Bursztynka (ptak)
| Protonotaria citrea[1] | |||
| (Boddaert, 1783) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Protonotaria | ||
| Gatunek |
bursztynka | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym zimowiska | |||
Bursztynka[3] (Protonotaria citrea) – gatunek małego ptaka z rodziny lasówek (Parulidae). Wędrowny – gniazduje we wschodniej połowie Ameryki Północnej, zimuje w południowo-wschodnim Meksyku, Ameryce Środkowej i w północnej części Ameryki Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał Pieter Boddaert w 1783 w Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Motacilla citrea[4]. Holotyp pochodził z Luizjany[5]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza bursztynkę w monotypowym rodzaju Protonotaria; nie wyróżnia podgatunków[6]. Nowy rodzaj opisał Spencer Fullerton Baird w 1853[7]. Nazwa rodzajowa pochodzi od łacińskiego protonotarius, oznaczającego protonotariusza[8] – w odniesieniu do protonotariuszy apostolskich i noszonych przez nich złotych szat[9]. Epitet gatunkowy citrea wywodzi się od łacińskiego citrea – „cytrynowy”[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała wynosi około 14 cm, masa ciała 13,6–20,0 g[5]. Głowa, szyja i spód ciała bursztynki mają jaskrawożółtą barwę. Na grzbiecie kolor ten przechodzi w oliwkowozielony, dalej w niższej części grzbietu i na ogonie w szary. Skrzydła są z wierzchu szaroniebieskie z czarnymi końcówkami piór, spód skrzydła natomiast biało-żółty. Brzuch żółty, dalej w tył kolor ten jaśnieje aż po biały. Samice są bardziej matowe od samców, na żółtych obszarach ciała mają oliwkowy nalot. Samce mają czarny dziób, zaś samice jedynie górną szczękę – ich żuchwa jest różowawa lub brązowa. Nogi i stopy ciemnoszare u ptaków płci obojga, tęczówki ciemne[10].
Zasięg
[edytuj | edytuj kod]Bursztynki gniazdują w południowo-wschodniej Kanadzie (skrajnie południowo-wschodnia prowincja Ontario) i wschodnich Stanach Zjednoczonych, od Wielkich Jezior na południe (z pominięciem Appalachów) po centralny Teksas oraz północną i centralną Florydę. Zimowiska rozciągają się od południowo-wschodniego Meksyku na południe przez Amerykę Centralną, rzadko[11] Karaiby (Portoryko, Bermudy, Wyspy Dziewicze, Małe Antyle[11]), zaś w Ameryce Południowej po Ekwador i Gujanę[5]. Według danych z końca lat 90. XX wieku, nieco większe zagęszczenie tych ptaków występuje na obszarach zalewowych Missisipi od Luizjany po Tennessee[11].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Bursztynki zamieszkują okolice wód różnego rodzaju – strumieni, bagien, jezior, podmokłych lasów, a niekiedy i okolic przydomowych basenów czy stawów[10]. Gniazdują w podmokłych lasach z odpowiednimi drzewami zawierającymi dziuple – jako jedyna spośród wszystkich lasówek wschodnich stanów Zjednoczonych gniazduje wyłącznie w dziuplach[11]. Zimują wzdłuż wybrzeża[10], w lasach namorzynowych z przedstawicielami Avicennia[12].
Są głównie owadożerne, jedzą głównie gąsienice motyli dziennych i ciem, muchówki, chrząszcze i pajęczaki. Okazjonalnie zjadają nasiona i owoce, szczególnie w okresie zimowania[11]. Ze względu na brak lęku przed człowiekiem i akceptację budek lęgowych bursztynka jest popularnym ptakiem w badaniach, ponadto może być dobrym gatunkiem wskaźnikowym, wskazującym na jakość danego podmokłego lasu[12].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Okres lęgowy trwa od kwietnia do czerwca; w południowej części zasięgu regularnie zdarza się dwukrotne wyprowadzanie lęgu w sezonie[5]. Samce celem przypodobania się samicom umieszczają mech w dziuplach przeznaczonych potencjalnie na gniazdo. Samica po dokonaniu wyboru dobudowuje resztę gniazda – budulec stanowią, prócz mchów, wątrobowce – na warstwę zewnętrzną gniazda; korzonki, puch roślinny i kora – na warstwę wewnętrzną oraz korzonki, trawy, cibory i liście – na wyściółkę. Niekiedy zakładają gniazda w starych dziuplach przedstawicieli dzięciołowatych[11], często dzięciołów kosmatych (Picoides pubescens)[12]. Samica składa 3–7 jaj, przeważnie 5. Inkubacja trwa 12–14 dni, samica wysiaduje je sama[11]. Pisklęta klują się w odstępach około 12-godzinnych[10]. Młode są w pełni opierzone około 10 dni od wyklucia, przez kolejne 5 tygodni pozostają pod opieką rodziców[11].
Status
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje bursztynkę za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Organizacja Partners in Flight szacuje liczebność populacji lęgowej na 1,6 miliona osobników[13]. BirdLife International uznaje trend populacji za spadkowy, jako że wykazano spadek liczebności populacji w latach 1967–2007 (określony jako niewielki lub statystycznie nieistotny)[14]. Na populację bursztynek negatywnie wpływa niszczenie środowiska ich życia poprzez osuszanie lasów. Na lęgach bursztynek pasożytują starzyki brunatnogłowe (Molothrus ater)[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Protonotaria citrea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Protonotaria citrea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Parulidae Wetmore, Friedmann, Lincoln, Miller,AH, Peters,JL, van Rossem, Van Tyne & Zimmer,JT, 1947 (1831) - lasówki - New World wood warblers (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-20].
- ↑ Pieter Boddaert: Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton. 1783. s. 44.
- ↑ a b c d Curson, J.: Prothonotary Warbler (Protonotaria citrea). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-11-17].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): New World warblers, mitrospingid tanagers. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2021-01-20]. (ang.).
- ↑ Spencer Fullerton Baird: Reports of explorations and surveys, to ascertain the most practicable and economical route for a railroad from the Mississippi River to the Pacific Ocean. T. 9. 1853, s. 239–240.
- ↑ a b James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 109, 318. ISBN 1-4081-2501-3.
- ↑ Jon Curson: New World Warblers. A&C Black, 2010, s. 161. ISBN 978-1-4081-3461-0.
- ↑ a b c d Leigh Atwell: Protonotaria citrea prothonotary warbler. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2001. [dostęp 2017-11-18].
- ↑ a b c d e f g h i Prothonotary Warbler (''Protonotaria citrea'') Species Guidance, Wisconsin Department of Natural Resources, 23 czerwca 2017 [zarchiwizowane 2017-10-31].
- ↑ a b c Petit, Lisa J.: Prothonotary Warbler. Introduction. [w:] The Birds of North America (red. A. F. Poole & F. B. Gill) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, 1999. [dostęp 2017-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-07)].
- ↑ Prothonotary Warbler Life History. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2021-01-20]. (ang.).
- ↑ Prothonotary Warbler Protonotaria citrea. BirdLife International. [dostęp 2017-11-17].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).