Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | zdjęcie = | nazwa = | numer kierunkowy = | państwo = | gęstość zaludnienia = | commons = | dopełniacz nazwy = | kod pocztowy = | liczba ludności = | opis zdjęcia = | współrzędne = | flaga = | nazwa oryginalna = | tablice rejestracyjne =
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 26 253 mieszkańców. Pod względem ludności Żagań znalazł się na 5. miejscu w województwie i 171. miejscu w kraju[1].
Żagań leży w południowo-zachodniej Polsce, na południowych krańcach województwa lubuskiego, w środkowo-zachodniej części powiatu żagańskiego, w środkowym biegu Bobru – lewobrzeżnego dopływu Odry, na wysokości 102 m n.p.m. (centrum)[5]. Położenie geograficzne miasta określają współrzędne 51°37′N 15°19′E.
Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 40,38 km²[1]. Miasto stanowi 3,57% powierzchni powiatu żagańskiego. Ponad 54% obszaru miasta zajmują lasy, zaś gospodarstwa i działki rolne zlokalizowane na terenie miasta zajmują 15% powierchni Żagania. Obszar chronionego krajobrazu stanowi niespełna 4% powierzchni miasta[6].
Płynący przez Żagań Bóbr daje początek przełomowej dolinie Bobru długości ok. 10 km głęboko wciętej w Wał Trzebnicki. W tym miejscu rzeka dzieli Wał Trzebnicki na dwie części: lewobrzeżną i prawobrzeżną. Lewobrzeżna część miasta wznosząca się od koryta Bobru na zachód to początek Wzniesień Żarskich, zaś prawobrzeżna, wznosząca się na wschód to początek Wzgórz Dalkowskich[5]. W północnej części miasta – Lutni zasila wody Bobru płynąca z południa rzeka Czerna Wielka będąca lewobrzeżnym jego dopływem[8].
Według danych z roku 2002[11] średni dochód na mieszkańca wynosił 1146,32 zł.
Toponimia
Pochodzenie słowa Żagań (Sagan) jest sporne. Najprostsze wytłumaczenie mówi, że nazwa miasta mogła pochodzić od słowa sagan, oznaczającego kocioł, jednak ta teza nie ma wielu zwolenników[12]. Rolf Kipphan kojarzył nazwę ze świętym ogniem z paleniska germańskiej chaty[13], zaś Arthur Heinrich tłumaczy pochodzenie nazwy miasta od słowiańskiego słowa określającego kawałek gruntu (łąki) - zagonu[12]. Z kolei Stanisław Rospond wyprowadza nazwę Żagań od słów: żegać, żagiew, co mogło być echem po początkach osadnictwa, związanych z wypalaniem puszczy pierwotnej. Za trafnością tej tezy przemawiają także nazwy okolicznych miejscowości: Żary, Zgorzelec, Pożarów[13].
Krótko po II wojnie światowej miejscowość nosiła nazwę Żegań. 19 maja 1946 r. nazwa miasta ustalona została w brzmieniu Żagań[14]. Tymczasem po przyłączeniu Międzylesia do Warszawy w połowie lat 50. jedną z ulic nazwano Żegańską i tak nazywa się ona do tej pory.
Historia
Według legendy Żagań został założony ok. 700 roku przez słowiańską księżniczkę Żagannę, która była córką Wandy, a wnuczką króla Kraka[15]. Dziś jej imię nosi jedna z głównych ulic miasta.
Pierwsza historyczna wzmianka o Żaganiu, jako grodziekasztelańskim, pochodzi z 23 maja 1202 roku[16][17]. Wówczas kasztelan żagański Stefan (comes Stephanus castellanus meus de Sagan) został wymieniony po raz pierwszy w charakterze świadka w dokumencie wystawionym przez Henryka Brodatego dla klasztoru w Lubiążu[18]. Gród powstał zapewne wcześniej, lecz po roku 1155, gdyż wydana wtedy bulla papieska, wymieniająca wszystkie graniczne kasztelanie Śląska pomija Żagań[2]. Lokalizacja grodu nie została dotychczas dotychczas naukowo ustalona, ale przyjęło się, że był on położony nad Bobrem w odległości około 1,5 km na północ od powstałego później miasta. Bardzo prawdopodobne, że znajdował się on na Wzgórzu Zamkowym[18]. Gród strzegł przeprawy, przez którą szedł Niski Trakt, ważny szlak handlowy, łączący Wielkopolskę z południowymi Niemcami[2].
W pobliżu grodu powstała, zapewne już w XII wieku, osada typu targowego. Położona była na terenie obecnej wsi Stary Żagań, gdzie zachowany jest do dziś romański kościół. Niedogodne usytuowanie osady w stosunku do głównego traktu handlowego, stało się przyczyną translokacji targu, które nastąpiło około 1230 roku. Osada została przeniesiona w pobliżu przeprawy, na terenie obecnego śródmieścia Żagania[2]. Nową osadę zlokalizowano prawdopodobnie w okolicach obecnego zespołu poaugustiańskiego. Jej szybki rozwój sprawił, że miasto otrzymało od księcia Konrada Iprawa miejskie. Nie zachował się jednak akt lokacyjny, stąd też dokładna data nadania praw miejskich jest niemożliwa do ustalenia, aczkolwiek musiało to nastąpić między 1248 a 1260 rokiem[3].
Od końca XIII wieku Żagań był stolicą samodzielnego księstwa żagańskiego rządzonego do 1472 przez Piastów śląskich. W 1472 Jan II Szalony sprzedał księstwo żagańskie książętom saskim[2]. W tym okresie księstwem rządziło pięciu książąt z rodu Wettinów, z których ostatni, książę Moritz, w 1549 wymienił Żagań za terytoria czeskie, przekazując go królowi Ferdynandowi Habsburgowi[7].
W 1627 cesarz AustriiFerdynand II Habsburg sprzedał księstwo dowódcy swoich wojsk Albrechtowi Wallensteinowi. Za jego rządów miasto bardzo się rozwinęło. Albrecht Wallenstein sprowadził do miasta wielkiego uczonego, astronoma Jana Keplera, który prowadził w Żaganiu obserwacje astronomiczne i meteorologiczne. Dzięki jego zabiegom uruchomiono pierwszą drukarnię w mieście (1629), a także rozpoczęto przebudowę średniowiecznego zamku na barokowy pałac[7].
Żagań – widok na centrumŻagań – Żagański Pałac Kultury
W latach 1632-1633 zarazy oraz liczne grabieże spowodowały spustoszenia i znieszczenia Żagania oraz jego okolic. Odbudowa miasta miała miejsce za panowania księcia Wacława Euzebiusza Lobkowica, któremu dostąpił księstwo cesarz Ferdynand III Habsburg. W 1677 w mieście wybuchł ogromny pożar, który strawił wiele kościołów i budynków, w tym także bibliotekę klasztoru augustianów. W 1730 znów wybuchł wielki pożar, w wyniku którego spłonęło prawie całe miasto. Odbudowę rozpoczęto jeszcze w czasach habsburskich, borykano się jednak z trudnościami finansowymi[7].
W 1785 księstwo przeszło w posiadanie Piotra Birona, księcia kurlandzkiego. W latach 1842-1862 za czasów panowania księżnej Doroty de Talleyrand-Périgord, najmłodszej córki Birona, Żagań stał się ważnym ośrodkiem życia kulturalnego i politycznego o znaczeniu ponadregionalnym. W mieście przebywały wówczas takie sławy jak Ferenc Liszt, Božena Němcová czy Honoré de Balzac. Potomkowie Birona rządzili Żaganiem do 1935 roku, kiedy to władze III Rzeszy skonfiskowało pałac książęcy, a samego księcia Bosona II uznały za wroga państwa i pozbawiły obywatelstwa[19].
Podczas II wojny światowej Żagań i okoliczne miejscowości stały się miejscem lokalizacji obozów jenieckich. Jesienią 1939 zorganizowano Stalag VIII C, którego pierwszymi jeńcami byli Polacy - uczestnicy kampanii wrześniowej, jednak w późniejszym okresie znalazło się tu kilkadziesiąt tysięcy jeńców różnych narodowości[20]
.
Najbardziej znanym żagańskim obozem jenieckim był Stalag Luft 3, przeznaczony dla alianckich lotników, w którym w nocy z 24 na 25 marca 1944 miała miejsce Wielka ucieczka. 76 jeńców uciekło wówczas przez tunel w ziemi, drążony wcześniej przez wiele miesięcy. Ostatecznie tylko trzem uczestnikom udało się zbiec. Wielka ucieczka doprowadziła do furii Hitlera, który rozkazał zabić 50 uczestników ucieczki[7].
W lutym 1945 po zaciętych walkach Żagań został zajęty przez oddziały wojsk radzieckich, które po kilku miesiącach przekazały miasto polskiej administracji. Rozpoczęto wówczas proces wysiedlania ludności niemieckiej. Na ich miejsce przybyli repatrianci z kresów wschodnich oraz ludność z różnych regionów Polski. Rozpoczęła się mozolna odbudowa miasta, które podczas wojny uległo ogromnym zniszczeniom[21]
.
Architektura
Zabytki
Wieża ratuszowaKościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii PannyPałac KsiążęcyKaplica Grobu Chrystusa – kopia kaplicy w JerozolimieWnętrze biblioteki poaugustiańskiejWieża Bismarcka w Żaganiu
barokowy zespół pałacowy Lobkowitzów (ul. Szprotawska, obecnie Żagański Pałac Kultury) – usytuowany na południowo-wschodnim obrzeżu miasta na miejscu średniowiecznego zamku, który był posadowiony około 3 m niżej od pałacu. W 1627księstwo żagańskie nabył ówczesny dowódca wojsk austriackich, książę Albrecht Wallenstein. Z jego inicjatywy, około roku 1630 na miejscu zamku rozpoczęto budowę pałacu według projektu włoskiego architekta Vincentio Boccacci – renesansowy typ rezydencji obronnej. Tragiczna śmierć księcia spowodowała wstrzymanie budowy na długi czas. Podjął ją ponownie Wacław Lobkowic, który nabył księstwo w 1646. Prace budowlane podjęto w 1670 według projektu włoskiego architekta Antonio della Porta. Wzniesiona budowla nawiązuje wyraźnie do pałacu w Roudnicach (rodzinnym mieście Lobkowica) – dzieła tego samego architekta z 1684 roku. Powolne tempo budowy zmieniło się, gdy księstwo zakupił w roku 1786książę kurlandzkiPiotr Biron. W latach 1792-1796 wnętrza poddano przebudowie i gruntownej renowacji według architekta Chrystiana Schultze. W roku 1802 drewniane dotychczas mosty zastąpiono murowanymi. W roku 1842 księstwo przeszło na własność Doroty de Talleyrand-Périgord. Dwór żagański stał się wtedy jednym z bardziej znanych w Europie. W latach 1845-1855 przeprowadzono wiele prac modernizacyjnych. Znacznie powiększony park zamkowy otrzymał nowy, romantyczny wygląd, zaprojektowany przez Oskara Teicherta. Obecny wygląd pałacu ukształtowany został w okresie baroku. W rezultacie powstał obiekt jedyny w swoim rodzaju, nie mający w architekturze polskiej odpowiednika, o układzie przestrzennym łączącym cechy właściwe barokowym pałacom francuskim (skrzydło parawanowe) oraz włoskim (skierowanie dziedzińca w kierunku parku).
dworzec kolejowy z pięcioma peronami – obecny budynek dworca kolejowego jest już trzecim z kolei. Budowę ukończono 1 marca1913 roku na miejscu wcześniejszego, zniszczonego przy pożarze. Z okazji 150 lat kolejnictwa na ziemi żagańskiej w 1996 wmurowano pamiątkową tablicę na ścianie dworca od strony ulicy.
fragmenty murów miejskich – Żagań został otoczony murami miejskimi i fosą na początku XIV wieku. W XVIII-XIX w. mury wraz z bramami popadły w ruinie i uległy częściowej rozbiórce. Zachowane do dziś fragmenty usytuowane są wzdłuż ulicy Wałowej, Jana Keplera, w ścianach zabudowań poaugustiańskich oraz przy ulicy Rybackiej. Ten odcinek przetrwał wraz z basztą, w latach 1970-1971 został zakonserwowany i wyeksponowany.
kamienice – II wojna światowa i jej skutki spowodowały zniszczenie 80 proc. Staromiejskiej zabudowy mieszkalnej centrum Żagania. Z ocalałych najcenniejszą grupę stanowią domy przy Rynku, renesansowe, na zrębach gotyckich (nr 7-11) i barokowe (nr 27-31). Wartościowy zespół tworzy zwarta zabudowa ulicy Warszawskiej, powstała w XVIII i XIX wieku, na zrębach starych budowli. Z tego samego czasu przetrwały domy przy ulicach: Keplera, Słowackiego, Szprotawskiej, Jana Pawła II, Gimnazjalnej i przy placu Słowiańskim. Poza strefą staromiejską zabudowaną w II połowie XIX i XX wieku, znajduje się kilkadziesiąt domów zbudowanych w stylu secesyjnym. Skupiają się one głównie przy ulicach Piłsudskiego, Henryka Brodatego, Dworcowej, Nowogrodzkiej, Śląskiej, Szprotawskiej i Żelaznej.
kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny (ul. Żarska) – Zbudowany w 1404 (drewniany), murowany w 1444, przebudowany (dostawienie kaplicy) w XVII-XVIII wieku. W obecnej postaci barokowy z zachowanymi częściowo cechami gotyku. W późnorenesansowym wnętrzu znajdują się trzy barokowe ołtarze.
kościół św. Ducha – późnobarokowy z lat 1701-1702, wieża nadbudowana w 1785. Wyposażenie także późnobarokowe.
kościół św. Krzyża (ul. Szpitalna) – Wzniesiony z fundacji księżnej Doroty de Talleyrand – Périgord w 1849 według projektu Leonarda Schatzeberga z wykorzystaniem reliktów gotyckiej kaplicy. Wnętrze z bogatym wyposażeniem stolarsko-rzeźbiarskim i kowalskim (kraty) posiada jednolity neogotycki charakter o dużych wartościach artystycznych. W kościele miejsce ostatniego spoczynku znaleźli katoliccy członkowie rodziny książęcej: księżna Katarzyna Wilhelmina, Dorota Talleyrand i jej syn Ludwik Napoleon.
pałac (pl. Słowiański 17) – Pierwotnie urząd książęcych dóbr ziemskich, obecnie siedziba Urzędu Miasa. Klasycystyczny, zbudowany w 1793 według projektu Christiana Schultze, wielokrotnie remontowany i przekształcony we wnętrzach.
pałacyk (ul. Jana Pawła II 7) – Dawna siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej. Klasycystyczny, zbudowany na przełomie XVIII i XIX wieku według projektu Christiana Schultze dla radcy dworu książęcego Johanna Metzke.
park geometryczny o łącznej powierzchni 77,49 ha – powstały w XVII wieku, znacznie przekształcony podczas rządów Doroty de Talleyrand-Périgord. Przepływający przezeń Bóbr w naturalny sposób podzielił go na trzy części: park przedni (pałacowy, o pow. 15 ha + 1,8 ha zespół szpitalno-kościelny) – obecnie stosunkowo najlepiej utrzymany, park środkowy (bażanciarnia) – położony między dwiema odnogami Bobru, oraz park górny usytuowany między nurtem rzeki, Osiedlem Moczyń, a dworcem kolejowym (łączna powierzchnia bażanciarni i parku górnego wynosi 60,69 ha). W skład występującego na terenie parkowego założenia drzewostanu wchodzi około 50 gatunków drzew i krzewów. Najliczniej reprezentowane są: cis pospolity (19%), lipa drobnolistna (16%), grab pospolity (10%), dąb szypułkowy (9%) i robinia akacjowa (7%). Spośród okazów występujących w pojedynczych ilościach wyróżnić można platany, buki czerwone, choinę kanadyjską, sosnę wejmutkę, sosnę czarną, tulipanowiec i bożodrzew.
sąd rejonowy (ul. Szprotawska 3) – dawniej budynek administracji książęcej. Zbudowany w końcu XVIII wieku. W 1813 rezydował w nim pisarz francuski, Stendhal, jako intendent na księstwo żagańskie przy korpusie gen. Latour-Maubourg.
wieża kościoła poewangelickiego (pl. Królowej Jadwigi) – Pierwotny kościół ewangelicki zbudowany został w 1709. Wzniesiony na jego miejscu w 2. połowie XIX wieku murowany kościół, zwany Kościołem Łaski, uległ rozbiórce w 1966. Do dzisiejszych czasów przetrwała 84-metrowa wieża ceglana zwieńczona żeliwną, ażurową iglicą (zbudowana w 1845). W krypcie znajdującej się pod wieżą znaleźli miejsce spoczynku protestanccy członkowie rodziny książęcej (Piotr Biron i jego małżonka Anna Dorota, córki księcia: Joanna i Paulina oraz jego bratanek Piotr Gustaw Biron). 2 listopada2004 wieża, po trwającym kilka lat remoncie, została udostępniona dla zwiedzających.
wieża ratuszowa (Rynek) – Wieża jest pozostałością ratusza usytuowanego pierwotnie w Rynku, a w XVI wieku przeniesionego na zachodnią pierzeję zabudowy mieszkalnej. Neoklasycystyczna, zbudowana w latach 1879-1880 z wykorzystaniem fragmentów ratusza gotyckiego z XIV-XVI wieku. Na I piętrze zachowało się sklepienie kryształowe z pierwszej połowy XVI wieku.
zabytkowe koszary wojskowe.
zespół poaugustiański (plac Klasztorny) – Zespół złożony z kościoła parafialnego, dawnego klasztoru i konwiktu oraz spichlerza klasztornego, położony jest w północno-zachodniej części starego miasta. 28 lutego2011 uznany za pomnik historii[22].
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (WNMP) – Źródłowo potwierdzony w 1272 posiada prawdopodobnie wcześniejsze pochodzenie. Układ ani kształt trzynastowiecznej budowli nie jest znany. w II poł. XIV wieku zakonnicy wznieśli trzynawową bazylikę.Rzeźba Nike przy pałacu Po pożarach w latach 1472 i 1486 kościół został odbudowany w konstrukcji halowej. Poważna przebudowa miała miejsce w 1515, gdy wzniesiono nową wieżę i wielki zachodni szczyt oraz podwyższono nawę główną. W roku 1602 od zachodu dobudowano dwukondygnacyjną loggię. Po pożarze w 1730 odbudowane wnętrze otrzymało bogaty wystrój sztukatorsko-rzeźbiarski, wykonany przez Jana Urbańskiego i Jana Haberla z Wrocławia. Barokowy wystrój otrzymały także okna. Zewnętrzna architektura mimo przebudów zachowała charakter gotycki. Loggia jest renesansowa. Wyposażenie wnętrz barokowe. Uwagę zwracają stalle z 1695, gotycki sarkofag księcia głogowsko-żagańskiego Henryka IV oraz XVI-wieczny ołtarz św. Trójcy.
dawny klasztorAugustianów – obecnie plebania i biura parafialne. Augustianie sprowadzeni w 1284 przez Przemka głogowskiego zajęli początkowo plebanię. W 1285 książę Konrad II Garbaty przekazał im zamek, który w połowie XIV wieku rozbudowali, wznosząc ponadto pałac opacki. W następnych wiekach klasztor poddawano wielokrotnym przebudowom. Po pożarze w 1730 został przekształcony w duchu baroku i powiększony. Jedynie część pomieszczeń w skrzydle wschodnim zachowała charakter gotycki. Dwukondygnacyjna budowla jest murowana z cegły. Poza pierwotnymi celami braci i kapitularzem mieści kaplicę św. Anny z gotyckimi sklepieniami oraz biblioteką klasztorną z XVIII-wiecznym wystrojem, zbiorem starodruków i dwoma XVII-wiecznymi globusami. Sklepienia biblioteki są ozdobione freskami z 1736 roku, autorstwa Georga Wilhelma Neunhertza.
dawny spichlerz klasztorny – późnogotycki z końca XV wieku, częściowo przekształcony w XIX-XX w. Murowany z cegły o elewacji frontowej rozczłonkowanej wąskimi, ostrołukowymi blendami. W roku 1978 przystąpiono do adaptacji z przeznaczeniem na zaplecze "Domu Turysty".
dawny konwikt – późnobarokowy, zbudowany w latach 1740-1758 na miejscu klasztornych budynków gospodarczych i szkoły nowicjatu – następnie przeznaczony na sąd i areszt. W latach 1972-1975 odbudowany i adaptowany na hotel turystyczny.
zespół pofranciszkański (ul. Gimnazjalna) – Kościół św. św. Piotra i Pawła, resztki klasztoru franciszkanów i dawne kolegium. Franciszkanie przybyli do Żagania w 1284, wznieśli wkrótce klasztor i kościół. Opuszczony w czasie reformacji kościół przejęli ewangelicy. W 1633 świątynia przeszła w ręce jezuitów, którzy na miejscu klasztoru wznieśli okazałe kolegium.
dawne kolegium jezuickie (ul. Gimnazjalna) – Pierwszy budynek kolegium, wzniesiony w 1655 zniszczył po 13 latach pożar. Na jego miejscu odbudowano południowe skrzydło obecnego barokowego założenia. Twórcą był nadworny architekt Lobkowitzów, budowniczy zamku – Antonio della Porta. W 1733 kolegium powiększono o aulę, zaś w drugiej połowie XVIII wieku o trzyskrzydłową część północną. Po kasacji zakonu jezuitów i sprzedanu ich dóbr w 1787 część południową przeznaczono na szkołę, a północną (po gruntowej przebudowie i podwyższeniu) na siedzibę policji i więzienia). Od 1945do2009 w części północnej mieściła się Komenda Policji (obecnie przeniesiona na ul.Nowogródzką). Dawniej swoją siedzibę miała tam także Prokuratura Rejonowa, którą przeniesiono w inne miejsce. Skrzydło południowe zostało adaptowane w 1963-1965 dla potrzeb Zespołu Szkół Tekstylno-Włókienniczych.
Kościół Św. Piotra i Pawła (ul. Gimnazjalna) – ufundowany przez Konrada Garbatego w 1293. Z tego okresu pochodzą obecnie mury korpusu i prezbiterium. W XV wieku dobudowano kaplicę. Po pożarze w 1486 odbudowa trwała do początku XVI wieku, kiedy założono sklepienie kryształowe. Wieżę odbudowali ewangelicy w 1604. Dalsze remonty i przebudowy miały miejsce w latach 1696-1752 i w końcu XVIII wieku, gdy przekształcono elewację wieży w duchu klasycystycznym. Mimo przekształceń kościół zachował charakter gotycki. Wyposażenie wnętrza barokowe z około 1730.
zespół szpitalny (ul. Żelazna) – istniejący do dzisiaj, neogotycki budynek szpitala, wzniesiono za sprawą księżnej Doroty. Plac otaczający szpital, księżna nabyła od rodziny Willmanów, żagańskich fabrykantów. Kamień węgielny pod budowę obiektu położono 3 maja1851 w obecności króla pruskiegoFryderyka Wilhelma IV. Szpital oddano do użytku w październiku 1859 roku. Z tej niezwykle nowoczesnej jak na owe czasy placówki mogli korzystać jedynie mieszkańcy księstwa żagańskiego, zarówno katolicy, jak i protestanci.
Gospodarcze podstawy rozwoju miasta stwarzały od najdawniejszych czasów rzemiosło i handel. Od średniowiecza istniały w Żaganiu cechypiekarzy, rzeźników, krawców i szewców. Potwierdzone zostały cechy kuśnierzy, produkujących nie tylko na potrzeby lokalne, ale także na eksport. W tym czasie czynne były także żagańskie kuźnice, produkujące żelazo z występującej w okolicy rudy darniowej. Poważną rolę w gospodarce miasta odgrywało rybołówstwo, a obecność rybaków w Żaganiu została potwierdzona już w 1299 roku[2].
Istotne znaczenie gospodarcze spełniał handel, posiadający dogodne warunki rozwoju w związku z położeniem Żagania przy głównej drodze handlowej. Obecność cechukupców, zajmujących się handlem, została udokumentowana już w XIV wieku. Źródła pisane z tego okresu potwierdzają również istnienie targusolnego i corocznych jarmarków[2].
Tradycje rzemiosła przejął w XIX wieku przemysł. W 1802 uruchomiono fabrykę papieru, w 1863 zbudowano gazownię[13], a w 1878 austriacka firma włókiennicza Mos Löw Beer założyła w Żaganiu swoją filię[23].
W wyniku II wojny światowej zniszczenia przemysłu wyniosły 75%[13]. Pomimo trudności miasto stało się znaczącym ośrodkiem przemysłu włókienniczego i metalowego. Funkcjonowały tu prężne Żagańskie Zakłady Przemysłu Wełnianego, Żagańska Czesalnia Wełny czy Przedsiębiorstwo Produkcji Sprzętu Domowego „Zamex” (dawniej „Polar”), znany w kraju producent zamrażarek. Przekształcenia ustrojowe i gospodarcze spowodowały, że zakłady te już nie istnieją, a wspomniane dziedziny przemysłu odgrywają mniejszą rolę[24].
Stan obecny
Upadek największych zakładów i wzrost bezrobocia skłoniły władze miasta do działań zmierzających do powstania nowych miejsc pracy. W 2003 powstała Żagańska Strefa Gospodarcza, w skład której weszło łącznie ponad 60 ha terenów inwestycyjnych. Z oferty skorzystało dotychczas kilka przedsiębiorstw, które wybudowały w Żaganiu hale produkcyjne[25].
W tym samym okresie w Żaganiu powołano także spółki komunalne zajmujące się gospodarką wodno-ściekową, gospodarowaniem odpadami komunalnymi i robotami drogowymi, doradztwem i pozyskiwaniem środków zewnętrznych, zarządzaniem obiektami i prowadzeniem inwestycji. Posunięcie to miało na celu podniesienie poziomu usług i efektywniejsze zarządzanie finansami[26].
Według danych z 2011 r. na terenie Żagania miało siedzibę 3084 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 2830 należących do sektora prywatnego i 254 należących do sektora publicznego[27].
Według Strategii rozwoju powiatu żagańskiego z 2008[28] i sprawozdania z działalności Powiatowego Urzędu Pracy w Żaganiu z 2010[29] do największych i najbardziej dynamicznie rozwijających się pracodawców w Żaganiu należą:
Stowarzyszenie Turystyki Wodnej Szron – Czerna, którego członkowie wielokrotnie brali udział w spływach kajakowych w kraju i za granicą[35]
Szkoła Walki i Tańca "Ronin"
UKS Czarni Żagań
Żagańskie Towarzystwo Cyklistów "Huragan"
Od niedawna w Żaganiu przy ul. Kochanowskiego funkcjonuje centrum sportowe Żagań Arena, w skład którego wchodzą stadion piłkarski, hala sportowo-widowiskowa, kryty basen, hostel i korty tenisowe[36]. Z obiektów położonych w kompleksie korzystają miejskie kluby Czarni Żagań[37] i Sobieski Żagań[38].
Ponadto w mieście znajduje się czynny w okresie letnim basen miejski[39], dawny stadion Czarnych Żagań oraz dwa Orliki: przy szkole podstawowej nr 2[40] oraz przy szkole podstawowej nr 3[41].
Wiodącą rolę w organizacji życia kulturalnego miasta odgrywa Centrum Kultury mieszczące się w Pałacu Książęcym. Centrum realizuje zadania m. in. w zakresie promocji kultury i edukacji kulturalnej poprzez organizowanie licznych imprez kulturalnych (koncerty, spektakle teatralne, wystawy fotograficzne itp.), imprez plenerowych, warsztatów okolicznościowych, animacji kulturalnych (cykliczne przeglądy, konkursy itp.) oraz utrzymywanie sekcji zainteresowań (tj. Szkoła Talentów, Uniwersytet Trzeciego Wieku)[53].Podobną funkcję pełni Klub Garnizonowy, w którym działają sekcje: teatralna, teatru jednego aktora, muzyczna, plastyczna, taneczna, instrumentalna i tamburmajorek[54].
Znaczącą rolę w promocji i organizowaniu życia kulturalnego Żagania odgrywa środowisko skupione wokół Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia, stanowiące centrum muzyczne regionu. Funkcję upowszechniania kultury realizują również placówki biblioteczne: Miejska Biblioteka Publiczna, filia Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej[55] oraz Biblioteka Klubu Garnizonowego[56]. W Żaganiu mieści się także Muzeum Obozów Jenieckich[55], położone na terenie dawnych niemieckich obozów jenieckich.
Do najważniejszych cyklicznych imprez kulturalnych w mieście należą[57]:
Ogólnopolski Turniej Pianistyczny Dzieci i Młodzieży, organizowany przez Państwową Szkołę Muzycznę im. Henryka Wieniawskiego w Żaganiu
Międzynarodowe Forum Perkusji i Letnia Akademia Muzyczna, organizowane przez Żagańskie Stowarzyszenie Muzyczne im. Haliny Czerny-Stefańskiej
Jarmark św. Michała, organizowany przez Urząd Miasta i Centrum Kultury w Żaganiu
Żagań w literaturze i filmie
Wczesnosłowiańską i niemiecką historię miasta opisują legendy (m. in. Legenda o Żagannie) autorstwa Izabeli Koniusz[58]. Za sprawą czeskiej pisarki Boženy Němcovej Żagań został uwieczniony w literaturze światowej. W swoim opowiadaniu pt. Sestry (wyd. 1855), którego akcja rozgrywa się w Żaganiu, Dzietrzychowicach i Niemczy, Němcová zamieściła obszerny opis żagańskiego parku zamkowego, w którym zgromadzili się mieszkańcy miasta i całej okolicy, aby uczestniczyć w zabawie z okazji urodzin księżnej, której pierwowzorem była księżna Dorota de Talleyrand-Périgord. Opowiadanie zostało osnute na faktach i w dużej części pokrywa się ze źródłami historycznymi[59]. Natomiast pierwowzorem postaci księżnej w Babuni była księżna Wilhelmina Żagańska, której młoda Božena zawdzięczała odpowiednie wychowanie i wykształcenie[60].
W 1950 powstał nakręcony przez Brytyjczyków film The Wooden Horse (pol.Drewniany koń), nakręcony na kanwie wydarzeń z 1943 roku, kiedy w żagańskim obozie jenieckim Stalag Luft III 3 brytyjskich oficerów wykopało tunel pod drutami ogrodzenia obozu kryjąc się wewnątrz drewnianego konia. Wielka ucieczka ze wspomnianego obozu również doczekała się ekranizacji – w 1963 roku nakręcono film The Great Escape (pol.Wielka ucieczka) ze Steve'em McQueenem i Charles'em Bronsonem w rolach głównych[61].
Historia żagańskiej kolei sięga 1846 roku[65]. Dawniej miejski dworzec był największym węzłem kolejowym w regionie, jednak jego rola z roku na rok jest coraz mniejsza. Przez miasto przebiegają następujące linie kolejowe:
Politechnika Poznańska - Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Żaganiu
Media w Żaganiu
Niedaleko Żagania, w miejscowości Wichów stoi RTCN Żagań *Wichów* skąd jest nadawany sygnał radiowy stacji ogólnopolskich i telewizyjny Naziemnej Telewizji Cyfrowej (NTC) - kanałów komercyjnych na kanale 41, z mocą 50 kW.
Do końca 2007 roku został rozformowany 11 Batalion Medyczny, stacjonujący, w koszarach przy ulicy Szosa Żarska.
W 2010 roku został rozformowany 10 Batalion Rozpoznawczy Strzelców Konnych w koszarach "Żagań-Las" przy ulicy Żarskiej oraz 11 Kompania Chemiczna w koszarach "Żagań-Miasto" przy ulicy Dworcowej. Zimą z 2010 na 2011 roku, 11 Batalion Dowodzenia został przeniesiony z koszar przy ulicy Dworcowej do koszar przy ulicy Żarskiej, gdzie zajął miejsce po 10 Batalionie Rozpoznawczym Strzelców Konnych.
Obecnie w Garnizonie Żagań stacjonują następujące instytucje i jednostki wojskowe:
↑ abcdefgStanisław Kowalski: Zabytki województwa zielonogórskiego. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe, 1987, s. 234-245.
↑ abHieronim Szczegóła: Żagań [w:] Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą (Województwo zielonogórskie). Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe, 1970, s. 516.
↑Sławomir Wójcik: Położenie. umzagan.nazwa.pl. [dostęp 2011-08-31].
↑ abZdzisław Mirski: Położenia geograficzne Żagania [w:] Katarzyna Adamek, Marian Ryszard Świątek: Żagań znany i nieznany. Wrocław: Wydawnictwo ATLA 2, 2002, s. 176. ISBN 83-9123320-3-4.
↑Gmina Miejska Żagań - powiat żagański. [w:] Statystyczne Vademecum Samorządowca [on-line]. Urząd Statystyczny w Zielonej Górze, 2010. [dostęp 2011-09-05].
↑ abcdeŻagań. Plan miasta. Zielona Góra: Zakład kartograficzny SYGNATURA, 2001. ISBN 83-87873-14-4. Brak numerów stron w książce
↑ abArthur Heinrich: Geschichte des Fürstentums Sagan: bis zum Ende der sächsischen Herrschaft im J. 1549. Sagan: 1911, s. VI-VIII. (niem.).
↑ abcdŻagań. Plan miasta. Zielona Góra: Zakład Kartograficzny "Sygnatura", 1998. ISBN 83-87873-02-0. Brak numerów stron w książce
↑Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (Monitor Polski z 1946 r., Nr 44, poz. 85.)
↑Peter Hasse, Johannes Wiesinger: Handbuch für Blitzschutz und Erdung – mit 33 Tabellen. Offenbach: VDE-Verlag, 1993, s. 35-36. ISBN 3-7905-0657-5. (niem.).
Duns (Szkocja-Wielka Brytania)[70]
Netphen (Nadrenia-Westfalia); od 1995 r.
