Kantoni Ticino

Kantoni Tiçino është një nga 26 kantonet e Zvicrës me kryeqendrën Bellinzonan. Ndarja tradicionale e tij bëhet midis rajoneve Sopraceneri dhe Sottoceneri, respektivisht në veri dhe në jug të Malit Ceneri.

Ticino
Kanton
Republika dhe Kantoni i Tiçinos Repubblica e Cantone Ticino (Italian)
Flamuri Stema
Vendndodhja në Zvicër Map of Ticino
Koordinatat: 46°19′N 8°49′E
Shteti	Zvicra
Kryeqyteti	Bellinzona
Qyteti më i populluar	Lugano
Nënndarjet	, 8 distrikte
Qeveria
• Ekzekutivi	Këshilli i Shtetit (5)
• Legjislativi	Këshilli i Madh (90)
Sipërfaqja
• Gjithsej	2.812.210 km2 (1,085800 sq mi)
Popullsia  (Dhjetor 2020)
• Gjithsej	350.986
• Dendësia	120/km2 (320/sq mi)
Kodi ISO 3166	CH-TI
Pika më e lartë	3,402 m (11,161 ft): Adula (Rheinwaldhorn)
Pika më e ulët	195 m (640 ft): Lake Maggiore
Konfederuar më	1803
Gjuhët	Italisht
Faqja zyrtare	www.ti.ch

Tiçino është kantoni më jugor i Zvicrës. Është një nga tre kantonet e mëdhenj malorë jugorë, së bashku me Valë' dhe Graaubyndenin. Megjithatë në ndryshim nga kantonet e tjera, ai shtrihet pothuajse i gjithi në jug të Alpeve dhe nuk ka qasje natyrore në Pllajën Zviceriane. Në veriperëndim kufizohet me kantonin Valë', në veri me kantonin Uri dhe me kantonin Graaubynden në verilindje. Kantoni gjithashtu ka kufizohet me Italinë, duke mbartur gjithashtu një enklavë të sajën.

I emërtuar sipas lumit Tiçino, më i gjati në kanton, është kantoni i vetëm ku gjuha e vetme zyrtare është ajo italiane dhe përfaqëson copëzën italishtfolëse të Zvicrës së bashku me pjesën jugore të kantonit Graaubynden. Qyteti i tij më i madh është Lugano ndërsa dy qendra të tjera janë Bellinzona dhe Locarno. Së fundmi kantoni është kthyer në një atraksion turistik madhor për Zvicrën, i dalluar nga pjesa tjetër e vendit prej klimës së ngrohtë dhe kulturës e gastronomisë meridionale.

Tokat që i përkasin kantonit u aneksuan nga disa qytete italiane në shekullin e XV-të nga forca zviceriane në fushatat e fundit transalpine të Konfederatës së Vjetër Zviceriane.

Gjeografia

Tiçino është kantoni më jugor i Zvicrës.

Popullsia

Në vitin 2019, 70% e popullësisë ishte katolike. Më tej degët e tjera të krishtërimit zinin 10%(ndër to Kisha e Reformuar Zvicerane 4%), 2% ishin muslimanë dhe 1% aderonte në një fe tjetër.

Gjuha zyrtare dhe ajo që përdoret për komunikimet e shkruara është italishtja. Megjithëse është shumë e ngjashme me italishten standarde, italishtja zvicerane paraqet vështirësi për italianët prej ndikimit të frëngjishtes dhe gjermanishtes të cilat kanë huazuar fjalë në të.

Megjithëse italishtja dominon, rrjedhshmëria në gjermanisht ose gjermanishten zvicerane merret ndonjëherë si aftësi e rëndësishme për tu patur në aplikimet e punës, pavarësisht sferës së jetës.

Ekonomia

Punonjësit e sektorit tretësor zënë 76.5% të punonjësve tiçinezë, krahasuar me mesataren zvicerane 67.1%. Paga mediane mujore bruto e sektorit privat në vitin 2012 ishte 5,091 franga (5,580$), poshtë mesatares kombëtare të 6,118 frangave (6,703$). Megjithatë për shkak të kostos më të ulët të jetesës dhe taksimit më të ulët, të ardhurat e harxhueshme janë të larta. GDP për frymë ishte 82,438 franka në vitin 2014, e shtata më e lartë në Zvicër. Tiçino numërohet is një nga rajonet më të begata të Zvicrës dhe Evropës.

Lugano është qëndra e tretë më e madhe e bankave në Zvicër pas Zyrihut dhe Gjenevës. Industria bankare ka 8,400 punonjës dhe gjeneron 17% të produktit kantonal bruto.

Transporti

Gotthard është një kalim malor në Zvicrën Qëndrore dhe Tiçino që nga shekulli i 13-të. Disa tunele poshtë Gotthardit lidhin kantonin me Zvicrën Veriore: i pari që u hap ishte Tuneli Hekurudhor Gotthard në vitin 1882,duke zëvëndësuar rrugën e shtegut, i cili lidh Airolon me Goeschenin në Kantonin Uri. Një tunel rrugor 17 km i quajtur Tuneli Rrugor Gotthard u hap në 1980. Një tunel i dytë hekurudhor, Tuneli Bazë Gotthard u hap më 1 Qershor 2016. Tuneli i ri është tuneli më i gjatë në botë duke e shkurtuar kohën e udhëtimit mes Zyrihut dhe Luganos deri në 1 ore e 40 minuta.

Aeroporti i Luganos pret rreth 200,000 mbërritje në vit.