Ulica Retoryka w Krakowie

ulica Retoryka
	Stare Miasto
	; Widok na północ, z pl. J. Kossaka
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Przebieg
	Położenie na mapie Krakowa ulica Retoryka
	Położenie na mapie Polski ulica Retoryka
	Położenie na mapie województwa małopolskiego ulica Retoryka
	50,057885°N 19,928452°E/50,057885 19,928452
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Retoryka – ulica w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Nowym Świecie. Stanowi przedłużenie ulic Wenecja oraz Garncarskiej, a rozpoczyna się na skrzyżowaniu z ulicą Józefa Piłsudskiego. Prowadzi do ulicy Zwierzynieckiej i ulicy Powiśle.

Ulica biegnie przez teren dawnej posiadłości, nazywanej Ossolińszczyzna bądź Retoryka. Na początku XVII wieku stał tu dwór; w połowie tego stulecia Ossolińscy założyli tu jurydykę Retoryka, zniesioną w 1801 roku.

Została wytyczona w 1883 na zachodnim brzegu rzeki Rudawy, obecna nazwa od 1890. Zabudowę rozpoczęto ok. 1887, pierwotnie na prawym brzegu rzeki. Lewy brzeg zajmowały początkowo stare, parterowe domy stojące bezpośrednio nad brzegiem rzeki, zasypanej na tym odcinku w latach 1910–1912 (na budynku „Sokoła” u zbiegu z Piłsudskiego pamiątka po dawnych powodziach: znak wysokiej wody z 12 VII 1902). Na miejscu zasklepionego koryta powstała zadrzewiona aleja rozdzielająca dwa trakty ulicy.

Nazwa Retoryka pochodzi od istniejące w tej okolicy w XVII wieku jurydyki (folwarku).

Krakowscy radni przyjęli w dniu 18 lutego 2021 roku uchwałę o nadaniu fragmentowi zieleńca między jezdniami ulicy pomiędzy skrzyżowaniami z ul. J. Piłsudskiego i z ul. Smoleńsk nazwy „Skwer Praw Kobiet”.

Zabudowa

Budynki znajdujące się przy ulicy to głównie kamienice czynszowe powstałe na przełomie XIX i XX wieków.

Kamienice Talowskiego

Przy ulicy Retoryka (pod numerami 1, 3, 7, 9 i 15) znajduje się zespół kamienic, zaprojektowanych pod koniec XIX wieku przez architekta Teodora Talowskiego:

nr 1 – Kamienica Pod śpiewającą żabą, 1890. Budynek utrzymany jest w stylu nawiązującym do renesansu północnego i wykonany z jasnego kamienia kontrastującego z cegłą. Zdobi go rzeźba muzykującej żaby, umieszczona na fasadzie. Jest to nawiązanie do rechotu żab, jaki było słychać w okolicy (środkiem ulicy płynęła Rudawa) oraz z przeznaczeniem budynku (była to szkoła muzyczna)^[1].
nr 3 – 1891.
nr 5 – 1887 Talowski (?)
nr 7 – Festina lente, 1887. Fasada jest asymetryczna, zbudowana z różnych materiałów. Znajdują się na niej inskrypcje: Festina lente (Spiesz się powoli) i Ars longa vita brevis (Życie (jest) krótkie, sztuka długotrwała) oraz kartusz z nazwiskiem autora i tarcza herbowa. Do kamienicy dobudowano w 1929 roku trzecie piętro, wtedy też zniszczono oryginalny portal^[1].
nr 9 – Faber est suae quisque fortunae (Kamienica Pod Osłem), 1891. Dom własny Talowskiego. Na fasadzie znajduje się głowa osła, która nawiązująca do inskrypcji, nawołującej do upartego dążenia do celu (Każdy jest kowalem swojego losu)^[2].
nr 15 z sentencją Długo myśl – prędko czyń, 1888.

ul. Retoryka od 1 do 9
ul. Piłsudskiego 26
(ul. Retoryka 1)
Pod śpiewającą żabą.
ul. Retoryka 3
ul. Retoryka 5
Talowski (?)
ul. Retoryka 7
Kamienica Festina lente.
ul. Retoryka 9
Kamienica pod Osłem.
ul. Retoryka 15

Inne domy

Oprócz tych domów, przy ulicy znajdują się także:

nr 4 – Dom stu balkonów (lub Dom o stu balkonach) z 1962^[3], zaprojektowany przez Bohdana Lisowskiego.
nr 10 – Dom Egipski, którego nazwa pochodzi od nieistniejących dziś figur faraonów oraz od bram wejściowych w formie pylonów egipskich świątyń z drzwiami na których wyrzeźbiono kwiaty lotosu i symbole egipskiego boga Horusa.
nr 16 – dom projektu Wiesława Nowakowskiego we współpracy z Martą Pilszczek^[4]. Przykład architektury późnego postmodernizmu^[5].

ul. Retoryka 4, 4a, 4b
Dom Stu Balkonów
ul. Retoryka 10
Dom Egipski
ul. Retoryka 16
ul. Retoryka 18
Kamienica (proj. Alfred Duentuch, 1934)
ul. Retoryka 24
Kamienica (proj. Józef Gołąb, 1933)
ul. Retoryka 26
Kamienica (ok. 1934)
Skwer Praw Kobiet.

Przypisy

↑ ^a ^b M. Gutowski, B. Gutowski, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001.
↑ Bałus W., Dom – przybytek – "nastrój dawności". O kilku kamienicach Teodora Talowskiego [w:] Klejnoty i sekrety Krakowa, Kraków 1994, s. 226.
↑ J. Adamczewski pisze o latach 70.XX wieku (J. Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1996, s. 488), M. Rożek o latach 1958–1961 (M. Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Kraków 1997, s. 513).
↑ arch. Wiesław Jan Nowakowski. inmemoriam.architektsarp.pl [dostęp 2021-05-02]
↑ Małgorzata Włodarczyk, Marcin Włodarczyk, Architektura postmodernistyczna w Krakowie, Kraków 2016, s. 38–40

Bibliografia

Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007, ISBN 978-83-922906-8-1
Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2
Kraków Nasze Miasto
Elżbieta Supranowicz Nazwy ulic Krakowa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków 1995, ISBN 83-85579-48-6

[Gut-1] M. Gutowski, B. Gutowski, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001.

[2] Bałus W., Dom – przybytek – "nastrój dawności". O kilku kamienicach Teodora Talowskiego [w:] Klejnoty i sekrety Krakowa, Kraków 1994, s. 226.

[3] J. Adamczewski pisze o latach 70.XX wieku (J. Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1996, s. 488), M. Rożek o latach 1958–1961 (M. Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Kraków 1997, s. 513).

[4] rch. Wiesław Jan Nowakowski. inmemoriam.architektsarp.pl [dostęp 2021-05-02]

[5] Małgorzata Włodarczyk, Marcin Włodarczyk, Architektura postmodernistyczna w Krakowie, Kraków 2016, s. 38–40

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]