Zgoda sandomierska: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Szlachta a synody: int., lit. |
Wycofano ostatnie 3 zmiany treści (wprowadzone przez 2A02:A310:E23F:400:9197:8E6C:B77:CF1C) i przywrócono wersję 72291687 autorstwa MalarzBOT Znacznik: Ręczne wycofanie zmian |
||
(Nie pokazano 29 wersji utworzonych przez 17 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Religie w I Rz-plitej 1573.svg|366px|thumb |
[[Plik:Religie w I Rz-plitej 1573.svg|366px|thumb|Sytuacja wyznaniowa w I Rzeczypospolitej 1573]] |
||
[[Plik:Irp1569.jpg|366px|thumb|Rzeczpospolita Obojga Narodów w 1569 roku]] |
|||
''' |
'''Zgoda sandomierska''' (ugoda sandomierska, {{w języku|la|Consensus Sandomiriensis}}) – porozumienie pomiędzy wyznaniami ewangelickimi w [[rzeczpospolita Obojga Narodów|I Rzeczypospolitej]]: [[luteranizm|luteranami]], [[kalwinizm|ewangelikami reformowanymi]] oraz [[bracia czescy|braćmi czeskimi]] zawarte 14 kwietnia 1570 roku w [[Sandomierz]]u<ref>Tekst: [http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=38648 ''Zarys dziejów Powstania i upadku reformacji w Polsce.''] Warszawa 1903, t. 1, s. 237-241.</ref>. Nie brali w nim udziału [[bracia polscy]]. Intencją była wspólna obrona przed [[kontrreformacja|kontrreformacją]] i zaprzestanie walk między różnymi wyznaniami [[protestantyzm|protestanckimi]]. Postanowiono uznawać wzajemnie [[sakrament]]y oraz kaznodziejów. Planowano wspólne [[synod]]y. |
||
Stworzono projekt [[konstytucja|konstytucji]] (ustawy sejmowej), w której postulowano zrównanie prawne z [[Kościół katolicki|katolikami]]. Chciano również zniesienia jurysdykcji kościelnej w odniesieniu do osób świeckich, darowania zaległych [[dziesięcina|dziesięcin]] oraz wprowadzenia wolności wyznania. |
Stworzono projekt [[konstytucja|konstytucji]] (ustawy sejmowej), w której postulowano zrównanie prawne z [[Kościół katolicki|katolikami]]. Chciano również zniesienia jurysdykcji kościelnej w odniesieniu do osób świeckich, darowania zaległych [[dziesięcina|dziesięcin]] oraz wprowadzenia wolności wyznania. |
||
{{Zobacz kategorię|Sygnatariusze zgody sandomierskiej}} |
|||
== Protestantyzm polski w okresie potrydenckim == |
== Protestantyzm polski w okresie potrydenckim == |
||
⚫ | Szeroka tolerancja religijna w [[Polska|Polsce]] sprzyjała rozbiciu obozu protestanckiego. To wewnętrzne rozbicie oraz plany stworzenia narodowego Kościoła protestanckiego w Polsce i podjęta przez Kościół katolicki skuteczna kontrakcja spowodowały wysunięcie postulatu unii wyznaniowej protestantyzmu polskiego. Zabiegi o taką unię, zwłaszcza [[Jan Łaski (1499–1560)|Jana Łaskiego]], były początkowo bezskuteczne. W 1555 r. obóz protestancki zdobył się na wspólną akcję przedłożenia królowi na sejmie wspólnego wyznania wiary, ale w latach 1562–1565 powstający ruch braci polskich (zwanych przez współczesnych ''arianami'') zapoczątkował rozbicie [[kalwinizm|obozu kalwińskiego]], które przybrało formę stałą w dziesięć lat później. Dzięki zabiegom [[Feliks Krzyżak|Feliksa Krzyżaka]] ze [[Szczebrzeszyn]]a doszło na [[Synod w Koźminku|synodzie w Koźminku]] do unii między [[bracia czescy|braćmi czeskimi]] a kalwinami małopolskimi. Przyszłość unii była od samego początku pod znakiem zapytania ze względu na różnice dogmatyczne między bardziej liberalnymi kalwinami a bardziej rygorystycznymi braćmi polskimi. Jedynie dzięki ogromnym wysiłkom Jana Łaskiego unia formalnie istniała. Po jego śmierci (1560) doszło do rozłamu w obozie kalwińskim na zbór większy i mniejszy (1565). Pojednanie z radykalnym dogmatycznie i społecznie stronnictwem braci polskich okazało się niemożliwe. |
||
[[Plik:Rzeczpospolita 1600.png|thumb|300px|right|Rzeczpospolita w dobie zgody sandomierskiej]] |
|||
⚫ | Szeroka tolerancja religijna w [[Polska|Polsce]] sprzyjała rozbiciu obozu protestanckiego. To wewnętrzne rozbicie oraz plany stworzenia narodowego Kościoła protestanckiego w Polsce i podjęta przez Kościół katolicki skuteczna kontrakcja spowodowały wysunięcie postulatu unii wyznaniowej protestantyzmu polskiego. Zabiegi o taką unię, zwłaszcza [[Jan Łaski ( |
||
=== Wspólna idea === |
=== Wspólna idea === |
||
W efekcie powstała myśl: ''aby połączyć wszystkie stronnictwa w jedno wyznanie augsburskie, a przynajmniej podciągnąć je pod tę nazwę, aby tym sposobem ukryć rozmaitość odszczepieństw''<ref>Była to idea F. Commendone.</ref>. Dzieła tego miał dokonać synod w [[Gostyń|Gostyniu]] (1565), ale przyczynił się on jedynie do zwiększenia dystansu między braćmi polskimi, kalwinami i luteranami. Kością niezgody w obozie protestanckim była nade wszystko podstawa dogmatyczna, każdy bowiem z trzech odłamów protestantyzmu spodziewał się, że jego konfesja będzie przyjęta jako wspólne wyznanie wiary. |
W efekcie powstała myśl: ''aby połączyć wszystkie stronnictwa w jedno wyznanie augsburskie, a przynajmniej podciągnąć je pod tę nazwę, aby tym sposobem ukryć rozmaitość odszczepieństw''<ref group=uwaga>Była to idea F. Commendone.</ref>. Dzieła tego miał dokonać synod w [[Gostyń|Gostyniu]] (1565), ale przyczynił się on jedynie do zwiększenia dystansu między braćmi polskimi, kalwinami i luteranami. Kością niezgody w obozie protestanckim była nade wszystko podstawa dogmatyczna, każdy bowiem z trzech odłamów protestantyzmu spodziewał się, że jego konfesja będzie przyjęta jako wspólne wyznanie wiary. |
||
9 kwietnia 1570 r. rozpoczęły się w [[Sandomierz]]u obrady synodu generalnego przy licznym udziale [[szlachta|szlachty]] protestanckiej. Na synod przybyli przedstawiciele braci czeskich, konfesji augsburskiej i Kościoła reformowanego. |
|||
[[Plik:Sandomierz V 2006-1961.JPG|center|thumb|600px|Panorama Sandomierza]] |
[[Plik:Sandomierz V 2006-1961.JPG|center|thumb|600px|Panorama Sandomierza]] |
||
Linia 18: | Linia 19: | ||
* odrzucono i wyklęto ze społeczności protestanckiej braci polskich; |
* odrzucono i wyklęto ze społeczności protestanckiej braci polskich; |
||
* każde wyznanie zachowało własną [[Teologia dogmatyczna|dogmatykę]], a tylko poświadczono sobie formalnie prawowierność; |
* każde wyznanie zachowało własną [[Teologia dogmatyczna|dogmatykę]], a tylko poświadczono sobie formalnie prawowierność; |
||
* w nauce o [[Msza|Eucharystii]], przy powołaniu się na Ojców Kościoła, przyjęto za prawowiernymi luteranami, że '' |
* w nauce o [[Msza|Eucharystii]], przy powołaniu się na Ojców Kościoła, przyjęto za prawowiernymi luteranami, że „''Ciało i Krew Pana naszego istotnie jest udzielane pod postacią chleba i wina''”; |
||
* każde z wyznań zachowało własną obrzędowość. |
* każde z wyznań zachowało własną obrzędowość. |
||
Odtąd miano wspólnie pracować nad rozwojem wszystkich [[zbór|zborów]] w całym kraju i wzajemnie sobie pomagać i zapraszać się na synody. W historii reformacji protestanckiej w Polsce zgoda sandomierska usiłowała po raz pierwszy wprowadzić idee protestanckiego [[uniwersalizm]]u i przygotowała grunt dla [[Konfederacja warszawska (1573)|konfederacji warszawskiej]]. |
Odtąd miano wspólnie pracować nad rozwojem wszystkich [[zbór|zborów]] w całym kraju i wzajemnie sobie pomagać i zapraszać się na synody. W historii reformacji protestanckiej w Polsce zgoda sandomierska usiłowała po raz pierwszy wprowadzić idee protestanckiego [[uniwersalizm]]u i przygotowała grunt dla [[Konfederacja warszawska (1573)|konfederacji warszawskiej]]. |
||
== Organizacja i życie religijne Kościołów reformacyjnych == |
== Organizacja i życie religijne Kościołów reformacyjnych == |
||
W Polsce [[król]] był katolikiem, stąd cały ciężar stworzenia nowej, protestanckiej organizacji kościelnej spoczął na szlachcie, która odcisnęła na nim swoje piętno. Szlachta, a zwłaszcza możnowładcy, decydowali o najważniejszych sprawach gminy, określali przynależność wyznaniową członków, instytuowali i deponowali kaznodziejów. Podrzędniejszą rolę obok szlachty odgrywali kaznodzieje. W [[Wielkopolska|Wielkopolsce]] opiekunem gmin luterańskich był [[Stanisław Ostroróg (kasztelan międzyrzecki)|Stanisław Ostroróg]], a na czoło [[Superintendent (religia)|superintendentów]] wysunął się tu [[Erazm Gliczner]]. Braćmi czeskimi opiekował się Jakub Ostroróg i [[Rafał Leszczyński (ok. |
W Polsce [[król]] był katolikiem, stąd cały ciężar stworzenia nowej, protestanckiej organizacji kościelnej spoczął na szlachcie, która odcisnęła na nim swoje piętno. Szlachta, a zwłaszcza możnowładcy, decydowali o najważniejszych sprawach gminy, określali przynależność wyznaniową członków, instytuowali i deponowali kaznodziejów. Podrzędniejszą rolę obok szlachty odgrywali kaznodzieje. W [[Wielkopolska|Wielkopolsce]] opiekunem gmin luterańskich był [[Stanisław Ostroróg (kasztelan międzyrzecki)|Stanisław Ostroróg]], a na czoło [[Superintendent (religia)|superintendentów]] wysunął się tu [[Erazm Gliczner]]. Braćmi czeskimi opiekował się Jakub Ostroróg i [[Rafał Leszczyński (ok. 1526–1592)|Rafał Leszczyński]], a pierwszym superintendentem był tu Jerzy Izrael. Na [[Litwa|Litwie]] protektorem kalwinów był książę [[Mikołaj Radziwiłł (1515–1565)|Radziwiłł Czarny]], a głównym superintendentem został Szymon Zaciusz. |
||
=== Szlachta a synody === |
=== Szlachta a synody === |
||
Terytorialną organizację przeprowadzały synody, a kaznodziejów mieli wybierać członkowie poszczególnych gmin – w praktyce głos decydujący posiadała [[szlachta]]. W [[Małopolska|Małopolsce]] na czele zorganizowanych gmin protestanckich stanął [[Feliks Krzyżak]], wybrany superintendentem przez kaznodziejów i szlachtę. [[Synod]]y wydawały przepisy odnośnie do wizytacji kościołów, zaopatrzenia i postępowania pastorów, ich zależności od patronów. Synod w Pińczowie z |
Terytorialną organizację przeprowadzały synody, a kaznodziejów mieli wybierać członkowie poszczególnych gmin – w praktyce głos decydujący posiadała [[szlachta]]. W [[Małopolska|Małopolsce]] na czele zorganizowanych gmin protestanckich stanął [[Feliks Krzyżak]], wybrany superintendentem przez kaznodziejów i szlachtę. [[Synod]]y wydawały przepisy odnośnie do wizytacji kościołów, zaopatrzenia i postępowania pastorów, ich zależności od patronów. Synod w Pińczowie z 1556 r., biorąc pod uwagę pobożność i mądrość szlachty (''praecipua membra Ecclesiae''), nakazał wybierać tak seniorów, jak i pastorów w obecności szlachty. Szlachta też miała doglądać osobistej prawowierności i postępowania seniorów. W 1559 r. na synodzie w [[Wodzisław]]iu postanowiono, że w każdym z 9 małopolskich okręgów będzie odtąd dwóch seniorów świeckich ze szlachty i jeden duchowny. Z biegiem czasu prawa synodów do wyboru seniorów zostały ograniczone przez stawianie kandydatur ze strony szlachty. W podobną zależność od szlachty popadły zbory wielkopolskie i litewskie. Nieco większą swobodę zatrzymali bracia czescy, ale ci przenieśli gotowe wzory organizacyjne swego Kościoła z [[Czechy|Czech]]. |
||
[[Plik:Belarus |
[[Plik:Nesvizh Palace and park complex, Nesvizh city, Nesvizh District, Minsk Province of the Republic of Belarus 02.JPG|thumb|200px|[[Zamek w Nieświeżu|Nieśwież - zespół zamkowo-pałacowy]], dawna rezydencja Radziwiłłów]] |
||
Nawrócenia na [[katolicyzm]], które zaznaczyły się wśród szlachty po |
Nawrócenia na [[katolicyzm]], które zaznaczyły się wśród szlachty po 1565 r., przybierały na sile i osłabiały wyraźnie obóz protestancki. Ekspansja braci czeskich i polskich została po 1577 r. wyraźnie zatrzymana, a od końca XVI stulecia, datuje się również wyraźny spadek wpływów kalwińskich. Jedynie luteranizm, mający silne wpływy wśród mieszczaństwa niemieckiego i będący częściowo w zwartej masie na pograniczu [[Śląsk Cieszyński|Śląska Cieszyńskiego]], utrwalił swój stan posiadania. Cofanie się protestantyzmu było widoczne zwłaszcza w pierwszej połowie XVII w. Według ostatnich szacunków liczba zborów kalwińskich w [[Małopolska|Małopolsce]] spadła z 260 do 155, na Litwie ze 191 do 140, jako że szlachta po powrocie na katolicyzm zaczęła przekazywać świątynie katolikom. W wielu wypadkach budowano wówczas nowe świątynie lub też lokowano je w domach prywatnych. Poważnym osiągnięciem Kościołów reformowanych była rozbudowa drukarń, a do głównych centrów wydawniczych należały [[Pińczów]], [[Leszno]], [[Nieśwież]], [[Łask]], [[Lusławice (województwo małopolskie)|Lusławice]], [[Raków (powiat kielecki)|Raków]], [[Toruń]]. Przy większości zborów zakładano szkoły parafialne. |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
* [[Konfesja sandomierska]] |
* [[Konfesja sandomierska]] |
||
* [[Bracia polscy]] |
|||
* [[Bracia czescy]] |
|||
* [[Ekumenizm]] |
* [[Ekumenizm]] |
||
* [[Erazm Gliczner]] |
|||
* [[Herezja]] |
|||
* [[Jerzy Ossoliński]] |
* [[Jerzy Ossoliński]] |
||
* [[Kalwinizm]] |
|||
* [[Konfederacja warszawska (1573)]] |
|||
* [[Kontrreformacja]] |
|||
* [[Mikołaj Radziwiłł Czarny]] |
|||
* [[Oskar Halecki]] |
* [[Oskar Halecki]] |
||
* [[Protestantyzm]] |
|||
* [[Reformacja]] |
* [[Reformacja]] |
||
* [[Superintendent (religia)|Superintendent]] |
|||
* [[Unia brzeska]] |
* [[Unia brzeska]] |
||
== Uwagi == |
|||
{{Uwagi}} |
|||
== Przypisy == |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* [http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,78 O polskiej tolerancji] |
* [http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,78 O polskiej tolerancji] |
||
* [http://litopys.org.ua/hrushukr/hrush515.htm ПЕРШЕ ВІДРОДЖЕННЯ (1580 — 1610)] |
* [http://litopys.org.ua/hrushukr/hrush515.htm ПЕРШЕ ВІДРОДЖЕННЯ (1580 — 1610)] |
||
* |
* {{Cytuj stronę | url = http://historicus.uni.torun.pl/modules/wfsection/article.php?articleid=39 | tytuł = Protestanci i ich miejsce w dziejach Polski | opublikowany = historicus.uni.torun.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20060218125925/http://historicus.uni.torun.pl/modules/wfsection/article.php?articleid=39 | zarchiwizowano = 2006-02-18}} |
||
* |
* {{Cytuj stronę | url = http://www.historia.pgi.pl/w_polsce.html | tytuł = Reformacja na ziemiach polskich | opublikowany = historia.pgi.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20060720190726/http://www.historia.pgi.pl/w_polsce.html | zarchiwizowano = 2006-07-20}} |
||
* [[Oskar Halecki]], [http://sbc.wbp.kielce.pl/dlibra/doccontent?id=11940 Zgoda sandomierska 1570 r. : jej geneza i znaczenie w dziejach reformacyi polskiej za Zygmunta Augusta] |
|||
{{Protestantyzm w Polsce}} |
{{Protestantyzm w Polsce}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Historia |
[[Kategoria:Historia Sandomierza (I Rzeczpospolita)]] |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
[[Kategoria:Źródła prawa polskiego okresu przedrozbiorowego]] |
[[Kategoria:Źródła prawa polskiego okresu przedrozbiorowego]] |
||
[[Kategoria:Historia Sandomierza]] |
|||
[[Kategoria:Kalwinizm w Polsce]] |
|||
⚫ | |||
⚫ |
Aktualna wersja na dzień 10:51, 11 mar 2024
Zgoda sandomierska (ugoda sandomierska, łac. Consensus Sandomiriensis) – porozumienie pomiędzy wyznaniami ewangelickimi w I Rzeczypospolitej: luteranami, ewangelikami reformowanymi oraz braćmi czeskimi zawarte 14 kwietnia 1570 roku w Sandomierzu[1]. Nie brali w nim udziału bracia polscy. Intencją była wspólna obrona przed kontrreformacją i zaprzestanie walk między różnymi wyznaniami protestanckimi. Postanowiono uznawać wzajemnie sakramenty oraz kaznodziejów. Planowano wspólne synody.
Stworzono projekt konstytucji (ustawy sejmowej), w której postulowano zrównanie prawne z katolikami. Chciano również zniesienia jurysdykcji kościelnej w odniesieniu do osób świeckich, darowania zaległych dziesięcin oraz wprowadzenia wolności wyznania.
Zobacz też kategorię:Protestantyzm polski w okresie potrydenckim
[edytuj | edytuj kod]Szeroka tolerancja religijna w Polsce sprzyjała rozbiciu obozu protestanckiego. To wewnętrzne rozbicie oraz plany stworzenia narodowego Kościoła protestanckiego w Polsce i podjęta przez Kościół katolicki skuteczna kontrakcja spowodowały wysunięcie postulatu unii wyznaniowej protestantyzmu polskiego. Zabiegi o taką unię, zwłaszcza Jana Łaskiego, były początkowo bezskuteczne. W 1555 r. obóz protestancki zdobył się na wspólną akcję przedłożenia królowi na sejmie wspólnego wyznania wiary, ale w latach 1562–1565 powstający ruch braci polskich (zwanych przez współczesnych arianami) zapoczątkował rozbicie obozu kalwińskiego, które przybrało formę stałą w dziesięć lat później. Dzięki zabiegom Feliksa Krzyżaka ze Szczebrzeszyna doszło na synodzie w Koźminku do unii między braćmi czeskimi a kalwinami małopolskimi. Przyszłość unii była od samego początku pod znakiem zapytania ze względu na różnice dogmatyczne między bardziej liberalnymi kalwinami a bardziej rygorystycznymi braćmi polskimi. Jedynie dzięki ogromnym wysiłkom Jana Łaskiego unia formalnie istniała. Po jego śmierci (1560) doszło do rozłamu w obozie kalwińskim na zbór większy i mniejszy (1565). Pojednanie z radykalnym dogmatycznie i społecznie stronnictwem braci polskich okazało się niemożliwe.
Wspólna idea
[edytuj | edytuj kod]W efekcie powstała myśl: aby połączyć wszystkie stronnictwa w jedno wyznanie augsburskie, a przynajmniej podciągnąć je pod tę nazwę, aby tym sposobem ukryć rozmaitość odszczepieństw[a]. Dzieła tego miał dokonać synod w Gostyniu (1565), ale przyczynił się on jedynie do zwiększenia dystansu między braćmi polskimi, kalwinami i luteranami. Kością niezgody w obozie protestanckim była nade wszystko podstawa dogmatyczna, każdy bowiem z trzech odłamów protestantyzmu spodziewał się, że jego konfesja będzie przyjęta jako wspólne wyznanie wiary.
9 kwietnia 1570 r. rozpoczęły się w Sandomierzu obrady synodu generalnego przy licznym udziale szlachty protestanckiej. Na synod przybyli przedstawiciele braci czeskich, konfesji augsburskiej i Kościoła reformowanego.
Po dłuższych dyskusjach:
- odrzucono i wyklęto ze społeczności protestanckiej braci polskich;
- każde wyznanie zachowało własną dogmatykę, a tylko poświadczono sobie formalnie prawowierność;
- w nauce o Eucharystii, przy powołaniu się na Ojców Kościoła, przyjęto za prawowiernymi luteranami, że „Ciało i Krew Pana naszego istotnie jest udzielane pod postacią chleba i wina”;
- każde z wyznań zachowało własną obrzędowość.
Odtąd miano wspólnie pracować nad rozwojem wszystkich zborów w całym kraju i wzajemnie sobie pomagać i zapraszać się na synody. W historii reformacji protestanckiej w Polsce zgoda sandomierska usiłowała po raz pierwszy wprowadzić idee protestanckiego uniwersalizmu i przygotowała grunt dla konfederacji warszawskiej.
Organizacja i życie religijne Kościołów reformacyjnych
[edytuj | edytuj kod]W Polsce król był katolikiem, stąd cały ciężar stworzenia nowej, protestanckiej organizacji kościelnej spoczął na szlachcie, która odcisnęła na nim swoje piętno. Szlachta, a zwłaszcza możnowładcy, decydowali o najważniejszych sprawach gminy, określali przynależność wyznaniową członków, instytuowali i deponowali kaznodziejów. Podrzędniejszą rolę obok szlachty odgrywali kaznodzieje. W Wielkopolsce opiekunem gmin luterańskich był Stanisław Ostroróg, a na czoło superintendentów wysunął się tu Erazm Gliczner. Braćmi czeskimi opiekował się Jakub Ostroróg i Rafał Leszczyński, a pierwszym superintendentem był tu Jerzy Izrael. Na Litwie protektorem kalwinów był książę Radziwiłł Czarny, a głównym superintendentem został Szymon Zaciusz.
Szlachta a synody
[edytuj | edytuj kod]Terytorialną organizację przeprowadzały synody, a kaznodziejów mieli wybierać członkowie poszczególnych gmin – w praktyce głos decydujący posiadała szlachta. W Małopolsce na czele zorganizowanych gmin protestanckich stanął Feliks Krzyżak, wybrany superintendentem przez kaznodziejów i szlachtę. Synody wydawały przepisy odnośnie do wizytacji kościołów, zaopatrzenia i postępowania pastorów, ich zależności od patronów. Synod w Pińczowie z 1556 r., biorąc pod uwagę pobożność i mądrość szlachty (praecipua membra Ecclesiae), nakazał wybierać tak seniorów, jak i pastorów w obecności szlachty. Szlachta też miała doglądać osobistej prawowierności i postępowania seniorów. W 1559 r. na synodzie w Wodzisławiu postanowiono, że w każdym z 9 małopolskich okręgów będzie odtąd dwóch seniorów świeckich ze szlachty i jeden duchowny. Z biegiem czasu prawa synodów do wyboru seniorów zostały ograniczone przez stawianie kandydatur ze strony szlachty. W podobną zależność od szlachty popadły zbory wielkopolskie i litewskie. Nieco większą swobodę zatrzymali bracia czescy, ale ci przenieśli gotowe wzory organizacyjne swego Kościoła z Czech.
Nawrócenia na katolicyzm, które zaznaczyły się wśród szlachty po 1565 r., przybierały na sile i osłabiały wyraźnie obóz protestancki. Ekspansja braci czeskich i polskich została po 1577 r. wyraźnie zatrzymana, a od końca XVI stulecia, datuje się również wyraźny spadek wpływów kalwińskich. Jedynie luteranizm, mający silne wpływy wśród mieszczaństwa niemieckiego i będący częściowo w zwartej masie na pograniczu Śląska Cieszyńskiego, utrwalił swój stan posiadania. Cofanie się protestantyzmu było widoczne zwłaszcza w pierwszej połowie XVII w. Według ostatnich szacunków liczba zborów kalwińskich w Małopolsce spadła z 260 do 155, na Litwie ze 191 do 140, jako że szlachta po powrocie na katolicyzm zaczęła przekazywać świątynie katolikom. W wielu wypadkach budowano wówczas nowe świątynie lub też lokowano je w domach prywatnych. Poważnym osiągnięciem Kościołów reformowanych była rozbudowa drukarń, a do głównych centrów wydawniczych należały Pińczów, Leszno, Nieśwież, Łask, Lusławice, Raków, Toruń. Przy większości zborów zakładano szkoły parafialne.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Była to idea F. Commendone.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tekst: Zarys dziejów Powstania i upadku reformacji w Polsce. Warszawa 1903, t. 1, s. 237-241.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wojciech Kriegseisen, Piotr Salwa (red.): Jan Łaski 1499-1560: W pięćsetlecie urodzin. Wydawnictwo Semper, 1999. ISBN 83-86951-83-4.
- Krystyna Długosz-Kurczabowa: Konfesja Sandomierska. Wydawnictwo Semper, 2001. ISBN 83-85810-63-3.
- Jan Łaski: Listy trzy wielce czytania godne o dobrym i prawidłowym sposobie urządzenia Kościołów skierowane do przepotężnego króla Polski, Senatu i pozostałych stanów. Wydawnictwo Semper, 2003. ISBN 83-89100-32-0.
- Wojciech Sławiński: Toruński synod generalny 1595 roku: Z dziejów polskiego protestantyzmu w drugiej połowie XVI wieku. Wydawnictwo Semper, 2002. ISBN 83-89100-07-X.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- O polskiej tolerancji
- ПЕРШЕ ВІДРОДЖЕННЯ (1580 — 1610)
- Protestanci i ich miejsce w dziejach Polski. historicus.uni.torun.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-18)].
- Reformacja na ziemiach polskich. historia.pgi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-20)].
- Oskar Halecki, Zgoda sandomierska 1570 r. : jej geneza i znaczenie w dziejach reformacyi polskiej za Zygmunta Augusta