Rimski forum
Rimski forum (lat. Forum Romanum, premda su ga sami Rimljani češće nazivali Veliki forum ili samo Forum) bio je centralni trg oko kojega se razvio antički Rim i na kojem su se obavljali trgovački poslovi, religijski kultovi i sudske parnice. Istorija.
Svaki antički grad imao je svoj trg (forum), na kome su se građani okupljali da razmene novosti, čuju najnovije vesti iz politike, obave svoje privatne poslove, građanske dužnosti, trguju, kupuju i obave verske dužnosti prema bogovima. Središte života rimske države bio je Forum Romanum, glavni trg u gradu Rimu, koji se protezao oko pola kilometra u dužinu između Kapitola, Kvirinala i Palatina.
Izgradnjom velikog odvodnog kanala (Cloaca Maxima) u 6. veku stare ere isušena je močvara i na tom su prostoru počele da se podižu javne građavine i hramovi. Tako se postepeno taj prostor od običnog gradskog trga pretvorio u upravni, ekonomski i politički centar na kome je rešavana sudbina najveće države tadašnjega sveta. Kasnije, u doba carstva, u Rimu su izgrađeni novi, tzv. carski forumi, od kojih su najvažniji Cezarovov forum, Avgustov forum i Trajanov forum, čime je Rimski forum izgubio svoj dotadašnji centralni upravni i ekonomski značaj, ali je i dalje postao značajan političko-istorijski simbol. Forum je vremenom menjao izgled, građevine na njemu su obnavljanje, nešto je dodavano, rušeno i ponovo građeno.
Najvažniji politički i upravni simbol na Forumu bila je Kurija (Curia), senatska većnica koju je prema tradiciji podigao rimski kralj Tul Hostilije, i koju stu stoga nazivali i Hostilijevom kurijom. Obnavljana je u nekoliko mahova. Bila je pravougaonog oblika i u njoj je bila smeštena sala za sednice senata i "sekretarijat" senata. Sala je bila pravougaona sa podijumom za stolicu magistrata koji je predsedavao sednicom, postavljenom prema ulazu u sredini. Sa obe strane magistratova sedišta nalazili su se nizovi mermernih klupa za senatore. Na ovaj je način magistrat imao pred očima sve prisutne kao i ulaz u salu.
Ispred kurije nalazio se Komicij (Comitium), prostor na kome su se rimski građani okupljali u skupštinu. Tu se nalazila i govornica (Rostra), sa koje se magistrat obrađao narodu. Reč rostrum zapravo znači "kljun" (lađe ili ptice), a govornica je nazvana tako zato što su je Rimljani, u slavu svoje pobede nad stanovnicima Ancija 338. godine st. e., ukrasili kljunovima zarobljenih neprijateljskih lađa. Iza govornice prema Kapitolu nalazio se Saturnov hram iz 5. veka st. e., u kome je bila državna riznica (Erarij, Aerarium). Osim blaga, u njemu su čuvani i tekstovi zakona i odluke senata, koji su postajali pravosnažni tek kada bi bili položeni u ovom hramu.
Pored riznice nalazio se hram Sloge (Concordiae templum), podignut u 4. veku st. e., a obnovljen i posvećen nakon nemira nastalih u vezi s reformama Tiberija i Gaja Grakha u drugoj polovini 2. veka st. e., kao znak pomirenja i buduće sloge. U ovom je hramu za vreme Ciceronovog konzulata održana sednica senata na kojoj su osuđeni na smrt učesnici Katilinine zavere. U 1. veku st. e. pored Saturnovog hrama i riznice bila je podignuta još jedna građevina za čuvanje državnog arhiva, nazvana Tabularij (Tabularium).
Građevina koja je vremenom postala karakteristična za antičke trgove bila je bazilika (basilica), kojih je na Forumu bilo dve. Starija je Emilijeva bazilika (basilica Aemilia), koju je u 1. veku st. e. ponovo obnovio Lucije Emilije Paul, brat trijumvira Marka Emilija Lepida. Pošto mu je nedostajalo sredstava da završi izgradnju, prodao je Juliju Cezaru svoju neutralnost u građanskom ratu – bio je naime osvedočeni optimat – za 1,500 talenata. Drugu, Julijevu baziliku (basilica Iulia) počeo je da gradi Julije Cezar, a dovršio ju je i ukrasio Oktavijan Avgust. Bazilike su bile prostrane građevine, čija je duža strana bila okrenuta prema trgu, sa nizom stubova u sredini koji su nosili drveni krov. Uz duže strane bile su podignute kolonade i unutra galerije. Svetlost je ulazila kroz zid sa otvoirma koji je služio kao svetlarnik, a neke su mogle imati i salu za sedenje s mermernim klupama. Ovaj tip zgrade došao je Rimljanima od Grka, o čemu svedoči i njeno ime. Pored ovih bazilika gradile su se prodavnice, uglavnom s prehrambenom robom. Kasnije su prodavnice bile sasvim uklonjene s Foruma.
Ispred Emilijeve bazilike nalazio se mali hram Venere Kloacine (Venus Cloacina), posvećen Veneri kao boginji zaštitnici kanalizacionog odvoda Cloaca Maxima. Venera je bila poistovećena s boginjom Kloacinom, koja je bila etrurskog porekla. U ovom svetištu nalazio se i ulaz u podzemni kanalizacioni sistem. Pored Julijeve bazilike nalazio se velelepni hram Kastora i Poluksa u korintskom stilu, trijumfalni Avgustov luk, podignut u znak pobede nad Antonijem i Kleopatrom 31. godine st. e. Tu je bio hram božanskog Julija, koji je podigao Avgust na mestu na kome je bilo kremirano telo ubijenog Julija Cezara nakon govora Marka Antonija. Između Emilijeve i Julijeve bazilike nalazio se "pupak Grada" (Umbilicus Urbis), izgrađen u doba pozne Rimske republike, od koga i do koga su merena sva rastojanja u Rimu i u Rimskom carstvu.
.jpg)
U blizini su se nalazile i dve najstarije građevine na Rimskom forumu. Vestin hram (Aedes Vestae), okrugla zgrada u kojoj nije bilo obredne statue boginje Veste, već je na ognjištu grada goreo večiti plamen kao simbol večnosti i čistote grada. U riznici Vestinog hrama nalazili su se penati grada Rima, koje su mogle videti samo vestalke određenog dana u godini, a od čijeg čuvanja je – prema verovanju – zavisila sudbina čitave rimske države. Najrasprostranjenije mišljenje je bilo da je to Paladion, statua Atene koju je Zevs lično dao Dardanu, osnivaču Troje, a Eneja sa sobom doneo u Italiju. Pored hrama je bilo svetilište u kome se nalazio Vestin atrij (Atrium Vestae), zgrada u kojoj su po strogim pravilima živele vestalke.
Pored Vestinog hrama nazila se Regija (Regia), prema predanju dvor kralja Nume Pompilija, u kome je živeo veliki pontifik (pontifex maximus) – vrhovni sveštenik rimske religije. Tu su se skupljali svi pontifici i tu je bila smeštena njihova arhiva. U dvorištu Regije bilo je svetilište boga Marsa, u kome je kao najveća svetinja čuvano njegovo oružje.
Na Forumu je bilo još građevina i znamenitosti. Od ostalih hramova tu su bili smešteni Romulov hram, hram Venere i Rome, hram Antonina i Faustine, te hram Vespazijana i Tita. Od slavoluka su, pored pomenutov Avgustovog, znameniti bili Tiberijev slavoluk, slavoluk Septimija Severa i Titov slavoluk. Na Forumu se nalazio i Lapis niger (= "Crni kamen"), svetilište u kome je nađen najstariji sačuvani natpis na latinskom jeziku i za koga su Rimljani verovali da označava mesto na kome je sahranjen sam Romul. Poslednja građevina koja je na Forumu bila podignuta jeste Fokin stub (608. godine).
Forum je celom dužinom presecala Sveta ulica (Via sacra), koja je vodila na Kapitol. Njom se svakoga dana kretala masa uglednih i neuglednih stanovnika grada, a o praznicima su išle svečane procesije na Kapitol. Istim putem je prema Kapitolu prolazila i bučna trijumfalna povorka u kojoj je vojskovođa slavljenik uživao gotovo božanske počasti.
Nepoznati putnik iz Einsiedelna (u današnjoj Nemačkoj) zapisao je u 8. veku nove ere da se Forum u njegovo vreme već nalazio u ruševinama. Premda je tokom srednjeg veka sećanje na Forum Romanum i dalje bilo živo, spomenici na Forumu zapravo su bili prekriveni naslagama đubreta i otpadnih materijala, a njegovo mesto bilo je određeno za "stočno polje" (Campo Vaccino), između Kapitola i Koloseuma. Nakon povratka pape Urbana V iz Avignona 1367. godine došlo je do povećanog zanimanja za antičke spomenike, delimično zbog moralnih pouka koje su se tražile među antičkim autorima, a delom i zbog nove potrebe za podizanjem novih zgrada u Rimu. Od 15. veka umetnici crtaju ruševine na Forumu, u 16. veku antikvari prepisuju antičke natpise, a prvi pokušaju iskopavanja počinju krajem 18. veka. Čišćenje terena oko slavoluka Septimije Severa poduzeto je 1803. godine, a tokom Napoleonove vladavine arheolozi su započeli s čišćenjem celog Foruma, koji je međutim u potpunosti otkopan tek početkom 20. veka.
- "The Digital Forum" Arhivirano 2006-05-19 na Wayback Machine-u, 3D reconstructions of the Roman Forum in ca. 400
- Christian Hülsen: The Roman Forum (at LacusCurtius; Hülsen was one of the principal excavators of the Forum)
- QTVR fullscreen of Roman Forum by Tolomeus
- „Aerial view of Roman Forum”. Google Maps. Pristupljeno October 14.
- Forum Romanum (Photo Archive) Arhivirano 2011-08-02 na Wayback Machine-u
- Images of the Forum Romanum
- Forum Romanum (at LacusCurtius; article in Platner's Topographical Dictionary of Ancient Rome)
