Gnuski
| Spercheidae | |||
| Erichson, 1837 | |||
| Okres istnienia: kreda wczesna–dziś | |||
.jpg) Spercheus emarginatus | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
gnuski | ||
| Synonimy | |||
| |||
_(8243601573).jpg)
Gnuski[1] (Spercheidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny kałużnicokształtnych. Obejmuje około 20 opisanych gatunków.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Chrząszcze o wydłużonym, owalnym, umiarkowanie lub silnie wysklepionym ciele długości od 1,9 do 8,4 mm. Wierzch ciała jest gładki, nieowłosiony, zaopatrzony jednak w sterczące, buławkowate szczecinki. Powierzchnia głowy i przedplecza ma punkty czy zmarszczki, ale nie ziarniste guzki. Spód ciała, zwykle z wyjątkiem tyłu odwłoka i epipleurów gęsto porastają hydrofobowe włoski. Głowa jest prognatyczna, o lekko wyłupiastych oczach. Przedplecze jest około dwukrotnie szersze niż dłuższe, o dwufalistej krawędzi przedniej, sklepione, płaskie lub zaopatrzone we wciski. Tarczka jest tak szeroka jak długa lub wydłużona. Pokrywy zwykle są bezładnie punktowane, ale u Prospercheus miały po dziesięć rzędów punktów i skrócony rządek przytarczkowy; międzyrzędy parzyste często są żeberkowato wyniesione. Przedpiersie wypuszcza, zwykle kompletny, wyrostek międzybiodrowy. Odnóża odznaczają się zaopatrzonym w liczne szczecinki empodium. Odwłok ma pięć widocznych, wolnych sternitów (od trzeciego do siódmego), z których pierwszy wypuszcza ostry wyrostek międzybiodrowy i pozbawiony jest pośrodkowego żeberka, a ostatni ma zwyczajnie zaokrąglony tylny brzeg[2][3][4].
Ekologia i występowanie
[edytuj | edytuj kod]Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe są owadami wodnymi, zasiedlającymi wody stojące o bogatej, gęstej roślinności, w tym kałuże, bajora i rowy. Osobniki dorosłe żerują na glonach i rozkładającej się materii roślinnej. Larwy również przemieszczają się powoli po podłożu lub pod taflą wody i przyjmują podobny pokarm, uzupełniając go jednak o martwe, a rzadziej żywe owady, niekiedy nawet praktykując kanibalizm[2][3].
Rodzina ma niemal kosmopolityczny zasięg, brak jej jednak w nearktycznej Ameryce Północnej. Większość gatunków zamieszkuje krainy etiopską i orientalną. Tylko dwa gatunki znane są z Australii i tylko dwa z Ameryki Południowej[2][3]. W krainie palearktycznej stwierdzono pięć gatunków, z których tylko S. emarginatus wykazano z Europy[5], w tym z Polski[5][6].
Taksonomia i ewolucja
[edytuj | edytuj kod]Takson ten wprowadzony został w 1837 roku przez Wilhelma Ferdinanda Erichsona jako plemię Spercheini[7]. Współcześnie traktowany jest jako odrębna rodzina[6][5] lub jako podrodzina w obrębie kałużnicowatych[7]. Obejmuje około 20 opisanych gatunków zgrupowanych w dwóch rodzajach[2]:
- ✝Prospercheus Prokin, 2009
- Spercheus Laporte, 1840 – gnusek
Zapis kopalny Prospercheus pochodzi z kredy dolnej[4][2], natomiast Spercheus znany jest od eocenu[2].
Relacje pomiędzy gnuskami i pozostałymi rodzinami kałużnicokształtnych są niepewne[2]. Na rzecz siostrzanej relacji gnusków i kałużnicowatych świadczą m.in. wyniki analiz Michaela Hansena z 1991 roku[8], Miguela Archangelskiego z 1998 roku[9], Rolfa G. Beutela i Albrechta Komarka z 2004 roku[10], Anji Korte i innych z 2004 roku[11] czy Branki B. Mađarić i innych z 2013 roku[12]. W wynikach Rolfa G. Beutela z 1994 roku gnuski zajęły pozycję bazalną względem kladu obejmującego Hydrochidae, Helophoridae, Georissidae, Epimetopidae i kałużnicowate[13]. W publikacji Detlefa Bernharda i innych z 2009 roku Spercheidae jawiły się jako siostrzane dla kałużnicowatych przy użyciu metody bayesowskiej, natomiast przy użyciu metody największej parsymonii siostrzanym dla gnusków był klad obejmujący Georissidae, Epimetopidae, Hydrochidae, Helophoridae i kałużnicowate[14]. W wynikach analizy Andrew E. Shorta i Martina Fikáčka z 2013 roku gnuski znajdują się w nierozwikłanej trytomii z kladem obejmującym Hydrochidae, Georissidae i Helophoridae oraz kladem obejmującym Epimetopidae i kałużnicowate[15]. W wynikach Ladislava Bocáka i innych z 2014 roku jako siostrzane dla gnusków jawią się Epimetopidae[16]. Wyniki analiz Duane D. McKenny i innych z 2015 roku wskazały gnuski jako siostrzane dla kałużnicowatych przy metodzie bayesowskiej, a klad obejmujący Georissidae, Helophoridae i kałużnicowate jako siostrzany dla gnusków przy metodzie największej wiarygodności[17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Włodzimierz Dzieduszycki, Maryan Łomnicki: Muzeum imienia Dzieduszyckich we Lwowie. Dział I zoologiczny, oddział zwierząt bezkręgowych. IV. Chrząszcze czyli tęgoskrzydłe (Coleoptera). Lwów: Pierwsza Związkowa Drukarnia we Lwowie, 1886, s. 48.
- ↑ a b c d e f g Martin Fikáček: 19. Spercheidae Erichson, 1837. W: Adam Ślipiński, John F. Lawrence: Australian Beetles. Volume 2. Archostemata, Myxophaga, Adephaga, Polyphaga (part). CSIRO Publishing, 2019, s. 265-270. ISBN 978-0-643-09730-8.
- ↑ a b c Miguel Archangelsky, Rolf Georg Beutel, Albrecht Komarek: 12.6 Spercheidae Erichson, 1837. W: Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen: Arhtropoda: Insecta. Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). 2nd edition. Berlin, Boston: Walter de Gruyter, 2016, s. 264-267, seria: Handbook of Zoology/Handbuch der Zoologie.
- ↑ a b A.A. Prokin. New water scavenger beetles (Coleoptera: Hydrophilidae) from the mesozoic of Mongolia. „Paleontological Journal”. 43 (6), s. 660–663, 2009. DOI: 10.1134/S0031030109060094. ISSN 0031-0301.
- ↑ a b c M. Hansen: Spercheidae. W: Catalogue of Palaearctic Coleoptera Volume 2. Hydrophiloidea – Histeroidea – Staphylinoidea. I. Löbl, A. Smetana (red.). Wyd. Apollo Books. Stenstrup: 2004, s. 43-44.
- ↑ a b M. Przewoźny: rodzina: Spercheidae W.F. Erichson, 1837. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2024-03-06].
- ↑ a b Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1–972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ Michael Hansen, The Hydrophiloid Beetles. Phylogeny, Classification and a Revision of the Genera (Coleoptera, Hydrophiloidea). Biologiske Skrifter No. 40, „Insect Systematics & Evolution”, 3, 23, Copenhagen: The Royal Danish Academy of Sciences and Letters & Munksgaard, 1991, DOI: 10.1163/187631292X00164, ISSN 1876-312X.
- ↑ M. Archangelsky. Phylogeny of Hydrophiloidea (Coleoptera: Staphyliniformia) using characters from adult and preimaginal stages. „Systematic Entomology”. 23, s. 9–24, 1998.
- ↑ R.G. Beutel, A. Komarek. Comparative study of thoracic structures of adults of Hydrophiloidea and Histeroidea with phylogenetic implications (Coleoptera, Polyphaga). „Organisms, Diversity and Evolution”. 4, s. 1–34, 2004.
- ↑ A. Korte, I. Ribera, R. G. Beutel, D. Bernhard. Interrelationships of Staphyliniform groups inferred from 18S and 28S rDNA sequences, with special emphasis on Hydrophiloidea (Coleoptera, Staphyliniformia). „Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research”. 4, s. 281-288, 2004. Hindawi Limited. DOI: 10.1111/j.1439-0469.2004.00282.x.
- ↑ Branka Bruvo Mađarić, Vlatka Mičetić Stanković, Luka Čorak, Đurđica Ugarković, Albrecht Komarek. Contribution to molecular systematics of water scavenger beetles (Hydrophilidae, Coleoptera). „Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research”. 51, s. 165–171, 2013. DOI: 10.1111/jzs.12013.
- ↑ R.G. Beutel. Phylogenetic analysis of Hydrophiloidea based on characters of the head of adults and larvae. „Koleopterologische Rundschau”. 64, s. 103–131, 1994.
- ↑ Detlef Bernhard, Rolf Beutel, Albrecht Komarek, Ignacio Ribera. Phylogenetic analysis of Hydrophiloidea (Coleoptera: Polyphaga) based on molecular data and morphological characters of adults and immature stages. „Insect Systematics and Evolution”. 40, s. 3-41, 2009. DOI: 10.1163/187631209X416741.
- ↑ Andrew Edward Z. Short, Martin Fikáček. Molecular phylogeny, evolution and classification of the Hydrophilidae (Coleoptera). „Systematic Entomology”. 38 (4), s. 723-752, 2013. The Royal Entomological Society. DOI: 10.1111/syen.12024.
- ↑ Ladislav Bocak, Christopher Barton, Alex Crampton-Platt, Douglas Chesters, Dirk Ahrens, Alfried Vogler. Building the Coleoptera tree-of-life for >8000 species: Composition of public DNA data and fit with Linnaean classification. „Systematic Entomology”. 39 (1), s. 97-110, 2014. DOI: 10.1111/syen.12037.
- ↑ D.D. McKenna, A.L. Wild, K. Kanda, C.L. Bellamy, R.G. Beutel, M.S. Caterino, C.W. Farnum, D.C. Hawks, M.A. Ivie, M.L. Jameson, R.A.B. Leschen, A.E. Marvaldi, J.V. McHugh, A.F. Newton, J.A. Robertson, M.K. Thayer, M.F. Whiting, J.F. Lawrence, A. Slipinski, D.R. Maddison, B.D. Farrell. The beetle tree of life reveals that Coleoptera survived end-Permian mass extinction to diversify during the Cretaceous terrestrial revolution. „Systematic Entomology”. 40 (4), s. 835-880, 2015. The Royal Entomological Society. DOI: 10.1111/syen.12132.