Grudusk
53°03′32″N 20°37′29″E/53,058889 20,624722| wieś | |
 kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
23 |
| Kod pocztowy |
06-460[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WCI |
| SIMC |
0115499[5] |
Położenie na mapie gminy Grudusk  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu ciechanowskiego  | |
| 53°03′32″N 20°37′29″E/53,058889 20,624722[1]
| |
| Strona internetowa | |
Grudusk – wieś w Polsce położona na Wzniesieniach Mławskich, w województwie mazowieckim, w powiecie ciechanowskim, w gminie Grudusk[5][6].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0115507 | Grudusk-Brzozowo | część wsi |
| 0115513 | Grudusk-Olszak | część wsi |
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Grudusk. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.
Miejscowość jest sołectwem[7], siedzibą gminy Grudusk oraz parafii pw. św. Apostołów Piotra i Pawła[8].
Znajduje się tutaj także dwór z pierwszej połowy XX wieku[9]. W centrum wsi znajduje się pokaźne grodzisko zwane Zieloną Górą, na której 26 czerwca 2010 roku odbyły się prace archeologiczne[10].
W miejscowości krzyżują się dwie drogi wojewódzkie, DW544 i DW616.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy gród w Grudusku został wzniesiony w czasach monarchii pierwszych Piastów i istniał od schyłku IX wieku do połowy XIII wieku. Gród ten leżał prawdopodobnie na trasie szlaku handlowego z Drohiczyna, przez Pułtusk do Truso. Pełnił też rolę warowni chroniącej północne Mazowsze przed najazdami Prusów. Gród otaczał wał ziemny z płaszczem kamiennym oraz drewnianą palisadą na wierzchołku fortyfikacji. Od północnej strony wejścia do grodu strzegły dwie drewniane wieże obronne, między którymi była brama. W tym też czasie jego mieszkańcy zajmowali się kowalstwem, tkactwem, rybołówstwem, rogowiarstwem. Pierwszy raz gród spłonął w XI wieku, jednak został wkrótce odbudowany, a jego obszar powiększony. Sam kopiec otaczała fosa, której ślady noszą nieliczne wgłębienia po wschodniej i południowej stronie. Dzięki swojemu położeniu na skrzyżowaniu ważnych dróg handlowych i wysunięciu na północ w kierunku granicy z Prusami, odgrywał dość ważną rolę. Był też ośrodkiem administracyjnym, targowym i rzemieślniczym. W jego północnej części znajdował się plac targowy, a u podnóża wału, od tej samej strony, znajdowała się przy kamiennej grobli, przystań. Ostateczny upadek grodu można wiązać z najazdem Prusów po 1217 roku, w czasach Konrada Mazowieckiego. Od XV w. był własnością szlacheckiej rodziny Grudowskich. Na pocz. XX w. wieś była wzorcowym ogniskiem ruchu spółdzielczego guberni płockiej, działała kasa zapomogowo-pożyczkowa i kółko rolnicze. W styczniu 1945 silne walki Armii Czerwonej z Niemcami. W czasach Polski Ludowej wieś została ośrodkiem handlowo-usługowym dla rolnictwa, powstała mleczarnia, młyn, elewatory zbożowe o Państwowe Gospodarstwo Rolne[11].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego, 1893, nr rej.: A-164 z 22.05.1975[12]
- zespół stacji kolejowej Grudusk Wąskotorowy, 1930, nr rej.: A-273 z 25.03.1994 (dec.→ Mławska Kolej Dojazdowa):[12]
- dworzec
- magazyn pocztowo-bagażowy
- dom zawiadowcy
- rampa przeładunkowa
- nastawnia wąskotorowa
- zespół dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: A-1432 z 22.08.2018:[12]
- dwór, 1920
- spichrz, 1 poł. XIX
- relikty parku ze stawami
- na nowej bramie cmentarza do 1990[13] figura dobosza francuskiego[14], Étienne-Henri Dumaige (1830-1888) "Avant le Combat Volontaire de 1792" (Przed bitwą ochotników 1792)[15][b].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39491
- ↑ Wieś Grudusk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-10-19], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2024-10-19].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 343 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ Parafia pw. św. Apostołów Piotra i Pawła. diecezjaplocka.pl. [dostęp 2016-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-28)].
- ↑ Grudusk - Polskie Zabytki - Katalog zamków, pałaców i dworów w Polsce [online], www.polskiezabytki.pl [dostęp 2020-05-11].
- ↑ Wojciech Pastuszka, Grudusk – niezwykła podróż do średniowiecznego grodu [online], Archeowieści, 27 marca 2011 [dostęp 2019-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-15] (ang.).
- ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński "Mazowsze, mały przewodnik" Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 126-127
- ↑ a b c Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 23 stycznia 2024 roku wojewodztwo mazowieckie. NID, 2024. [dostęp 2024-04-26]. (pol.).
- ↑ Dobosz z Gruduska. napoleon.org.pl. [dostęp 2024-04-26]. (pol.).
- ↑ Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 10: dawne woj. warszawskie, z. 1: Ciechanów i okolice. T. 10. Cz. 1: Ciechanów i okolice. s. 19, seria: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. [dostęp 2024-04-26]. Cytat: Na nowej bramie cmentarza grzebalnego figurka (fig. 99) dobosza napoleońskiego z bębnem i plecakiem, odlana w metalu. (pol.).
- ↑ Henry Étienne Dumaige (1830-1888): Avant le Combat Volontare de 1792. artnet.com. [dostęp 2024-04-26]. Cytat: bronze, size: 65 x 68 cm (ang.).
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ inny egzemplarz rzeźby Etienne-Henri Dumaige, która stała na bramie cmentarza w Grudusku
- ↑ dzieło "Avant le Combat Volontaire de 1792" (Przed bitwą ochotników 1792) tworzy para figur: dobosza i fizyliera, każda o wymiarach 29 x 29 x 65 cm, ok. 1870, Étienne-Henri Dumaige: Pair of Bronze Figures by Etienne-Henri Dumaige. lelouvre-antiques.com. [dostęp 2024-04-28]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Grudusk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 861.
- Grudusk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 736.
- Wojciech Pastuszka, Grudusk – niezwykła podróż do średniowiecznego grodu [online], Archeowieści, 27 marca 2011 [dostęp 2019-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-15].
