Województwo poznańskie (I Rzeczpospolita)

Województwo poznańskie
Palatinatus Posnaniensis
	XIV wiek – 1793
	Herb
	Sentencja: Iustus dat praemia candor
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	XIV wiek
Siedziba wojewody	Poznań
Wojewoda	zobacz: wojewodowie poznańscy
Siedziba sejmiku	Środa Wielkopolska
Popis	pod Poznaniem
Powierzchnia	16 166 km²
Populacja (1578); • liczba ludności	; 276 700
Podział administracyjny
	; Mapa województwa poznańskiego autorstwa Gerarda Coecka z 1664 roku
Liczba powiatów	4
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów	9
	Położenie na mapie Rzeczypospolitej;

Województwo poznańskie (łac. Palatinatus Posnaniensis) – jednostka terytorialna Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w prowincji wielkopolskiej w latach 1356/1362^[a] – 1793^[b], obejmująca powierzchnię 15 015 km²^{[potrzebny przypis]}, podzielona na 4 powiaty. Siedzibą wojewody był Poznań, a sejmiki ziemskie odbywały się w Środzie Wielkopolskiej. Województwo poznańskie wspólnie z województwem kaliskim obierały starostę generalnego Wielkopolski.

Województwo poznańskie za Piastów

Obszar województwa poznańskiego, województwa kaliskiego i Kujaw stanowił pierwotną ziemię Polan.

Ziemia poznańska miewała oddzielnych wojewodów za czasów Bolesława Chrobrego. Po założeniu biskupstwa poznańskiego (968) Poznań stał się siedzibą biskupów Polski.

W czasie rozbicia dzielnicowego dzielnica poznańska stanowiła księstwo poznańskie. Przemysł II wskrzesił tytuł królów polskich, w roku 1295. Władysław Łokietek w 1314 włączył dzielnicę poznańską do składu Korony, w której stała się województwem.

Województwo poznańskie za Jagiellonów

Król Kazimierz Wielki układem w Namysłowie w 1348^[5] potwierdził zdobycie na synach Henryka głogowskiego ziemi wschowskiej, która przez książąt głogowskich miała nadane prawo bicia własnej monety. Potwierdził ten przywilej Władysław II Jagiełło.

Województwo poznańskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Województwo poznańskie stanowiło zachodnią część Wielkopolski. Rozciągało się na 294 mile², posiadało 4 powiaty: poznański (162 mil²), kościański (92 mil²), wałecki za Notecią (30 mil²) i ziemię wschowską (9 mil²). W 1791 r. zniesiono powiat wałecki i utworzono jednocześnie powiat międzyrzecki^[6].

Powiaty województwa poznańskiego według Adolfa Pawińskiego^[7]
Powiat	Powierzchnia w mil²	Powierzchnia w km²
powiat kościański	92,27	5080,93
powiat poznański	162,35	8939,83
powiat wałecki	30,08	1656,41
powiat wschowski (ziemia wschowska)	8,91	489,62
Razem (województwo)	293,61	16166,72

Miało 9 senatorów, w tym 3 krzesłowych (większych, których krzesła stały w senacie według ustalonego uchwałami porządku i miejsca). Byli to: biskup, wojewoda i kasztelan poznańscy. Mniejszych, potocznie nazywanych drążkowymi, było 6, a mianowicie kasztelanowie: międzyrzecki, rogoziński, śremski, przemęcki, krzywiński i santocki.

Województwo miało dwa komplety urzędników ziemskich: poznańskich i wschowskich. Ze względu na istnienie starosty generalnego Wielkopolski obejmującego swoją kompetencją obydwa wielkopolskie województwa, powiaty, z wyjątkiem później przyłączonej do województwa ziemi wschowskiej, nie miały starostów grodowych.

Sejmiki ziemskie województwo poznańskie odbywało razem z województwem kaliskim w Środzie, gdzie oba województwa obierały 12 posłów na sejm obojga narodów i 4 deputatów na Trybunał, po połowie z każdego województwa. Sejm konwokacyjny z 1764 postanowił, że Trybunał Koronny prowincji wielkopolskiej, zasiadający w Piotrkowie, będzie zjeżdżał na jedną kadencję do Poznania. Popisy pospolitego ruszenia odbywała szlachta województwa pod Poznaniem.

Herbem województwa był orzeł biały bez korony w czerwonym polu, czyli pierwotny herb Piastów. Gdy na sejmie 1776 uchwalono dla posłów mundury wojewódzkie, poznańskie wybrało sobie jasnoszafirowy kontusz z wyłogami szkarłatnymi i biały żupan.

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.
↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 6.
↑ Andrzej Kamieński, Podziały administracyjne Wielkopolski i związki powiatu z ustrojem kasztelańskim na przestrzeni XVI–XVIII w., w: Studia Administracyjne nr 4, Szczecin 2012, s. 70.
↑ Historia Polski w liczbach
↑ Adam Szweda. Królestwo Polskie a zakon krzyżacki 1348-1350 - między konfliktem a współdziałaniem. „Zapiski historyczne”. Tom LXXVII Rok 2012 Zeszyt 1.
↑ Volumina Legum T. IX, s. 334.
↑ Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 1: Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1883, s. 50.

Bibliografia

Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Poznańskie z ziemią Wschowską

Linki zewnętrzne

[5] statut piotrkowski (t. wielkopolski) Kazimierza Wielkiego

[6] II rozbiór Polski

[1] Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.

[2] Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 6.

[3] Andrzej Kamieński, Podziały administracyjne Wielkopolski i związki powiatu z ustrojem kasztelańskim na przestrzeni XVI–XVIII w., w: Studia Administracyjne nr 4, Szczecin 2012, s. 70.

[4] Historia Polski w liczbach

[7] Adam Szweda. Królestwo Polskie a zakon krzyżacki 1348-1350 - między konfliktem a współdziałaniem. „Zapiski historyczne”. Tom LXXVII Rok 2012 Zeszyt 1.

[8] Volumina Legum T. IX, s. 334.

[Pawiński-9] Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 1: Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1883, s. 50.

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]