Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Wikipedia

Wojna osiemdziesięcioletnia

Wikipedia:Weryfikowalność
Ten artykuł od 2016-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Wojna osiemdziesięcioletnia (1568–1648) – konflikt, w którym Niderlandy walczyły o wyzwolenie spod panowania hiszpańskiego. Wraz z końcem wojny nastąpiło wyjście Niderlandów ze Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Wojna 80-letnia
ilustracja
Czas

1568–1648

Miejsce

Niderlandy

Wynik

niepodległość Holandii

Strony konfliktu
Holandia
Anglia (1585–1604 i 1625–1630)
Francja (1589–1598 i od 1635), w tym Andegawenia w latach 1578–1583
Portugalia (od 1641)
 Hiszpania
Portugalia (1580–1640)
ŚCR (1629, 1632, 1635)
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Wojna osiemdziesięcioletnia swój początek wywodzi z wewnętrznych niepokojów w państwie pomiędzy armią hiszpańską a powstańcami niderlandzkimi. Długoletnia wojna składała się jednak raczej z kilku oddzielnych powstań i przewlekłych walk, aniżeli z trwającego wiele lat konfliktu. Dlatego też przez wiele lat pomiędzy walkami trwał względny spokój. Między innymi w roku 1609, po zajęciu przez Hiszpanów części terenów przeciwnika, zawarto zawieszenie broni na okres 12 lat.

Trwające niepokoje w całej niemalże Europie Środkowej oraz wybuch wojny trzydziestoletniej w roku 1618 rozpętały płomień nowych walk po upływie zawieszenia broni. Tym razem Holendrzy odnieśli szereg sukcesów w walkach, zdobywając m.in. hiszpańską srebrną flotę i finansując zdobytymi pieniędzmi nowe zaciągi wojskowe. Mniejsze korzyści przyniósł Holendrom sojusz z Francją, gdyż ten doprowadził do utraty kilku większych miast na rzecz Hiszpanii.

Wojnę zakończył ostatecznie zawarty w roku 1648 pokój westfalski (kończący także wojnę trzydziestoletnią). Na jego mocy Republika Siedmiu Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich (z wyjątkiem terenów przyznanych Francji) uzyskała niepodległość.

Przed konfliktem

edytuj
 
Posiadłości hiszpańskiej linii dynastii Habsburgów w 1580 roku

Przed wojną Niderlandy składające się z terenów Holandii, Belgii, Luksemburga oraz części Północnej Francji (Siedemnaście Prowincji) wchodziły w skład państwa hiszpańskiego (w wyniku śmierci Marii Burgundzkiej w 1482, córki Karola Zuchwałego i żony Maksymiliana I Habsburga i babki Karola V Habsburga, który stał się sukcesorem w Niderlandach). W połowie XVI wieku w czasie Reformacji Niderlandy podzieliły się na dwa przeciwstawne obozy – południe pozostało katolickie, na północy głównym wyznaniem został kalwinizm. W tamtym okresie Niderlandy stanowiły potęgę gospodarczą regionu, a Antwerpia była centrum rynku kapitałowego w Europie. Dzięki swoim portom, Antwerpia i Rotterdam stały się najważniejszymi miejscami przeładunkowymi dla towarów pozamorskich i z nowych kolonii w Ameryce Południowej. Właśnie z powodu tak znacznej siły gospodarczej i ważnego położenia strategicznego regionu, Hiszpanie nie zamierzali nikomu oddawać zajętych przez siebie terenów.

Król Filip II panowanie nad Niderlandami objął w roku 1555 po swoim ojcu Karolu V. Kontynuował on rozpoczęte przez ojca prześladowania protestantów, które doprowadziły do wybuchu niepokojów w całych Niderlandach. W roku 1559 król w trakcie reorganizacji Kościoła powołał nowych biskupów, reprezentujących go zarówno w miastach jak i na prowincji. Tymi środkami Filip zamierzał ograniczyć reformację oraz wolność mniejszych państewek, które od czasu Wielkiego Przywileju w roku 1477 podniosły swoje znaczenie. Na namiestniczkę Niderlandów król mianował swoją siostrę Małgorzatę. Dał jej do dyspozycji jako pierwszego ministra - biskupa Mechelen, kardynała Antoine de Granvelle. W roku 1560 Filip powrócił do Hiszpanii, rok później wycofał on z Niderlandów swoje wojska.

Pierwsza faza konfliktu

edytuj
 
Filip II Habsburg
 
Niszczenie symboli religijnych

Zmiany nie spodobały się kilku członkom niderlandzkiej Rady Państwa z Wilhelmem I Orańskim oraz hrabią de Egmont na czele, którzy wymusili w roku 1564 dymisję Granvellesa. W tzw. Kompromisie szlacheckim z Bredy zwolennicy Małgorzaty domagali się zniesienia inkwizycji oraz zakończenia prześladowań protestantów i przywrócenia im przywilejów w państwie. Protesty przeciwko władzy hiszpańskiej jeszcze w tym samym roku osiągnęły punkt kulminacyjny. Filip II zniósł co prawda inkwizycję, wysłał jednak do Niderlandów w roku 1567 wojskową ekspedycję karną pod dowództwem Fernando Alvareza de Toledo, księcia Alby, którego mianował nowym namiestnikiem tych ziem. Księciu Alby udało się w krótkim czasie zdławić regionalne zrywy powstańcze. W trakcie walk stracono około 6000 powstańców, wśród nich hrabiego de Egmont. W tym samym roku de Toledo rozproszył także wojska niderlandzkie Wilhelma I Orańskiego.

Bezwzględność i samowola Hiszpanów doprowadziły w krótkim czasie do wybuchu nowych powstań w Niderlandach. Początkowo niepokoje obejmowały nieliczne regiony, były także nieskoordynowane, szybko jednak powstanie ogarnęło cały kraj. Wojnę osiemdziesięcioletnią rozpoczęła bitwa pod Heiligerlee w roku 1568, która była pierwszym większym militarnym starciem obu stron. Hiszpanom naprzykrzali się zwłaszcza marynarze niderlandzcy atakujący transporty morskie i punkty przerzutowe. W roku 1572 powstańcy osiągnęli pierwszy większy sukces zdobywając prowincje Zelandii i Holandii. Namiestnikiem zajętych terenów mianowano Wilhelma I Orańskiego, co dawało mu faktycznie przywództwo nad całym powstaniem.

W latach 1572–1573 armia hiszpańska pod wodzą Fryderyka z Toledo zdobyła szereg miast niderlandzkich. 8 października 1573 r. ze względu na otwarcie przez obrońców śluz Alkmaaru i zatopienie terenów sąsiadujących z miastem, Hiszpanie musieli odstąpić od jego oblężenia. Trzy dni później w bitwie morskiej w zatoce Zuiderzee gezowie morscy zadali klęskę próbującej przedostać się ku Amsterdamowi flocie hiszpańskiej, po czym zajęli miasto Middelburg.

W roku 1573, w obliczu powyższych niepowodzeń, książę Alba został zastąpiony przez Don Luisa de Zunigę. Po kilku początkowych sukcesach hiszpańskich, powstańcy osiągnęli kolejny sukces przerywając oblężenie Lejdy. We wspólnej deklaracji 17 prowincji wystosowało w roku 1576 do Hiszpanii ultimatum, w którym zażądali wycofania wojsk hiszpańskich i przywrócenia tolerancji religijnej w Niderlandach. Nowy namiestnik hiszpański Don Juan de Austria formalnie zaakceptował warunki, walki jednak trwały dalej.

Droga do pokoju w Niderlandach

edytuj

W roku 1579 nastąpił rozłam wśród prowincji niderlandzkich. Południowe w przeważającej części francuskojęzyczne prowincje zawiązały w dniu 6 stycznia Unię w Arras. Prowincje północne, w której przeważali kalwiniści w dniu 25 stycznia odpowiedziały Unią w Utrechcie. Do tej ostatniej dołączyły miasta Flandrii i Brabancji. Obóz północny prowadził nadal działania zbrojne przeciwko Hiszpanii, wywalczając prawa do wyboru religii.

24 czerwca 1581 prowincje Unii Utrechckiej utworzyły Republikę Zjednoczonych Prowincji, ogłosiły tzw. Aktem z Afzwering swoją niepodległość i mianowały swoim namiestnikiem Wilhelma I Orańskiego. Podział Niderlandów na Stany Generalne i Niderlandy Hiszpańskie stał się faktem. Gdy na południu wybuchło kolejne powstanie, przerodziło się ono szybko w walkę o niepodległość i tych stanów.

Południowe prowincje, które nie wstąpiły do Unii w Arras narażone były w latach 1581–1585 na liczne ataki hiszpańskie. Także większa część prowincji północnych po długich walkach została zdobyta przez Hiszpanów, nie na długo jednak. W roku 1584 Wilhelm zamordowany został przez katolików, a nowym namiestnikiem prowincji północnych został jego syn Maurycy Orański, książę Nassau. Gdy w roku 1585 Aleksander Farnese (syn Małgorzaty z Parmy) zdobył Antwerpię, prowincje Unii Utrechckiej zostały poważnie zagrożone. Walka o niepodległość zakończyła się sukcesem na północy kraju. Po roku 1589 ziemie te zostały odzyskane przez powstańców. Jednemu z członków Rady prowincji Holandia, Johanowi van Oldenbarnevelt udało się zawiązać sojusz z Anglią. Finansowe i militarne wsparcie Anglików wyraźnie poprawiło sytuację na froncie. Wojna była kontynuowana.

W roku 1598 zmarł król Filip II. Tym samym południowe prowincje niderlandzkie dostały się w ręce jego córki Izabeli i jej małżonka arcyksięcia Albrechta Austriackiego. W roku 1601 Hiszpanie rozpoczęli okupione ogromnymi stratami oblężenie Ostendy, zakończone ostatecznie przez Ambrioso Spinolę w roku 1604. Powstańcy stracili tym samym swój ostatni punkt oporu we Flandrii.

 
Bitwa pod Gibraltarem 1607

W roku 1609 dwa lata po bitwie morskiej pod Gibraltarem obie strony zdecydowały się w końcu na zawarcie 12-letniego rozejmu.

W roku 1621 wojna wybuchła ponownie w trakcie wojny trzydziestoletniej. Powstańcom udało się m.in. zdobyć hiszpańską srebrną flotę. Zdobyte pieniądze posłużyły do sfinansowania przez Fryderyka Henryka – brata i następcy Maurycego Orańskiego - wojsk biorących udział w zdobyciu Hertogenbosch w roku 1629 oraz Maastricht w roku 1632. Zawarty w roku 1635 sojusz z Francją nie okazał się korzystny i doprowadził do utraty na rzecz Hiszpanów Venlo, Roermond i paru innych miast.

W tym czasie Hiszpania została znacznie osłabiona utratą Wielkiej Armady podczas walki z flotą angielską w 1588. Klęska floty w bitwie na płyciźnie Downs oraz sił lądowych pod Rocroi, przyczyniły się do prób zawarcia pokoju w Niderlandach, gdyż Hiszpanie zamierzali skoncentrować swoje wojska na frontach wojny trzydziestoletniej. Po śmierci Fryderyka Henryka w roku 1647 prowincje północne kontynuowały rozmowy pokojowe, pomimo sprzeciwu syna Fryderyka, Wilhelma II. Rozmowy zakończyły się podpisaniem w trakcie Pokoju Westfalskiego (kończącego wojnę trzydziestoletnią), porozumienia na mocy którego ostatecznie uznano Republikę Zjednoczonych Niderlandów.

Chronologia militarna konfliktu

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wojna_osiemdziesięcioletnia&oldid=73608056”