Mesopotamska umetnost

Mesopotamska umetnost razvija se paralelno sa razvojem Egipta, i ne zna se koja je kultura starija, druga istorijska civilizacija se rađala na Bliskom istoku, postepeno napuštajući neolitsko društvo. Između 4000. i 3500. g.pne. u dolini Tigra i Eufrata, na teritoriji današnjeg Iraka istočne Sirije i Irana nastala je Mesopotamija. Za razliku od Egipta, došlo do dugotrajnijeg ujedinjavanja plemena, te je njena istorija obeležena stalnim sukobima. Ipak, postoje osnove na kojima počiva čitava mesopotamska civilizacija, a to zajedničko nasleđe uspostavili su Sumeri.

Istorija i glavne karakteristike

Mesopotamija je reč grčkog porekla. Stanovnici su Sumeri- azijski narod na jugu, Akadi narod semitskog porekla na severu. U religiji veliku ulogu igra priča o potopu a koji svakako ima i istorijsku podlogu i zna se da je na kraju Džemedetnarskog perioda bio ceo red potopa i otuda priča i mit. Na ovom području su se razvijale kulture Sumerska, zatim Akadska pa Vavilonska i Asirska.

Sumersko Akadska kultura (2900.- 1950. pne.) javlja se rano s tim da su neki gradovi najpre u Sumeru imali prednosi i značaj od ostalih. Tako Ur u I Urskoj dinastiji od 2280.- 1600. pne. (a posle njega i Uruk i Lagaš) osnovana je država u Sumeru koja se prostirala sve do sredozemlja. Posle dvadesetak godina pod Saragonom nastala je prva monarhija koju su kasnije proširili Akadi od sredozemlja do Elama. Posle su vladale dinastije Ura i uspele da postave svoju vladavinu. Period Džemedetski traje od 2900. do 2600. pne. ranodinastički period Ura I od 2500.- 2400. pne. akadski period 2350.- 2170. pne. i period III dinastije Ura 2050.- 1950.pne.

Staro Vavilonska kultura (1955. pne.- 1725. pne.) i cvat vezan je za kralja, dotle manje poznatog Vavilona Hamurabija (1955.- 1725. pne.) ili prema novim podacima 1729.- 1686. pne. koji je postao glavni grad Elama. U srednjoj i južnoj Vaviloniji u periodu Isu- Larsa traje još tradicionalna Sumersko Akadska kultura. U Isuu su Semiti a u Larsi Elamske dinastije- Larsa je pobedila ali je kasnije izgubila rat sa Vavilonom. No ni Vavilonsko carstvo nije dugog veka i uništeno je najezdom armejskih beduina i zamenjuje je kultura Bašita i Hurita i najzad Hetita. Ovi poslednji su imali i veći značaj. Vavilonska kultura je postepeno propala a naročito je bio buran period iz najezde Hiksosa koji su indoeuropskog porekla i došli su u Malu Aziju i svrgli Kasitsku dinastiju koja je vladala od 1746.- 1171.pne.

Asirska kultura se datira u 1115.- 612. pne. i ako najstariji spomenici ove kulture sežu u III milenijum i pod uticajem su sumerske umetnosti a kasnije i Vavilona u vremenu njegovog procvata. U vreme političkog procvata Tiglatpilersa i (1115.- 1093. p.n. e.) i Asurbanipala (668.- 626. pne.) beleži se uspon kulture Asira. Vladari su se oslanjali na snažnu vojsku i vladali su osim međuriječijem i Sirijom, Palestinom, Kilikijom i Kiprom a i Egiptom jedno vreme a i ovo je carstvo završilo kao i prethodna invanzijom indoevropskih naroda koji su dolazili u valovima i nastanjivali se pod Kavkazom iz predela današnje Indije- Medi narod iz planina spojio se sa Perzijancima koji su iste rase 612. pne. je pala Niniva. Asirsku vladavinu su nasledili Novobabilonjani koji su vladali Mesopotamijom, Sirijom, Malom Azijom i Palestinom. Niniva je cvetala naročito u vreme Nabukadonesera kada su izgrađeni viseći vrtovi za Semiramidu, Perzijanci koji su pre toga pobedili Mede zavladali su Vavilonom 539. godine bez borbe.

Mesopotamska kultura je bila samonikla, jer nisu imali kontakata sa drugim kulturama i kontinutet nije tako jak kao kod Egipta. Na severu su bili Asirci, u planinski preselima, stočari i lovci. Kultura se sporo razvijala i bila je Kalifskog tipa. Na jugu su bili zemljoradnici - Ubaidska, Uručka i Džemdet-Naserska kultura, koje karakteriše brz ritam menjanja kulture. Sumeri su osnivači mesopotamske civilizacije i utemeljivači kulture. Došli su oko 4000 g.pne. it Persije u južnu Mesopotamiju i osnovali čitav niz gradova-država.

Karakteristike u umetnosti

Umetnost Mesopotamije ima izrazito oficijelni, profani karakter. Vezana je za viši sloj društva i vladajuću klasu. Dok egipatska umetnost ima zagrobni karakter, mesopotamska je namenjena gledanju. Daju prednost fizičkoj snazi. Ljudske figure imaju loše proporcije, zbijene su i snažne. Sve je sažeto u masi iz koje se izvlače delovi tela i glava koji su hipertrofirani (preuveličani). Prednost se daje muškoj figuri, koja nije individualizana, već prikazuje opšta etnička svojstva. Ženska figura se javlja samo u najranijem periodu, kao počast majci prirodi. Najzastupljeniji vidovi umetnosti su reljef i skulptura.

Zbog nedostatka drugih građevinskih materijala, Mesopotamci su razvili sistem serijske proizvodnje gleđosanih opeka pomoću kalupa. Opeke su reljefno obrađene i od određenog broja elemenata se obrazuje figura, koja se više puta ponavlja, varirajući u pojedinostima (boja, ritam, ornamenti, haljine ratnika, okreću se glave svakom trećem ratniku). Upotreba kalupa dovodi do serijske proizvodnje reljefa - reljef orijentalnog tipa. Gradili su palate i piramide stepenastog oblike t.zv. zigurate. Ljudska figura je prikazana u frontalitetu da bi se izbegla skraćenja. U predstavljanju prostora koriste princip superponiranja - niže je bliže.

Epohe u mesopotamskoj istoriji

Sumer (3500 – 2340 godine pne.) glavni grad Uruk
Akad (2340 – 2180 godine pne.), stapanje Semita sa Sumerima, vladar Sargon i njegovi naslednici, njegov unuk je Naram-Sin
2180 – 2125 godine pne., vladaju plemena sa severoistoka
Novosumersko razdoblje (2125 – 2000 godine pne.), glavni grad Ur, samo je Lagaš bio samostalan grad-država – vladar Gudea
2000 – 1000 godine pne., Hiksi i drugi narodi u Mesopotamiji, samo je Vavilon od 1760 – 1600. godine pne. samostalan, osnivač Hamurabi
Asirija (1000 – 612. godine pne.), od 2000-1500. godine pne. Hititi naseljavaju Anadoliju, a Mitanci Siriju, Asur i SZ Mesopotamiju. 1360 godine pne. Hititi pokoravaju Mitance, te Asirija ponovo stiče samostalnost. 612. godine pne. pad Asirije, dok južni deo države ostaje slobodan – Novi Vavilon
Novi Vavilon (612 – 539. godine pne.), vladar Navukodonosor, Semiramidini vrtovi
Persija (osvaja Vavilon 539. godine pne. – do 331 godine pne. kad je osvaja Aleksandar Veliki), dinastija Ahmenida, vladar Kir Veliki
Persija dinastija Sasanida

Podela u mesopotamskoj umetnosti

Literatura

Istorija umetnosti H.W. JANSON, Beograd 1982.
Opšta istorija umenosti ĐINA PIKSEL,Beograd 1974.
Kako prepoznati umetnost,Ljubljana 1980.
Istorija slikarstva Fernand Hazar,Beograd 1973.