Uluch Ali
Uluch Ali (tur.: Uluç Ali Reis, później Uluç Ali Paşa i ostatecznie Kılıç Ali Paşa), właściwie Giovanni Dionigi Galeni (ur. 1519, zm. 21 czerwca 1587) – muzułmański korsarz pochodzenia włoskiego, który przeszedł na islam i doszedł do godności Kaptan-ı Deryi w marynarce wojennej imperium osmańskiego.
W krajach europejskich basenu Morza Śródziemnego znany pod różnymi imionami. Często – szczególnie we Włoszech – nazywano go Occhialim, zaś Miguel de Cervantes w 39. rozdziale powieści Don Kichot określił go jako Uchaliego. Kiedy indziej nazywano go po prostu Alim Paszą.
Młodość
edytujUluch Ali był synem żeglarza Birno Galeniego i jego żony Pippy de Cicco z wioski Le Castella (w pobliżu dzisiejszej miejscowości Isola di Capo Rizzuto) w Kalabrii. Ojciec chciał, żeby został księdzem, ale 29 kwietnia 1536 roku Giovanni został porwany przez Alego Ahmeda, jednego z kapitanów pirackiej floty Hajraddina Barbarossy, i został zesłany na galery. Po kilku latach przeszedł na islam i został piratem.
Jako zdolny żeglarz szybko awansował, a zdobyte przezeń łupy pozwoliły na zakup brygantyny. Dalsze sukcesy doprowadziły do tego, że został kapitanem i właścicielem galery, zyskując reputację jednego z najlepszych piratów Berberii. Będąc w stopniu reisa, przyłączył się do Turguta, wówczas najgroźniejszego pirata basenu Morza Śródziemnego, a jednocześnie osmańskiego admirała i beja Trypolisu. Współdziałając z Turgutem, zdobył sobie zaufanie innego osmańskiego admirała Pijala, z którym Turgut od czasu do czasu współdziałał. Jego zwycięstwa w bitwach z flotami chrześcijańskimi zaowocowały przyznaniem mu zwierzchnictwa nad administracją wyspy Samos na Morzu Egejskim w roku 1550. W 1565 został podniesiony do rangi bejlerbeja (gubernatora) Aleksandrii. W tym samym roku wziął udział w oblężeniu Malty, a gdy Turgut Reis zginął podczas oblężenia, Pijal Pasza mianował Uluch Alego następcą Turguta jako beja Trypolisu. Wkrótce też został paszą z nadania sułtana Sulejmana Wspaniałego.
Pasza Algieru
edytuj
W marcu 1568 zwolniło się stanowisko zarządcy Algieru, na które – z polecenia Pijala Paszy – sułtan Selim II mianował Uluch Alego. W ten sposób stał się panem najpotężniejszego i coraz bardziej niezależnego pirackiego państwa Afryki Północnej. W październiku roku 1569 wystąpił przeciwko hafsydzkiemu sułtanowi z hiszpańskiego nadania Hamidowi z Tunisu. Po marszu przez pustynię na czele około 5000 ludzi błyskawicznie pokonał wojska Hamida i stał się władcą Tunisu.
W lipcu 1570 roku, w czasie podróży do Stambułu, gdzie miał prosić sułtana o więcej okrętów i wojska dla ostatecznego wyparcia Hiszpanów z Afryki Północnej, Uluch Ali napotkał u przylądka Passaro pięć galer joannitów dowodzonych przez Francisca de Sant Clement, i zdobył cztery z nich (Sant Clement zdołał ujść, ale po powrocie na Maltę został postawiony przed sądem i skazany na śmierć). To zwycięstwo spowodowało, że Uluch postanowił przerwać podróż i wrócić do Algieru, by uczcić swą wiktorię. W roku 1571 miał miejsce bunt janczarów, którzy domagali się wypłaty zaległego żołdu. Zamiast ukarać ich, zdecydował wysłać ich w morze, by zadośćuczynili sobie rabunkami. Dowiedziawszy się, że u wybrzeży Morei zbiera się wielka flota turecka, mająca rozprawić się z chrześcijanami, postanowił dołączyć do niej. Była to flota Alego Paszy Muezinowicza, która miała ponieść klęskę pod Lepanto kilka miesięcy później.
Lepanto
edytuj7 października 1571 roku Uluch Ali dowodził lewym skrzydłem floty Alego Paszy w bitwie pod Lepanto. W chaosie walki udało mu się utrzymać porządek w swojej eskadrze, wymanewrować swego bezpośredniego przeciwnika, Gianandrea Dorię i zdobyć okręt flagowy Kawalerów Maltańskich wraz z ich Wielkim Sztandarem.
Kiedy stało się jasne, że Turcy bitwę przegrają, wyrwał swoje okręty z zamętu, zebrał wokół siebie pozostałości floty osmańskiej (łącznie 87 galer i fust), z którymi dotarł do Stambułu. U stóp sułtańskiego tronu złożył zdobyty sztandar joannitów, w zamian otrzymał honorowy tytuł Kılıç („Miecz”), a 29 października 1571 został mianowany „Kaptan-ı Derya (Wielkim Admirałem) i Bejlerbejem Wysp”. Od tego czasu występował jako Kilich Ali Pasza (tur.: Kılıç Ali Paşa).
Kaptan-ı Derya 1572-1587
edytujPijal Pasza i Kilich Ali Pasza niemal natychmiast przystąpili do odbudowy floty osmańskiej. Kilich Ali postawił na większe i cięższe okręty, wzorowane na weneckich galeasach, cięższe działa na galerach, a także wyposażenie w broń strzelecką żołnierzy piechoty morskiej. W czerwcu 1572 roku wyruszył na czele 250 galer i wielkiej liczby mniejszych jednostek szukać odwetu za Lepanto. Dopadł flotę chrześcijan zakotwiczoną w jednej z zatok Morei, ale jego sprytny plan polegający na wywabieniu nieprzyjaciela w morze i zniszczeniu za pomocą szybkich, powtarzających się uderzeń, nie powiódł się, bowiem przeciwnicy, obawiając się okrążenia i zniszczenia, nie wyszli na pełne morze.
W roku 1573 Kilich Ali Pasza dowodził kampanią u wybrzeży Półwyspu Apenińskiego. W tym samym roku władzę w Algierze przejął Arab Ahmed, a Don Juan de Austria, zwycięzca spod Lepanto, zdobył Tunis. W rok później Kilich Ali pożeglował do Tunisu na czele floty składającej się z 250 galer i wielkiej armii pod wodzą Sinana Paszy, 25 sierpnia zajął kasbę strzegącą wejścia do portu, a samo miasto 13 września. następnie podążył do Maroka i zbudował turecki zamek naprzeciwko brzegów Hiszpanii. W roku 1576 dokonał zbrojnej napaści na Kalabrię, a w 1578 stłumił kolejny bunt algierskich janczarów, którzy zamordowali Araba Ahmeda. W roku 1584 dowodził uderzeniem floty na Krym, a w 1585 stłumił rewolty w Syrii i Libanie.
Kilich Ali Pasza zmarł 21 czerwca 1587 w Stambule. Został pochowany w meczecie swego imienia, wzniesionym w roku 1580 przez architekta i budowniczego Sinana.
Zobacz też
edytujBibliografia
edytuj- Ernle Bradford: The Sultan’s Admiral: The life of Barbarossa, London 1968.
- Fernand Braudel [red.]: Morze Śródziemne, Wydawnictwo Volumen, Warszawa 1994.
- Jean Carpentier i François Lebrun [red.]: Historia świata śródziemnomorskiego, Ossolineum 2003, ISBN 83-04-04647-4.
- John B. Wolf, The Barbary Coast: Algeria under the Turks, W.W. Norton, New York/London 1979, ISBN 0-393-01205-0.