Vranje

Vranje je grad na jugu Srbije, sedište Pčinjskog okruga. Prema popisu iz 2002. u gradu Vranju je bilo 55.052, a u celoj opštini 88.288 stanovnika.

Vranje
Panorama Vranja
Grb
Vranje
Koordinate: 42.554167°N 21.897222°E / 42.554167; 21.897222
Država	Srbija
Pokrajina	centralna Srbija
Okrug	Pčinjski okrug
Uprava
• Gradonačelnik	Slobodan Milenković (SNS)
Površina
• Metro	860 km²
Nadmorska visina	487 m
Stanovništvo
• Grad	55,052
• Metro	88,288
• Gustina stanovništva uključujući metropolitansku sredinu	0/km²
Vremenska zona	UTC+1 (CET)
• Ljeti (DST)	UTC+2 (CEST)
Poštanski broj	17000
Pozivni broj	017
Registarska oznaka	VR
Sajt	www.vranje.org.rs

Vranje se nalazi u Vranjskoj kotlini, na Vranjskoj reci, nedaleko od njenog ušća u Južnu Moravu. Prvi se put spominje 1093, a u sastav srpske države ušao je 1207. godine. Turcima su ga osvojili 1455. U tursko doba bio je raskrsnica puteva iz Srbije prema Makedoniji i Bugarskoj, važno mesto na moravsko-vardarskom drumu, poznat po proizvodnji oružja i železnih predmeta i po kvalitetnoj kudelji. Godine 1878. oslobođen je od Turaka. Vranje je rodno mesto Bore Stankovića. Nakon Drugog svetskog rata industrijsko je središte, sa fabrikama obuće, tekstila, metalurgije i pokućstva.

Geografski položaj

Vranje je ekonomski, politički i kulturni centar Pčinjskog okruga koga čine opštine Bosilegrad, Bujanovac, Vladičin Han, Preševo, Surdulica, Trgovište i Vranje. Grad se nalazi u severozapadnom delu Vranjske kotline, na levoj obali Južne Morave. Reku i grad dele magistralni put i železnička pruga, koji na severu vode ka: Leskovcu (70 km), Nišu (110 km) i Beogradu (347 km), a na jugu ka: Kumanovu (56 km), Skoplju (91 km) i Solunu (354 km).

Smešten je u podnožju planine Pljačkovice (1231 m), Krstilovice (1154 m) i Pržara (731 m). Od granice Bugarske je 70 km udaljen, a od Makedonije 40 km.

Vranje je sedište Eparhije vranjske. U Vranju se nalazi sedište 4. brigade Kopnene Vojske Srbije.

Reljef i geologija tla

Ističu se dve geografske celovitosti: vranjska potolina i Vranjsko Pomoravlje. Potolinu sačinjavaju kotline: vranjska, bujanovačka i masurička kotlina. Vranjsku kotlinu čine dva dela: kotlinsko obodno pobrđe navedenih kotlina i dolinski deo Južne Morave sa njenim pritokama ovoga područja. Vranjsko-bujanovačka kotlina čine jedinstven pojam „u smilsu nizijskog kotlinskog prostora.“ Dalje Grdelička klisura, stara tektonska udolina, gde je Južna Morava epigenetski usekla svoju dolinu u stvari je najizrazitija planinska oblast u toku reke Južne Morave.

Kotlinsku građu južnog Pomoravlja čine aluvijalni i neogeni sedimenti u nizijskom području, a kristalni škriljci na pobrđu kotlinskog oboda i planinskom delu vranjske regije. U građi planina vranjskog područja preovlađuju gnajsovi, mikšisti i filiti. Povremeno se javljaju i interkalacije mermera. Pojavu eruptivnih stena prate i gnajsovi i mikašisti. Na Besnoj kobili, u predelu ušća Banjštice u Moravu (predeo Mominog kamena i predeo Džepske reke) javljaju se andeziti, daciti i rioliti.

U vranjskom području postoje i peskovite aluvijalne naslage i rastresiti neogeni sedimenti. Neogene naslage sastoje se uglavnom od lapora, peščara i konglomerata. Od Vladičinog Hana prema Grdelici na levoj strani Morave, pored konglomerata javljaju se i povremeno krečnjak, peščara i lapor.

Zemljišni pokrivač vranjskog područja je raznovrsnih produktivnih svojstava. Zastupljene su dve grupe: agenetičke tvorevine i genetičke tvorevine. Kod agenetičkih tvorevine dolaze skelet, skeletoidne zemljišne tvorevine i aluvijalno-deluvijalni nanosi. Kod genetičkih tvorevina zastupljeni su tipovi zemljišta: gajnjača i njeni varijeteti, smonica i njeni varijeteti, podzol i tragovi planinske crnice. Genetičke tvorevine zauzimaju od 22% do 25% ukupne površine vranjske regije. Agenetičke tvorevine pokrivaju najveći deo područja i zauzimaju oko 75% površine vranjskog područja. Gajnjače, smonice i podzol zauzimaju srednji visinski deo vranjskog područja i na nagibnim terenima su u stanju erodiranih tipova. Planinske crnice zastupljene su na viskoim terenima kao i na površinama sa proređenim šumama.

Panorama Vranja

Klima

Podneblje Vranjske Morave ima lokalnu klimu, koja se karakteriše osobenostima nastalim formiranjem između modifikovane mediteranske i umereno kontinetalne klime, što je proizašlo pod uticajem orografije i plastike reljefa. Vranjska Morava ima godišnja doba neujednačenog trajanja. Po dnu kotline i u regiji pobrđa po ivici kotline, proleće se javlja rano i kratko traje. Zbog toga su pozni mrazevi česta pojava. Leto je toplo, suvo i dugo. Jesen je isto tako duga, topla i sunčana, ali suva. Zima je u Vranjskoj kotlini kratkotrajna i vrlo blaga s neznatnim snežnim pokrivačem. S druge strane obodno pobrđe i planinski region, obiluju snežnim pokrivačem.

Grad se nalazi na 480 m nadmorske visine i ima srednju januarsku temperaturu 3 °C, i srednju julsku temperaturu od 22 °C sa apsolutnim maksimumom od 38,3 °C, pa zbog toga Vranje sa prigradskim naseljima ima umereno kontinentalnu klimu.

Klimatološki medijani za Vranje
Mjesec	jan-sij	feb-velj	mar-ožu	apr-tra	maj-svi	jun-lip	jul-srp	aug-kol	sep-ruj	okt-lis	nov-stu	dec-pro	godina
Apsolutni maksimum (°C)	16,1	21,7	26,0	31,5	32,4	37,0	39,7	38,0	35,6	30,6	25,0	16,0	39,7
Srednji maksimum (°C)	3,0	6,2	11,3	16,7	21,6	24,8	27,3	27,6	24,0	18,0	10,6	4,6	16,3
Srednji minimum (°C)	−3,9	−1,8	1,3	5,4	9,6	12,6	13,9	13,8	10,5	6,0	1,8	−2,2	5,6
Apsolutni minimum (°C)	−25,0	−22,0	−13,0	−4,3	0,0	2,3	5,0	4,5	−2,4	−7,0	−12,6	−17,7	−25,0
Precipitacija (mm)	41,4	43,4	46,0	51,7	65,0	70,9	50,4	38,7	45,4	46,2	62,9	52,0	6140
Izvor: Republički hidrometeorološki zavod Srbije za period (1961-1990)

Vranje
Klimatogram
J F M A M J J A S O N D     41   3 -4     43   6 -2     46   11 1     52   17 5     65   22 10     71   25 13     50   27 14     39   28 14     45   24 11     46   18 6     63   11 2     52   5 -2 Prosečne maks. i min. temperature u °C Ukupne padavine u mm
Imperijalna konverzija J F M A M J J A S O N D     1.6   37 25     1.7   43 28     1.8   52 34     2   63 41     2.6   72 50     2.8   77 55     2   81 57     1.5   82 57     1.8   75 52     1.8   64 43     2.5   52 36     2   41 28 Prosečne maks. i min. temperature u °F Ukupne padavine u inčima

Istorija

Nema pouzdanih podataka kada i gde je formirano naselje i na čijim temeljima je iznikao grad Vranje. Pretpostavlja se da se to dogodilo u vreme Trakolira (Rimljana), Vizantije, Grka ili Slovena koji su ove prostore naseljavali u VI i VII veku. Međutim, jedno je sasvim jasno: ovo je izuzetno važno geostrateško područje na kome su se od pamtiveka ukrštavali karavanski putevi. Tako da je najlakši put ka jednome i ka drugome, osvajače vodio put preko vranjskog pomoravlja.

Prvi pisani trag o Vranju ostavila je vizantijska princeza Ana Komnina u XI veku, pišući o vladavini svoga oca cara Aleksija Komnina. Ona u knjizi „Aleksijada“ kaže da je raški župan Vukan 1093. godine u svom osvajačkom pohodu stigao do Vranja i osvojio ga. Ne zadugo, on se pred moćnijom Vizantijom morao povući. Ona to opisuje ovako:

Na to se Vukan osmeli i, kako nije preostalo nikoga da mu se suprotstavi, poče da pljačka susedne gradove i zemlje. I okolinu Skoplja potpuno opustoši, a delom i popali. Ali ne samo to, nego, zauzevši Polov i stigavši do Vranja, uništi i opustoši sve i odvuče otuda mnogo plena pa se vrati u svoju zemlju.

– Ana Komnina

Drugi put 1193. godine, Vranje je od Vizantije privremeno preoteo veliki raški župan Stefan Nemanja i pripojio ga srednjovekovnoj srpskoj državi. Ipak, u sastav srpske države Vranje je definitivno ušlo 1207. godine kada ga je osvojio Stefan Prvovenčani.

Interesantno je napomenuti da je prilikom raspada srpske srednjevekovne države, Vranje postalo samostalna oblast pod upravom kesara Uglješe, „Gospodara Vranja, Preševa i Kumanova“. Ova samostalna oblast nestala je posle Kosovske bitke, kada je Vranje ušlo u sastav države despota Stefana Lazarevića.

Raspadom srpske srednjevekovne države, Turci su Vranje osvojili 14. juna 1455. godine, i držali ga u svojim rukama sve do 31. januara 1878. godine. kada je varoš zauzela srpska vojska pod komandom generala Jovana Belimarkovića. Vranje je pod turskom vlašću bilo 422. godine. Vranje je pod turskom vlašću imalo važan položaj, što je privuklo mnoge bogate Turke da se nasale u gradu i izgrade džamije, konake i hamam. Vranjski trgovci su u ovom periodu znali arapski i turski jezik i putovali preko granice da trguju. Grad je u Kneževinu Srbiju ušao sa nešto više od 8.000 stanovnika.

U početku 20. veka, Vranje je imalo oko 12.000 stanovnika. Kao pogranični grad Kneževine/Kraljevine Srbije, služio je kao polazno mesto za četnike (komite) u Staru Srbiju. U to vreme u gradu se nalazio i konzulat Osmanskog carstva.

U Balkanskim i dva svetska rata, Vranje i okolina su bile poprište borbi. U Prvom balkanskom ratu 1912. godine operacijama protiv Turaka su iz Vranja lično komandovali kralj Petar I Karađorđević, predsednik vlade Nikola Pašić sa više ministara i generalštab sa načelnikom štaba Vrhovne komande vojvodom Radomirom Putnikom.

U Prvom svetskom ratu Bugari su okupirali Vranje 16/17. oktobra 1915. godine. Tokom rata je na fronti poginulo 514 stanovnika, dok je 335 streljano od strane bugarske okupatorske vojske. Posle rata je Vranje postalo deo Kraljevine SHS, odnosno Jugoslavije.

U Drugom svetskom ratu Nemci su u ovaj grad ušli 9. aprila 1941. godine, da bi ga 22. aprila predali u ruke bugarskim vlastima. Bugarske vlasti su tokom tri ipo godine streljali oko 700, a internirali 4.000 stanovnika grada i okoline. U ratu je učestvovalo oko 12.000 Vranjanaca, od kojih je 956 poginulo na frontu. Grad su 7. septembra 1944. godine zauzele jedinice NOVJ i otada se nalazio u sastavu Jugoslavije, a od 2006. nezavisne Republike Srbije.

Demografija

U naselju Vranje živi 42153 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 35,8 godina (35,0 kod muškaraca i 36,6 kod žena). U naselju ima 17196 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,20.

Ovo naselje je u značajnoj većini naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 11252 1953. 13465 1961. 17999 1971. 28613 1981. 44094 1991. 51818 51215 2002. 56458 55052

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			51418	93.39%
Romi			2619	4.75%
Bugari			243	0.44%
Makedonci			175	0.31%
Jugosloveni			92	0.16%
Crnogorci			68	0.12%
Hrvati			35	0.06%
Muslimani			22	0.03%
Albanci			9	0.01%
Goranci			8	0.01%
Mađari			6	0.01%
Slovenci			5	0.00%
Česi			3	0.00%
Slovaci			2	0.00%
Bošnjaci			2	0.00%
Rusi			1	0.00%
Rumuni			1	0.00%
nepoznato			133	0.24%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	126			148
80+	174			339
75-79	354			559
70-74	594			831
65-69	1086			1229
60-64	1245			1341
55-59	1401			1455
50-54	2108			2062
45-49	2307			2262
40-44	1991			2112
35-39	1980			2030
30-34	2042			2078
25-29	2111			2143
20-24	2118			2179
15-19	2134			2040
10-14	1982			1853
5-9	1808			1684
0-4	1642			1504
prosek	35.0			36.6

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2934 3510 5098 8269 12256 14516 17196

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 2135 3707 3562 5385 1589 575 173 45 16 9 3.20

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 21771 6124 14497 738 371 41 22808

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 4880 14636 2431 814 47

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	11280	248	1	88	4522	160	618	1239	299	791
Ženski	9575	141	-	15	4554	29	93	970	212	154
Oba	20855	389	1	103	9076	189	711	2209	511	945
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	135	204	969	510	436	289	-	2	769
Ženski	180	191	379	738	1299	155	-	1	464
Oba	315	395	1348	1248	1735	444	-	3	1233

Gradska naselja

Vranje čine 17 naselja i to su:

1. Šapranace
2. Donje Vranje
3. Odžinka
4. Raška
5. Ledene Stene
6. Češalj
7. Tekija
8. Sobina
9. Gornja Čaršija
10. Tulbe
11. Donji Asambair
12. Gornji Asambair
13. Ogledna stanica
14. Palestina
15. Panađurište
16. Rudina
17. Ćoška
18. Dedinje

Privreda

Vranje se nalazi na jugu Srbije, na Koridoru X u blizini granice sa Makedonijom i Bugarskom. Udaljenost od međunarodne luke Solun iznosi 285 km, od međunarodnog aerodroma u Skoplju 90 km i Nišu 120 km (direktan pristup preko auto-puta E-75). Zahvaljujući odličnim transportnim konekcijama, iz Vranja se lako može pristupiti tržištima jugoistočne Evrope (CEFTA) i Evropske unije, uz sve carinske olakšice koje Srbija ima u trgovini sa ovim zemljama. Vranje ima dugu tradiciju u industrijskoj proizvodnji, trgovini i turizmu, i bogato je prirodnim resursima, kao što su šume i geotermalni izvori.

Do polovine 20. veka Vranje je bilo zanatlijska varoš. Bili su zastupljeni sledeći zanati: mutavdžijski, vodeničarski, asufijski zanat i fijakerski zanat. Sa početkom industrijalizacije 60-ih godina mnogi od ovih zanata nestali su mnogi zanati. Tih godina otvorene su nekoliko fabrika:Duvanska industrija Vranje (DIV), SIMPO, Fabrika obuće Koštana, Pamučni kombinat Jumko, industrija tehničke robe Alfa Plam, SZP Zavarivač Vranje. Sa otvaranjem novih fabrika rastao je i broj zaposlenih. Godine 1961. godine bilo je 1 525 zaposlenih, 1971. godine 4 374 zaposlenih, a 1998. godine ukupno ima 32 758 od kojih su 28 347 bili u privredi, a 4 411. van nje.

Posle 5. oktobra 2000. broj zaposlenih je počeo da pada, zbog zatvaranja mnogih fabričkih giganta poput Jumka ili Koštane. Zaposlenih je 2010. godine bilo 18 958, a nezaposlenih 7 559, dok u celom Gradu Vranju ima 59 278 radno sposobnih ljudi. U Vranju su najzastupljenije sledeće delatnosti drvna industrija, industrija odeće, obuće i nameštaja, hrane i pića. Zatim poljoprivreda, tekstilna industrija, hemijska industrija, građevinska industrija, industrija mašina i opreme i poslovne usluge. U Vranju posluje preko 2.500 preduzeća. Potencijalnim investitorima stoji na raspolaganju nekoliko industrijskih zona, koje su regulisane planskim dokumentima i opremljene infrastrukturom. Među investitorima koji su već tu i uživaju u povoljnom poslovnom okruženju ovog grada su Britiš Amerikan tobako, Simpo, Sanč, Mladenović D.O.O, Kenda Farben, Deni Stajl, OMV i Helenik Petroleum.

Grad je 2010. godine doneo „Strategiju održivog razvoja grada Vranja od 2010. do 2019. godine,“ koja se zasniva na ostvarivanje ciljeva isključivo kroz transparentno i odgovorno poslovanje i partnerski odnos sa privredom i građanima.

Kultura i kulturne institucije

U okviru gradske uprave Sekretarijat za obrazovanje, kulturu, sport, omladinu i informisanje zadužen je za oblast kulture. Vranje ima i Strategiju o socijalnom i ekonomskom razvoju grada, kao i Strategiju o mladima u kojima je pažnja posvećena i kulturnoj oblasti. Prioriteti za razvoj kulture su: Negovanje tradicije i zaštita kulturne baštine, opremanje ustanova kulture i kulturni turizam

Od ukupnog gradskog budžeta u 2009. godini za kulturu je izdvojeno 7,41%, u 2008. godini izdvojeno je 6,91%, a 2007. godine 5,41%. Lokalni mediji broje tri radio-stanice: OK radio, Radio Fokus plus, Radio Iskon, dve televizije: Nezavisna televizija „TV 017", RTV Vranje i dva lista: Vranjske novine, Slobodna reč i novinska agencija Vranje pres.

Iz budžeta grada Vranja finansira se šest ustanova kulture u domenu plata zaposlenih, stalnih troškova, programa u okviru osnovnih delatnosti, tekućih popravki i održavanja opreme. To su Narodni muzej osnovan 1960. godine, profesionalno Pozorište „Bora Stanković", Biblioteka „Bora Stanković", Arhiv "31. januar“, Narodni univerzitet i Omladinski savez. „Škola animiranog filma“ (ŠAF) osnovana je u martu 1987. godine na temeljima Kluba ljubitelja filmske umetnosti. ŠAF iza sebe ima više od 160 naslova i inicijator je osnivanja prvog srpskog muzeja animacije u Vranju.

Manifestacije

Svake godine u Vranju se održava veliki broj manifestacija. Najvažnija manifestacija je tradicionalna književna manifestacija „Borina nedelja“, koja se održava svake godine, počev od 1967. g., uvek od 23. do 29. marta, poslednje dve decenije u organizaciji Književne zajednice „Borisav Stanković“, koja je ustanovila i dodeljuje nagradu za najbolju knjigu proze objavljenu u prethodnoj godini, potom „Borini pozorišni dani“, koji predstavljaju jednu od najvažnijih kulturnih manifestacija u Vranju. Održavaju se od 1979. godine poslednje nedelje oktobra, na kojima se prikazuju najbolje predstave prethodne sezone. Postoje i „Stari Dani“, ranije pod nazivom „Dani Vranja“, kulturno-zabavna manifestacija koja se održava svake godine krajem leta u periodu od avgusta do septembra u organizaciji grada Vranja, takođe i Etno sajam osnovan 2000. godine koji uspostavlja naučno-stručne stolove, iz oblasti očuvanja životne sredine, etno marke, umetničke izložbe, koncerte, izlete, promotivne prodaje zanatskih proizvoda, kao i degustaciju zdrave ekološke hrane. Od 1967. godine, svake godine, poslednje nedelje marta, održava se

Posebno treba spomenuti „Međunarodnu radionicu animiranog filma“ koja se održava od 1997. godine u organizaciji ŠAF-a - Škole animiranog filma, najstarije takve institucije u Srbiji. Od likovnih se izdvajaju „Novogodišnji likovni salon“ održava se tradicionalno u galeriji Narodnog muzeja u Vranju od 1997. u toku novogodišnjih praznika, kao i „Likovna kolonija Vranje“ u organizaciji Narodnog univerziteta u Vranju. Od muzičkih manifestacija najvažnija je „Maj mesec muzike“ u organizaciji muzičke škole „Stevan Mokranjac“ iz Vranju, kao i „Memorijal Bakije Bakića.“

Kulturno-istorijski spomenici

Markovo kale

Beli most - Most ljubavi

Kuća Bore Stankovića

Vranje ima brojne spomenike koje se svrstavaju po periodu nastanka u tri celine. Najznačajniji spomenici srednjeg veka su staro viznatijsko utvrđenje Markovo Kale koje je postojalo još u vreme cara Justinijana i Krstata džamija, koja je za vreme vladavine Osmanlija pretvorena u džamiju, a posle oslobođenja od Turaka opet u crkvu. Zgrade koje su Turci sagradili jesu Amam, staro tursko kupatilo sagrađeno oko 1690. godine, zgrade Pašinog konaka (u salemluku se nalazi Narodnog muzeja) sagrađene 1765. godine i simbol Vranja - Beli most sagrađen 1844. godine. Posle oslobođenja od Turaka izgrađene su mnoge zgrade i spomenici. Najpoznatije zgrade pre Drugog svetskog rata su: Zgrada Načelstva okruga Vranjskog (građena 1905-1907) i Dom vojske sagrađen 1932. godine. Važna prostorno kulturna celina je baba Zlatina ulica. Nalazi se u nekadašnjem srpskom delu vranjske čaršije. Ime je dobila po baki Bore Stankovića. U ulici se nalazi muzej kuća Bore Stankovića, koja je deo Narodnog muzeja u Vranju. Većina spomenika pojedinaca se nalazi u gradskom parku među kojima su spomenik Borisavu Stankoviću, Đorđu Tasiću, Justinu Popoviću i drugi.

Obrazovne institucije

Poslednjih godina mnogo se više pažnje obraća na obrazovanje u Vranju. Na teritoriji grada Vranje 2008. godine registrovano je 10.382 učenika koji su pohađali osnovnu školu i 4.948 koji su pohađali srednju školu. Pored redovnih škola postoji i dve škole sa dvojnim obrazovanjem, a to su muzička škola „Stevan Mokranjac“ i Škola za osnovno i srednje obrazovanje „Vule Antić“.

Pored osnovnih i srednjih škola postoji jedna viša škola i tri fakulteta. Tehnička-tehnološka (osnovana 1974. godine kao viša škola za obrazovanje metalske struke) 2008. godine imala je 354 studenta, a ima tri smera: šumarski (obrada drveta), mašinski (proizvodno mašinstvo) i tehnološki (obućarski) smerovi. Posle diplomiranja studenti dobijaju zvanja inženjera šumarstva, tehnologije i mašinstva.

Osnovne škole

1. Dositej Obradović
2. Vuk Karadžić
3. Jovan Jovanović Zmaj
4. Radoje Domanović
5. Branko Radičević
6. Svetozar Marković
7. Škola za osnovno i srednje obrazovanje „Vule Antić"
8. Bora Stanković Tibužde
9. Branislav Nušić Rataje
10. 1. maj Vrtogoš
11. Predrag Devedžić Vranjska Banja
12. Kralj Petar Prvi Oslobodilac Korbevac
13. 20. oktobar Vlase
14. Muzička škola „Stevan Mokranjac"
15. Škola za osnovno obrazovanje odraslih

Srednje škole

1. Tehnička škola
2. Medicinska škola „Dr Izabel Haton“ Tehnička škola
3. Gimnazija „Bora Stanković“
4. Hemijsko-tehnološka škola
5. Poljoprivredno-veterinarska škola „Stevan Sinđelić"
6. Ekonomsko-trgovinska škola
7. Srednja muzička škola „Stevan Mokranjac"
8. ŠOSO „Vule Antić"

Praznici, slava i hodočašća

• 31. januar - Dan oslobođenja Vranja 1878. godine
• 7. septembar - Dan oslobođenja Vranja 1944. godine, dan kada su jedinice NOV-a ušle u grad, koji je već bio napušten od strane bugara
• Duhovi - Slava grada
• Veliki petak - Hodočašće u crkvu Svete Petke (Krstata džamija)
• Velika Gospoina - Hodočašće u crkvu Uspenja Presvete Bogorodice u Sobini

Simbol Vranja

Žuto cveće je simboličan naziv za Vranje

Simbol Vranja je žuto cveće, a žuta boja je tradicionalna boja Vranja. Tako na primer mnogi sportski klubovi u Vranju imaju žute dresove (KK Jug, FK Dinamo Vranje). Naziv je nastao krajem Prvog svetskog rata, tokom prolaska francuske vojske kroz Vranje.

Jedan od francuskih vojnika je baki koja je uređivala baštu nazdravio sa:

- Bonžur (fr. Bon jour)

- Dobar dan.

Baka koja je razumela da je vojnik rekao božur je odgovorila:

- Nije to sine, božur, to je žuto cveće!

Muzika vranjskog kraja

Spomenik Bakiji Bakiću u Gornjoj čaršiji

Vranjski meslos nadaleko je poznat. Njega je u Beograd putem svojih drama, a naročito svoje „Koštane“ i putem romana „Nečista krv“, odneo poznati vranjanac Borisav Stanković. Naime drama „Koštana“ je drama sa pevanjem, a njeni najzanimnjiviji delovi obiluju pesmom (scena Mitketa i Koštane). Muzika je veoma živopisna i vesela. Treba izdvojiti posebnu igru koja se igra u ovim krajevima pod nazivom čoček. Naravno najpoznatiji je vranjski čoček. Sem ove igre postoji veoma puno pesama, najčešće sa ljubavnim i tragičnim sadržajem. Neke od ovih pesma su našle svoje mesto i u Mokranjčevim „Rukovetima“.

Vranjske pesme su pevali mnogi, od Vasilije Radojčić do Svetlane Ražnatović, a samo se je na njima proslavio Vranjanac Staniša Stošić. Sem ovih melodija, trubački orkestri su specifičnost Vranja. U samom gradu (naročito u Gornjoj čaršiji) i obližnjem selu Pavlovac postoji na desetine trubačkih orkestara. Nekoliko njih osvajalo je brojne nagrade na Saboru trubača u Guči. Najpoznatiji među njima je bio orkestar Bakije Bakića. Danas orkestar Nenada Mladenovića nastavlja tradiciju Bakijinog orkestra. Milan Mladenović, trubač iz orkestra, osvojio je prvu trubu na Saboru trubača u Guči 2007. godine, a sam orkestar je proglašen najboljim.

Vranjski običaji i verovanja

Vranjski običaji i verovanja su vezani za običaje gradskog i seoskog stanovništva u period pre i posle oslobođenja Vranjskog kraja od Otomanskog carstva. Većina tih običaja se je vremenom menjala i gubila, a neki od njih su se sačuvali i do danas. Praktikovali su se kod svih slojeva društva, veroispovesti i etničke pripadnosti.

Postojali su običaji o rođenju, svadbeni običaji, kako kod gradskog tako i kod seoskog stanovništva vranjskog kraja. Kod seoskog stanovništva javljala se je i pojava snohočenja, koja je do Drugog svetskog rata u potpunosti bila iskorenjena. Postojao je niz običaja prilikom smrti neke osobe, kao i niz običaja prilikom sahrane i godišnjice smrti. Dosta običaja je bilo i prilikom praznika kao što su Đurđevdan, krsna slava i Božić. Postojio je i običaj po imenu pročka, koji je karakterističan za južnu Srbiju i današnju Vardarsku Makedoniju.

Za proučavanje običaja vranjskog kraja vrlo su bitni Jovan Hadži-Vasiljević i Borisav Stanković. Radovi Jovana Hadži-Vasiljevića, koji su zaosnovani na terenskim istraživanja, su nezaobilazan izvor prilikom proučavanja Srba od oslobođenja, pa sve do balkanskih ratova. Sadržina književnog dela Borisava Stankovića, u mnogim etnografskim i folklorističkim radovima identifikuje se kao neosporena Vranjska tradicija tj. realan opis života i običaja u Vranju. Sanja Zlatanović, istraživač saradnik Etnografskog instituta SANU, smatra da dela Borisava Stankovića igraju ključnu ulogu u tome kako Vranjanci konstruišu svoj identitet. Ona navodi: „Međutim, ono što se u Borinim delima predstavlja umetničku transpoziciju stvarnosti doživljava se kao prava starina.“

Hrana i piće

Ima veoma dobrih specijaliteta, kao i u celoj srpskoj kuhinji. Međutim ko tipično vranjsko jelo pomenućemo samsu - praznu pitu, prelivenu kiselim mlekom uz dodatak belog luka. Sem samse, kao tipično vranjsko jelo, možemo pomenuti i propeć - neku vrstu pite sa sirom i jajima.

Župska klima omogućava uzgoj dobrih sorti grožđa, a samim tim i dobrih vina.

Turizam

• Kazanđol - Izuzetan kanjon koji seče Gradska reka u steni između planina Pljačkovice i Krstilovice, u njemu ima nekoliko velikoh virova (kazana) i na desetine slapova, teren je nepristupačan i opasan
• Pržar
• Ćoška
• Aleksandrovačko jezero
• Devotin
• Borino brdo
• Dobre vode
• Pašin konak
• Kraljev konak

Poznati Vranjanci

• Rista Cvetković
• Borisav Stanković (1876-1927), književnik, pesnik, dramaturg
• Justin Popović (1894-1979), arhimandrit, filozof, jedan od najvećih teologa pravoslavlja
• Jovan Hadži-Vasiljević (1866-1946), istoričar, etnograf, književnik
• Rista T. Nikolić (1877-1917), osnivač Srpskog geografskog društva, jedan od najboljih učenika Jovana Cvijića
• Hadži Todor Dimitrijević (1889-1977), lingvista i publicista
• Đorđe Tasić (1892-1943), doktor prava, dekan Pravnog fakulteta u Beogradu, žrtva Banjičkog logora
• Olivera Verica Đorđević (1922-1942), učesnica NOB-a
• Sima Pogačarević (1908-1941), narodni heroj
• Milan Vlajinac (1877-1964) profesor univerziteta, agronom, član srpske delegacije na Mirovnoj konferenciji u Versaju
• Dragomir Đorđević (1920-1987)
• Jovan Stefanović Kursula (1900-1968), operski pevač
• Bakija Bakić (1923-1989), najbolji trubač Balkana, nekoliko godina prva truba Sabora trubača u Guči
• Stana Avramović Karaminga, poznati tekstopisac pesme "Dimitrije sine Mitre".
• Radoslav Radivojević (1943 - 2009), reditelj, glumac, pisac i upravnik Pozorišta „Bora Stanković“ (1972 - 2009).
• Risto M.Simonović, poznati istoričar
• Vera Cenić (1930-), književnik i naučni radnik, njeni romani govore o Golom otoku i životu posle njega.
• Miroslav Cera Mihailović, (1955-), književnik,
• Sunčica Denić, (1956-), književnik, redovni profesor Univerziteta,
• Jug Radivojević, pozorišni reditelj,
• Ana Radivojević, reditelj i glumica,
• Staniša Stošić (1945-2008), pevač izvornih vranjskih pesama
• Dimitrije Jovčić (1889~1973), prvi srpski dečji hirurg, akademik SANU, prvi upravnik dečje hirurške klinike u UDK Tiršova 10,
• Ljubomir Bandović, glumac,
• Čedomir Marković, pevač narodne muzike,
• Dragoslav Ražnatović (1941), košarkaški reprezentativac Jugoslavije učesnik LOI 1964. i 1968.
• Dejan Stefanović , bivši fudbaler reprezentativac Jugoslavije.
• Ivica Jelić (1952), odbojkaški reprezentativac Jugoslavije učesnik LOI 1980.
• Srba Stanković (1954), profesionalni bokser, 4 puta bio prvak Jugoslavije, 2 puta osvojio prvenstvo Balkana i 2.mesto na Svetskom prvenstvu u Minhenu
• Josip Kuže, poznati fudbalski trener

Ličnosti koje su neko vreme živele i radile u Vranju

• Radoje Domanović, književnik, profesor vranjske gimanzije
• Jaša Prodanović, političar, profesor vranjske gimanzije
• Filip Filipović, političar, osnivač KPJ, izabran za opslanika Narodne skupštine Kraljevine SHS za Vranjski okrug
• Pajsije, mitropolit skopski, neko vreme vikarni episkop vranjski, pomagao narodu u ovim krajevima odmah po oslobođenju od turaka 1878, po njemu ime nosi Vladičin Han
• Aleksandar Davinić, novinar, satiričar, rekorder u dužini voćenja programa, direkort, glavni i odgovorni urednik Nove Slobodne reči
• dr Franja Kopša
• Platon Banjalučki, kao dečak pohađao školu u Vranju, gde mu je otac službovao

Gradovi pobratimi/prijatelji

• Cetinje, Crna Gora
• Požarevac, Srbija

Galerija slika

• 
  Spomenik Bori Stankoviću u Gradskom parku
• 
  Dvorište kuće Bore Stankovića

Povezano

• Opština Vranje
• Grb opštine Vranje
• Pčinjski okrug
• Eparhija vranjska
• Markovo Kale
• Beli most

Literatura

• Tatomir Vukanović (1978). Vranje - etnička istorija i kulturna baština vranjskog gravitacionog područja u doba oslobođenja od Turaka 1878.. Radnički univerzitet u Vranju. str. 4-5. 

Vanjske veze

• Osnovna škola Branko Radičević Vranje
• Zvanična prezentacija Opštine Vranje
• Turistička organizacija Vranje Arhivirano 2008-04-18 na Wayback Machine-u
• Vranje Press Arhivirano 2013-12-10 na Wayback Machine-u
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• "Vranje nekada", kratak dokumentaran film o Vranju iz sredine 20. veka

Ostali projekti

	U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Vranje
	Potražite izraz Vranje u W(j)ečniku, slobodnom rječniku.