Powidzki Park Krajobrazowy
Powidzki Park Krajobrazowy – park krajobrazowy w województwie wielkopolskim, utworzony w 1998 na terenie 7 gmin: Kleczew, Orchowo, Ostrowite, Powidz, Słupca, Wilczyn i Witkowo[1]. Obejmuje powierzchnię 24 887,21 ha[1]. Jeden z dwóch parków krajobrazowych, obok Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego, w powiecie słupeckim.
| |
 Jezioro Powidzkie | |
| park krajobrazowy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Położenie |
gminy: Powidz, Kleczew, Orchowo, Ostrowite, Słupca, Wilczyn, Witkowo |
| Mezoregion | |
| Data utworzenia |
16 grudnia 1998 |
| Akt prawny |
Rozporządzenie Nr 18 Wojewody Konińskiego[1] |
| Powierzchnia |
248,87 km² |
| Obszary chronione | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
 52°27′N 17°57′E/52,450000 17,950000
| |
| Strona internetowa | |
Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego obszar Powidzkiego Parku Krajobrazowego wchodzi w skład makroregionu Pojezierze Wielkopolskie, mezoregionów Pojezierze Gnieźnieńskie i Równina Wrzesińska.
Podstawowym przedmiotem ochrony w Powidzkim Parku Krajobrazowym jest urozmaicona rzeźba terenu, będąca wynikiem działalności lodowca, liczne jeziora, z najpiękniejszym Jeziorem Powidzkim, bardzo bogata flora z licznymi gatunkami chronionymi, wiele zbiorowisk roślinnych, a także bogata fauna, wśród której znaczna liczba gatunków podlega ochronie.
Formy ochrony przyrody
edytujObszar Powidzkiego Parku Krajobrazowego częściowo pokrywa się z obszarem specjalnej ochrony siedlisk Pojezierza Gnieźnieńskiego należącego do sieci Natura 2000. Teren parku znajduje się także w granicach Powidzko-Bieniszewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Fauna
edytujNa terenie parku występuje 196 gatunków ptaków i 34 ssaków. Skład gatunkowy płazów (12) i gadów (5) nie odbiega zasadniczo od okolicznych terenów. W jeziorach parku występują 22 gatunki ryb[2].
Herbowym zwierzęciem Parku jest wydra, która ze względu na liczne jeziora z urozmaiconą linią brzegową, dobrą jakość wody i duże populacje ryb występuje tu stosunkowo licznie (choć brak szczegółowych danych ilościowych)[3]. W dolinach cieków przepływających przez Park można obserwować ślady obecności bobrów[4]. Obcym, inwazyjnym gatunkiem ssaka występującym w Parku i zapewne wywierającym znacząco negatywny wpływ na populacje ptaków wodnych jest norka amerykańska[4]. Poza gatunkami ssaków typowymi dla ekosystemów leśnych Wielkopolski, w Parku regularnie obserwuje się łosie[4].
Awifauna Parku składa się zarówno z gatunków leśnych, jak i ptaków krajobrazu rolniczego i ptaków wodno-błotnych[3]. W Parku od końca lat 90. XX wieku rośnie populacja lęgowa gęgawy[4]. Najliczniejsza lęgową kaczką jest krzyżówka, pozostałe gatunki, takie jak głowienka i czernica, występują nielicznie[4]. Wyspy na Jeziorze Powidzkim są miejscem kolonijnego gniazdowania mewy śmieszki; w okresach niskiego poziomu wody w pierwszych latach XXI wieku na odsłoniętym, piaszczystym dnie jeziora notowano również lęgi rybitwy rzecznej[4]. Postępująca degradacja wilgotnych siedlisk łąkowych w Parku związana z opadającym poziomem wód gruntowych oraz rozwojem turystyki spowodowała wycofanie się z tych terenów ptaków siewkowych gniazdujących na łąkach: rycyków, kszyków, krwawodziobów i czajek[4]. Jesienią na obszarze Parku można zaobserwować duże stada wędrujących gęsi oraz noclegowiska żurawi[4]. Zimą na głębszych jeziorach Parku, szczególnie na Jeziorze Powidzkim, gromadzą się zimujące ptaki[3][5], przede wszystkim duże stada łysek, kaczki nurkujące (czernica, głowienka, gągoł), w tym morskie (ogorzałka, uhla), tracze (nurogęś, bielaczek), a także nury (nur czarnoszyi, nur rdzawoszyi) i perkozy (perkoz dwuczuby, perkoz rogaty)[4].
Ichtiofauna Parku jest bogata ze względu na rozmiary i różnorodność zbiorników wodnych[5]. Rozległe, czyste i głębokie jeziora Parku są jednymi z nielicznych w Wielkopolsce miejsc naturalnego występowania sielawy oraz siei[3] – ten drugi gatunek został jednak w Jeziorze Powidzkim wytępiony w latach 90. XX wieku, a obecnie obserwowane osobniki pochodzą z zarybień[4]. Innym reintrodukowanym gatunkiem jest sum europejski[4]. W jeziorach Parku występują liczne populacje szczupaka, okonia oraz ryb karpiowatych[4]; w wodach stojących terenów mokradłowych Parku występuje chroniony prawnie piskorz[5][3].
Entomofauna Parku nie była do tej pory przedmiotem kompleksowych opracowań[6]. Wiadomo o występowaniu 12 gatunków chruścików jego terenie[6]. W Powidzkim Parku Krajobrazowym znajduje się także izolowane stanowisko rzadkiego w Polsce gatunku ważki – smaglca ogonokleszcza[7].
Flora
edytujNa terenie parku stwierdzono 990 gatunków roślin naczyniowych w 216 zbiorowiskach roślinnych. Wśród roślin 60 gatunków podlega prawnej ochronie[2].
Wśród roślin naczyniowych Powidzkiego Parku Krajobrazowego wyróżnia się jedna z kilkunastu przetrwałych w Polsce populacji selerów błotnych[3]. W bezpośrednim sąsiedztwie Jeziora Powidzkiego znanych było 7 stanowisk tego gatunku; niestety, część z tych populacji zanikła lub została zniszczona w ciągu ostatniej dekady, np. z powodu zasypania piaskiem w trakcie tworzenia sztucznej plaży w Giewartowie, lub zarastania nie użytkowanych już kośnie łąk przez roślinność krzewiastą[8]. Na terenie Parku prowadzono także działania mające na celu aktywną ochronę tego gatunku, m.in. przez reintrodukcję namnożonych w poznańskim Ogrodzie Botanicznym osobników na nowe stanowiska[8]. Innymi wyróżniającymi się gatunkami rzadkich roślin są np. kłoć wiechowata i skrzyp pstry[8]. Co ważne, stanowiska niektórych roślin związanych z terenami podmokłymi, które znajdowano w Parku jeszcze w latach 80. i 90. XX wieku, całkowicie już zanikły w związku ze spadkiem poziomu wód gruntowych, rozlewaniem się zabudowy rekreacyjnej i innymi czynnikami składającymi się na drastycznie zwiększającą się antropopresję[3][8]. Do takich gatunków należą m.in. aldrowanda pęcherzykowata, turzyca dwupienna i lipiennik Loesela[8]. W przeszłości na obszarze Parku w sąsiedztwie znajdujących się w nim jezior znajdowały się torfowiska niskie i przejściowe z unikatową florą; obecnie większość z nich zanikła, a istniejące jeszcze zbiorowiska roślinności torfowiskowej są skrajnie zagrożone[8]. Podobne procesy dotknęły również zbiorowiska łąkowe w Parku[8].
Jeziora na terenie Parku wyróżniają się występowaniem podwodnych łąk ramienicowych, należących do najlepiej zachowanych w Wielkopolsce[3]. Do najcenniejszych jezior ramienicowych w Parku należą jeziora Skorzęcińskie i Budzisławskie oraz niewielkie, zarastające Jezioro Czarne[9]. Jezioro Powidzkie jest natomiast największym jeziorem ramienicowym w zachodniej Polsce[10]. W Jeziorze Powidzkim stwierdzono występowanie 10 gatunków ramienic[10], a w całym Parku – 14[9]. Część z nich jest rzadka lub bardzo rzadka w skali kraju, np. ramienica cienkokolczasta, ramienica wielokolczasta, czy zagrożona w skali Europy ramienica grzywiasta[9]. Łąki ramienicowe jezior Powidzkiego Parku Krajobrazowego są zagrożone przez obniżanie się poziomu wód gruntowych, a także rozwój zabudowy wokół niektórych jezior, co przekłada się na zwiększony ładunek spływających do jezior zanieczyszczeń[10].
Zagrożenia dla przyrody i krajobrazu
edytujKluczowym zagrożeniem dla walorów przyrodniczych Powidzkiego Parku Krajobrazowego jest degradacja znajdujących się w nim jezior, przejawiająca się przede wszystkim obniżaniem się poziomu wody, pogarszaniem się jej jakości, oraz zanikiem i przekształcaniem unikatowych układów roślinności wodnej, z łąkami ramienicowymi na czele[5][10][11]. Choć poziom wody w jeziorach Parku zmienia się z roku na rok, to długoletnia tendencja jest zdecydowanie spadkowa – np. w przypadku Jeziora Powidzkiego, w ciągu ostatnich ok. 30 lat powierzchnia jeziora zmniejszyła się o ok. 200 hektarów, a linia brzegowa w niektórych miejscach przesunęła się o kilkadziesiąt metrów[11]. Łącznie jeziora w Parku straciły powierzchnię ok. 600 hektarów[12]. Kluczową przyczyną niedoboru wody w jeziorach Powidzkiego Parku Krajobrazowego jest działalność odkrywek węgla brunatnego w południowej części Pojezierza Gnieźnieńskiego[11][12][13]. Co istotne, każda kolejna powstająca odkrywka była zlokalizowana bliżej granic Powidzkiego Parku Krajobrazowego[13]. Od wielu lat planuje się przeprowadzenie wielkoskalowych działań mających na celu odwrócenie procesu wysychania jezior w Parku – prace pozostają na etapie tworzenia koncepcji i analiz[13]. Do strat związanych z działalnością lejów depresyjnych wokół kopalni dokładają się też zmiany klimatu i powtarzające się susze[12]. Dodatkowym elementem pogłębiającym degradację naturalnych siedlisk w Powidzkim Parku Krajobrazowym jest bardzo intensywna presja turystyczno-rekreacyjna[3]. Rozrastająca się zabudowa rekreacyjna brzegów jezior nie tylko fizycznie niszczy cenne siedliska przyrodnicze[8], ale i doprowadza do pogorszenia jakości wód jeziornych, np. powodu zanieczyszczeń pochodzących z nieszczelnych szamb czy spływających z opadami z powierzchni utwardzonych[11].
Turystyka
edytujPowidzki Park Krajobrazowy stwarza dogodne warunki do uprawiania turystyki – zarówno stacjonarnej, jak i aktywnej (turystyka piesza, rowerowa, wodna – żeglarstwo i nurkowanie)[5].
Szlaki rowerowe
edytujSystem szlaków rowerowych w Powidzkim Parku Krajobrazowym obejmuje 8 tras podstawowych oraz dodatkowo 3 trasy łącznikowe[5].
Szlak czarny „Cztery Jeziora” (28,5 km)[14]
Trasa: Wilczyn – Grabce – Anastazewo – Osówiec – Mrówki – Wilczyn
Szlak niebieski „Trakt Orchowski” (25,9 km)[14]
Trasa: Orchowo – Linówiec – Suszewo – Szydłówiec – Orchowo
Szlak czerwony „Trakt Słowikowski” (25,9 km)[14]
Trasa: Orchowo – Skubarczewo – Kinno – Słowikowo – Rękawczyn – Orchowo
- Szlak niebieski „Urokliwe Doliny” (26,7 km)[14]
Trasa: Skorzęcin – Ostrowite Prymasowskie – Skubarczewo – Piłka – Skorzęcin
Szlak zielony „Leśna Pętla Zachodnia” (15,2 km)[14]
Trasa: Skorzęcin – Piłka – Skorzęcin-Plaża – Piłka – Gaj
- Szlak czarny „Dookoła Jeziora Niedzięgiel” (24,2 km)[14]
Trasa: Powidz – Skorzęcin – Piłka – Wylatkowo – Powidz
- Szlak zielony „Leśna Pętla Wschodnia” (15,1 km)[14]
Trasa: Wylatkowo – Gruby Dąb – Ostrowo – Wylatkowo
- Szlak niebieski „Dookoła Jeziora Powidzkiego” (35,4 km)[14]
Trasa: Powidz – Ostrowo – Anastazewo – Skrzynka Wielka – Kosewo – Giewartów – Polanowo – Powidz
Uzupełniające sieć tras szlaki łącznikowe są oznaczone kolorem żółtym 
i prowadzą poza granice Parku – do Przyjezierza, Trzemeszna i Witkowa[14].
Szlaki piesze
edytuj
Zielony szlak pieszy (tzw. Królewski) w granicach Parku prowadzi z Gaju do Kochowa, przecinając ciekawy przyrodniczo kompleks leśny na północ od Jeziora Niedzięgiel, następnie przechodząc przez tereny otwarte na zachód od jeziora Niedzięgiel, później przechodząc przez centrum Powidza i opuszczając park na wysokości południowego krańca Jeziora Powidzkiego[14]. Długość szlaku w granicach Parku wynosi ok. 27,5 km.
Czarny szlak pieszy (8,9 km) zatacza pętlę wokół doliny Małej Noteci, przechodząc w sąsiedztwie Jeziora Białego, Jeziora Czarnego i jeziora Piłka[14].
Niebieski szlak pieszy (im. J. Szulczewskiego) prowadzi z Wilczyna przez Mrówki do Przyjezierza[14]. Długość szlaku wynosi 14,5 km[14], w granicach Parku – ok. 7 km.
Ścieżki dydaktyczne
edytuj- Przygoda z przyrodą (5 przystanków, 7 km)[5]
Trasa: Ośrodek Wypoczynkowy w Skorzęcinie – użytek ekologiczny Jezioro Czarne – Piłka – powrót. Ścieżka prezentuje walory przyrodnicze okolic Jeziora Białego[5].
- Mrówki (8 przystanków, 5 km)[5]
Trasa: Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji w Wilczynie – Skansen Archeologiczny w Kownatach-Mrówkach – Grodzisko Świętne. Ścieżka prezentuje faunę i florę oraz wybrane ekosystemy parku, pozwalając również na zdobycie wiedzy z dziedziny historii i archeologii[5].
Ważniejsze miejscowości
edytujAnastazewo, Giewartów, Kosewo, Mieczownica, Mrówki, Orchowo, Powidz, Skorzęcin, Świętne
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Powidzki Park Krajobrazowy. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-06-17].
- ↑ a b O parku. Związek Gmin Powidzkiego Parku Krajobrazowego, 2015. [dostęp 2018-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-17)].
- ↑ a b c d e f g h i Praca zbiorowa, Obszary Natura 2000 i parki krajobrazowe w województwie wielkopolskim, Poznań-Toruń: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Poznaniu / Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego, 2012, ISBN 978-83-934463-5-3.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Paweł Śliwa, Michał Białek, Bogumił Nowak, Fauna Jeziora Powidzkiego, [w:] Bogumił Nowak (red.), Jezioro Powidzkie wczoraj i dziś, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy, 2019, s. 113–124, ISBN 978-83-64979-31-6.
- ↑ a b c d e f g h i j Piotr Basiński, Powidzki Park Krajobrazowy, [w:] Parki krajobrazowe Wielkopolski. Przyroda krajobraz człowiek, wyd. 1 poprawione, Poznań: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego, 2017, s. 62–78, ISBN 978-83-63400-97-2.
- ↑ a b Przemysław Żurawlew, Stanisław Czachorowski, Edyta Buczyńska, Materiały do poznania chruścików (Trichoptera) Powidzkiego Parku Krajobrazowego, „Przegląd Przyrodniczy”, XXVIII (1), 2017, s. 114–116, ISSN 1230-509X.
- ↑ Przemysław Żurawlew, Ponowne stwierdzenie Onychogomphus forcipatus (Linnaeus, 1758) w izolowanej wyspie areału na Pojezierzu Gnieźnieńskim (Polska środkowo-zachodnia), „Odonatrix”, 7 (2), 2011, s. 52–53, ISSN 2544-8188.
- ↑ a b c d e f g h Julian Chmiel, Bogumił Nowak, Izabela Gezella-Nowak, Rośliny naczyniowe Jeziora Powidzkiego i jego okolic, [w:] Bogumił Nowak (red.), Jezioro Powidzkie wczoraj i dziś, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, 2019, s. 75–98, ISBN 978-83-64979-31-6.
- ↑ a b c Maciej Gąbka, Lubomira Burchardt, Ramienice zbiorników wodnych Powidzkiego Parku Krajobrazowego (Wielkopolska), „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 13 (2), 2006, s. 387–398.
- ↑ a b c d Maciej Gąbka i inni, Zbiorowiska makrofitów i fitoplanktonu Jeziora Powidzkiego, [w:] Bogumił Nowak (red.), Jezioro Powidzkie wczoraj i dziś, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, 2019, s. 99–112, ISBN 978-83-64979-31-6.
- ↑ a b c d Bogumił Nowak, Zagrożenia i ochrona wód Jeziora Powidzkiego, [w:] Bogumił Nowak (red.), Jezioro Powidzkie wczoraj i dziś, Warszawa: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, 2019, s. 137–150, ISBN 978-83-64979-31-6.
- ↑ a b c Jan Przybyłek, Środowiskowe uwarunkowania skutków odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego na Pojezierzu Gnieźnieńskim, „Przegląd Geologiczny”, 68 (8), 2020, DOI: 10.7306/2020.24.
- ↑ a b c Jan Przybyłek i inni, Analiza możliwości zasilania jezior Powidzkiego Parku Krajobrazowego zasobami wodnymi rzeki Warty oraz szczytowego stanowiska Kanału Ślesińskiego, Poznań: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, 2020, ISBN 978-83-7986-343-3.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Grzegorz Zwoliński, Anna Dębska (red.), Atlas Rowerowy Powiatu Słupeckiego, Starostwo Powiatowe w Słupcy, Urząd Miasta w Słupcy, 2012, ISBN 978-83-63603-34-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Powidzki Park Krajobrazowy. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego. [dostęp 2018-06-17].