Wyśmierzyce
Wyśmierzyce – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie białobrzeskim, położone w Dolinie Białobrzeskiej na prawym brzegu Pilicy.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kościół św. Teresy z Ávili w Wyśmierzycach | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1338-1869, 1922 | ||
| Burmistrz |
Małgorzata Zajączkowska | ||
| Powierzchnia |
16,86[1] km² | ||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
+48 48 | ||
| Kod pocztowy |
26-811 | ||
| Tablice rejestracyjne |
WBR | ||
Położenie na mapie gminy Wyśmierzyce  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu białobrzeskiego  | |||
 51°37′30″N 20°48′48″E/51,625000 20,813333
| |||
| TERC (TERYT) |
1401064 | ||
| SIMC |
0974044 | ||
Urząd miejski ul. Mickiewicza 7526-811 Wyśmierzyce | |||
| Strona internetowa | |||
Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Wyśmierzyce oraz parafii rzymskokatolickiej św. Teresy z Ávili.
Wyśmierzyce leżą na terenie historycznego Zapilicza należącego do Mazowsza. Miasto zostało założone w 1338 roku[2]. Było miastem duchownym[3].
Lokalny ośrodek rolniczo-usługowy. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 48 (Tomaszów Mazowiecki – Kock).
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 877 mieszkańców, będąc 107. najludniejszym miastem w województwie[1].
Położenie
edytuj
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 16,84 km²[4].
Wyszemierzyce, będące własnością duchowną, położone były w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[5]. W drugiej połowie XVIII wieku Wyśmierzyce leżały w województwie sandomierskim[6], w ramach którego stanowiły część ziemi radomskiej[7]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego, zaś przed czerwcem 1975 do woj. kieleckiego.
Demografia
edytujW latach 1973–2017 (pomijając rok 1993, kiedy miastem stało się zaludniające się Borne Sulinowo) Wyśmierzyce były najmniejszym pod względem ludności miastem Polski; 31 grudnia 2014 liczyły 921 mieszkańców[8], a rok później 924 osoby[9]. Status najmniejszego miasta Polski utraciły 1 stycznia 2018, kiedy to status miasta odzyskała Wiślica w województwie świętokrzyskim z 503 mieszkańcami, wypierając Wyśmierzyce o 45%[10] (Natomiast od 1 stycznia 2019 roku najmniejszym miastem w Polsce jest Opatowiec liczący 330 mieszkańców). W 2024 roku Wyśmierzyce są szesnastym najmnieszym miastem Polski[1].
- Piramida wieku mieszkańców Wyśmierzyc w 2014 roku[11].
Źródło: Bank Danych Lokalnych[12]
Toponimia
edytujDo końca XVII wieku nazwa brzmiała Wyszemierzyce, o czym świadczą zapiski z 1398 (Vyszemierzice) i 1576 (Wyssemierzyce). Nazwa ta pochodziła od imienia Wyszemir, nosiła ją osoba poświadczona przez źródła historyczne. Zmiana nazwy na obecną nastąpiła poprzez zanik nieakcentowanego -e-, i przejście grupy spółgłoskowej -szm'- w -śm'-[13].
Historia
edytujOsada otrzymała prawa miejskie 12 grudnia 1338, które utraciła po upadku powstania styczniowego w 1869.
W 1378 powstała parafia wyśmierzycka. W 1657 wojska siedmiogrodzkie księcia Jerzego II Rakoczego zniszczyły doszczętnie Wyśmierzyce. W 1808 ówczesny zaborca austriacki sprzedał Wyśmierzyce Józefowi Teodorowi Makomaskiemu. W 1809 zostają włączone do departamentu radomskiego Księstwa Warszawskiego. 19 grudnia 1889 urodził się tam błogosławiony ks. prof. dr hab. Franciszek Rosłaniec (obecny patron miasta). Wyśmierzyce odzyskały prawa miejskie 1 lipca 1922[14].
Podczas okupacji hitlerowskiej, w maju 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 900 Żydów. We wrześniu 1942 zostali wywiezieni do getta w Białobrzegach, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[15].
Zabytki
edytuj
- Kościół św. Teresy z Ávili z drugiej połowy XIX wieku.
- Organistówka z połowy XIX wieku.
- Dzwonnica z XIX wieku (rekonstrukcja).
Edukacja
edytuj- Publiczna Szkoła Podstawowa
- Publiczne przedszkole
Sport
edytujW mieście, od 1965 roku, działa klub piłki nożnej, MKS Wyśmierzyce, grający w A klasie.
Burmistrzowie Wyśmierzyc
edytuj_(5).jpg)
- Marek Bielewski (1990–1998) i (2014–2018)
- Władysław Jasiński (1998–2014)
- Wojciech Sępioł (2018-2024)
- Małgorzata Zajączkowska (od 2024)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.
- ↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2009, ISSN 1505-5507 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-20].
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Janusz Woliński, Jerzy Michalski, Emanuel Rostworowski (red.): Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, tom V. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1964, s. 443.
- ↑ Sebastian Piątkowski (red.): Z dziejów Radomia i regionu radomskiego w XVIII i XIX wieku. Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom 1997, s. 7.
- ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 XII 2014 r. (strona 77).
- ↑ Miasta najmniejsze pod względem liczby ludności. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-25)]..
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2017 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedzib władz niektórych gmin (Dz.U. z 2017 r. poz. 1427)
- ↑ Wyśmierzyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Bank Danych Lokalnych Ostatnia aktualizacja: 2015-05-25.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich , 1987, s. 273. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 47, poz. 412.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 348.
Linki zewnętrzne
edytuj- Wyśmierzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 110.