Zbigniew Przybyszewski

Zbigniew Przybyszewski (ur. 22 września 1907 w Giżewie, zm. 16 grudnia 1952 w Warszawie) – polski komandor porucznik oraz żeglarz. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 dowodził baterią nr 31 – cyplową (od 1937 roku zwaną Baterią im. Heliodora Laskowskiego w dywizjonie artylerii nadbrzeżnej), po II wojnie światowej był dowódcą 31 Dywizjonu Artylerii Nadbrzeżnej i szefem Służby Artylerii Marynarki Wojennej. Został skazany na karę śmierci pod fałszywym zarzutem działalności szpiegowskiej i zabity strzałem w tył głowy, następnie zrehabilitowany.

Zbigniew Przybyszewski

Komandor porucznik Zbigniew Przybyszewski
komandor porucznik
Data i miejsce urodzenia	22 września 1907 Giżewo
Data i miejsce śmierci	16 grudnia 1952 Warszawa
Przebieg służby
Siły zbrojne	Marynarka Wojenna (II RP) Marynarka Wojenna (PRL)
Jednostki	dywizjon ścigaczy
Stanowiska	zastępca szefa Wydziału Marynarki Wojennej Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

Wykształcenie

Zbigniew Przybyszewski urodził się 22 września 1907 w Giżewie w rodzinie ziemiańskiej. Był synem Józefa i Heleny z domu Janiszewskiej. W 1927 zdał maturę w gimnazjum w Inowrocławiu i został przyjęty na IX rocznik Wydziału Morskiego do Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej w Toruniu. Po trzech latach nauki ukończył szkołę z lokatą 12/17 i otrzymał promocję oficerską. Był również absolwentem kursu elektrotechniki w Warszawie (1934) oraz kursów Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej: II Kursu Oficerów Artylerii Morskiej (1934) i II Kursu Oficerów Podwodnego Pływania (1935). W latach 1930–1931 odbył kurs aplikacyjny dla podporuczników marynarki w dywizjonie szkolnym w Gdyni, natomiast w 1934 uczestniczył w praktyce artyleryjskiej we Francji.

Służba wojskowa

ORP „Wicher” na kotwicy

Pierwsze stanowisko służbowe objął w Kadrze Marynarki Wojennej w Świeciu, gdzie został dowódcą plutonu szkolnego. Od 1931 do 1932 był oficerem wachtowym torpedowca ORP „Krakowiak”. W międzyczasie, jako p.o. oficera wachtowego, uczestniczył w rejsie niszczyciela ORP „Wicher” do Szwecji. Na początku 1933 wyznaczono go zastępcą dowódcy ORP „Krakowiak”, a pod koniec roku przeszedł do Kadry Floty w Gdyni na dowódcę kompanii. W 1934 został oficerem artylerii na okręcie podwodnym ORP „Wilk”. W latach 1935–1936 przebywał w Ośrodku Szkolenia Jachtingu Morskiego, początkowo na stanowisku zastępcy komendanta, a później komendanta jednostki. Wielokrotnie brał udział w regatach jachtowych na Morzu Bałtyckim. W 1936 objął funkcję zastępcy dowódcy torpedowca ORP „Mazur”, a od 1937 pływał jako I oficer artylerii na niszczycielach: ORP „Burza” i ORP „Błyskawica”.

ORP „Mazur” w morzu

Pod koniec 1938 został w dywizjonie artylerii nadbrzeżnej dowódcą baterii cyplowej nr 31 – im. Komandora Podporucznika Heliodora Laskowskiego na Helu. W trakcie kampanii wrześniowej w 1939 prowadził skuteczny ogień przeciwko pancernikom szkolnym „Schleswig-Holstein” i „Schlesien”, uzyskując trafienia 25 września. Tego samego dnia odniósł obrażenia w wyniku ostrzału cypla przez niemieckie okręty, w związku z tym przekazał dowodzenie kpt. mar. Bohdanowi Mańkowskiemu i udał się do szpitala. Pod jego nieobecność bateria ponownie celnie raziła pancerniki 27 września. 28 września powrócił do linii i przejął dowodzenie jednostką, która do końca obrony Wybrzeża zachowała zdolność operacyjną.

Stanowisko baterii Laskowskiego w 1939 r.

Po kapitulacji Helu 2 października dostał się do niewoli i przez resztę wojny znajdował się w oflagach: XVIII B Spittal i II C Woldenberg. W Woldenbergu dwukrotnie bez powodzenia próbował ucieczki, biorąc udział w podkopie pod ogrodzeniem, oraz chowając się w ciężarówce.

Kiedy w 1945 nastąpiło wyzwolenie zdecydował się powrócić na Wybrzeże i rozpoczął pracę w Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni. W tym samym roku przyjęto go do formującej się Marynarki Wojennej i wyznaczono dowódcą 2 kompanii w Szkole Specjalistów Morskich. Na początku 1946 przez krótki czas był adiutantem dowódcy Marynarki Wojennej, a w momencie utworzenia dywizjonu ścigaczy objął jego dowództwo. Pod koniec 1946 został dowódcą 31 dywizjonu artylerii nadbrzeżnej. W latach 1949–1950 zajmował kolejno stanowiska szefa Służby Artylerii Marynarki Wojennej i zastępcy szefa Wydziału Marynarki Wojennej Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

Był awansowany na stopnie oficerskie:

• podporucznika marynarki – 1930
• porucznika marynarki – 1933
• kapitana marynarki – 1938
• komandora podporucznika – 1945
• komandora porucznika – 1946
• komandora – 2015 (pośmiertnie)

W 1950 został niespodziewanie aresztowany przez Główny Zarząd Informacji. 21 lipca 1952 Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie wydał wyrok w sprawie „zorganizowania spisku w wojsku”, czyli tzw. „spisku komandorów”. Pod fałszywym zarzutem działalności szpiegowskiej 7 oficerów Marynarki Wojennej skazano na karę śmierci lub dożywotnie więzienie, pomimo wycofania w procesie wymuszonych zeznań. W końcu 1952 w więzieniu na warszawskim Mokotowie zostali pozbawieni życia strzałem w tył głowy: kmdr Stanisław Mieszkowski (16 grudnia), kmdr por. Zbigniew Przybyszewski (16 grudnia) i kmdr Jerzy Staniewicz (12 grudnia). Zwłoki komandorów Mieszkowskiego i Przybyszewskiego zostały przez organa bezpieczeństwa publicznego potajemnie pogrzebane. W więzieniu pozostali aż do 1956 roku: kmdr por. Robert Kasperski, kmdr por. Kazimierz Kraszewski, kmdr por. Wacław Krzywiec i kmdr Marian Wojcieszek. Decyzją Naczelnego Sądu Wojskowego z 24 kwietnia 1956 postępowanie karne zostało wznowione i po ponownym rozpatrzeniu sprawy uchylono wyrok z 1952, stwierdzając całkowitą niewinność skazanych.

Imieniem Komandora Zbigniewa Przybyszewskiego nazwano ulice w Gdyni, w Helu i w Kruszwicy. Noszą je także powstałe w 2006 roku Muzeum Obrony Wybrzeża w Helu oraz 6 Harcerska Drużyna Żeglarska w Rybniku. Jego pamięci poświęcono tablice w kościele ojców Franciszkanów w Gdyni-Wzgórzu Św. Maksymiliana oraz w kościele św. Michała Archanioła w Gdyni-Oksywiu. Na grobowcu rodziny Przybyszewskich na cmentarzu w Polanowicach umieszczono tablicę poświęconą straconemu niewinnie Zbigniewowi Przybyszewskiemu.

Na podstawie Decyzji Nr 163/MON z dnia 20 maja 2016 kmdr Zbigniew Przybyszewski został patronem Morskiej Jednostki Rakietowej, kultywującej tradycje jednostek artylerii nadbrzeżnej Marynarki Wojennej

Identyfikacja

Symboliczny grób kmdr por. Zbigniewa Przybyszewskiego w Panteonie – Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (błędna informacja o zamierzonej początkowo lokalizacji grobu w Helu)

Pogrzeb trzech komandorów w Kościele Garnizonowym Marynarki Wojennej w Gdyni 16 grudnia 2017

Grobowiec kmdr Zbigniewa Przybyszewskiego na Cmentarzu MW na Oksywiu

28 lutego 2014 Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej ogłosiły, że zidentyfikowano szczątki komandorów Mieszkowskiego i Przybyszewskiego wśród ofiar pomordowanych przez organa bezpieczeństwa publicznego w latach 1945–1956, pochowanych w Kwaterze na Łączce przy murze cmentarnym Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. Identyfikację szczątków odnalezionych na kwaterze "Ł" przeprowadzono w ramach Projektu Poszukiwań Miejsc Pochówku i Identyfikacji Ofiar Totalitaryzmów Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów.

Miejsce pochówku

16 grudnia 2017 odbył się uroczysty, państwowy pogrzeb komandora Zbigniewa Przybyszewskiego oraz kontradmirała Stanisława Mieszkowskiego i kontradmirała Jerzego Staniewicza. Pochowani zostali na Cmentarzu Marynarki Wojennej w Gdyni-Oksywiu w Kwaterze Pamięci

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – nr 11741, na mocy decyzji władz polskich na Uchodźstwie dnia 30 października 1946 r.; oraz pośmiertnie 13 kwietnia 1967 to samo odznaczenie zatwierdziło Ministerstwo Obrony Narodowej PRL dla uczestników ucieczek z obozu II C
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy
• Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”;
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie, 2011

Bibliografia

• Krzysztof Zajączkowski, Bohater obrony Helu. Kmdr por. Zbigniew Przybyszewski. 1907-1952, Warszawa 2011 (ISBN 978-83-89568-95-3)
• Julian Czerwiński, Małgorzata Czerwińska, Maria Babnis, Alfons Jankowski, Jan Sawicki Kadry Morskie Rzeczypospolitej. Tom II. Polska Marynarka Wojenna. Część I. Korpus oficerów 1918-1947. Wyższa Szkoła Morska, Gdynia 1996 (ISBN 83-86703-50-4)

Linki zewnętrzne

• Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej nr 6, lipiec 2001 „Sytuacja polityczna w szeregach Marynarki Wojennej na Wybrzeżu Gdańskim w latach 1945-1956” (www.ipn.gov.pl). ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2002-02-25)].
• Zbigniew Przybyszewski – Biografia