Chloroprotyksen: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
lit. |
Poprawa błędu Znaczniki: VisualEditor Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
| (Nie pokazano 18 wersji utworzonych przez 10 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Związek chemiczny infobox |
{{Związek chemiczny infobox |
||
|nazwa = |
|nazwa = Chloroprotyksen (chlorprotiksen) |
||
|1. grafika = |
|1. grafika = Chlorprothixene Structural Formulae .V.1.svg |
||
|opis 1. grafiki = |
|opis 1. grafiki = Izomer ''cis'' chloroprotyksenu |
||
|2. grafika = |
|2. grafika = |
||
|opis 2. grafiki = |
|opis 2. grafiki = |
||
|3. grafika = |
|3. grafika = |
||
|opis 3. grafiki = |
|opis 3. grafiki = |
||
|nazwa systematyczna = (''Z'')-3-(2-chloro-9''H''-tioksanten-9-ylideno)-''N,N''-dimetylopropano-1-amina |
|nazwa systematyczna = (''Z'')-3-(2-chloro-9''H''-tioksanten-9-ylideno)-''N,N''-dimetylopropano-1-amina |
||
|nazwy farmaceutyczne = |
|nazwy farmaceutyczne = {{łac.|chlorprothixeni hydrochloridum}} (chlorowodorek chloroprotyksenu)<ref name="FP6">{{FP6|s=1176}}</ref> |
||
|inne nazwy = |
|inne nazwy = chloroprotiksen, chlorprotyksen |
||
|wzór sumaryczny = C<sub>18</sub>H<sub>18</sub>ClNS |
|wzór sumaryczny = C<sub>18</sub>H<sub>18</sub>ClNS |
||
|inne wzory = |
|inne wzory = |
||
| Linia 15: | Linia 15: | ||
|wygląd = |
|wygląd = |
||
|SMILES = CN(C)CCC=C1C2=CC=CC=C2SC3=C1C=C(C=C3)Cl |
|SMILES = CN(C)CCC=C1C2=CC=CC=C2SC3=C1C=C(C=C3)Cl |
||
|numer CAS = |
|numer CAS = 113-59-7<br>6469-93-8 (chlorowodorek) |
||
|PubChem = |
|PubChem = 667467 |
||
|DrugBank = DB01239 |
|DrugBank = DB01239 |
||
|gęstość = |
|gęstość = |
||
|gęstość źródło = |
|gęstość źródło = |
||
|stan skupienia w podanej g = |
|stan skupienia w podanej g = |
||
|g warunki niestandardowe = |
|g warunki niestandardowe = |
||
|rozpuszczalność w wodzie = |
|rozpuszczalność w wodzie = 0,3 mg/dm³ |
||
|rww źródło = |
|rww źródło = <ref name="DB" /> |
||
|rww warunki niestandardowe = |
|rww warunki niestandardowe = |
||
|inne rozpuszczalniki = |
|inne rozpuszczalniki = |
||
|temperatura topnienia = 97,5–99 |
|temperatura topnienia = 97,5–99 |
||
|tt źródło = <ref>{{ChemIDplus|113-59-7|data dostępu=2012-07-07}}</ref><ref name=" |
|tt źródło = <ref>{{ChemIDplus|CAS = 113-59-7 |nazwa = Chlorprothixene |data dostępu = 2012-07-07}}</ref><ref name="Dunitz">{{cytuj |autor = J. D. Dunitz, H. Eser, P. Strickler |tytuł = Die Konfiguration des physiologisch wirksamen 2-Chlor-9-(?-dimethylaminopropyliden)-thioxanthens |czasopismo = Helvetica Chimica Acta |data = 1964 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 47 |numer = 7 |s = 1897–1902 |doi = 10.1002/hlca.19640470729 |język = de}}</ref><ref name="DB" /> |
||
|tt warunki niestandardowe = |
|tt warunki niestandardowe = |
||
|temperatura wrzenia = |
|temperatura wrzenia = |
||
|tw źródło = |
|tw źródło = |
||
|tw warunki niestandardowe = |
|tw warunki niestandardowe = |
||
|temperatura krytyczna = |
|temperatura krytyczna = |
||
| Linia 36: | Linia 36: | ||
|ciśnienie krytyczne = |
|ciśnienie krytyczne = |
||
|ck źródło = |
|ck źródło = |
||
|logP = 5,18 |
|logP = 5,18<ref name="DB" /> |
||
|kwasowość = |
|kwasowość = |
||
|zasadowość = p''K''<sub>BH<sup>+</sup></sub> = 8,4<ref name="Bergström">{{cytuj |autor = Christel A. S. Bergström, Kristina Luthman, Per Artursson |tytuł = Accuracy of calculated pH-dependent aqueous drug solubility |czasopismo = European Journal of Pharmaceutical Sciences: Official Journal of the European Federation for Pharmaceutical Sciences |data = 2004-08 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 22 |numer = 5 |s = 387–398 |doi = 10.1016/j.ejps.2004.04.006 |pmid = 15265508}}</ref> |
|||
|zasadowość = |
|||
|lepkość = |
|lepkość = |
||
|l źródło = |
|l źródło = |
||
| Linia 48: | Linia 48: | ||
|moment dipolowy = |
|moment dipolowy = |
||
|moment dipolowy źródło = |
|moment dipolowy źródło = |
||
|karta charakterystyki = |
|karta charakterystyki = |
||
|zagrożenia GHS źródło = <ref>{{Sigma-Aldrich|nazwa = Chlorprotyksen, chlorowodorek |numer = C1671 |marka = SIGMA |data = 2022-10-17 |data dostępu = 2024-07-09 |wynik = karta}}</ref> |
|||
|zagrożenia GHS źródło = MSDS |
|||
|postać GHS = |
|postać GHS = chlorowodorek chloroprotyksenu |
||
|piktogram GHS = {{Piktogram GHS|06}} |
|piktogram GHS = {{Piktogram GHS|06}} |
||
|hasło GHS = |
|hasło GHS = Niebezpieczeństwo |
||
|zwroty H = {{Zwroty H|301}} |
|zwroty H = {{Zwroty H|301}} |
||
|zwroty EUH = {{Zwroty EUH|brak}} |
|zwroty EUH = {{Zwroty EUH|brak}} |
||
|zwroty P = {{Zwroty P|301+310}} |
|zwroty P = {{Zwroty P|301+310}} |
||
|zagrożenia UE źródło = MSDS |
|||
|postać UE = chlorowodorek |
|||
|piktogram UE = {{Piktogram ostrzegawczy|Xn}} |
|||
|zwroty R = {{Zwroty R|20/21/22}} |
|||
|zwroty S = {{Zwroty S|36}} |
|||
|NFPA 704 = |
|NFPA 704 = |
||
|NFPA 704 źródło = |
|NFPA 704 źródło = |
||
| Linia 73: | Linia 68: | ||
|pochodne = |
|pochodne = |
||
|podobne związki = [[chloropromazyna]] |
|podobne związki = [[chloropromazyna]] |
||
|ATC = [[ATC (N05)| |
|ATC = [[ATC (N05)|N05AF03]] |
||
|legalność w Polsce = |
|legalność w Polsce = |
||
|stosowanie w ciąży = |
|stosowanie w ciąży = |
||
| Linia 79: | Linia 74: | ||
|procent wchłaniania = |
|procent wchłaniania = |
||
|biodostępność = ok. 60% |
|biodostępność = ok. 60% |
||
|okres półtrwania = 25,8 +/ |
|okres półtrwania = 25,8 +/− 13,6 h<ref name="pmid8901143">{{cytuj |autor = M. Bagli, M. L. Rao, G. Höflich, S. Kasper, M. Langer, U. Barlage, M. Beneke, R. Süverkrüp, H. J. Möller |tytuł = Pharmacokinetics of chlorprothixene after single intravenous and oral administration of three galenic preparations |czasopismo = Arzneimittelforschung |data = 1996-03 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 46 |numer = 3 |s = 247–250 |pmid = 8901143}}</ref> |
||
|wiązanie z białkami osocza = |
|wiązanie z białkami osocza = |
||
|metabolizm = |
|metabolizm = wątrobowy |
||
|wydalanie = |
|wydalanie = |
||
|drogi podawania = doustnie, domięśniowo |
|drogi podawania = doustnie, domięśniowo |
||
|objętość dystrybucji = 1035 +/-356 l<ref name="pmid8901143"/> |
|objętość dystrybucji = 1035 +/-356 l<ref name="pmid8901143" /> |
||
|commons = |
|commons = |
||
}} |
}} |
||
''' |
'''Chloroprotyksen''', chloroprotiksen ({{łac.|chlorprothixenum}}) – [[Związki organiczne|organiczny związek chemiczny]], [[leki przeciwpsychotyczne|neuroleptyk]] z grupy pochodnych [[tioksanten]]u, wprowadzony do lecznictwa w roku 1959 pod nazwą handlową ''Truxal'' przez duńską firmę ''[[H. Lundbeck]]''. Wykazuje silne działanie uspokajające, słabe przeciwpsychotyczne, słabe przeciwautystyczne i bardzo słabe przeciwdepresyjne. Związek znalazł zastosowanie w leczeniu urojeń z pobudzeniem psychomotorycznym i obniżeniem nastroju, a również w leczeniu niektórych zespołów depresyjnych, zwłaszcza przebiegających z nasilonymi stanami lękowymi i niepokojem oraz w stanach psychotycznych, w tym psychozach alkoholowych i starczych. Pod względem budowy chemicznej związek podobny do [[Chloropromazyna|chloropromazyny]]<ref name="Jarema">{{cytuj książkę |tytuł = Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych |inni = Marek Jarema (red.) |wydawca = ViaMedica |miejsce = Gdańsk |rok = 2011 |strony = 9 |isbn = 978-83-7599-286-1}}</ref><ref name="Rzewuska">{{cytuj książkę |tytuł = Leczenie zaburzeń psychicznych |inni = Małgorzata Rzewuska (red.) |wydawca = Wydawnictwo lekarskie PZWL |miejsce = Warszawa |rok = 2006 |wydanie = 2 |strony = 32 |isbn = 83-200-3354-3}}</ref><ref name="Pużyński">{{Cytuj książkę |nazwisko = Pużyński |imię = Stanisław |tytuł = Leki psychotropowe w terapii zaburzeń psychicznych (kompendium) |miejsce = Warszawa |wydawca = Ośr. Inf. Naukowej „Polfa” Sp z.o.o. |data = 2002 |wydanie = 1 |isbn = 83-914984-6-8 |strony = 46}}</ref><ref name="Wciórka">{{cytuj książkę |tytuł = Psychiatria |inni = Jacek Wciórka, Stanisław Pużyński, Janusz Rybakowski (red.) |wydawca = Elsevier Urban & Partner |data = 2010 |isbn = 978-83-7609-110-5 |tom = 3 |tytuł tomu = Metody leczenia, Zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne |strony = 18}}</ref>. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
Pierwszymi lekami przeciwpsychotycznymi były pochodne [[fenotiazyna|fenotiazyny]]. Odkryto, że pewne substancje o działaniu antyhistaminowym powodują nie tylko uspokojenie pacjenta, ale również łagodzą objawy [[mania|manii]], [[majaczenie|majaczenia]], a nawet [[psychoza|psychoz]]{{odn|Rzewuska|2006|s= |
Pierwszymi lekami przeciwpsychotycznymi były pochodne [[fenotiazyna|fenotiazyny]]. Odkryto, że pewne substancje o działaniu antyhistaminowym powodują nie tylko uspokojenie pacjenta, ale również łagodzą objawy [[mania|manii]], [[majaczenie|majaczenia]], a nawet [[psychoza|psychoz]]{{odn|Rzewuska|2006|s=27–28}}. |
||
Chcąc ominąć prawo patentowe chroniące pochodne fenotiazyny, firma Lundbeck podjęła się wprowadzenia na rynek innych, podobnych substancji. Wybór padł na [[tioksanten]]y. O ile fenotiazyny posiadały w środkowym pierścieniu prócz siarki atom azotu, tioksanteny miały w tym miejscu atom węgla. Synteza tioksantenów nie przedstawiała większych trudności. Wykorzystano w niej [[kwas salicylowy]], stosowany po |
Chcąc ominąć prawo patentowe chroniące pochodne fenotiazyny, firma Lundbeck podjęła się wprowadzenia na rynek innych, podobnych substancji. Wybór padł na [[tioksanten]]y. O ile fenotiazyny posiadały w środkowym pierścieniu prócz siarki atom azotu, tioksanteny miały w tym miejscu atom węgla. Synteza tioksantenów nie przedstawiała większych trudności. Wykorzystano w niej [[kwas salicylowy]], stosowany po II wojnie światowej w terapii [[świerzb]]u. W efekcie w 1957 powstał chloroprotyksen{{odn|Rzewuska|2006|s=32}}. |
||
Związek wprowadzono na rynek pod nazwą ''Truxal'', w nawiązaniu do belgijskiego magika Truxa, specjalizującego się w odgadywaniu cudzych myśli{{odn|Rzewuska|2006|s=32}}. |
|||
== Budowa chemiczna == |
== Budowa chemiczna == |
||
Chloroprotyksen jest pochodną [[tioksanten]]u z łańcuchem bocznym w pozycji 9. Ze względu na obecność wiązania podwójnego tworzy dwa [[izomeria geometryczna|izomery geometryczne]], przy czym izomer ''cis'' ma silniejsze działanie neuroleptyczne{{odn|Kostowski|2010|s=123}}. |
|||
[[Plik:Chlorprothixene3Dan.gif|thumb|left|Model cząsteczki chlorprotiksenu]] |
|||
Chlorprotiksen zalicza się do pochodnych [[tioksanten]]u. Są to neuroleptyki o cząsteczce trójpierścieniowej, wykazującej [[izomeria geometryczna|izomerię geometryczną]]{{odn|Kostowski|2010|s=123}}. |
|||
Budową cząsteczki przypomina [[imipramina|imipraminę]] |
Budową cząsteczki przypomina [[imipramina|imipraminę]]<ref name="Ch'ng&" />. |
||
== Mechanizm działania == |
== Mechanizm działania == |
||
Chloroprotyksen należy do [[leki przeciwpsychotyczne|leków przeciwpsychotycznych]] pierwszej generacji<ref name="Schulz&" />. |
|||
Jest on silnym [[Antagonista (farmakologia)|antagonistą]] następujących receptorów: |
|||
* [[receptory serotoninowe]]<ref name="dopser">{{cytuj |
* [[receptory serotoninowe|receptor serotoninowy]]<ref name="dopser">{{cytuj |autor = Neil M. Richtand, Jeffrey A. Welge, Aaron D. Logue, Paul E. Keck, Stephen M. Strakowski, Robert K. McNamara |tytuł = Dopamine and serotonin receptor binding and antipsychotic efficacy |czasopismo = Neuropsychopharmacology |data = 2007-08 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 32 |numer = 8 |s = 1715–1726 |doi = 10.1038/sj.npp.1301305 |pmid = 17251913}}</ref><ref>{{cytuj |autor = L. Antkiewicz-Michaluk |tytuł = The influence of chronic treatment with antidepressant neuroleptics on the central serotonin system |czasopismo = Polish Journal of Pharmacology and Pharmacy |data = 1986-07 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 38 |numer = 4 |s = 359–370 |pmid = 3774629}}</ref> 5-HT<sub>2</sub>: działanie [[Leki przeciwpsychotyczne|przeciwpsychotyczne]], [[Leki przeciwlękowe|przeciwlękowe]], zwiększenie masy ciała |
||
* [[ |
* [[receptory dopaminergiczne]]<ref name="dopser" /> D<sub>1</sub>, D<sub>2</sub>, D<sub>3</sub>: działanie przeciwpsychotyczne, [[sedacja]], [[układ pozapiramidowy|pozapiramidowe]] [[Skutek uboczny (medycyna)|efekty uboczne]], wzrost stężenia [[Prolaktyna|prolaktyny]] we krwi, [[Zaburzenia depresyjne|depresja]], [[Apatia (psychopatologia)|apatia]]/[[anhedonia]], zwiększenie masy ciała |
||
*: Blokada receptorów dopaminergicznych stanowi zasadniczy mechanizm działania leków przeciwpsychotycznych, co ma związek z teorią dopaminergiczną [[schizofrenia|schizofrenii]]. W łagodzeniu objawów psychotycznych znaczenie odgrywa blokowanie receptorów dopaminy w układach [[układ mezokortykalny|mezokortykalnym]] i [[układ mezolimbiczny|mezolimbicznym]]{{odn|Kostowski|2010|s=113}}. Jednak badania na szczurzych [[hipokamp]]ach wskazują na blokowanie również receptorów D3, co skutkuje redukcją oscylacji γ wiązanych ze schizofrenią |
*: Blokada receptorów dopaminergicznych stanowi zasadniczy mechanizm działania leków przeciwpsychotycznych, co ma związek z teorią dopaminergiczną [[schizofrenia|schizofrenii]]. W łagodzeniu objawów psychotycznych znaczenie odgrywa blokowanie receptorów dopaminy w układach [[układ mezokortykalny|mezokortykalnym]] i [[układ mezolimbiczny|mezolimbicznym]]{{odn|Kostowski|2010|s=113}}. Jednak badania na szczurzych [[hipokamp]]ach wskazują na blokowanie również receptorów D3, co skutkuje redukcją oscylacji γ wiązanych ze schizofrenią<ref name="Schulz&" />. |
||
* [[receptory histaminowe|receptor histaminowy]]<ref name="adrehist">{{cytuj |
* [[receptory histaminowe|receptor histaminowy]]<ref name="adrehist">{{cytuj |autor = B. Fjalland, V. Boeck |tytuł = Neuroleptic blockade of the effect of various neurotransmitter substances |czasopismo = Acta Pharmacologica Et Toxicologica |data = 1978-03 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 42 |numer = 3 |s = 206–211 |doi = 10.1111/j.1600-0773.1978.tb02191.x |pmid = 24978}}</ref> H<sub>1</sub>: [[sedacja]], zwiększenie masy ciała |
||
* [[ |
* [[receptory cholinergiczne]]<ref>{{cytuj |autor = M. Undén, B. Nauntofte, S. Dissing |tytuł = Anticholinergic effects of cis-chlorprothixene characterized in rat parotid acini |czasopismo = European Journal of Pharmacology |data = 1989-05-02 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 164 |numer = 1 |s = 129–138 |doi = 10.1016/0014-2999(89)90239-2 |pmid = 2753075}}</ref>: działanie [[Cholinolityki|antycholinergiczne]], ograniczenie [[układ pozapiramidowy|pozapiramidowych]] efektów niepożądanych |
||
| ⚫ | * [[receptory adrenergiczne|receptor adrenergiczny]]<ref name="adrehist" /> α<sub>1</sub>: [[hipotonia]], [[tachykardia]]. Efekty wiązania się leków neuroleptycznch z receptorem α<sub>1</sub> nie zostały jednoznacznie wyjaśnione. Prócz działań niepożądanych może wywierać ono pewne działanie przeciwpsychotyczne w schizofrenii paranoidalnej, jako że obserwuje się w niej znaczne pobudzenie [[układ noradrenergiczny|układu noradrenergicznego]]{{odn|Kostowski|2010|s=114}} |
||
* [[receptory adrenergiczne]]<ref name="adrehist"/> [[receptor alfa-1|α<sub>1</sub>-adrenergiczny]]: [[hipotonia]], [[tachykardia]] |
|||
| ⚫ | *: |
||
Najsilniej |
Najsilniej chloroprotyksen wiąże się z receptorami α<sub>1</sub>, słabiej z D2, M i 5-HT<sub>2A</sub>, jeszcze słabiej zaś z D1 i D4{{odn|Kostowski|2010|s=114}}. Działanie leków przeciwpsychotycznych polega jednak głównie na interakcji z receptorem D2, co potwierdza redukcja pobudzenia wywołanego [[apomorfina|apomorfiną]] ([[agonista]] receptorów D2) u szczurów. W przypadku chloroprotyksenu spadek pobudzenia następował po średniej dawce 0,194 mg/kg, całkowite jego ustąpienie po 21,5 mg/kg (lek podawano podskórnie). Lokuje to chloroprotyksen wśród antagonistów o średnim potencjale blokowania receptora D2<ref name="Megens&" />. |
||
== Działanie == |
== Działanie == |
||
Działanie przeciwpsychotyczne leku jest słabe{{odn|Jarema|2011|s=479}} |
Działanie przeciwpsychotyczne leku jest słabe{{odn|Jarema|2011|s=479}}, podobnie jak [[tiorydazyna|tiorydazyny]]{{odn|Rzewuska|2006|s=32}} – działają one bardziej jak anksjolityki niż neuroleptyki{{odn|Kostowski|2010|s=117}}. |
||
== Terapia == |
== Terapia == |
||
W leczeniu przeciwpsychotycznym stosuje się dziennie od 50{{odn|Jarema|2011|s=479}}{{odn|Kostowski|2010|s=123}} |
W leczeniu przeciwpsychotycznym stosuje się dziennie od 50{{odn|Jarema|2011|s=479}}{{odn|Kostowski|2010|s=123}}–100{{odn|Kostowski|2010|s=114}} do 400{{odn|Jarema|2011|s=479}}{{odn|Kostowski|2010|s=123}}–600{{odn|Kostowski|2010|s=114}} mg chloroprotyksenu. Lek jednak słabo działa na objawy psychotyczne{{odn|Jarema|2011|s=479}}{{odn|Kostowski|2010|s=123}}. |
||
Częściej stosuje się go w terapii [[Niepokój (psychologia)|niepokoju]] i nasennie, zwłaszcza w małych dawkach u osób starszych{{odn|Jarema|2011|s=479}}. Skutecznie łagodzi pobudzenie, lęk, objawy depresji. Podaje się go przy leczeniu zaburzeń nerwicowych, [[Zaburzenie osobowości|zaburzeń osobowości]] i w zależności alkoholowej, w przypadkach [[Majaczenie alkoholowe|majaczenia]]{{odn|Kostowski|2010|s=123}}, a także w przypadku drażliwości, lęku i niepokoju w terapii uzależnienia od [[Kannabinoidy|kannabinoli]]{{odn|Baran-Furga|Steinbarth-Chmielewska|2010|s=662}}. |
|||
Formy ''depot'' (o przedłużonym uwalnianiu) nie stosuje się{{odn|Kostowski|2010|s=123}}. |
|||
== Działania niepożądane == |
== Działania niepożądane == |
||
Najczęściej występujące działania niepożądane to senność, bóle i zawroty głowy, zmęczenie, [[ |
Najczęściej występujące działania niepożądane to senność, bóle i zawroty głowy, zmęczenie, [[Hipotensja ortostatyczna|niedociśnienie ortostatyczne]], zaparcia, zwiększenie masy ciała, niezbyt często występuje [[dystonia]], [[akatyzja]] i suchość w jamie ustnej. Obserwowano [[tachykardia|tachykardię]] (przy nagłym zwiększeniu dawki), reakcje [[Fototoksyczność|fototoksyczne]]<ref>{{cytuj |autor = B. Eberlein-König, A. Bindl, B. Przybilla |tytuł = Phototoxic properties of neuroleptic drugs |czasopismo = Dermatology |data = 1997 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 194 |numer = 2 |s = 131–135 |doi = 10.1159/000246080 |pmid = 9094460}}</ref> oraz zależną od dawki, odwracalną [[Polineuropatia|polineuropatię]]<ref>{{cytuj |autor = M. Luisto |tytuł = Polyneuropathy caused by chlorprothixene |czasopismo = Acta Psychiatrica Scandinavica |data = 1992-03 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 85 |numer = 3 |s = 246–248 |doi = 10.1111/j.1600-0447.1992.tb08604.x |pmid = 1314010}}</ref>. |
||
W przypadku stosowania leku przeciwko objawom psychotycznym najważniejszym objawem ubocznym jest [[sedacja]]{{odn|Jarema|2011|s=479}}. Natomiast działanie pozapiramidowe nie jest zbyt silne{{odn|Kostowski|2010|s=114}}. Ogólnie pochodne tioksantenu przewyższają bezpieczeństwem fenotiozyny, prawdopodobnie z uwagi na silne blokowanie receptora D1, ale też D4. W przeciwieństwie do pochodnych fenotiazyny czy też [[butyrofenon]]u nie pogarszają [[zaburzenia depresyjne|depresji]]. W przypadku |
W przypadku stosowania leku przeciwko objawom psychotycznym najważniejszym objawem ubocznym jest [[sedacja]]{{odn|Jarema|2011|s=479}}. Natomiast działanie pozapiramidowe nie jest zbyt silne{{odn|Kostowski|2010|s=114}}. Ogólnie pochodne tioksantenu przewyższają bezpieczeństwem fenotiozyny, prawdopodobnie z uwagi na silne blokowanie receptora D1, ale też D4. W przeciwieństwie do pochodnych fenotiazyny, czy też [[butyrofenon]]u nie pogarszają [[zaburzenia depresyjne|depresji]]. W przypadku chloroprotyksenu można mówić nawet o niewielkim działaniu przeciwdepresyjnym{{odn|Kostowski|2010|s=123}}. |
||
== Interakcje == |
== Interakcje == |
||
Prócz interakcji typowych dla neuroleptyków ( |
Prócz interakcji typowych dla neuroleptyków (w tym wzajemne nasilenie działania z [[astemizol]]em{{odn|Krząścik|2010|s=493}}, nasilenie działania na układ pozapiramidowe przy połączeniu z [[rezerpina|rezerpiną]], [[metoklopramid]]em, [[tetrabenazyna|tetrabenazyną]], nasilenie działań narkotycznych analgetyków, zwiększenie neurotoksyczności przy połączeniu z litem, nasilenie działań niepożądanych przez dodanie [[indometacyna|indometacyny]]{{odn|Krząścik|2010|s=495}}) chloroprotyksen osłabia działanie [[insulina|insuliny]], zwiększając siłę własnego{{odn|Krząścik|2010|s=493}}. |
||
* osłabia działanie [[insulina|insuliny]], zwiększając siłę własnego{{odn|Krząścik|2010|s=493}} |
|||
Prowadzi się też badania nad interakcją |
Prowadzi się też badania nad interakcją chloroprotyksenu i [[chlorochina|chlorochiny]], leku przeciwmalarycznego. Dokładniej chodzi o uczulanie na chlorochinę<ref name="Ch'ng&" />. |
||
== Preparaty == |
== Preparaty == |
||
Preparaty dostępne w Polsce (stan na lipiec 2024){{aktualizuj po|2025|01|01}}: ''Chlorprothixen Hasco'', ''Chlorprothixen Zentiva''<ref>{{Rejestr Produktów Leczniczych|nazwa = Chlorprothixeni hydrochloridum |data dostępu = 2024-07-09}}</ref>. |
|||
; Preparaty dostępne w Polsce |
|||
* ''Chlorprothixen Zentiva'' |
|||
== Przypisy == |
|||
<references> |
|||
<ref name="Megens&">{{ |
<ref name="Megens&">{{cytuj |autor = Anton A. H. P. Megens, Herman M. R. Hendrickx, Hilde Lavreysen, Xavier Langlois |tytuł = Differential interaction of neuroleptics with apomorphine-induced behavior in rats as a function of changing levels of dopamine receptor stimulation |czasopismo = The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics |data = 2013-12 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 347 |numer = 3 |s = 681–696 |doi = 10.1124/jpet.113.207506 |pmid = 24071734}}</ref> |
||
<ref name="Ch'ng&">{{Cytuj pismo | autor = Jun-Hong Ch'ng, Sachel Mok, Zbynek Bozdech, Martin James Lear, Aicha Boudhar, Bruce Russell Francois Nosten & Kevin Shyong-Wei Tan | tytuł = A Whole Cell Pathway Screen Reveals Seven Novel Chemosensitizers to Combat Chloroquine Resistant Malaria | czasopismo = Scientific Reports | wolumin = 3 | strony = 1734 | język = en | data = 2013 | url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3635055/}}</ref> |
|||
<ref name=" |
<ref name="Ch'ng&">{{cytuj |autor = Jun-Hong Ch’ng, Sachel Mok, Zbynek Bozdech, Martin James Lear, Aicha Boudhar, Bruce Russell, Francois Nosten, Kevin Shyong-Wei Tan |tytuł = A Whole Cell Pathway Screen Reveals Seven Novel Chemosensitizers to Combat Chloroquine Resistant Malaria |czasopismo = Scientific Reports |data = 2013-04-25 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 3 |doi = 10.1038/srep01734 |pmid = 23615863 |pmc = 3635055}}</ref> |
||
<ref name="Schulz&">{{cytuj |autor = Steffen B Schulz, Karin E Heidmann, Arpad Mike, Zin-Juan Klaft, Uwe Heinemann, Zoltan Gerevich |tytuł = First and second generation antipsychotics influence hippocampal gamma oscillations by interactions with 5-HT3 and D3 receptors |czasopismo = British Journal of Pharmacology |data = 2012-12 |data dostępu = 2021-03-23 |wolumin = 167 |numer = 7 |s = 1480–1491 |doi = 10.1111/j.1476-5381.2012.02107.x |pmid = 22817643 |pmc = 3514761}}</ref> |
|||
<ref name="DB">{{DrugBank|id=DB01239|nazwa=Chlorprothixene|data dostępu=}}</ref> |
|||
}} |
|||
</references> |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{Cytuj książkę | |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Rzewuska |imię = Małgorzata |tytuł = Leczenie zaburzeń psychicznych |wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL |miejsce = Warszawa |data = 2006 |isbn = 83-200-3354-3 |nazwisko r = Rzewuska |imię r = Małgorzata |odn = tak}} |
||
* {{Cytuj książkę | |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Jarema |imię = Marek |tytuł = Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny |wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL |data = 2011 |isbn = 978-83-200-4180-4 |nazwisko2 = Rabe-Jabłońska |imię2 = Jolanta |rozdział = Leczenie farmakologiczne w psychiatrii. Leki przeciwpsychotyczne |nazwisko r = Jarema |imię r = Marek |odn = tak}} |
||
* {{Cytuj książkę | |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Kostowski |imię = Wojciech |tytuł = Farmakologia. Podstawy farmakoterapii |wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL |miejsce = Warszawa |data = 2010 |isbn = 978-83-200-4164-4 |nazwisko2 = Herman |imię2 = Zbigniew |tom = 2 |rozdział = Leki neuroleptyczne |nazwisko r = Kostowski |imię r = Wojciech |odn = tak}} |
||
* {{Cytuj książkę | |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Kostowski |imię = Wojciech |tytuł = Farmakologia. Podstawy farmakoterapii |wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL |miejsce = Warszawa |data = 2010 |isbn = 978-83-200-4164-4 |nazwisko2 = Herman |imię2 = Zbigniew |tom = 2 |rozdział = Interakcje leków |nazwisko r = Krząścik |imię r = Paweł |odn = tak}} |
||
* {{Cytuj książkę | |
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Kostowski |imię = Wojciech |tytuł = Farmakologia. Podstawy farmakoterapii |wydawca = Wydawnictwo Lekarskie PZWL |miejsce = Warszawa |data = 2010 |isbn = 978-83-200-4164-4 |nazwisko2 = Herman |imię2 = Zbigniew |tom = 2 |rozdział = Zasady farmakoterapii uzależnień od opiatów, środków sedatywnych, psychostymulująych, kanabinoli i halucynoidów |nazwisko r = Baran-Furga |imię r = Helena |nazwisko2 r = Steinbarth-Chmielewska |imię2 r = Karina |odn = tak}} |
||
{{Zastrzeżenia|Medycyna}} |
{{Zastrzeżenia|Medycyna}} |
||
{{Klasyfikacja ATC|N05}} |
{{Klasyfikacja ATC|N05}} |
||
| ⚫ | |||
[[Kategoria:ATC-N05]] |
[[Kategoria:ATC-N05]] |
||
[[Kategoria:Tioksanteny]] |
[[Kategoria:Tioksanteny]] |
||
[[Kategoria:Związki chloroaromatyczne]] |
[[Kategoria:Związki chloroaromatyczne]] |
||
| ⚫ | |||
Aktualna wersja na dzień 07:34, 4 lis 2024
| ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | ||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C18H18ClNS | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
315,86 g/mol | |||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | ||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | ||||||||||||||||||||||
| PubChem | ||||||||||||||||||||||
| DrugBank | ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | ||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | ||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | ||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | ||||||||||||||||||||||
| ATC | ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
Chloroprotyksen, chloroprotiksen (łac. chlorprothixenum) – organiczny związek chemiczny, neuroleptyk z grupy pochodnych tioksantenu, wprowadzony do lecznictwa w roku 1959 pod nazwą handlową Truxal przez duńską firmę H. Lundbeck. Wykazuje silne działanie uspokajające, słabe przeciwpsychotyczne, słabe przeciwautystyczne i bardzo słabe przeciwdepresyjne. Związek znalazł zastosowanie w leczeniu urojeń z pobudzeniem psychomotorycznym i obniżeniem nastroju, a również w leczeniu niektórych zespołów depresyjnych, zwłaszcza przebiegających z nasilonymi stanami lękowymi i niepokojem oraz w stanach psychotycznych, w tym psychozach alkoholowych i starczych. Pod względem budowy chemicznej związek podobny do chloropromazyny[8][9][10][11].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwszymi lekami przeciwpsychotycznymi były pochodne fenotiazyny. Odkryto, że pewne substancje o działaniu antyhistaminowym powodują nie tylko uspokojenie pacjenta, ale również łagodzą objawy manii, majaczenia, a nawet psychoz[12].
Chcąc ominąć prawo patentowe chroniące pochodne fenotiazyny, firma Lundbeck podjęła się wprowadzenia na rynek innych, podobnych substancji. Wybór padł na tioksanteny. O ile fenotiazyny posiadały w środkowym pierścieniu prócz siarki atom azotu, tioksanteny miały w tym miejscu atom węgla. Synteza tioksantenów nie przedstawiała większych trudności. Wykorzystano w niej kwas salicylowy, stosowany po II wojnie światowej w terapii świerzbu. W efekcie w 1957 powstał chloroprotyksen[13].
Związek wprowadzono na rynek pod nazwą Truxal, w nawiązaniu do belgijskiego magika Truxa, specjalizującego się w odgadywaniu cudzych myśli[13].
Budowa chemiczna
[edytuj | edytuj kod]Chloroprotyksen jest pochodną tioksantenu z łańcuchem bocznym w pozycji 9. Ze względu na obecność wiązania podwójnego tworzy dwa izomery geometryczne, przy czym izomer cis ma silniejsze działanie neuroleptyczne[14].
Budową cząsteczki przypomina imipraminę[15].
Mechanizm działania
[edytuj | edytuj kod]Chloroprotyksen należy do leków przeciwpsychotycznych pierwszej generacji[16].
Jest on silnym antagonistą następujących receptorów:
- receptor serotoninowy[17][18] 5-HT2: działanie przeciwpsychotyczne, przeciwlękowe, zwiększenie masy ciała
- receptory dopaminergiczne[17] D1, D2, D3: działanie przeciwpsychotyczne, sedacja, pozapiramidowe efekty uboczne, wzrost stężenia prolaktyny we krwi, depresja, apatia/anhedonia, zwiększenie masy ciała
- Blokada receptorów dopaminergicznych stanowi zasadniczy mechanizm działania leków przeciwpsychotycznych, co ma związek z teorią dopaminergiczną schizofrenii. W łagodzeniu objawów psychotycznych znaczenie odgrywa blokowanie receptorów dopaminy w układach mezokortykalnym i mezolimbicznym[19]. Jednak badania na szczurzych hipokampach wskazują na blokowanie również receptorów D3, co skutkuje redukcją oscylacji γ wiązanych ze schizofrenią[16].
- receptor histaminowy[20] H1: sedacja, zwiększenie masy ciała
- receptory cholinergiczne[21]: działanie antycholinergiczne, ograniczenie pozapiramidowych efektów niepożądanych
- receptor adrenergiczny[20] α1: hipotonia, tachykardia. Efekty wiązania się leków neuroleptycznch z receptorem α1 nie zostały jednoznacznie wyjaśnione. Prócz działań niepożądanych może wywierać ono pewne działanie przeciwpsychotyczne w schizofrenii paranoidalnej, jako że obserwuje się w niej znaczne pobudzenie układu noradrenergicznego[22]
Najsilniej chloroprotyksen wiąże się z receptorami α1, słabiej z D2, M i 5-HT2A, jeszcze słabiej zaś z D1 i D4[22]. Działanie leków przeciwpsychotycznych polega jednak głównie na interakcji z receptorem D2, co potwierdza redukcja pobudzenia wywołanego apomorfiną (agonista receptorów D2) u szczurów. W przypadku chloroprotyksenu spadek pobudzenia następował po średniej dawce 0,194 mg/kg, całkowite jego ustąpienie po 21,5 mg/kg (lek podawano podskórnie). Lokuje to chloroprotyksen wśród antagonistów o średnim potencjale blokowania receptora D2[23].
Działanie
[edytuj | edytuj kod]Działanie przeciwpsychotyczne leku jest słabe[24], podobnie jak tiorydazyny[13] – działają one bardziej jak anksjolityki niż neuroleptyki[25].
Terapia
[edytuj | edytuj kod]W leczeniu przeciwpsychotycznym stosuje się dziennie od 50[24][14]–100[22] do 400[24][14]–600[22] mg chloroprotyksenu. Lek jednak słabo działa na objawy psychotyczne[24][14].
Częściej stosuje się go w terapii niepokoju i nasennie, zwłaszcza w małych dawkach u osób starszych[24]. Skutecznie łagodzi pobudzenie, lęk, objawy depresji. Podaje się go przy leczeniu zaburzeń nerwicowych, zaburzeń osobowości i w zależności alkoholowej, w przypadkach majaczenia[14], a także w przypadku drażliwości, lęku i niepokoju w terapii uzależnienia od kannabinoli[26].
Formy depot (o przedłużonym uwalnianiu) nie stosuje się[14].
Działania niepożądane
[edytuj | edytuj kod]Najczęściej występujące działania niepożądane to senność, bóle i zawroty głowy, zmęczenie, niedociśnienie ortostatyczne, zaparcia, zwiększenie masy ciała, niezbyt często występuje dystonia, akatyzja i suchość w jamie ustnej. Obserwowano tachykardię (przy nagłym zwiększeniu dawki), reakcje fototoksyczne[27] oraz zależną od dawki, odwracalną polineuropatię[28].
W przypadku stosowania leku przeciwko objawom psychotycznym najważniejszym objawem ubocznym jest sedacja[24]. Natomiast działanie pozapiramidowe nie jest zbyt silne[22]. Ogólnie pochodne tioksantenu przewyższają bezpieczeństwem fenotiozyny, prawdopodobnie z uwagi na silne blokowanie receptora D1, ale też D4. W przeciwieństwie do pochodnych fenotiazyny, czy też butyrofenonu nie pogarszają depresji. W przypadku chloroprotyksenu można mówić nawet o niewielkim działaniu przeciwdepresyjnym[14].
Interakcje
[edytuj | edytuj kod]Prócz interakcji typowych dla neuroleptyków (w tym wzajemne nasilenie działania z astemizolem[29], nasilenie działania na układ pozapiramidowe przy połączeniu z rezerpiną, metoklopramidem, tetrabenazyną, nasilenie działań narkotycznych analgetyków, zwiększenie neurotoksyczności przy połączeniu z litem, nasilenie działań niepożądanych przez dodanie indometacyny[30]) chloroprotyksen osłabia działanie insuliny, zwiększając siłę własnego[29].
Prowadzi się też badania nad interakcją chloroprotyksenu i chlorochiny, leku przeciwmalarycznego. Dokładniej chodzi o uczulanie na chlorochinę[15].
Preparaty
[edytuj | edytuj kod]Preparaty dostępne w Polsce (stan na lipiec 2024): Chlorprothixen Hasco, Chlorprothixen Zentiva[31].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Farmakopea Polska VI, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2002, s. 1176, ISBN 83-88157-18-3.
- ↑ a b c Chlorprothixene, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB01239 (ang.).
- ↑ Christel A.S. Bergström, Kristina Luthman, Per Artursson, Accuracy of calculated pH-dependent aqueous drug solubility, „European Journal of Pharmaceutical Sciences: Official Journal of the European Federation for Pharmaceutical Sciences”, 22 (5), 2004, s. 387–398, DOI: 10.1016/j.ejps.2004.04.006, PMID: 15265508 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ Chlorprothixene, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-07-07] (ang.).
- ↑ J.D. Dunitz, H. Eser, P. Strickler, Die Konfiguration des physiologisch wirksamen 2-Chlor-9-(?-dimethylaminopropyliden)-thioxanthens, „Helvetica Chimica Acta”, 47 (7), 1964, s. 1897–1902, DOI: 10.1002/hlca.19640470729 [dostęp 2021-03-23] (niem.).
- ↑ Chlorprotyksen, chlorowodorek [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 17 października 2022, numer katalogowy: C1671 [dostęp 2024-07-09]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ a b M. Bagli i inni, Pharmacokinetics of chlorprothixene after single intravenous and oral administration of three galenic preparations, „Arzneimittelforschung”, 46 (3), 1996, s. 247–250, PMID: 8901143 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych. Marek Jarema (red.). Gdańsk: ViaMedica, 2011, s. 9. ISBN 978-83-7599-286-1.
- ↑ Leczenie zaburzeń psychicznych. Małgorzata Rzewuska (red.). Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo lekarskie PZWL, 2006, s. 32. ISBN 83-200-3354-3.
- ↑ Stanisław Pużyński: Leki psychotropowe w terapii zaburzeń psychicznych (kompendium). Wyd. 1. Warszawa: Ośr. Inf. Naukowej „Polfa” Sp z.o.o., 2002, s. 46. ISBN 83-914984-6-8.
- ↑ Psychiatria. Jacek Wciórka, Stanisław Pużyński, Janusz Rybakowski (red.). T. 3: Metody leczenia, Zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne. Elsevier Urban & Partner, 2010, s. 18. ISBN 978-83-7609-110-5.
- ↑ Rzewuska 2006 ↓, s. 27–28.
- ↑ a b c Rzewuska 2006 ↓, s. 32.
- ↑ a b c d e f g Kostowski 2010 ↓, s. 123.
- ↑ a b Jun-Hong Ch’ng i inni, A Whole Cell Pathway Screen Reveals Seven Novel Chemosensitizers to Combat Chloroquine Resistant Malaria, „Scientific Reports”, 3, 2013, DOI: 10.1038/srep01734, PMID: 23615863, PMCID: PMC3635055 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b Steffen B Schulz i inni, First and second generation antipsychotics influence hippocampal gamma oscillations by interactions with 5-HT3 and D3 receptors, „British Journal of Pharmacology”, 167 (7), 2012, s. 1480–1491, DOI: 10.1111/j.1476-5381.2012.02107.x, PMID: 22817643, PMCID: PMC3514761 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b Neil M. Richtand i inni, Dopamine and serotonin receptor binding and antipsychotic efficacy, „Neuropsychopharmacology”, 32 (8), 2007, s. 1715–1726, DOI: 10.1038/sj.npp.1301305, PMID: 17251913 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ L. Antkiewicz-Michaluk, The influence of chronic treatment with antidepressant neuroleptics on the central serotonin system, „Polish Journal of Pharmacology and Pharmacy”, 38 (4), 1986, s. 359–370, PMID: 3774629 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ Kostowski 2010 ↓, s. 113.
- ↑ a b B. Fjalland, V. Boeck, Neuroleptic blockade of the effect of various neurotransmitter substances, „Acta Pharmacologica Et Toxicologica”, 42 (3), 1978, s. 206–211, DOI: 10.1111/j.1600-0773.1978.tb02191.x, PMID: 24978 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ M. Undén, B. Nauntofte, S. Dissing, Anticholinergic effects of cis-chlorprothixene characterized in rat parotid acini, „European Journal of Pharmacology”, 164 (1), 1989, s. 129–138, DOI: 10.1016/0014-2999(89)90239-2, PMID: 2753075 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b c d e Kostowski 2010 ↓, s. 114.
- ↑ Anton A.H.P. Megens i inni, Differential interaction of neuroleptics with apomorphine-induced behavior in rats as a function of changing levels of dopamine receptor stimulation, „The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics”, 347 (3), 2013, s. 681–696, DOI: 10.1124/jpet.113.207506, PMID: 24071734 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b c d e f Jarema 2011 ↓, s. 479.
- ↑ Kostowski 2010 ↓, s. 117.
- ↑ Baran-Furga i Steinbarth-Chmielewska 2010 ↓, s. 662.
- ↑ B. Eberlein-König, A. Bindl, B. Przybilla, Phototoxic properties of neuroleptic drugs, „Dermatology”, 194 (2), 1997, s. 131–135, DOI: 10.1159/000246080, PMID: 9094460 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ M. Luisto, Polyneuropathy caused by chlorprothixene, „Acta Psychiatrica Scandinavica”, 85 (3), 1992, s. 246–248, DOI: 10.1111/j.1600-0447.1992.tb08604.x, PMID: 1314010 [dostęp 2021-03-23].
- ↑ a b Krząścik 2010 ↓, s. 493.
- ↑ Krząścik 2010 ↓, s. 495.
- ↑ Chlorprothixeni hydrochloridum, [w:] Rejestr Produktów Lecznicznych, Ministerstwo Zdrowia [dostęp 2024-07-09], wynik wyszukiwania po nazwie powszechnie stosowanej.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Małgorzata Rzewuska: Małgorzata Rzewuska: Leczenie zaburzeń psychicznych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006. ISBN 83-200-3354-3.
- Marek Jarema: Leczenie farmakologiczne w psychiatrii. Leki przeciwpsychotyczne. W: Marek Jarema, Jolanta Rabe-Jabłońska: Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2011. ISBN 978-83-200-4180-4.
- Wojciech Kostowski: Leki neuroleptyczne. W: Wojciech Kostowski, Zbigniew Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-4164-4.
- Paweł Krząścik: Interakcje leków. W: Wojciech Kostowski, Zbigniew Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-4164-4.
- Helena Baran-Furga, Karina Steinbarth-Chmielewska: Zasady farmakoterapii uzależnień od opiatów, środków sedatywnych, psychostymulująych, kanabinoli i halucynoidów. W: Wojciech Kostowski, Zbigniew Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010. ISBN 978-83-200-4164-4.
