Patrijarh srpski Jefrem
Sveti Jefrem (oko 1311. kod Trnova — 15. jun 1399. u blizini Peći[1]) je bio pećki patrijarh u dva navrata, od 1375—1379. godine, i ponovo nakon kosovskog boja od 1389. do svoje smrti 1399. godine.
| Patrijarh srpski Jefrem | |
|---|---|
|
| |
| Datum rođenja | oko 1311. |
| Mesto rođenja | kod Trnova |
| Datum smrti | 15. jun 1399. |
| Mesto smrti | u blizini Peći |
| Zvanje | Patrijarh srpski |
| Godine | 1375—1379. |
| Prethodnik | Sava IV |
| Naslednik | Spiridon |
| Zvanje | Srpski patrijarh |
| Godine | 1389—1392. |
| Prethodnik | Spiridon |
| Naslednik | Danilo III |
Period nakon kosovske bitke je obeležilo dvovlašće u srpskoj crkvi. Uporedo sa patrijarhom Jefremom u Peći, u Zemlji Brankovića, u susednoj Moravskoj Srbiji je proglašen za patrijarha Danilo III, sin njegovog prethodnika Spiridona.
Veruje se da je njegov ponovni dolazak na čelo crkve najviše odgovarao interesima Vuka Brankovića.[2]
Život
urediPoreklom je bio Bugarin.[3] Kao sin jednoga sveštenika odmalena je težio za duhovnim i podvižničkim životom. Odbegao je u Svetu goru sa 23 godina, kada su roditelji hteli da ga žene.[3] Najpre je živeo u Hilandaru, zatim u Zografu, a onda na samoj planini Atosu. Zbog najezde Turaka prešao je u neki manastir u okolini Plovdiva, kome je bio iguman.[3]
Od patrijarha Joanikija je dobio blagoslov da se nastani u „Dečanskoj pustinji,“ odnosno u tamošnjoj isposnici. Posle Dušanove smrti, patrijarh Sava mu je stovorio ćeliju u Ždrelu, nedaleko od Pećke patrijaršije.[3] Kada je nastala borba o prvenstvo u državi i u crkvi, Sabor je izabrao Jefrema za patrijarha na mesto upokojenog Save IV 1375. godine.
Sabor je održan u Prizrenu ili u Peći, gde se nalazila patrijaršija. Saboru je prisustvovala i crkvena delegacija iz Konstantinopolja i novi patrijarh je izabran sa blagoslovom vizantijske crkve.[4] Đorđe Balšić, koji je tada držao tu oblast, uključujući Prizren i Peć, je imao bitnu ulogu na saboru, iako je tada već postao katolik.[4]
Jefrem nije dugo ostao na mestu patrijarha. Kada je Đorđe Balšić umro 1379. godine, Jefrem je napustio patrijaršijski tron.[4] Žitije Jefremovo navodi da je on predao presto Spiridonu, i povukao se u pustinju radi molitve.[4] Ipak, mnogi proučavaoci veruju da je on bio Đorđev kandidat, smenjen nakon njegove smrti jer knezu Lazaru nije odgovarao.[4] Ovu pretpostavku potvrđuje činjenica da je nakon Lazareve smrti (i smrti patrijarha Spiridona) 1389. godine, ponovo preuzeo dužnost.[4] Njegovo žitije navodi da se episkopi nisu mogli složiti oko izbora novog patrijarha pa su ga pozvali da se vrati.[4]
Upravljao je pećkom patrijaršijom u teško vreme posle Kosovske bitke. Za njegova života odigrao se Boj na Rovinama 1395. godine, i kod Nikopolja 1396. godine, u kojima su vojnici Stefana Lazarevića učestvovali kao turski vazali protiv hrišćana. Nakon velike turske pobede, njegov gospodar Vuk Branković je uhvaćen, zatočen i ubrzo umire u turskoj tamnici, a čitava Oblast Brankovića, zajedno sa Pećkom patrijaršijom pada pod tursku vlast.
Umro je 1399. godine. Mošti mu se nalaze u manastiru u Peći.
Srpska pravoslavna crkva slavi ga 15. juna po crkvenom, a 28. juna po gregorijanskom kalendaru.
Književni rad
urediU istoriji književnosti poznat i kao monah Jefrem, napisao je Kanon molbeni Isusu Hristu, Kanon molbeni prečistoj Bogorodici, Stihire molbene prečistoj Bogorodici, Stihire molbene gospodu našem Isusu Hristu, Stihire Krstobogorodičine i Stihire bez akrostiha (sve između 1355. i 1371). U teškim vremnenima preteće turske najezde, monah Jefrem je ispisao dramatične stihove pune isihastičkih motiva, pokajničkog molebnog tona i čvrste vere u pomoć Hrista i Bogorodice u prosvetljenje od mraka koji se nadvio nad Srbiju i u preobražaj sumračnog stanja svoje grehom ispunjene duše. Jefremovo delo je 1970. u Hilandaru u celini otkrio i priredio D. Bogdanović, a nezavisno od njega i P. Matejić 1975, koji smatra da nije reč o srpskom patrijarhu, već o trnovskom monahu–piscu koji pripada bugarskoj književnosti.
Dela
urediSledeća njegova dela su prevedena na savremeni srpski jezik:
- Kanon molbeni gospodu Isusu Hristu;
- Kanon molbeni prečistoj Bogorodici;
- Kanon molbeni za cara;
- Stihire molbene prečistoj Bogorodici;
- Istoga Jefrema druge stihire bez akrostiha;
- Istoga Jefrema druge stihire molbene gospodu našem Isusu Hristu;
- Istoga Jefrema druge stihire, Krstobogorodične;
Objavljeno u: „Šest pisaca HIV veka“, izbor, današnja jezička verzija i redakcija Dimitrije Bogdanović. Beograd, Prosveta, SKZ, 1986, Stara srpska književnost u 24 knjige, knj. 10.
Literatura
uredi- John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, The University of Michigan Press, 2009.[1]
- Dimitrije Bogdanović: Istorija stare srpske književnosti, Beograd, SKZ, 1980.
- Dejan Mihailović: Vizantijski krug (Mali rečnik ranohrišćanske književnosti na grčkom, vizantijske i stare srpske književnosti), Beograd, „Zavod za udžbenike“, 2009, str. 85.
- Пламен Павлов, Венелин Грудков. Призвани да просияят... (Жития на св. патриарх Йоаким I Търновски, св. Исая Серски и св. патриарх Ефрем Печки).Велико Търново, изд. "Фабер", 1999, стр. 55 - 103. ISBN 954-9541-34-7
Izvori
uredi- ↑ Narodna enciklopedija, St. Stanojević, Zagreb, 1925.- 1929.
- ↑ Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982. (str. 24,26,48,50,51,56,58,110,144,157,182)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Momčilo Spremić (1994). Despot Đurađ Branković i njegovo doba. Srpska književna zadruga. str. 28.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans (p. 388), 2009
Povezano
urediVanjske veze
uredi- Ohridski prolog za 15. jun (28. jun) Arhivirano 2007-03-12 na Wayback Machine-u (sh)
| Prethodnik: Sava IV |
pećki patrijarh 1375—1379. |
Nasljednik: Spiridon |
| Prethodnik: Spiridon |
pećki patrijarh 1389—1399. |
Nasljednik: Sava V |
Žičko-pećki arhiepiskopi (1219-1337):
Sveti Sava • Arsenije I Sremac • Sveti Sava II • Danilo I • Joanikije I • Jevstatije I • Jakov • Jevstatije II • Sveti Sava III • Nikodim • Danilo II • Joanikije II
Pećki patrijarsi (1346-1463):
Joanikije II • Sava IV • Jefrem • Spiridon • Danilo III • Sava V • Danilo IV • Kirilo • Nikon • Teofan • Nikodim II • Arsenije II
Pećki patrijarsi (1557-1766):
Makarije Sokolović • Antonije Sokolović • Gerasim Sokolović • Savatije Sokolović • Jerotej Sokolović • Filip Sokolović • Jovan • Pajsije Janjevac • Gavrilo I Rajić • Maksim Skopljanac • Arsenije III Crnojević • Kalinik I • Atanasije I • Mojsije Rajović • Arsenije IV Jovanović • Joanikije III Karadža • Atanasije II Gavrilović • Gavrilo II Sarajevac • Gavrilo III • Vikentije Stefanović • Pajsije II Grk • Gavrilo IV Grk • Kirilo II • Vasilije Jovanović-Brkić • Kalinik II Grk
Karlovački mitropoliti i patrijarsi (1690-1920):
Arsenije III Crnojević • Isaija Đaković • Sofronije Podgoričanin • Vikentije Popović • Mojsije Petrović • Vićentije Jovanović • Arsenije IV Jovanović • Isaija Antonović • Pavle Nenadović • Jovan Đorđević • Vićentije Jovanović Vidak • Mojsije Putnik • Stefan Stratimirović • Stefan Stanković • Josif Rajačić • Samuilo Maširević • Prokopije Ivačković • German Anđelić • Georgije Branković • Lukijan Bogdanović
Beogradski mitropoliti (1831-1920):
Melentije Pavlović • Petar Jovanović • Mihailo Jovanović • Teodosije Mraović • Inokentije Pavlović • Dimitrije Pavlović
Patrijarsi Srpske pravoslavne crkve (1920- ):
Dimitrije • Varnava • Gavrilo (V) • Vikentije (II) • German • Pavle • Irinej