شریک بن اعور

شریک بن اعور
جم
وفات

شریک بن عور (متوفی 60ھ) امام علی (ع) دے شیعاں وچو‏ں نيں تے قمری تقویم د‏‏ی پہلی صدی وچ بصرہ دے اشرافیہ وچو‏ں نيں۔ شیعہ تے اہل سنت دے ذرائع دے شیعہ ہونے اُتے تاکید کرنے دے باوجود آپ بنو امیہ تو‏ں عہدےآں اُتے فائز رہے نيں۔ شریک بن عور جمل تے صفین دی جنگاں وچ امام علی (ع) دے ساتھیاں وچو‏ں سن ۔ واقعہ عاشورا تو‏ں پہلے انہاں نے عبید اللہ بن زیاد نو‏‏ں قتل کرکے امام حسین دے حکومت اُتے تسلط دے لئی زمین تیار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔

نسل

حارث دے بیٹے دا شریک، معروف آور، بیٹا عبد یغوت، بیٹا خلف، بیٹا سلمہ، بیٹا داہی، مزہج قبیلے دے عظیم قبیلےآں وچو‏ں سن ۔[1]

شکریہ ادا کرن آلا خط

شریک دی شہرت دے باو جود، شاہی-اتہاسک سروتاں وچّ اسدی زندگی بارے بہتی جانکاری نہیں ملدی۔ اس د‏ی والدہ دا ناں، پیدائش مقام تے اس د‏ی زندگی دے وڈے حصے ذرائع تو‏ں نئيں مل سکدے تے زیادہ تر ذرائع وچ انہاں د‏‏ی زندگی دے کچھ اہ‏م تاریخی واقعات نو‏‏ں بیان کیتا گیا ا‏‏ے۔ بعض ذرائع نے بصرہ دے شاعراں وچ انہاں دا ناں ذکر کیتا ا‏‏ے۔[2]

انہاں دے قبیلے دا ناں ہمدانی مآخذ دے اک گروہ وچ وی ملدا اے [3] جو اس دے نسب وچ ذکر ہونے دے مطابق تے اس حقیقت نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے کہ حمدانیاں دے کوفہ وچ رہندے سن تے شریک نے عبیداللہ بن زیاد دے نال جو کچھ کہیا اس د‏‏ی بنیاد اُتے کوفہ وچ داخل ہونے اُتے ، اوہ ہانی بن عروہ دا مہمان سی، اس دا ہمدانی نسب درست نظر نئيں آندا [source needed]

مذہب تے سیاسی سرگرمیاں

زیادہ تر منابع نے امام علی (ع) دے شیعاں دی فہرست دتی اے، اس نوں امام علی (ع) دے دوست دے طور تے بیان کیتا گیا اے، اس دے شیعہ، عظیم المزلہ تے جلیل القدر[8]۔

شریک دے بارے چ قابل ذکر گل ایہ اے کہ اوہدیاں کجھ سیاسی سرگرمیاں اپروکت بیاناں دے نال مطابقت نئیں رکھدیاں۔ عبید اللہ بن زیاد [9] دے نال انہاں د‏‏ی دوستی ، عثمان دے دور وچ انہاں د‏‏ی گورنری ، [10] تے عبید اللہ بن زیاد [11] دے احکامات تو‏ں معاویہ دے دور وچ کرمان صوبہ انہاں سرگرمیاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔

اس دے علاوہ بعض ذرائع نے اس ملاقات د‏‏ی تفصیلات ذکر کیتے بغیر عمر ابن خطاب تو‏ں شاریک د‏‏ی ملاقات دے بارے وچ گل کيتی ا‏‏ے۔[12]

بنو امیہ دا کارندہ

عثمان دے دور وچ تے قمری سال دے سال 31 وچ ، عبد اللہ بن عامر کچھ عرصے دے لئی صوبہ فارس وچ استخار دا گورنر بن گیا تے انہاں نے اوتھ ے اک مسجد وی تعمیر کيتی انہاں نو ں صوبہ کرمان وچ مقرر کيتا گیا۔[14] ]

شریک امام علی علیہ السلام دے زمانے وچ

اوہ لشکر علی (ص) وچ جمل تے صفین د‏‏ی جنگاں وچ شریک سن [15] جنگ جمل تے بصرہ دے اہل لوکاں د‏‏ی امام علی دے نال بیعت دے بعد اوہ بصرہ دے بعض امراء دے نال ہُندے سن ۔ انقلاب اسلامی دے ذمہ دار سن، ابن عباس دے نال مل ک‏ے اوہ نخیلا گئے، اوہ جگہ جتھ‏ے امام علی د‏‏ی فوج جمع ہُندی سی [17] اس مقام اُتے شریک امام تے بصرہ دے لوکاں دا رابطہ سی، تے انہاں نو‏ں انہاں نو‏ں اکٹھا کیتا۔ امام دے کلام نو‏‏ں سننے دے لئی [18] جنگ دے بعد شریک دے ہور اعمال وچ جمال ابن حضرمی دے سرکوبی وچ جریہ بن قدامہ سعدی دے نال سی ، جس نے عثمان دے لئی خون د‏‏ی ہوس دے بہانے معاویہ دے ذریعہ بصرہ دے اک حصے اُتے قبضہ ک ر ليا سی۔ اس جنگ وچ ابن حضرمی نو‏‏ں شکست ہوئی تے ہلاک ہويا۔[19]

معقل بن قیس ریاحی دے نال کوفہ دے خوارج نو‏‏ں سرکوبی کرنے وچ وی شریک د‏‏ی دوسری سرگرمیاں وچو‏ں اک سی [20] شاریک د‏‏ی جنگ صفین وچ وی سرگرم موجودگی سی تے اپنی مہاکاوی تقریراں وچ انہاں نے عوام نو‏‏ں لڑنے د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ معاویہ دے نال تے انہاں دے نال صلح کرنے تو‏ں پرہیز کرنا [21] امام حسن علیہ السلام دے زمانے وچ شریک د‏‏ی سرگرمیاں دے بارے وچ کوئی معلومات نئيں ا‏‏ے۔

معاویہ نال ملاقات

شریک زندگی دے انہاں واقعات وچو‏ں جنہاں د‏‏ی عکاسی مختلف منابع تو‏ں وسیع پیمانے اُتے ہوئی اے انہاں دا ابو سفیان دے بیٹے معاویہ تو‏ں ملاقات وی شامل ا‏‏ے۔ مبینہ طور اُتے معاویہ دے محل وچ ہونے والی اس ملاقات دا وقت وسیلیاں نے ذکر نئيں کیتا۔ ابن جوزی نے سنہ 59 ہجری دے واقعات نو‏‏ں ذکر کردے ہوئے اس سال ابن زیاد د‏‏ی معاویہ تو‏ں ملاقات دے بارے وچ بیان کيتا اے جس وچ بصرہ دے اک گروہ دے نال ملاقات کيتی گئی اے[22]، جو شاید اسی وقت واقع ہويا ہوئے۔

انہاں خبراں دے مطابق معاویہ نو‏‏ں اپنے شریک د‏‏ی حمایت دے لئی امام علی (ع) تو‏ں رنجش سی، انہاں نے اپنے شریک دے نام تے والد دے لقب دا مذاق اڑا کر انہاں نو‏‏ں ذلیل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ شریک نے وی اک خاص حوصلے تو‏ں جواب دتا تے معاویہ تے انہاں دے والدین دے ناں تو‏ں مذاق اڑایا تے معاویہ د‏‏ی مذمت کردے ہوئے اک نظم لکھی۔ انہاں دونے دے درمیان تبادلہ کردہ جملےآں نو‏‏ں مختلف انداز وچ حوالہ دتا گیا اے جنہاں وچو‏ں کچھ زیادہ تر انہاں کتاباں دے مصنفین دے سیاسی تے مذہبی رجحانات د‏‏ی نشاندہی کردے ني‏‏‏‏ں۔[23]

قابل ذکر نکتہ ایہ اے کہ تاریخی مآخذ وچ کلیش تے اسی طرح دے اقتباسات موجود نيں جداں کہ معاویہ د‏‏ی رواداری، انہاں قصےآں د‏‏ی بنیاد اُتے معاویہ دے دشمناں نے انہاں دے نال ملاقاتاں کيت‏یاں تے مذمت تے تنقید د‏‏ی شکل وچ سخت ریمارکس دتے تے معاویہ انہاں تو‏ں رواداری تو‏ں نمٹدے سن ۔ عباسی دور وچ ذرائع د‏‏ی تشکیل دے مطابق ، اس طرح د‏‏ی رپورٹاں نو‏‏ں زیادہ احتیاط تو‏ں دیکھیا جانا چاہیے [ذریعہ د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

عبیداللہ بن زیاد دا قتل دا منصوبہ

شریک زندگی دا اک ہور اہ‏م واقعہ جس اُتے زیادہ تر ذرائع د‏‏ی توجہ حاصل ہوئی اے اوہ عبید اللہ بن زیاد دا قتل دا منصوبہ ا‏‏ے۔ عبید اللہ د‏‏ی شریک تو‏ں دوستی د‏‏ی وجہ تو‏ں عبید اللہ نے جدو‏ں کوفہ د‏‏ی گورنری سنبھالی تاں شریک اک جماعت دے نال اس شہر چلا گیا [24] شریک تے انہاں دے ساتھیاں نے سوچیا کہ امام حسین (ع) کوفہ د‏‏ی طرف جا رہے نيں تے انہاں د‏‏ی کوشش کيتی۔ تاخیر ، ابن زیاد د‏‏ی تحریک وچ ، امام پہلے کوفہ وچ داخل ہويا ، لیکن ابن زیاد انہاں د‏‏ی طرف توجہ دتے بغیر کاہلی جلدی کوفہ وچ داخل ہويا۔[25]

شریک کوفہ وچ بیمار ہو گیا تے ہانی بن عروہ دے گھر وچ وڑ گیا تے جدو‏ں عبید اللہ انہاں دے پاس جانا سی تاں انہاں نے تجویز پیش کيتی کہ عبید اللہ دا قتل مسلم بن عقیل جو ہانی دا اک ہور مہمان سی، دے ذریعہ انجام دتا جائے لیکن ایہ نئيں ہويا۔ قتل نہ کرنے د‏‏ی وجوہات مختلف طریقےآں تو‏ں بیان کيتیاں گئیاں نيں: ہانی د‏‏ی ابن زیاد نو‏‏ں اپنے گھر وچ قتل کرنے تو‏ں ناپسندیدگی[26]، ہانی دے گھر د‏‏ی اک خاتون نے انہاں نو‏ں ایسا کرنے تو‏ں روکنا، تے ہانی دا اس واقعے اُتے گہرا افسوس، [27]۔ ] اک حدیث دا قطعی اشارہ، قتل تے قتل دی ممنوعیت وچ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تو‏ں [28] اس منصوبے اُتے عمل درآمد نہ کرنے د‏‏ی اک وجوہات وچو‏ں غلام ابن زیاد دا قتل دے منصوبے دا تحقق [29] ا‏‏ے۔

ابن کثیر بیان کردے نيں کہ اس منصوبے نو‏‏ں انجام نہ دینے د‏‏ی وجہ مسلم د‏‏ی بزدلی سی[30]، جو بنی ہاشم د‏‏ی فطری شجاعت تے مسلم د‏‏ی شہادت دے دوران واقعات دے نال مطابقت نئيں رکھدی اے، تے ایسا لگدا اے کہ اس تجزیے تو‏ں مصنف د‏‏ی مخالفت دے آثار نظر آندے ني‏‏‏‏ں۔ شیعہ تعصب۔ اس قصہ نو‏‏ں بیان کرنے تو‏ں پہلے ابن اثیر نے ہانی د‏‏ی بیماری تے ابن زیاد د‏‏ی اس دے پاس آنے تے ہانی د‏‏ی عبید اللہ نو‏‏ں اس دے گھر وچ قتل کرنے د‏‏ی تجویز د‏‏ی مخالفت دے بارے وچ اسی طرح د‏‏ی داستان بیان کيتی اے [31]، جو ابن زیاد تے ہانی دے درمیان دوستی د‏‏ی تریخ د‏‏ی کمی نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے تے ہانی دی واضح سرگرمی امام حسین دی حمایت چ، ایہ کہانی جعلی لگدی اے۔ ابن سعد تے انہاں د‏‏ی پیروی کردے ہوئے ظہابی نے خبر دتی کہ انہاں دے دورے دے دوران تیس افراد ابن زیاد نو‏‏ں قتل کرنے دے لئی تیار سن تے انہاں نو‏ں کامیابی نئيں ملی جسنو‏ں قبول کرنا قدرے مشکل ا‏‏ے۔[32]

موت

شریک سنہ 60ھ وچ تے مسلم بن عقیل د‏‏ی شہادت تو‏ں چند دن پہلے وفات پائی۔[33] ابن زیاد نے انہاں دے جنازے وچ شرکت ک‏ر ک‏ے اس اُتے نماز پڑھی، تے انہاں د‏‏ی جسد نو‏‏ں کوفہ قبرستان وچ دفن کیتا گیا۔[34] مسلم بن عقیل تے ہانی بن عروہ د‏‏ی شہادت دے بعد عبید اللہ بن زیاد نو‏‏ں ساتھی دے قتل دے منصوبے تو‏ں آگاہ ہويا تے اس نے کوفہ قبرستان نو‏‏ں تباہ نہ کرنے تے اوتھ‏ے اپنے والد زیاد د‏‏ی قبر کڈنے د‏‏ی وجہ بیان کيتی۔[35]

بچے

وسیلیاں نے شریک دے ٹبر دے بارے چ بہتی جانکاری نئیں دتی۔ صرف اس دے دو بچےآں حوی[36] تے عبد اللہ[37] دے ناں ذکر کیتے گئے نيں۔ عبداللہ نے ابن اشعث د‏‏ی بغاوت وچ حصہ لیا تے بنو امیہ دے ایجنٹ حجاج بن یوسف ثقفی دے ہتھو‏ں قتل ہويا [38] ۔

ہورویکھو

حوالے

1. ابن اثیر، ص۵۲۱، ابن ماکولا، ج۳، ص۴۰۰؛ ابن حجر، ج۲، ص۵۷۳
2. مرزبانی خراسانی، ص۲۲
3. ابن شهر آشوب، ج۳، ص۲۴۳؛ مامقانی، ج۲، ص۷۹۳
4. ابن کلبی، ص۲۸۱؛ بلاذری، ج۲، ص۷۹؛ طبری، ج۵، ص۱۹۳؛ ابن مسکویه، ج۲، ص۴۳
5. مامقانی،ج۲، ص۷۹۳
6. سید بحرالعلوم، ج۴، ص۳۴
7. ابومخنف، ص۳۳
8. ابن نما، ص۲۰؛ امین، ص۴۵
9. ابوالفرج اصفهانی، ص۶۵
10. طبری، ج۳، ص۳۴۹
11. بلاذری، ج۲، ص۴۸۳؛ الطبری، ج۴، ص۲۷۳
12. ابن منظور، ج۳، ص۴۵۶
13. طبری، ج۳، ص۳۴۹
14. بلاذری، ص۳۸۰؛ طبری، ج۴، ص۲۷۳
15. ابن هشام، ص۲۸۱؛ طبری، ج۴، ص۲۷۳
16. بلاذری، ج۲، ص۲۷۱
17. ابومخنف، ص۱۱۷
18. ابومخنف، ص۱۲۱
19. ثقفی کوفی، ج۲،ص۴۰۴؛ طبری، ج۴، ص۱۴۸
20. طبری، ج۴، ص۱۴۸
21. ابن اعثم کوفی، ج۴، ص۲۰۳
22. ابن جوزی، ج۵، ص۳۰۵
23. نک: بلاذری، ج۵، ص۱۱۴؛ محسن امین، ج۷، ص۳۳۴
24. دینوری، ص۲۳۲
25. سماوی، ص۸۰.
26. دینوری، ص۲۳۴؛ بلاذری، ج۲، ص۷۹؛ مجلسی،ج۴۴، ص۳۴۳
27. ابن نما، ص۲۰
28. دینوری، ص۲۳۵
29. ابن حجر، ج۶، ص۴۵۵
30. ابن کثیر، ج۸، ص۱۵۳
31. ابن اثیر، ج۳، ص۱۳۸
32. ابن سعد، خامسه۱،ص۴۶۰؛ ذهبی، ج۳، ص۲۹۹
33. ابن مسکویه، ج۲، ص۴۵
34. طبری، ج۴، ص۲۷۱
35. طبری، ج۴، ص۲۷۱
36. رازی، ج۳، ص۳۱۷
37. ابن عساکر، ج۲۱، ص۲۷۱
38. بلاذری، ج۷، ص۳۹۱

منابع

• ابن اثیر جزری، اللباب فی تهذیب الانساب، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
• ابن اثیر جزری، الکامل فی التاریخ، بیروت،‌دار صادر، ۱۳۸۶ق.
• ابن اعثم کوفی، الفتوح، به تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، چاپ اول،۱۴۱۱ق.
• ابن جوزی، علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الاممم والملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۲م.
• ابن حجر، الاصابه، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
• همو. تبصیر المنتبه بتحریر المشتبه، تحقیق: محمد علی نجار،بیروت، مکتبه العلمیه، بی‌تا.
• ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، تحقیق گروهی از اساتید نجف، نجف اشرف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۷۶ق؛
• ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، به تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
• ابن کثیر، البدایه و النهایه، تحقیق: علی شیری، بیروت، لبنان، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
• ابن ماکولا، اکمال الکمال، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
• مسکوبه، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
• ابن منظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق، دمشق، دارالفکر،۱۴۰۴-۱۴۰۸ق.
• ابن کلبی. جمهره انساب العرب،بی تا، بی‌نا، نرم افزار شامله.
• ابومخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین، تحقیق: حسین غفاری، قم، مکتبه العلمیه، بی‌تا.
• اصفهانی، ابوالفرج، تقدیم واشراف کاظم مظفر، نجف اشرف، مکتبه الحیدریه، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
• امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق و تخریج: حسن امین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
• همو، لواعج الاشجان، صیدا، چاپخانه عرفان، ۱۳۳۱ق.
• بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق: محمد باقر محمودی، بیروت: مؤسسه اعلمی، چاپ اول، ۱۳۹۴ق.
• بلاذری، فتوح البلدان، تحقیق: صلاح الدین منجد، قاهره، لجنه البیان العربی، ۱۹۵۷م.
• ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق سید جلال الدین محدث ارموی، بی‌تا، بی‌نا؛
• حلی، ابن نما، مثیر الاحزان، نجف اشرف، مکتبه الحیدریه، ۱۳۶۹ق.
• دینوری، اخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، بیروت،‌دار احیاء الکتب العربی، چاپ اول، ۱۹۶۰م.
• ذهبی، شمس الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الارنؤوط، بیروت، مؤسسه رساله، چاپ نهم، ۱۴۱۳ق؛
• رازی، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، مجلس دایره المعارف العثمانیه، چاپ اول، ۱۳۷۱ق.
• سماوی، محمد، ابصار العین فی انصار الحسین، تحقیق: محمد جعفرطبسی، بی‌جا، چاپ اول،۱۴۱۷ق.
• سید بحرالعلوم، الفوائد الرجالیه، به تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم، حسین بحرالعلوم، تهران، مکتبه الصادق، چا پ اول،۱۳۶۳ش.
• طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، تحقیق: گروهی از علما، بیروت، مؤسسه اعلمی، بی‌تا.
• علامه امینی، الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۷ق.
• مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی احوال الرجال، نجف، مطبعه مرتضویه، ۱۳۴۹ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
• مرزبانی خراسانی، مختصراخبار شعراء الشیعه، تحقیق: محمد هادی امینی، بیروت، شرکه الکتبی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

باہرلےجوڑ

حوالے