Krocień
 Krocień przeczyszczający | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
krocień |
| Nazwa systematyczna | |
| Croton Linnaeus Sp. Pl. 1004. 1 Mai 1753[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
C. tiglium Linnaeus[3] | |
Krocień, kroton[4] (Croton) – rodzaj roślin z rodziny wilczomleczowatych. Należy do niego około 700[5] do ok. 1,1[6]–1,3 tysiąca[7] gatunków. Rośliny te są rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach strefy międzyzwrotnikowej (w tropikach jest najbardziej zróżnicowany[8], zwłaszcza w Ameryce Środkowej i Południowej[7]), najdalej na północ sięgając strefy umiarkowanej w Ameryce Północnej (po północną część Stanów Zjednoczonych), a na południu obejmując północną część Chile i Argentyny oraz południową Afrykę[6]. W USA rośnie 31 gatunków[8], w Chinach 23[7], w Australii 30, na Madagaskarze 150, a w pozostałej części Afryki – 50[5].
Liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny lecznicze, ale też niektóre gatunki są bardzo trujące dla człowieka[7]. Krocień przeczyszczający C. tiglium dostarcza oleju krotonowego, będącego jedną z najsilniejszych substancji o działaniu przeczyszczającym (stosowany jest głównie w weterynarii)[4]. Jego maksymalna dawka dla człowieka wynosi 0,5 g tj. jedną kroplę[9]. Olej ten działa także silnie drażniąco na skórę i zawiera kokarcynogeny – związki wzmacniające działanie substancji rakotwórczych[9]. Jako lek przeciwwrzodowy stosuje się Croton stellatopilosus. Niektóre gatunki stosowane są do wyrobu substancji owadobójczych (np. Croton texensis). Gatunki drzewiaste wykorzystywane są jako rośliny cieniodajne i źródło cenionego surowca drzewnego (np. Croton megalocarpus)[5]. Rośliny różnych siedlisk, często suchych[8]. Niektóre gatunki to reofity (rosnące w rzekach)[5].
Nazwa „kroton” jest myląca, ponieważ stosowana jest również w odniesieniu do trójskrzyna pstrego (kodieum pstrego) – rośliny z innego rodzaju, choć także z rodziny wilczomleczowatych[10].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny o bardzo zróżnicowanym wyglądzie – od zielnych (jednorocznych i bylin[7]), poprzez półkrzewy[7], krzewy po okazałe drzewa. Rośliny te zwykle pokryte są gwiazdkowatymi włoskami[5], czasem łuskowatymi[8]. Rośliny zawierają zwykle przejrzysty, czasem czerwieniejący sok mleczny[7] (czerwony, twardniejący po wyschnięciu i zwany „smoczą krwią” w przypadku Croton draco i Croton echinocarpus)[9].
- Liście
- Zimozielone, półzimozielone lub opadające w porze suchej, wyrastające na pędzie skrętolegle[8], rzadko naprzeciwległe lub niemal okółkowe[7]. Przylistki obecne lub nie. Liście zwykle ogonkowe, rzadziej siedzące. Blaszka liści pojedyncza, rzadko klapowana, całobrzega lub karbowana, ząbkowana lub piłkowana[8].
- Kwiaty
- Jednopłciowe lub obupłciowe (rośliny bywają jednopienne i dwupienne). Kwiaty wyrastają skupione w rozwijające się na szczytach pędu lub w kątach liści kwiatostany wiechowate, groniaste i kłosokształtne[8], zwykle ze szczytowo położonym kwiatem żeńskim i niżej rozwijającymi się w skupieniach kwiatami męskimi[7]. Kwiaty męskie zwykle z 5 wolnymi działkami i 5 mniejszymi od nich lub podobnej wielkości płatkami korony. Pręcików o wolnych nitkach jest 10 do 20. Kwiaty żeńskie mają także zwykle 5 działek, ale węższych niż w kwiatach męskich. Płatków też zwykle jest 5, ale są one zawsze zredukowane, czasem zupełnie. Zalążnia jest trójkomorowa, z pojedynczymi zalążkami w komorach, z trzema szyjkami słupka na końcu rozwidlonymi, czasem kilkukrotnie[7].
- Owoce
- Torebki rozpadające się na trzy, dwuklapowe części, czasem mięsiste i wówczas jagodopodobne lub przypominające pestkowce[7]. Nasiona różnego kształtu z osnówką[8].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj Croton należy do plemienia Crotoneae, podrodziny Crotonoideae, rodziny wilczomleczowatych[11].
W wyniku analiz molekularnych wyodrębniono grupę kilkunastu gatunków jako osobny rodzaj Astraea Klotzsch, natomiast potwierdzono zagnieżdżenie w obrębie tego rodzaju dawniej opisywanych osobno rodzajów Crotonopsis Michaux, Eremocarpus Bentham, Julocroton Martius (obecnie stanowią sekcje w obrębie Croton)[8][5]. W obrębie rodzaju wyróżnia się 31 sekcji[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-26] (ang.).
- ↑ a b Croton. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2020-01-26].
- ↑ a b Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 421. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 249, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Croton L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-26].
- ↑ a b c d e f g h i j k Bingtao Li & Hans-Joachim (Hajo) Esser: Croton Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-26].
- ↑ a b c d e f g h i Benjamin W. van Ee, Paul E. Berry: Croton Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-26].
- ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 409. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ Bogdan Zemanek: Kodieum pstre. W: Encyklopedia biologiczna T. 5. Zdzisława Otałęga (red. nacz.). Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1998, s. 215.
- ↑ Genus: Croton L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2020-01-26]. (ang.).