Armillaria

Opieńka
	; Opieńka miodowa (Armillaria mellea)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	obrzękowcowate
Rodzaj	opieńka
	Nazwa systematyczna
	Armillaria (Fr.) Staude; Schwämme Mitteldeutschl. 28: xxviii, 130 (1857)
	Typ nomenklatoryczny
	Armillaria mellea (Vahl) P. Kumm.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Armillaria (Fr.) Staude (opieńka) – rodzaj grzybów z rodziny obrzękowcowatych (Physalacriaceae)^[1].

Charakterystyka

Gatunki z rodzaju Armillaria są szeroko rozprzestrzenione na całym świecie^[2]. Kapelusze suche, łuskowate. Blaszki białe do cielistych, trochę zbiegające na trzon. Trzony często mają pierścień. Wysyp zarodników biały, kremowy, nieamyloidalny. Zarodniki jajowate, gładkie, bez pory rostkowej. Trama blaszek regularna (strzępki biegną równolegle). Pasożyty i saprotrofy, przeważnie rosnące kępkowato na drewnie, wywołujące białą zgniliznę^[3]. Wytwarzają zmelanizowane ryzomorfy, czym odróżniają się od rodzajów Desarmillaria (podopieńka) i Guyanagaster^[2].

Są to grzyby pasożytnicze i grzyby saprotroficzne rozwijające się na drewnie. Analizy filogenetyczne wykazały, że przodek grzybów z rodzaju Armillaria powstał w okresie, gdy na Ziemi istniał jeden kontynent Gondwana. To tłumaczy ich tak szerokie rozprzestrzenienie na całym świecie. W Eurazji zaczęły się różnicować 33 miliony lat temu, gdy klimat z tropikalnego zmieniał się na zimniejszy klimat umiarkowany z porą zimową^[3].

Grzyby saprotroficzne i groźne pasożyty drzew wywołujące u nich opieńkową zgniliznę korzeni^[4].

Grzyby jadalne wysoko cenione przez grzybiarzy. Nadają się do gotowania, smażenia, marynowania, mogą też być przyrządzane na różne inne sposoby, jednakże zawierają pewne związki chemiczne, które w stanie surowym dla niektórych ludzi mogą być szkodliwe. Dlatego też należy je najpierw obgotować przez około 5 minut i odlać wywar, po czym dopiero poddaje się go dalszej obróbce termicznej^[5]. Oznaczenie poszczególnych gatunków jest trudne, W atlasach grzybów jeszcze do lat 80. XX wieku wyróżniano tylko jeden gatunek pod nazwą opieńka miodowa. Z punktu widzenia grzybiarzy nierozróżnianie tych gatunków nie ma jednak większego znaczenia, gdyż wszystkie są jadalne^[6].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Physalacriaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)^[1]. Polską nazwę podał Stanisław Chełchowski w 1898 r.^[7] Część gatunków dawniej zaliczanych do rodzaju Armillaria zostało przeniesionych do rodzaju Desarmillaria (podopieńka)^[8].

Synonimy naukowe: Agaricus trib. Armillaria Fr., Aphotistus Humb., Armillaria sect. Armillariella P. Karst., Armillariella (P. Karst.) P. Karst., Polymyces Battarra ex Earle, Rhizomorpha Roth^[9]:

Gatunki występujące w Polsce:

Armillaria borealis Marxm. & Korhonen 1982 – opieńka północna
Armillaria cepistipes Velen. 1920 – opieńka cebulotrzonowa
Armillaria gallica Marxm. & Romagn. 1987 – opieńka żółtawa
Armillaria mellea (Vahl) P. Kumm. 1871 – opieńka miodowa
Armillaria nigropunctata Herink 1973^[10]
Armillaria ostoyae (Romagn.) Herink 1973 – opieńka ciemna

Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum. Wykaz gatunków i nazwy polskie według Władysława Wojewody^[7] i innych^[10].

Przypisy

↑ ^a ^b Index Fungorum [online] [dostęp 2021-08-19] .
↑ ^a ^b Rachel A.R.A. Koch Rachel A.R.A. i inni, Resolved phylogeny and biogeography of the root pathogen Armillaria and its gasteroid relative, Guyanagaster, „BMC Ecology and Evolution”, 17 (33), 2017 [dostęp 2021-11-23] .
↑ ^a ^b E.E. Gerhardt E.E., Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2 .
↑ A.A. Żółciak A.A., Taksonomia i nomenklatura rodzaju Armillaria (Fr.: Fr.) Staude, „Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, seria A”, 952 (2), 2003, s. 5–21 .
↑ BarbaraB. Gumińska BarbaraB., WładysławW. Wojewoda WładysławW., Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 320, ISBN 83-09-00714-0 .
↑ Atlas grzybów. ''Armillaria lutea'' (opieńka żółtawa). [online] [dostęp 2016-09-25] .
↑ ^a ^b WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, 61-63isbn = 83-89648-09-1 .
↑ Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2021-07-19] .
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-20] .
↑ ^a ^b Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2023-12-01] (pol.).

[if-1] Index Fungorum [online] [dostęp 2021-08-19] .

[bmc-2] Rachel A.R.A. Koch Rachel A.R.A. i inni, Resolved phylogeny and biogeography of the root pathogen Armillaria and its gasteroid relative, Guyanagaster, „BMC Ecology and Evolution”, 17 (33), 2017 [dostęp 2021-11-23] .

[ger-3] E.E. Gerhardt E.E., Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2 .

[arm-4] A.A. Żółciak A.A., Taksonomia i nomenklatura rodzaju Armillaria (Fr.: Fr.) Staude, „Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, seria A”, 952 (2), 2003, s. 5–21 .

[gum-5] BarbaraB. Gumińska BarbaraB., WładysławW. Wojewoda WładysławW., Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 320, ISBN 83-09-00714-0 .

[atlas-6] Atlas grzybów. ''Armillaria lutea'' (opieńka żółtawa). [online] [dostęp 2016-09-25] .

[check-7] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, 61-63isbn = 83-89648-09-1 .

[kom-8] Rekomendacja nr 2/2021 Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online] [dostęp 2021-07-19] .

[sf-9] Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-20] .

[lit-10] Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2023-12-01] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]