Mula Sadra

Mula Sadra
(Sadrudin Muhamed Širazi)
Mula Sadra; (Sadrudin Muhamed Širazi)
novi vijek
iranska filozofija, islamska filozofija
Rođenje	Širaz, 1571./1572.
Smrt	Basra, 1635./1636.
Filozofija
Škola/Tradicija	iluminacionizam, transcendentalna filozofija
Inspiracija
	Od Avicena, Ibn Arabi, G. M. Daštaki, Š. M. Kafari;
	Na M. H. Tabatabai, R. Homeini, M. Motahari;

Mula Sadra (perz. ملا صدرا, punim imenom Sadrudin Muhamed bin Ibrahim bin Jahja Kavami Širazi; Širaz, 1571./1572. – Basra, 1635./1636.), iranski filozof i naučnik, najznačajniji predstavnik islamske filozofije nakon Avicene.

Život

Sadrudin Muhamed ibn Ibrahim ibn Jahja rođen je u Širazu 1571. godine. Otac mu je bio savetnik safavidskog prestolonaslednika Muhameda Hodabandea, koji je u to vreme, u ime svog oca kralja Tahmaspa I, rukovodio širaskim područjem. Očev društveni položaj i njegovo poznanstvo sa kasnijim safavidskim vladarem, mladom Sadrudinu su omogućili pristup bogatim državnim bibliotekama. Ovu dragocenu priliku on je iskoristio na najbolji mogući način, te je svakodnevno, pored redovnog istraživanja u prostorijama biblioteke, prisustvovao programima seminara čiji su osnivači bili članovi porodice Daštaki. Blagovremeno, mladi Muhamed, je dobio zvanje „Mula Sadra“ koje je preuzeto iz njegovog imena Sadrudin.

Pošto je Kazvin u to doba proglašen za prestonicu safavidske dinastije, mladi Sadrudin se sa svojim ocem odselio u taj grad kako bi svoje studije usavršio prisustvujući predavanjima istaknutih mislilaca te epohe Mir Damada i šejha Bahaija. Mula Sadra sa svojih 25 godina, tj. 1596, važio je za jednog od glavnih učenika ove dve markantne ličnosti.

Po ustoličenju Abasa I, sina kralja Muhameda Hodabandea, prestonica ove islamske vladavine zvanično je premeštena u Isfahan. Zajedno sa državnim, finansijskim i političkim administrativnim ustanovama, naučne institucije su izmeštene iz Kazvina u Isfahan. Mula Sadra se 1597, ovaj put zajedno sa Mir Damadom i šejhom Bahaijem, Doselio u Isfahan, gde je postepeno utemeljen novi period islamske misaonosti koji nazivamo epohom isfahanske škole. Godine koje je proveo u novoj safavidskoj prestonici Mula Sadri su pružile povoljnu priliku da podrobno upozna najnovija filozofska stanovišta koja su iznosili glavni predstavnici novonastale škole u tom gradu. Stoga, osnovne smernice transcendentne filozofije svoje korene vuku upravo iz ovog perioda života njenog osnivača.

Godine 1605./1606., ovaj slavni Islamski filozof odselio se u selo Kahak u blizini svetog grada Koma. Izdvojivši se iz centra ondašnje vlasti, pa i iz društva uopšte, on je pokušao da izgladi svoje srce i da ga pripremi za poimanje tananih istina koje nije mogao da pronađe na časovima i seminarima. Prefinjeni intuitivni trenuci koje je Mula Sadra doživeo u izdvojenim kucima u blizini Koma nesumnjivo su ostavili najznačajnije tragove na utemeljenje grandioznog misaonog sistema koji je on kasnije nazvao transcendentnom filozofijom.

Upotpunivši školu koju je utemeljio, nakon 25 godina boravka u Kahaku, tada već produhovljeni Mula Sadra vraća se 1629./1630. u rodni Širaz, u kojem provodi poslednje godine svog briljantnog života. U tom periodu, u školi Han – koju su po dekretu Kralja Abasa I sagradili Alahverdi-han i njegov sin Imam Koli-han – on je svoje znanje prenosio mlađoj generaciji islamskih mislilaca. Mula Sadra je ovde imao brojne studente koji su s velikim respektom kasnije ovekovečili njegov trud. Ovaj slavni islamski filozof umro je u 66. godini 1636. godine u Basri, dok je putovao ka Meki radi obavljanja godišnjeg hodočašća.

Tri životna perioda

Osnovne prekretnice u Mula Sadrinom životu možemo podelti u tri različita perioda:

period obrazovanja;
period samopročišćenja i duhovno-gnostičkih iskustava i otkrovenja;
period konačnog utemeljenja transcendentne filozofije.

Svaki od ovih perioda je, manje više, vrlo značajno uticao na stvaranje novog misaonog poretka Mula Sadre Širazija.

Učenici

Sadrudin Širazi je u raznim fazama života podučio brojne učenike i studente koji su posle njega ostvarili značajne rezultate. Ipak, glavno razdoblje u tom procesu predstavlja treći period učiteljevog života, a to su poslednje godine njegovog boravka u Kahaku i doba aktivnog predavanja u školi Han u Širazu.

Iz redova uticajnih učenika Mula Sadre Širazija, istoričari pretežno izdvajaju njih deset. A među njima, najveće pohvale zbog mukotrpnog truda oko toga da nastave tradiciju koju je otpočeo slavni učitelj zaslužuju Mula Sadrini zetovi Fejz Kašani i Mula Abdurazak Lahidži. Naravno, ovde ne treba izostaviti ni Mula Huseina Tonekabonija, kao ni Mula Muhameda Agadžanija, komentatora Mir Damadovog najpoznatijeg dela al-Kabasat. Dok pišemo o Mula Sadrinim učenicima, ne možemo se ograničiti samo na generaciju koja je bila neposredno povezana sa slavnim učiteljem. Ovaj filozof iz Širaza utemeljio je dragocenu tradiciju u okviru koje je odnegovan čitav niz međusobno povezanih filozofa i gnostika. Prema tome, svi islamski filozofi čiji radovi do danas odišu aromom transcendentne filozofije, u stvari, učenici su čuvenoga Mula Sadre Širazija.

Opus

Istoričari ističu da je Sadrudin Širazi ostavio za sobom oko 50 pisanih dela, kako kraćih poslanica i traktata, tako i obimnih knjiga i monografija. Najslavnije delo Sadrudina Širazija al-Hikma al-muta’alija predstavlja najobimniji prikaz njegove transcendentne filozofije. Ranije smo spomenuli da je ispisivanje ovog remek-dela naš slavni islamski filozof otpočeo već u Kahaku i da ga je dovršio u rodnom Širazu. Svoja epistemološka, ontološka, kosmološka, antropološka i eshatološka stanovišta u ovom delu, autor je prezentovao kroz ezoterično obrazlaganje četiri duhovno-racionalna proputovanja – od stvorenja do Istine, s Istinom kroz Istinu, s Istinom od Istine do stvorenja, i najzad s Istinom u stvorenjima. Uporedo s ispisivanjem prvog dela ove značajne knjige i neposredno posle okončanja drugog razdoblja svog naučnog života, Mula Sadra stvara i neka druga svoja dela, od kojih možemo izdvojiti knjige Šarh al-hidaja al-Asirijja [Komentar na Uputu Asirudina Abharija] i al-Mabda va al-Ma’ad [Početak i povratak]. Doktrine koje je ovaj čuveni filozof izneo u tim knjigama značajne su do te mere da se može utvrditi da Mula Sadra u ranijim razdobljima nije napisao izrazito važna dela.

U ovom periodu, Mula Sadra nije prestao da stvara novu literaturu koja je više i dublje utemeljila i ovekovečila transcendentnu filozofiju. Dragoceni komentari na Avicenin al-Ilahijjat, Suhravardijev Hikmat al-išrak [Iluminativna filozofija] i Kuleinijev Usul al-Kafi, kao i gnostičko-filozofsko delo u kome je tumačio određene kur’anske odeljke, a na osnovu kog je krajem života otpočeo toliko željeno ispisivanje komentara na muslimansku svetu knjigu Kur’an – predstavljaju samo jedan deo rezultata njegovog mukotrpnog naučnog truda. U međuvremenu, razni intelektualni izazovi bili su povod za to da on ispiše nekoliko sporadičnih traktata i poslanica od kojih treba izdvojiti at-Tankih [Pročišćenje] i at-Tasavur va at-tasdik [Pojam i sud]. Pišući o njegovim spisima, svakako ne treba izostaviti ni ona dela etičko-vaspitne prirode, poput čuvene persijske poslanice Se asl [Tri principa] u kojoj autor iznosi i svoju kratku naučnu biografiju. S tim u vezi, deo istoričara smatra da je Mafatih al-gajb [Ključevi skrivenosti] jedno od njegovih poslednjih dela u kojem nas ovaj širaski filozof maestralno uvodi u svoje najosnovnije doktrine.

Povezano

Literatura

Halilović, Tehran, Halilović, Seid, Halilović, Muamer (2015): Kratka istorija islamske filozofije, 2. izd., Beograd: Centar za religijske nauke „Kom”
(en) Rizvi, Sajjad H. (20. 7. 2005). Mollā Ṣadrā Širāzi. Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University.
(en) Nasr, Seyyed Hossein (1997): Sadr al-Din Shirazi and his Transcendent Theosophy, Background, Life and Works, 2. izd., Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies
(en) Rahman, Fazlur (1975): The Philosophy of Mulla Sadra, Albany: State University of New York Press
(en) Morris, James (1981): The Wisdom of the Throne, Princeton: Princeton University Press
(en) Chittick, William (2003): The Elixir of the Gnostics, Provo: Brigham Young University Press
(en) Rizvi, Sajjad (2007): Mulla Sadra Shirazi: His Life, Works and Sources for Safavid Philosophy, Oxford: Oxford University Press
(en) Peerwani, Latimah (2004): On the Hermeneutics of the Light Verse of the Qur'an. London: ICAS
(en) Jambet, Christian (2006): The Act of Being: The Philosophy of Revelation in Mulla Sadra, preveo Jeff Fort, New York: Zone Books
(en) Kalin, Ibrahim (2010): Knowledge in Later Islamic Philosophy: Mulla Sadra on Existence, Intellect, and Intuition, Oxford: Oxford University Press
(en) Amir Raza, Syed (2008): Wisdom of the Unseen: An Inquiry Into the Reality of Things, Pakistan: Wasila Society
(en) Zailan Moris (2003): Revelation, Intellectual Intuition and Reason in the Philosophy of Mulla Sadra: An Analysis of the Al-Hikmah Al-'arshiyyah, London: Routledge Curzon