Edytujesz Gnuski

{{Zwierzę infobox
 |nazwa zwyczajowa       = Gnuski
 |nazwa łacińska         =  Spercheidae
 |TSN                    = 
 |zoolog                 = [[Wilhelm Ferdinand Erichson|Erichson]], 1837
 |okres istnienia        = {{okres istnienia grupy organizmów 2|Lower Cretaceous|present}}
 |grafika                = Spercheus emarginatus Schaller, 1783 (2977738271).jpg
 |opis grafiki           = ''[[Spercheus emarginatus]]''
 |typ                    = [[stawonogi]]
 |gromada                = [[owady]]
 |rząd                   = [[chrząszcze]]
 |podrząd                = [[chrząszcze wielożerne]]
 |infrarząd              = [[Staphyliniformia]]
 |nadrodzina             = [[kałużnicokształtne]]
 |rodzina                = gnuski
 |synonimy               = 
* Spercheini <small>Erichson, 1837</small>
* Spercheinae <small>Erichson, 1837</small>
 |wikispecies            = 
 |commons                = Category: Spercheidae
}}
[[plik:De metamorphosi eleutheratorum observationes (Tab. IX) (8243601573).jpg|thumb|Larwa ''S. emarginatus'']]
'''Gnuski'''{{r|dł}} (Spercheidae) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] [[chrząszcze|chrząszczy]] z [[rząd (biologia)|podrzędu]] [[chrząszcze wielożerne|wielożernych]] i [[rodzina (biologia)|nadrodziny]] [[kałużnicokształtne|kałużnicokształtnych]]. Obejmuje około 20 opisanych [[gatunek (biologia)|gatunków]].

== Morfologia ==
Chrząszcze o wydłużonym, owalnym, umiarkowanie lub silnie wysklepionym ciele długości od 1,9 do 8,4 mm. Wierzch ciała jest gładki, nieowłosiony, zaopatrzony jednak w sterczące, buławkowate szczecinki. Powierzchnia głowy i przedplecza ma punkty czy zmarszczki, ale nie ziarniste guzki. Spód ciała, zwykle z wyjątkiem tyłu [[odwłok]]a i [[epipleury|epipleurów]] gęsto porastają hydrofobowe włoski. [[Głowa owadów|Głowa]] jest prognatyczna, o lekko wyłupiastych [[oczy złożone|oczach]]. [[Przedplecze]] jest około dwukrotnie szersze niż dłuższe, o dwufalistej krawędzi przedniej, sklepione, płaskie lub zaopatrzona we wciski. [[Tarczka (anatomia owadów)|Tarczka]] jest tak szeroka jak długa lub wydłużona. [[Pokrywy (entomologia)|Pokrywy]] zwykle są bezładnie punktowane, ale u ''Prospercheus'' miały po dziesięć rzędów punktów i skrócony rządek przytarczkowy; międzyrzędy parzyste często są żeberkowato wyniesione. [[przedpiersie (anatomia)|Przedpiersie]] wypuszcza, zwykle kompletny, wyrostek międzybiodrowy. [[Odnóża]] odznaczają się zaopatrzonym w liczne szczecinki [[empodium (anatomia)|empodium]]. [[Odwłok]] ma pięć widocznych, wolnych [[sternum|sternitów]] (od trzeciego do siódmego), z których pierwszy wypuszcza ostry wyrostek międzybiodrowy i pozbawiony jest pośrodkowego żeberka, a ostatni ma zwyczajnie zaokrąglony tylny brzeg{{r|ab|Beutel|Prokin}}.

== Ekologia i występowanie ==
Zarówno [[larwa|larwy]], jak i [[imago|postacie dorosłe]] są owadami [[chrząszcze wodne|wodnymi]], zasiedlającymi wody stojące o bogatej, gęstej roślinności, w tym kałuże, bajora i rowy. Osobniki dorosłe żerują na [[glony|glonach]] i rozkładającej się materii roślinnej. Larwy również przemieszczają się powoli po podłożu lub pod taflą wody i przyjmują podobny pokarm, uzupełniając go jednak o martwe, a rzadziej żywe owady, niekiedy nawet praktykując [[kanibalizm]]{{r|ab|Beutel}}.

Rodzina ma niemal [[gatunek kosmopolityczny|kosmopolityczny]] zasięg, brak jej jednak w [[kraina nearktyczna|nearktycznej]] Ameryce Północnej. Większość gatunków zamieszkuje krainy [[kraina etiopska|etiopską]] i [[kraina orientalna|orientalną]]. Tylko dwa gatunki znane są z [[Australia|Australii]] i tylko dwa z [[Ameryka Południowa|Ameryki Południowej]]{{r|ab|Beutel}}. W [[kraina palearktyczna|krainie palearktycznej]] stwierdzono pięć gatunków, z których tylko ''[[Spercheus emarginatus|S. emarginatus]]'' wykazano z Europy{{r|cpc}}, w tym z Polski{{r|cpc|biomap}}.

== Taksonomia i ewolucja ==
[[Takson]] ten wprowadzony został w 1837 roku przez [[Wilhelm Ferdinand Erichson|Wilhelma Ferdinanda Erichsona]] jako [[plemię (biologia)|plemię]] Spercheini{{r|families}}. Współcześnie traktowany jest jako odrębna rodzina{{r|biomap|cpc}} lub jako podrodzina w obrębie [[kałużnicowate|kałużnicowatych]]{{r|families}}. Obejmuje około 20 opisanych [[gatunek (biologia)|gatunków]] zgrupowanych w dwóch [[rodzaj (biologia)|rodzajach]]{{r|ab}}:

* ✝''[[Prospercheus]]'' <small>Prokin, 2009</small>
* ''[[gnusek|Spercheus]]'' <small>Laporte, 1840</small> – [[gnusek]]

Zapis kopalny ''Prospercheus'' pochodzi z [[kreda wczesna|kredy dolnej]]{{r|Prokin|ab}}, natomiast ''Spercheus'' znany jest od [[eocen]]u{{r|ab}}.

Relacje pomiędzy gnuskami i pozostałymi rodzinami kałużnicokształtnych są niepewne{{r|ab}}. Na rzecz [[grupa siostrzana|siostrzanej relacji]] gnusków i [[kałużnicowate|kałużnicowatych]] świadczą m.in. wyniki analiz Michaela Hansena z 1991 roku{{r|Hansen}}, [[Miguel Archangelsky|Miguela Archangelskiego]] z 1998 roku{{r|Archangelsky98}}, [[Rolf Georg Beutel‬|Rolfa G. Beutela]] i [[Albrecht Komarek|Albrechta Komarka]] z 2004 roku{{r|BeutelKomarek}}, [[Anja Korte|Anji Korte]] i innych z 2004 roku{{r|Korte}} czy [[Branka Bruvo Mađarić|Branki B. Mađarić]] i innych z 2013 roku{{r|Mađarić}}. W wynikach Rolfa G. Beutela z 1994 roku gnuski zajęły pozycję bazalną względem kladu obejmującego Hydrochidae, Helophoridae, Georissidae, Epimetopidae i kałużnicowate{{r|Beutel94}}. W publikacji [[Detlef Bernhard|Detlefa Bernharda]] i innych z 2009 roku Spercheidae jawiły się jako siostrzane dla kałużnicowatych przy użyciu metody bayesowskiej, natomiast przy użyciu [[Metoda największej parsymonii|metody największej parsymonii]] siostrzanym dla gnusków był [[klad]] obejmujący Georissidae, Epimetopidae, Hydrochidae, Helophoridae i kałużnicowate{{r|Bernhard9}}. W wynikach analizy [[Andrew Edward Short|Andrew E. Shorta]] i [[Martin Fikáček|Martina Fikáčka]] z 2013 roku gnuski znajdują się w nierozwikłanej trytomii z kladem obejmującym Hydrochidae, Georissidae i Helophoridae oraz kladem obejmującym Epimetopidae i kałużnicowate{{r|sf13}}. W wynikach [[Ladislav Bocák|Ladislava Bocáka]] i innych z 2014 roku jako siostrzane dla gnusków jawią się Epimetopidae{{r|Bocaketal14}}. Wyniki analiz [[Duane McKenna|Duane D. McKenny]] i innych z 2015 roku wskazały gnuski jako siostrzane dla kałużnicowatych przy metodzie bayesowskiej, a klad obejmujący Georissidae, Helophoridae i kałużnicowate jako siostrzany dla gnusków przy metodzie największej wiarygodności{{r|McKenna15}}.

== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="ab">{{Cytuj książkę | autor = Adam Ślipiński, John F. Lawrence | tytuł = Australian Beetles. Volume 2. Archostemata, Myxophaga, Adephaga, Polyphaga (part) | wydawca = CSIRO Publishing | data = 2019 | strony = 265-270 | rozdział = 19. Spercheidae Erichson, 1837 | autor r = Martin Fikáček | isbn = 9780643097308}}</ref>
<ref name="Archangelsky98">{{Cytuj pismo | autor = M. Archangelsky | tytuł = Phylogeny of Hydrophiloidea (Coleoptera: Staphyliniformia) using characters from adult and preimaginal stages | czasopismo = Systematic Entomology | wolumin = 23 | strony = 9–24 | data = 1998}}</ref>
<ref name="Bernhard9">{{Cytuj pismo | autor = Detlef Bernhard, Rolf Beutel, Albrecht Komarek, Ignacio Ribera | tytuł = Phylogenetic analysis of Hydrophiloidea (Coleoptera: Polyphaga) based on molecular data and morphological characters of adults and immature stages | czasopismo = Insect Systematics and Evolution | wolumin = 40 | strony = 3-41 | data = 2009 | doi = 10.1163/187631209X416741}}</ref>
<ref name="Beutel">{{Cytuj książkę | rozdział = 12.6 Spercheidae Erichson, 1837 | autor r = Miguel Archangelsky, Rolf Georg Beutel, Albrecht Komarek | autor = Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen | tytuł = Arhtropoda: Insecta. Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). 2nd edition | wydawca = Walter de Gruyter | data = 2016 | miejsce = Berlin, Boston | seria = Handbook of Zoology/Handbuch der Zoologie | strony = 264-267}}</ref>
<ref name="Beutel94">{{Cytuj pismo | autor = R.G. Beutel | tytuł = Phylogenetic analysis of Hydrophiloidea based on characters of the head of adults and larvae | czasopismo = Koleopterologische Rundschau | wolumin = 64 | strony = 103–131 | data = 1994}}</ref>
<ref name="BeutelKomarek">{{Cytuj pismo | autor = R.G. Beutel, A. Komarek | tytuł = Comparative study of thoracic structures of adults of Hydrophiloidea and Histeroidea with phylogenetic implications (Coleoptera, Polyphaga) | czasopismo = Organisms, Diversity and Evolution | wolumin = 4 | strony = 1–34 | data = 2004}}</ref>
<ref name="Bocaketal14">{{Cytuj pismo | autor = Ladislav Bocak, Christopher Barton, Alex Crampton-Platt, Douglas Chesters, Dirk Ahrens, Alfried Vogler | tytuł = Building the Coleoptera tree-of-life for >8000 species: Composition of public DNA data and fit with Linnaean classification | czasopismo = Systematic Entomology | wydanie = 1 | wolumin = 39 | strony = 97-110 | data = 2014 | doi = 10.1111/syen.12037}}</ref>
<ref name="biomap">{{Cytuj stronę | url = https://baza.biomap.pl/pl/taxon/family-spercheidae/default/tlm/list_species | tytuł = rodzina: Spercheidae W.F. Erichson, 1837 | autor = M. Przewoźny | praca = Biodiversity Map | data dostępu = 2024-03-06}}</ref>
<ref name="cpc">{{Cytuj książkę | inni = I. Löbl, A. Smetana (red.) | tytuł = Catalogue of Palaearctic Coleoptera Volume 2. Hydrophiloidea – Histeroidea – Staphylinoidea | wydanie = Apollo Books | miejsce = Stenstrup | data = 2004 | strony = 43-44 | rozdział = Spercheidae | autor r = M. Hansen}}</ref>
<ref name="dł">{{Cytuj książkę | autor = Włodzimierz Dzieduszycki, Maryan Łomnicki | tytuł = Muzeum imienia Dzieduszyckich we Lwowie. Dział I zoologiczny, oddział zwierząt bezkręgowych. IV. Chrząszcze czyli tęgoskrzydłe (Coleoptera) | wydawca = Pierwsza Związkowa Drukarnia we Lwowie | miejsce = Lwów | data = 1886 | strony = 48}}</ref>
<ref name=families>{{Cytuj |autor=Patrice Bouchard, Yves Bousquet, Anthony E. Davies, Miguel A. Alonso-Zarazaga, John F. Lawrence, Chris H. C. Lyal, Alfred F. Newton, Chris A. M. Reid, Michael Schmitt, S. Adam Ślipiński, Andrew B. T. Smith |tytuł=Family-group names in Coleoptera (Insecta) |czasopismo=[[ZooKeys]] |wolumin=88 |s=1–972 |data=2011 |doi= 10.3897/zookeys.88.807}}</ref>
<ref name="Hansen">{{Cytuj | autor = Michael Hansen | tytuł = The Hydrophiloid Beetles. Phylogeny, Classification and a Revision of the Genera (Coleoptera, Hydrophiloidea). Biologiske Skrifter No. 40 | czasopismo = Insect Systematics & Evolution | wolumin = 23 | wydanie = 3 | miejsce = Copenhagen | wydawca = The Royal Danish Academy of Sciences and Letters & Munksgaard | data = 1991 | issn = 1876-312X | doi = 10.1163/187631292X00164}}</ref>
<ref name="Korte">{{Cytuj pismo | autor = A. Korte, I. Ribera, R. G. Beutel, D. Bernhard | tytuł = Interrelationships of Staphyliniform groups inferred from 18S and 28S rDNA sequences, with special emphasis on Hydrophiloidea (Coleoptera, Staphyliniformia) | czasopismo = Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research | wydawca = Hindawi Limited | wolumin = 4 | strony = 281-288 | data = 2004 | doi = 10.1111/j.1439-0469.2004.00282.x}}</ref>
<ref name="Mađarić">{{Cytuj pismo | autor = Branka Bruvo Mađarić, Vlatka Mičetić Stanković, Luka Čorak, Đurđica Ugarković, Albrecht Komarek | tytuł = Contribution to molecular systematics of water scavenger beetles (Hydrophilidae, Coleoptera) | czasopismo = Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research | wolumin = 51 | strony = 165–171 | data = 2013 | doi = 10.1111/jzs.12013}}</ref>
<ref name="McKenna15">{{Cytuj pismo | autor = D.D. McKenna, A.L. Wild, K. Kanda, C.L. Bellamy, R.G. Beutel, M.S. Caterino, C.W. Farnum, D.C. Hawks, M.A. Ivie, M.L. Jameson, R.A.B. Leschen, A.E. Marvaldi, J.V. McHugh, A.F. Newton, J.A. Robertson, M.K. Thayer, M.F. Whiting, J.F. Lawrence, A. Slipinski, D.R. Maddison, B.D. Farrell | tytuł = The beetle tree of life reveals that Coleoptera survived end-Permian mass extinction to diversify during the Cretaceous terrestrial revolution | czasopismo = Systematic Entomology | wydawca = The Royal Entomological Society | wydanie = 4 | wolumin = 40 | strony = 835-880 | data = 2015 | doi = 10.1111/syen.12132}}</ref>
<ref name="Prokin">{{Cytuj pismo | autor = A.A. Prokin | tytuł = New water scavenger beetles (Coleoptera: Hydrophilidae) from the mesozoic of Mongolia | czasopismo = Paleontological Journal | wydanie = 6 | wolumin = 43 | strony = 660–663 | issn = 0031-0301 | data = 2009 | doi = 10.1134/S0031030109060094}}</ref>
<ref name="sf13">{{Cytuj pismo | autor = Andrew Edward Z. Short, Martin Fikáček | tytuł = Molecular phylogeny, evolution and classification of the Hydrophilidae (Coleoptera) | czasopismo = Systematic Entomology | wydawca = The Royal Entomological Society | wydanie = 4 | wolumin = 38 | strony = 723-752 | data = 2013 | doi = 10.1111/syen.12024}}</ref>
}}

{{Chrząszcze}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Gnuski]]