Radzionków
Radzionków (niem. Radzionkau) – miasto, będące jednocześnie gminą miejską, zlokalizowane w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim. Według danych z 31 grudnia 2021 liczyło 16 193 mieszkańców.
| miasto i gmina | |||||
 Urząd Miasta Radzionków | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Konurbacja | |||||
| Data założenia |
XIV w. | ||||
| Prawa miejskie |
1951–1975, 1998 | ||||
| Burmistrz |
Gabriel Tobor (od 2006 r.) | ||||
| Powierzchnia |
13,15[1] km² | ||||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 32 | ||||
| Kod pocztowy |
41-922 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
STA | ||||
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||
 50°23′59″N 18°54′06″E/50,399722 18,901667
| |||||
| TERC (TERYT) |
2413031 | ||||
| SIMC |
0938806 | ||||
| Hasło promocyjne: Radzionków. miasto ludzi z pasją | |||||
Urząd miejski ul. Męczenników Oświęcimia 4241-922 Radzionków | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Geografia
edytujRadzionków leży na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie historycznego Górnego Śląska. Pod względem geologicznym miasto położone jest na garbie Tarnogórskim.
Powierzchnia miasta wynosi 13,15 km²[3], co stanowi 2% powierzchni powiatu.
Według danych z 2002 r. 52,25% powierzchni miasta obejmują użytki rolne, a 0,08% użytki leśne[4].
Geografia polityczna
edytujRadzionków leży w północnej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). Sąsiaduje z miastami: Bytom, Piekary Śląskie, Tarnowskie Góry oraz gminą Świerklaniec.
W latach 1975–1997 część Bytomia, a od 1 stycznia 1998 ponownie samodzielne miasto i gmina. W latach 1975–1998 Radzionków administracyjnie należał do województwa katowickiego (do 31 grudnia 1997 r. jako dzielnica Bytomia). W latach 1945–1951 siedziba wiejskiej gminy Radzionków.
Demografia
edytujDane z 31 grudnia 2008[5]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 16 900 | 100 | 8680 | 51,4 | 8220 | 48,6 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
1274,5 | 654,6 | 620 | |||
Historia
edytuj
Najstarsze wzmianki dotyczące Radzionkowa pochodzą z lat 1326–1357. Są to przechowywane w Watykanie listy opłat podatku zwanego „świętopietrze”. Płynie stąd wniosek, że Radzionków jako osada powstał co najmniej kilkadziesiąt lat wcześniej. Około 1430 r. osada została ograbiona i spalona przez Husytów. Po owym najeździe prawdopodobnie zbudowano stary kościół istniejący do końca XIX w. W okresie reformacji Radzionków przeszedł w ręce protestanckiego dziedzica Hornig de Horna (1540) i w myśl zasady „czyja władza tego religia” (cuius regio, eius religio) kościół został oddany pastorowi (do ok. połowy XVII w.), a część mieszkańców przyjęła nowe wyznanie. W czasie wojny trzydziestoletniej przez okolice osady 5 razy przeciągnęły wojska czego efektem było jej spustoszenie: z 37 istniejących gospodarstw 10 utraciło właściciela i nie odnaleziono żadnych spadkobierców. Ziemie należące do tych gospodarstw przejął tutejszy dziedzic.
W początkach XVIII w. w Radzionkowie stacjonowały wojska austriackie – kirasjerzy pułków Hamilton, Badenio, Schuben. Część żołnierzy zawarła związki małżeńskie osiedlając się tutaj na stałe. W wyniku wojen śląskich Radzionków znalazł się pod panowaniem pruskim. Wielu mieszkańców osady w pruskich mundurach walczyło w wojnach napoleońskich.
Z przełomem wieku XVIII i XIX w. związany jest rozwój osady spowodowany polityką pruską zmierzającą do zaludnienia Śląska i do rozwoju przemysłu w oparciu o kopaliny tu występujące. W 1815 r. na tym terenie funkcjonowały 24 niewielkie kopalnie galmanu, oraz kilka pieców hutniczych. W 1856 roku Józef Lompa pisał: „We wsi Radzionkowie rozwija się górnictwo na galmei, w szybach pod różnymi nazwami, dochód do milionów dochodzi”[6]. W 1871 r. dziedzic radzionkowski Henckel von Donnersmarck założył kopalnię węgla kamiennego Radzionków (zaczęła wydobywać węgiel od 1874 r.). W 1884 r. Donnersmarck w pobliżu kopalni założył hutę cynku „Łazarz”, która produkowała także kwas siarkowy i solny. W tym samym mniej więcej czasie zaczęły powstawać kamieniołomy wydobywające surowiec do wapienników – największy z nich to kamieniołom „Maciej” na Księżej Górze, mający połączenie koleją wąskotorową z wapiennikami w Szarleju. Z rozwojem przemysłu związane było powstanie kolei żelaznych (1870) i dwóch stacji kolejowych, poczty (1882), wodociągu (1904) oraz elektryfikacja osady (1908).
W okresie kulturkampfu mieszkańcy silnie związali się z ruchem katolickim, reprezentowanym przez partię Centrum: np. w wyborach do sejmu Rzeszy w 1877 r. zdecydowanie wygrał kandydat Centrum Ferdynand Radziwiłł otrzymując 364 głosy, zaś liberał Richter zaledwie 99 głosów, a w wyborach do sejmu pruskiego w 1882 r. zdecydowanie wygrał mieszkaniec Radzionkowa Paweł Letocha. W tym samym czasie powstała tutaj pierwsza czytelnia polska, wzrastała także liczba abonentów gazet, w tym polskich: „Katolika” i „Gazety Górnośląskiej”. Od 1885 r. zaczął wystawiać przedstawienia teatr amatorski, w 1899 r. powstała spółka pod nazwą „Kasa oszczędności i pożyczek”, oraz straż pożarna, towarzystwa sportowe i gimnastyczne i chór „Harfa”. Istniejący do dziś kościół wybudowany został w 1875 r. z pieniędzy parafian oraz hrabiego Hugona Henckla Donnersmarcka.
W wyniku podziału Śląska po I wojnie światowej Radzionków w 1922 r. znalazł się w granicach państwa polskiego, wielu mieszkańców brało udział w powstaniach śląskich (1919, 1920, 1921), a w plebiscycie w marcu 1921 r. większość mieszkańców głosowała za Polską – 4778 głosów (za Niemcami 862 głosy). W czasie II wojny Radzionków znalazł się w granicach III Rzeszy. Uczestnicy powstań śląskich trafiali do obozów koncentracyjnych, gdzie zginęło 43 mieszkańców, a dwóch (Kużaj, Szymała) stracono publicznie za działalność konspiracyjną. Rosjanie z kolei pięciu mieszkańców zamordowali w Katyniu i Twerze w 1940 r. (policjanci i wojskowi). W 1945 r. radzieccy żołnierze bez skrupułów zamordowali na ulicach miejscowości trzy osoby. Po wojnie władze komunistyczne przeprowadziły repatriacje mieszkańców narodowości niemieckiej na zachód za Odrę (m.in. proboszcza ks. Józefa Knosałę). W 1951 r. Radzionków uzyskał prawa miejskie – nastąpiła wówczas szybka urbanizacja: wybudowano Dom Kultury (oficjalnie oddany do użytku w 1966 r.), basen wraz z obiektami rekreacyjnymi oraz powstało liceum ogólnokształcące będące do dziś ważną placówką edukacyjną gminy.
W 1975 r. Radzionków został włączony do Bytomia, częścią którego pozostawał do 31 grudnia 1997. 1 stycznia 1998 utworzono samodzielną gminę miejską Radzionków (od 1 stycznia 1999 w powiecie tarnogórskim)[7].
Symbole miasta
edytujHerb
edytujNa herbie Miasta Radzionków widnieje Święty Wojciech (od 1999 r. patron miasta). Postać św. Wojciecha znajduje się w błękitnym polu tarczy hiszpańskiej, na srebrnym obłoku, w szacie srebrno-czerwonej, trzymający w prawej ręce złote wiosło, w lewej ręce krzyż lotaryński[8].
Hejnał
edytujHejnał wykorzystuje charakterystyczne motywy pieśni „Na cześć Wojciecha”, wykonywanej tylko i wyłącznie na terenie radzionkowskiej parafii od niepamiętnych czasów. Motywy pieśni nie są cytowane dosłownie, a jedynie wykorzystane są jej ujęcia melodyczne przekomponowane rytmicznie. Melodyka wykorzystywana jest w części początkowej, która później zostaje rozwinięta przez kompozytora. Hejnał złożony jest z trzech zdań muzycznych, tworzących zamkniętą całość. Hejnał jest odtwarzany codziennie o godzinie 14:00 oraz podczas obchodów świąt państwowych i uroczystości[9].
Flaga
edytujBarwy Flagi odpowiadają barwom użytym w herbie wraz z ich proporcjonalnością. Bławat flagi posiada proporcje 5:8 i składa się z czterech poziomych stref. Strefy ułożone są w poziomie. Barwy srebrna, czerwona i złota są równej szerokości, a barwa błękitna jest trzykrotnie szersza. Flaga jest znakiem symbolizującymi miasto jako gminę i wywieszana jest w miejscach publicznych podczas uroczystości państwowych i lokalnych[9].
Chorągiew
edytujJest uroczystą odmianą flagi i jest dwustronna. Barwy chorągwi odpowiadają proporcjom barw z flagi z umieszczonym herbem miasta[9].
Logo
edytujOd 2004 r. znakiem promocyjnym miasta jest symboliczna litera „R” wpisana w sylwetkę motyla, jako symbol wolności. Autorem logo jest Tomasz Kipka. W 2010 roku do istniejącego logo został dołączony napis „Radzionków – miasto ludzi z pasją”. W ten sposób podkreślono, że Radzionków jest miejscem, w którym pasja i zainteresowania są ważnym elementem codziennego życia lokalnej społeczności[10].
Edukacja
edytujPrzedszkola
edytuj- Przedszkole nr 2 „Pod Topolą”
- Przedszkole nr 3 „Skrzat”
- Przedszkole nr 4 „Bajka”
Szkoły podstawowe
edytuj- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Pawła II
- Szkoła Podstawowa nr 3 specjalna w Zespole Szkół Specjalnych
- Szkoła Podstawowa nr 4 im. Józefa Lompy w Zespole Szkół Podstawowo-Gimnazjalnych
- Szkoła Podstawowa nr 5 im. Tadeusza Kościuszki
- Szkoła Mistrzostwa Sportowego Radzionków
Szkoły ponadpodstawowe
edytuj- Zespół Szkół Specjalnych
- Zespół Szkół Techniczno-Ekonomicznych
- Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 16 w Zespole Szkół Specjalnych
- Szkoła Przysposobiająca do Pracy nr 2 w Zespole Szkół Specjalnych
- Zespół Szkół Techniczno-Humanistycznych (zlikwidowany w 2014 roku)
- Szkoła Mistrzostwa Sportowego Radzionków
Kultura
edytujWspólnoty wyznaniowe
edytuj
Na terenie Radzionkowa działalność religijną prowadzą:
Sport
edytuj- KS „Ruch” Radzionków
- UKS „Ruch” Radzionków
- MKS „Sokół” Radzionków
- UKS „Laba” Radzionków (badminton)[12]
- Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Klub Jeździecki „Lider”
- Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Kultury Fizycznej SP2 – Radzionków
- Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
W 2008 r. w Miejskim Ośrodku Sportu i Rekreacji w Radzionkowie w Parku Księża Góra przy ul. Księżogórskiej 90 oddano do użytku bulodrom z jednym pełnowymiarowym (4x15 m) torem do gry w pétanque. Po bulodromie w Katowicach (Park im. Tadeusza Kościuszki) i Piekarach Śląskich (MOSiR) jest to trzeci tego typu profesjonalny obiekt w aglomeracji górnośląskiej[13]. W 2010 r. przy ulicy Knosały 16 otwarto halę sportową[14].
Turystyka i rekreacja
edytujPark rekreacyjny Księża Góra
Przez miasto przebiegają szlaki turystyczne:
Przez miasto przebiega szlak pielgrzymkowy – Droga św. Jakuba
Administracja
edytujBurmistrzowie Radzionkowa
edytuj- Gustaw Jochlik (1998–2006)
- Gabriel Tobor (od 2006)
Miasta partnerskie
edytujLista miast partnerskich Radzionkowa[15]:
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Podstawowe informacje. bip.radzionkow.pl. [dostęp 2021-12-04]. (pol.).
- ↑ https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ BIP – Urząd Miasta Radzionków.
- ↑ Józef Lompa: Ustęp z podróży po Śląsku (powiat bytomski) [1856]. W: Górny Śląsk i Zagłębie w dawnych opisach. Wiek XIX. Andrzej Zieliński (wybór, wstęp i opracowanie). Katowice: Śląsk, 1984, s. 123. ISBN 83-216-0428-5.
- ↑ Dz.U. z 1997 r. nr 109, poz. 705.
- ↑ Sputnik Software Sp., BIP – Urząd Miasta Radzionków: Uchwała Nr I/N/2/1999 z dn... [online], www.bip.radzionkow.pl [dostęp 2018-07-24].
- ↑ a b c Sputnik Software Sp., BIP – Urząd Miasta Radzionków: Uchwała Nr XLIV/387/2009 z... [online], bip.radzionkow.pl [dostęp 2018-07-24].
- ↑ Beata Ceremuga, Symbole miasta [online], radzionkow.pl [dostęp 2018-07-24] (pol.).
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24].
- ↑ UKS „LABA” Radzionków.
- ↑ Strona przedstawiająca obiekty do gry w petanque w Polsce. [dostęp 2011-08-10]. (pol.).
- ↑ Krzysztof Szendzielorz, Nowa hala sportowa w Radzionkowie [ZDJĘCIA], „tarnowskiegory.naszemiasto.pl”, 10 listopada 2010 [dostęp 2018-07-20] (pol.).
- ↑ Miasta partnerskie. UM Radzionków. [dostęp 2011-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-27)].
Linki zewnętrzne
edytuj- Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Radzionków
- RTSK Radzionków
- Radzionków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 472.