Regulacja językowa
Regulacja językowa – działalność mająca na celu sprawowanie pieczy nad językiem, prowadzona przez autorytatywne gremium. Praktycznym wyrazem instytucjonalnej regulacji języka jest przede wszystkim jego kodyfikacja. Regulacja językowa jest z zasady związana ze stratyfikacją języka – regulacji poddawane są ogólnonarodowe języki standardowe, natomiast dialekty określa się jako odmiany nieregulowane[1]. Zgodnie z koncepcją Praskiego Koła Lingwistycznego regulację (kultywację) języka należy traktować jako zagadnienie kultury języka[2]. Pokrewne (i czasem utożsamiane) terminy to „planowanie językowe” i „polityka językowa”[3][4].
Sposób sprawowania regulacji zmienia się na przestrzeni historii, stosownie do kontekstu społecznego i lingwistycznego. Regulacja może być umotywowana chęcią ochrony wartości narodowych, odczuwanym zagrożeniem języka czy też chęcią utrzymania w języku „porządku”. Bywa postrzegana jako klucz do podtrzymania egzystencji narodu[1].
Szereg wątpliwości budzi zasadność regulacji językowej, a także dopuszczalny stopień jej intensywności. Według części autorów regulacja jest zbędna i nieuzasadniona lingwistycznie; wychodzą oni z założenia, że nie należy ingerować w spontaniczny rozwój języka[1][a]. Spotyka się również opinię, że język standardowy, jako produkt rozwoju społecznego, nie musi podlegać formalnej regulacji; norma komunikacji „wyższej” kształtuje się bowiem w sposób naturalny i arbitralny, podobnie jak normy ubioru[6]. W XX wieku działalność preskryptywistyczna, w tym regulacyjna, została w dużej mierze wyłączona poza zakres zainteresowań językoznawstwa europejskiego, znacznie dystansującego się od wartościowania zmian językowych[7]. Czescy zwolennicy regulacji wskazują jednak na kulturotwórczą funkcję języka, wolę użytkowników języka do zwiększania kultury wypowiedzi, a także potrzebę poszerzania walorów ekspresyjnych języka[1]. Według tych opinii regulacja języka ma umożliwiać odpowiednie ukierunkowanie jego rozwoju, pozwalając na usprawnienie komunikacji i przyswajania języka[8].
Wpływ formalnej regulacji na praktykę językową, w tym na kształt ustandaryzowanego języka ogólnego, ma charakter wysoce ograniczony[9]. W potocznym obiegu można spotkać mylne przekonanie, jakoby gremia regulacyjne miały moc „dopuszczania” bądź „wprowadzania” form do języka. W rzeczywistości instytucje tego rodzaju mogą jedynie doradzać w zakresie stosowania języka, kodyfikować jego normatywną postać – nie mogą jednak „zatwierdzać” elementów językowych[10]. Regulatorzy angażują się natomiast w ustalanie konwencji ortograficznych, które w odróżnieniu od gramatyki są tworem sztucznym[11]; czyni to np. Rada Języka Polskiego[10].
W niektórych krajach kwestie związane z użyciem języka są regulowane ustawami (takimi jak słowacka ustawa o języku państwowym z 1995 r.[1] lub ustawa o języku polskim z 1999 r.).
W węższym rozumieniu regulacja językowa to ingerencja w praktykę językową mająca na celu wprowadzenie lub wyeliminowanie pewnych świadomych skojarzeń, przeprowadzana zwykle przez instytucje państwowe[12].
Uwagi
edytuj- ↑ Jak zauważa czeski językoznawca Václav Cvrček, nie istnieją żadne dowody wskazujące na to, aby w czasach przedlingwistycznych istniały większe bariery komunikacyjne niż dzisiaj. Zdaniem Cvrčka brak regulacji nie czyni języka mniej funkcjonalnym ani mniej zrozumiałym. Uwagę zwraca również fakt, że większość języków świata doskonale funkcjonuje bez takiej formy interwencji[5].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Nebeská 2017 ↓.
- ↑ Neil Bermel, Linguistic Authority, Language Ideology, and Metaphor: The Czech Orthography Wars, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2007 (Language, Power and Social Process 17), s. 270, DOI: 10.1515/9783110197662, ISBN 978-3-11-019766-2, OCLC 290492567 (ang.).
- ↑ Natalìâ Petrìvna Šumarova, Podstawy socjolingwistyki, Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza, 2004, s. 19, ISBN 83-87876-40-2, OCLC 76824303 [dostęp 2023-10-06].
- ↑ Robert L. Cooper, Language Planning and Social Change, Cambridge: Cambridge University Press, 1989, s. 29, DOI: 10.1017/CBO9780511620812, ISBN 0-521-33641-4, ISBN 978-0-511-62081-2, OCLC 1277065657 [dostęp 2023-10-06] (ang.).
- ↑ Václav Cvrček, Mluvíme a píšeme tak špatně? [online], Aktuálně.cz, 25 lutego 2010 [dostęp 2019-11-05] [zarchiwizowane z adresu 2024-02-15] (cz.).
- ↑ Václav Cvrček, Je jazyková regulace potřeba?, „Vesmír”, 87, 811, 2008/11, 6 listopada 2008 [dostęp 2019-07-02] (cz.).
- ↑ Loreta Vaicekauskienė, Nerijus Šepetys (red.), Lithuanian Language Ideology: A History of Ideas, Power and Standardisation [online], 2018, s. 339 [dostęp 2019-07-02] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-24] (ang.).
- ↑ Jana Hoffmannová-Jiřičková, Současný stav a perspektivy jazykové kultury, „Český jazyk a literatura”, 29–30, Státní pedagogické nakl., 1979, s. 282, Cytat: Regulace jazyka má především usměrňovat fungování i vývoj spisovného jazyka tak, aby jazyková komunikace i osvojování jazyka probíhalo bez zbytečných poruch a konfliktů; cílem regulace je optimální uspokojování komunikačních potřeb společnosti. (cz.).
- ↑ M.A.K. Halliday, Colin Yallop, Lexicology: A Short Introduction, London: Continuum, 2007, s. 42–49, ISBN 978-0-8264-9479-5, OCLC 741690096 (ang.), patrz s. 44–45.
- ↑ a b Kodyfikacja normy [online], Rada Języka Polskiego [dostęp 2019-12-07].
- ↑ Karel Sýkora, Jaký je vlastně rozdíl mezi gramatikou a pravopisem? [online], Blog iDNES.cz, 26 stycznia 2016 [dostęp 2019-06-03] (cz.).
- ↑ Hadumod Bußmann, Routledge dictionary of language and linguistics, Gregory Trauth, Kerstin Kazzazi (tłum.), London: Routledge, 1996, s. 652, DOI: 10.4324/9780203980057, ISBN 0-415-20319-8, ISBN 0-415-02225-8, ISBN 978-0-203-98005-7, OCLC 41252822 (ang.).
Bibliografia
edytuj- Iva Nebeská, Regulace jazyka, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2020-12-12] (cz.).