Fulmar
| Fulmarus glacialis[1] | |||
| (Linnaeus, 1761) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
fulmar | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 zimowiska lęgowiska | |||
Fulmar[4], petrel (Fulmarus glacialis) – gatunek dużego ptaka morskiego z rodziny burzykowatych (Procellariidae). Zamieszkuje Ocean Arktyczny, północny Atlantyk i Pacyfik, granica zasięgu wciąż przesuwa się na południe – tereny lęgowe znajdują się w Wielkiej Brytanii, a nawet na wybrzeżach Francji. W Polsce obserwowany sporadycznie, wyłącznie na wybrzeżu Bałtyku.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek opisał Karol Linneusz w 1761 na podstawie holotypu ze Spitsbergenu. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Procellaria glacialis[5]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza fulmara w rodzaju Fulmarus. Wyróżnia 3 podgatunki[6]. Odrębność podgatunku F. g. auduboni bywała kwestionowana[5]. Niektórzy autorzy sugerują status gatunku dla F. g. rodgersii[4][6]. Ptaki z północnej Grenlandii bywają opisywane w osobnym podgatunku F. g. minor, jednak zmienne rozmiary fulmarów zdają się mieć bardziej charakter ekokliny[5]. Epitet gatunkowy glacialis oznacza z łaciny „lodowaty”[7].
Podgatunki i zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:
- F. g. glacialis (Linnaeus, 1761) – fulmar arktyczny[4] – Arktyka w północnej części Oceanu Atlantyckiego, od północno-wschodniej Kanady i północnej Grenlandii na wschód po Svalbard, Wyspę Niedźwiedzią i Ziemię Franciszka Józefa[5]
- F. g. auduboni Bonaparte, 1857 – od południowo-wschodniej Kanady (Nowa Fundlandia) oraz zachodniej i południowo-wschodniej Grenlandii po Jan Mayen i Islandię oraz zachodnia i północna Europa na wschód po Nową Ziemię[5]
- F. g. rodgersii Cassin, 1862 – fulmar zmienny[4] – północny Ocean Spokojny, od Wyspy Wrangla, wschodniej Syberii (na południe po Kamczatkę i Wyspy Kurylskie) i Wyspy Świętego Wawrzyńca po Wyspy Pribyłowa, Aleuty i południową Alaskę[5]
W przeciągu XX wieku fulmary poszerzyły swój zasięg występowania na południe; niegdyś były to ptaki dalekiej północy[8]. W Azji południowe krańce zasięgu znajdują się w Japonii[9]. W Polsce w przeciągu ostatnich 60 lat (stan z 2016) fulmara stwierdzono sześciokrotnie; wszystkie stwierdzenia dotyczyły ptaków martwych[10]. Szóste stwierdzenie miało miejsce w 2014[11], piąte w 2007, czwarte zaś 1973[12]. Najbliższe Polski stanowiska lęgowe znajdują się na należącej do Niemiec wyspie Helgoland[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Wymiary
Długość ciała wynosi 45–50 cm; u podgatunku nominatywnego masa ciała samców 730–1050 g, samic 535–855 g; u F. g. auduboni masa ciała samców 689–957 g, samic 661–760 g; rozpiętość skrzydeł 102–112 cm[5].
- Wygląd
Występują dwie odmiany barwne (patrz: polimorfizm), form przejściowych niemal brak. Ptaki jednej odmiany są niemal jednolicie ciemnoszare, ptaki drugiej odmiany mają jasny spód ciała, a srebrnoszare pokrywy skrzydłowe i grzbiet[8]. Dziób jest gruby, hakowato zakończony; na końcu żółtawy[10].
- Rozpoznawanie
W odróżnieniu od mew, które przypominają kolorystyką upierzenia, fulmary w locie szybują na rozpostartych skrzydłach i nie poruszają nimi[10]. Odmienna budowa dzioba widoczna jest dopiero z bliska. Ważną cechą diagnostyczną są również krawędzie skrzydeł, u mew czarne, u fulmarów szare – podobnie jak reszta skrzydła[7].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]
Fulmary gniazdują na klifach skalnych, niekiedy na płaskich obszarach do 1 km w głąb lądu. Zdarza im się również gniazdować w pobliżu ludzkich osiedli, a nawet na nadbrzeżnych budynkach[9]. W sezonie lęgowym oddalają się do 30–40 km od kolonii, poza sezonem lęgowym przebywają na otwartym morzu. Uderzenia skrzydeł są krótkie i szybkie. Głos fulmara przypomina gdakanie lub gęganie. Są to ptaki towarzyskie. Pożywienie stanowią ryby[8], kałamarnice[9], ślimaki, skorupiaki (w tym zooplankton, np. obunogi[9]), padlina i odpadki, w tym te ze statków rybackich[8].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Fulmary pojawiają się w pobliżu kolonii już w marcu i kwietniu. Samce przybywają do kolonii pierwsze. Toki odbywają się na wodzie; samce podnoszą rytmicznie ciała, uderzają skrzydłami i wydają z siebie okrzyki. Ptaki z Pacyfiku dodatkowo rozwierają dzioby, ukazując jaskrawopomarańczowe gardło[8]. Okres lęgowy zaczyna się w maju, kolonie z niższych szerokości geograficznych są zajęte niemal cały rok, z wyjątkiem sierpnia–października[5]. Wysiadują je obydwa ptaki z pary, zmieniając się co kilka dni[8]. Inkubacja trwa około 7 tygodni[7]. Pisklęta wykluwają się pokryte bardzo grubym puchem i podobnie jak ptaki dorosłe występują w dwóch odmianach barwnych; mogą być białe i szare (w odmianie jasnej) lub dymnoszare (w odmianie ciemnej)[7]. Młode mając 50–60 dni opuszczają gniazdo. Nie potrafią jeszcze latać, więc po zeskoczeniu ze skał pływają po morzu. Żywią się planktonem zbieranym z powierzchni wody[8]. Fulmary zaczynają rozmnażać się w wieku 5–12 lat; dożywają do 50[10] (według innego źródła dojrzałość płciową uzyskują dopiero w wieku 9 lat[7]).
Jedna z kolonii fulmarów znajduje się na wyspie Eynhallow[13].
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje fulmara za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988[9]. W przeszłości fulmary były intensywnie odławiane na pokarm; sporadycznie dzieje się to dalej na Alasce, Grenlandii, Islandii, Svalbardzie i Wyspach Owczych. W niektórych koloniach szczególnym zagrożeniem dla fulmarów jest drapieżnictwo ze strony inwazyjnych ssaków, między innymi lisów, szczurów, myszy. Cierpią również wskutek wycieków ropy, szczególnie na północno-wschodnim Atlantyku, i przypadkowego połykania śmieci wyrzucanych do mórz. Łapią się również na takle. W 2016 populację oszacowano na 7 mln par lęgowych lub 20 mln osobników[9]. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy, ale liczebność populacji europejskiej maleje[3].
W Polsce fulmar podlega ścisłej ochronie gatunkowej[14].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Fulmarus glacialis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e D. Lepage: Northern Fulmar Fulmarus glacialis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-21]. (ang.).
- ↑ a b Fulmarus glacialis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Procellariidae Leach, 1820 – burzykowate – Petrels & Shearwaters (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-19].
- ↑ a b c d e f g h Carboneras, C., Jutglar, F., Bonan, A. & Kirwan, G.M.: Northern Fulmar (Fulmarus glacialis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-11)].
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Petrels, albatrosses. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-19]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. T. 1. MULTICO, 2010, s. 109–110. ISBN 978-83-7073-945-4.
- ↑ a b c d e f g Frieder Sauer: Ptaki wodne. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 36, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-937-0.
- ↑ a b c d e f Northern Fulmar Fulmarus glacialis. BirdLife International. [dostęp 2017-04-25].
- ↑ a b c d Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 192. ISBN 978-83-7845-983-5.
- ↑ Komisja Faunistyczna. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2014. „Ornis Polonica”. 56, s. 99–136, 2015.
- ↑ Komisja Faunistyczna. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2007. „Notatki Ornitologiczne”. 49, s. 81–115, 2008.
- ↑ Ewan W.J. Edwards i inni, Tracking a northern fulmar from a Scottish nesting site to the Charlie-Gibbs Fracture Zone: Evidence of linkage between coastal breeding seabirds and Mid-Atlantic Ridge feeding sites, „Deep Sea Research Part II: Topical Studies in Oceanography”, 98, ECOMAR: Ecosystems of the Mid-Atlantic Ridge at the Sub-Polar Front and Charlie-Gibbs Fracture Zone, 2013, s. 438–444, DOI: 10.1016/j.dsr2.2013.04.011, ISSN 0967-0645 [dostęp 2023-03-23] (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Artykuł o fulmarze w Animal Diversity Web (ang.)