenia kanonu utworów, które bezspornie wyszły spod ręki Plauta. Różni uczeni uznawali przy tym autentyczność różnej ich liczby spośród wspomnianych stu trzydziestu. Wiadomo np. o kanonie Lucjusza Eliusza Stilo, który uznawał autentyczność jedynie 25 komedii.

Kanon warroński

Najbardziej znany był tzw. kanon warroński, ustalony przez Marka Terencjusza Warrona, który podzielił zbiór przypisywanych Plautowi komedii na trzy części:

• komedie autentyczne, co do których żaden z badaczy nie wątpi, że są autorstwa Plauta (Warron wydzielił tu 21 utworów);
• komedie o wątpliwej autentyczności: ich liczba jest nieznana, w tekstach źródłowych pada kilka tytułów jak np. Saturio, Addictus, Fretum (lub Fretus), Neruolaria;
• komedie nieautentyczne, jak Boeotia, Gemini lenones, Condalium, Bis, Agroecus, Commorientes.

Autorytet Warrona sprawił, że do naszych czasów zachowało się w stanie mniej więcej nieuszkodzonym tych 21 komedii, które uznał on za autentyczne. Są to:

Amfitrion (Amphitruo) Komedia ośla (Asinaria) Garnek złota (Aulularia) Siostry (Bacchides) Jeńcy (Captivi) Panna młoda (Casina) Komedia skrzynkowa (Cistellaria)

Wołek zbożowy (Curculio) Epidikus (Epidicus) Bracia (Menaechmi) Kupiec (Mercator) Żołnierz samochwał (Miles gloriosus) Strachy (Mostellaria) Pers (Persa)

Punijczyk (Poenulus) Pseudolus Rudens (Lina) Stichus Trzy grosze (Trinummus) Gbur (Truculentus) Komedia koszykowa (Vidularia)

Z reszty pozostały jedynie tytuły (łącznie 32) i garść fragmentów.

Recepcja

Komedie Plauta wywarły istotny wpływ na rozwój komedii europejskiej. W Polsce interesował się nim już w XV wieku Grzegorz z Sanoka, później Jan Kochanowski. Józef Ignacy Kraszewski przełożył pięć jego utworów (Samochwał, Pasożyt, Trojak, Rozbitki, Koszyk) podczas uwięzienia w berlińskim Moabicie, pośmiertnie opublikowanych drukiem (T.M. Plauta komedyj pięciu parafrazy, Złoczów 1888).

Linki zewnętrzne

• Dzieła Plauta w oryginale dostępne online
• Plaut Utwory
• Ewa Skwara, Plaut - mistrz konceptu
• Plaut – dzieła w bibliotece Polona