Heydər Əliyev

Heydər Əliyev

Oficjalna fotografia
Pełne imię i nazwisko	Heydər Əlirza oğlu Əliyev
Data i miejsce urodzenia	10 maja 1923 Nachiczewan
Data i miejsce śmierci	12 grudnia 2003 Cleveland
Prezydent Azerbejdżanu
Okres	od 24 czerwca 1993 do 31 października 2003
Przynależność polityczna	Partia Nowego Azerbejdżanu
Poprzednik	Əbülfəz Elçibəy
Następca	İlham Əliyev
Pierwszy wiceprzewodniczący Rady Ministrów ZSRR
Okres	od 24 listopada 1982 do 23 października 1987
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego
I sekretarz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Azerbejdżanu
Okres	od 14 lipca 1969 do 3 grudnia 1982
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego
Poprzednik	Vəli Axundov
Następca	Kamran Bağırov
Odznaczenia

Znaczek pocztowy z wizerunkiem Heydəra Əliyeva

Hejdar Alijew, Nursułtan Nazarbajew i Władimir Putin w Soczi. (2001)

Heydər Əlirza oğlu Əliyev (często używana transkrypcja rosyjskiej pisowni: Hajdar lub Hejdar Alijew; ur. 10 maja 1923 w Nachiczewanie, zm. 12 grudnia 2003 w Cleveland) – azerski polityk, I sekretarz KC Komunistycznej Partii Azerbejdżanu w latach 1969–1982, prezydent Azerbejdżanu w latach 1993–2003.

Życie prywatne

Jego żoną była Zərifə Əziz qızı Əliyeva, okulistka i pracownik naukowy, zmarła w 1985 roku. Miał syna İlhama i córkę.

W 1939 ukończył technikum pedagogiczne, a w 1957 – fakultet historyczny Państwowego Uniwersytetu Azerbejdżańskiego im. S. M. Kirowa.

Azerska SRR

W 1941 rozpoczął pracę w NKWD Nachiczewańskiej ASRR, a następnie w Sownarkomie tej republiki. Od maja 1944 był pracownikiem organów bezpieczeństwa Azerbejdżańskiej SRR, stając się w 1964 zastępcą przewodniczącego, a 3 lata później przewodniczącym republikańskiego KGB. W latach 1949–1950 był słuchaczem Szkoły MGB ZSRR.

W 1976 został kandydatem do Politbiura. W 1982 Jurij Andropow awansował go na wicepremiera ZSRR. Równolegle, od 1986, był przedstawicielem Biura Rady Ministrów ZSRR odpowiedzialnym za sprawy socjalne. W 1984 jako członek Biura Politycznego przewodził komisji do spraw reformy radzieckiej szkoły.

Był członkiem Rady Najwyższej ZSRR kadencji 8-11.

Dwukrotnie otrzymał tytuł Bohatera Pracy Socjalistycznej (1979 i 1983), był odznaczony czterokrotnie Orderem Lenina, Orderem Rewolucji Październikowej, Orderem Wojny Ojczyźnianej I klasy i Orderem Czerwonej Gwiazdy.

Wraz z nominacją Michaiła Gorbaczowa na sekretarza generalnego KC KPZR Əliyev zaczął popadać w niełaskę. „Prawda” oskarżyła go o korupcję i nazwała „wielkim komunistycznym dinozaurem”. W 1987 Gorbaczow oczyścił swoje biuro ze starej breżniewowskiej gwardii i zmusił Əliyeva do rezygnacji z powodów zdrowotnych. Od 1987 do 1990 był na emeryturze.

Niepodległy Azerbejdżan

Po krwawym stłumieniu demonstracji w Baku 20 stycznia 1990, Əliyev przyjechał do przedstawicielstwa Azerskiej SRR w Moskwie i wygłosił antygorbaczowskie przemówienie. Zostało ono retransmitowane w Baku, gdzie wywołało odzew ze strony członków antymoskiewskiego Frontu Ludowego. Əliyev w lipcu 1991 złożył rezygnację z członkostwa w KPZR.

W 1991 wrócił do rodzinnego Nachiczewanu, został przewodniczącym Najwyższego Medżylisa Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej.

Po ogłoszeniu niepodległości przez Azerbejdżan w 1991, wybuchł konflikt z Armenią o Górski Karabach. Ówczesny prezydent Əbülfəz Elçibəy mianował Əliyeva w 1992 zastępcą przewodniczącego Rady Najwyższej Azerbejdżanu, aby w ten sposób opanować chaos i wzmocnić rządy. Sytuacja jednak pogarszała się i rok później Elçibəy musiał uciekać ze stolicy, a Əliyev zastąpił go na stanowisku, obejmując równocześnie przywództwo w Radzie Najwyższej. Əliyeva w Baku witały tłumy, na ulicach wisiały transparenty z jego portretami i podpisem „Dam Wam to, czego chcecie”.

Heydər Əliyev dwukrotnie wygrywał wybory prezydenckie (w październiku 1993 i 1998). Za jego rządów rozpoczęto budowę rurociągu naftowego z Baku przez Tbilisi do Ceyhan w Turcji. Próbował zbrojnie przezwyciężyć kryzys karabaski (grudzień 1993), ale pociągnął on za sobą dalsze tysiące ofiar i wypędzenie ponad 700 000 Azerów.

W 1995 Əliyev uniknął zamachu na swoje życie – sprawców nigdy nie ujęto. Od 1999 zaczął się pogarszać stan jego zdrowia, leczył się w USA, przechodził kolejne operacje serca, lecz inne organy stopniowo odmawiały posłuszeństwa.

Został odznaczony Orderem św. Andrzeja (2003) oraz gruzińskim Orderem Złotego Runa (2001) i ukraińskim Orderem Księcia Jarosława Mądrego I klasy (1997).

W październiku 2003 wysunął swojego syna, İlhama, jako jedyną kandydaturę swojej partii na prezydenta. İlham Əliyev wygrał wybory 15 października 2003. Dwa miesiące później Heydər Əliyev zmarł.

Upamiętnienie

• W 2003 powstał film biograficzny o Əliyevie pt. „Czarne znamię” (Qara nişanə; reż. Vaqif Mustafayev). W postać Əliyeva wcielił się polski aktor Tadeusz Huk. Inny polski aktor Andrzej Grabarczyk zagrał Ayaza Mütəllibova, zaś jednym z producentów filmu był Jerzy Rutowicz.
• Od 2004 istnieje Fundacja Heydəra Əliyeva, której prezesem jest żona İlhama Əliyeva, Mehriban Əliyeva.

Bibliografia

• News.ru z 10 stycznia 2001, dostęp 2011-12

Linki zewnętrzne

• Strona Dziedzictwa Heydər Əliyev. [dostęp 29 listopada 2013]. (pol.)
• Strona Fundacji Heydəra Əliyeva. heydar-aliyev-foundation.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-08)]. [dostęp 29 listopada 2013]. (azer. • ang. • ros.)