Pop (kapłan)
Pop (z gr. pappas, παππάς, ojciec) – przestarzałe potoczne określenie księdza w Cerkwi prawosławnej i katolickich Kościołach wschodnich, w średniowieczu używane także wobec duchownych rzymskokatolickich[1]. Odpowiednik wschodniosłowiańskiego określenia batiuszka (ros. biał. ukr. батюшка, ojczulek). Obecnie w Polsce zwykle zastępowane tytułem ksiądz[2][3][4].
Etymologia
edytujOkreślenie pochodzi od greckiego pappas (παππάς) oznaczającego „ojca”. Jest to termin ogólnosłowiański, od popъ -a, stąd też w węgierskim pap, zapożyczone prawdopodobnie ze staro-wysoko-niemieckiego pfaffo („kapłan”).
W języku staropolskim słowo „pop” oznaczało zarówno ogólnie kapłana, księdza, jak i papieża, np. w Psałterzu floriańskim (70, 77; 109,5; 131,9; 131,17) czy w Pieśni o Wiklefie (w zwrotach „cesarscy popowie są antykrystowie”, „prawdę popi tają” lub „pirzwy [pierwszy] pop Lasota”, czyli papież Sylwester I [łac. silvester – leśny]). Do 2 połowy XIV wieku w Małopolsce i na Śląsku i do pierwszej połowy XVI wieku w Wielkopolsce i Mazowszu; w XVI–XVII w. było też nazwaniem figury gońca w szachach, np. „Pop jeden słucha Królowej spowiedzi...” (Jan Kochanowski Szachy). Stąd liczne w Polsce nazwy miejscowe typu Popowice czy Popowo[5].
W 1774 cesarzowa Maria Teresa Habsburg zmieniła na terenie Galicji nazwę Kościoła unickiego na „greckokatolicki”, zakazano również stosowania określenia „pop” na rzecz księdza i proboszcza.
Od XIX w. czynniki kulturowe i historyczno-polityczne przyczyniały się do ujemnego nacechowania wyrazu „pop”. Dodatkowo w zaborze rosyjskim zaznaczał się związek popa (jak każdego urzędnika carskiego) z rusyfikacją[6]. Propaganda bolszewicka wzmocniła jeszcze pejoratywne znaczenie tego słowa[2].
Użycie współczesne
edytujWspółcześnie przez samych wyznawców kościołów wschodnich jest ono odbierane jako pejoratywne[2][4][7], choć ani Słownik języka polskiego PWN, ani Wielki słownik języka polskiego nie kwalifikują go jako nacechowanego ujemnie[8][9].
Wierni prawosławni w krajach wschodniosłowiańskich używają obecnie określenia batiuszka (ros. biał. ukr. батюшка, ojczulek) lub otiec (ros. отец, ojciec) z imieniem. Jego żona to matuszka lub mateńka. W regionach, gdzie dominuje tradycja ukraińska (Łemkowszczyzna, dawna Galicja), spotyka się czasem określanie księdza tytułem jegomość (ukr. егомость), a jego żony – jejmość (ukr. їмость).
W Polsce prawosławni i grekokatolicy sugerują w miejsce przestarzałego i odbieranego obraźliwie słowa pop używanie w języku polskim tytułu ksiądz[2][4].
Przypisy
edytuj- ↑ pop. wsjp. [dostęp 2015-10-26].
- ↑ a b c d s, Pop czy ksiądz? [online], blog o kapłaństwie i kapłanach, 12 stycznia 2012 [dostęp 2023-03-31] (pol.).
- ↑ Katolicka Agencja Informacyjna KAI, Prawosławny minisłowniczek | eKAI [online], eKAI | Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej, 17 lipca 2012 [dostęp 2023-03-31].
- ↑ a b c Tomasz Korpysz, Ksiądz, a nie pop [online], idziemy.pl [dostęp 2023-03-31] (pol.).
- ↑ Andrzej Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. II: K-P, Agata Mrozowska (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 698–699, ISBN 83-01-13019-9, OCLC 749765283.
- ↑ Zygmunt Gałecki, Dorota Kliza: Dlaczego pop stał się w języku polskim wyrazem obraźliwym?. [w:] Roczniki Humanistyczne 1994 [on-line]. s. 21–38. [dostęp 2020-07-23].
- ↑ Prawosławny Serwis Internetowy.
- ↑ pop I – Słownik języka polskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2020-11-10] (pol.).
- ↑ pop – WSJP [online], wsjp.pl [dostęp 2020-11-10] (ang.).
