Ju goddelke Komödie

Ju goddelke Komödie (La Divina Commedia) is n Epos fon dän Florentiniske Dichter Dante Alighieri, skrieuwen in dän eerste Haaldeel fon dät 14. Jierhunnert. Dät heert tou do anärkoande Mästerwierke fon de Waareldliteratuur, un tou do grootste kulturelle Laistengen fon dät Middeloaler.

Dante beskrift in ju Komödie sien toachte Raise truch dät Juunsiedige: Hälle, Feegefjuur un Heemel. Hie is auctor (Autor) as uk actor (Tjooterspieler) in sien oaine Dichtenge, ju loangewai Il Dante naamd wuud.

In n Ounfang naamde Dante sien magnum opus eenfach Mien Komödie; et waas Boccaccio die dät 1360 sin Eerentittel fon däälich roate. In dät Middeloaler waas ne 'Komödie' n Fertälster wät goud uutfäl, in n Juunsats tou ne Tragödie. Deer wuud also nit wät Spoasiges mee meend.

Bäätergruunde un Struktuur

Bäätergruunde

Dante skreeuw Je goddelke Komödie in ne Tied, dät Italien in n Uurgong waas twiske dät Middeloaler un dän Renaissance. Dit wäd kloor ouspeegeld in ju Komödie: middeloalerelke as uk klassiske Themen treede stäärk in n Foardergruuund. Dantes Wierk is truch un truch kristelk un stoant in ne Tradition fon fiktive Raisen truch dät Juunsiedige, man touglieketied is ju Oarbaid mäd klassiske Figuuren, as Vergil, wäkker Dante in woudelken un uurdreegenen Sin foaruutgungt in Inferno. Dantes Bewunnerenge foar dät Roomske Riek, wät hie as Biespil foar sien oaine Tied saach, kumt hier in n Foardergruund: Vergil waas die Autor fon Aeneis, ju episke Geskichte fon ju Stiftenge fon Room. Disse lääste Oarbaid waas ne groote Inspiration foar ju Komödie: Zitate un Paraphrasen uut dän Aeneis rakt et oafte.

In Dante sien Tied roat et n Stried in Italien twiske Guelfe (Guelfi), Anhongere fon dän Poapst un Ghibelline (Ghibellini ), Anhongere fon dän Kaiser. Ätter dän Siech fon do Guelfe in Florenz 1289 kleeuwde ju Paatäi sik in do wiete un do swotte Guelfe. Dante sälwen heerde tou do kaiserelk gesinde Wiete Guelfe. Hie waas deerfon uurtjuugd, dät n stäärken Kaiser do politiske Bestrieuwengen fon dän Poapst breeke kuude un Europa Free un Wäilstand brange wüül.

In dät Jier 1302 wuud Dante fon do swotte Guelfe, ätterdät jo de Macht griepen hieden, in Ouweesenhaid feruurdeeld tou Ferbannenge uut Florenz. Hie saach sien Heematstääd sieläärge nit wier un skreeuw Ju Goddelke Komödie in Exil, woarskienelk twiske 1308 un sin Dood in dät Jier 1321.

Apbau

Ju Komödie is n Epos in träi Deele, mäd do Tittele Inferno (Hälle), Purgatorio (Luuterengsbierich of Feegefjuur) un Paradiso (Paradies). Älke Paat änthaalt 33 Canti ("Läidere"), fon allemoale 100 Terzinen (tjo Strophe). Dät rakt uk n ienleedend Canto bie Inferno, wät ne Gesamtaal fon 100 rakt. Dät ganse Wierk is in ne ärfienderiske Oard uumiermjend Riem skrieuwen. Ju eerste un ju trääde Riege fon älke Terzine riemje mädnunner, ju twäide Riege riemet mäd ju eerste un ju trääde Riege fon ju foulgjende Terzine. Dät Riemskema is somäd ABA BCB CDC ... usw. Ne Probe (Inferno 1, 1-6):

Originoal (Italienisk)

Nel mezzo del cammin di nostra vita (A)

mi ritrovai per una selva oscura (B)

ché la diritta via era smarrita. (A)

Ahi quanto a dir qual era è cosa dura (B)

esta selva selvaggia e aspra e forte (C)

che nel pensier rinova la paura! (B)

Seeltersk

Ap ju Midde fon min Lieuwendswai

foont iek miesälwen in n tjuusterch Woold

dan die gjuchte Wai waas ferlädden geen

Oach, wo skäl iek kweede wo stuur dät waas

wät waas dissen Woold wöist un ruuch un uungastfrüntelk

die Toacht deeran moaket mie wier Nood

Wäästfräisk

Doe’t ik op ’e helte wie fan myn reis troch it libben,

waard ik wekker en fûn mysels yn in tsjuster bosk,

want ik wie fan it rjochte paad ôfrekke.

It is dreech om te fertellen wêr’t it op like,

dat bosk, mei woaste strûken en stobben.

As ik dêroan tink komt al myn eangstme wer werom.

Vita (1) riemet sik ap smarrita (3), oscura (2) ap dura (4) un paura (6). Forte riemet wier ap do lääste Woude fon do Verse 7 un 9, usw.

Ju Iendeelenge fon Ju Goddelke Komödie is nit toufällich toustande keemen, as fuul middeloalerelke Wierke is dät ful fon Symbolik fon Taale. Do Terzine un do träi Deele (canticas of Hymnen) beluuke sik ap ju Träifooldegaid. 33, ju Taal Canti pro Deel, beluukt sik ap dät Oaler, in dät Christus stoorf. Uk 100, ju Gesamttaal Canti un ju Antaal Terzinen pro Canto, wuud as perfekte, hillige Taal betrachted (deerhäär die ienleedende Gesoang uurhoop).

Sproake

Ju Komödie is skrieuwen in dät Italieenske, nauer gekweeden, in ju Florentiner Dialekt, un is deermäd een fon do eerste Wierke in ju Italieenske Foulkssproake. In Dante sien Tied wuud uurs noch maast ap Latiensk skrieuwen. Dante sin Woal foar ju Foulkssproake spielde ne wichtige Rulle bie ju Ärkannenge fon dät Florentiner as Standoard-Italieensk, n Stoatus, die dät noch häd.

Ju Goddelke Komödie hied uk n nit uunwichtigen Ienfloud ap ju Foulkssproake. Toun Biespil die Uutdruk "an dän Fout fon dän Bierich" wuud fon Dante betoacht. Foar do Tiedgenossen fon Dante waas disse Beskrieuwenge foar dän unnerste Deel fon n Bierich ne gans näie, poetiske Metapher: wan n Bierich is as n Riese, dan is die unnerste Deel fon dän Bierich as n Fout, so ju Begründenge. In dän Loop fon de Tied wuud dissen Uutdruk so algemeen in bolde aal Foulkssproaken, dät et ne soonaamde 'fersteende Metapher' wuud: neemens toankt noch an n Riese of Fäite (mäd Toonen), wan er boalt uur dän Fout fon n Bierich.

Waareldbielde

In ju geozentriske ptolemäiske Waareldbielde fon ju Komödie is ju Äide ne Kugel wierfon een Hemisphäre bewoond wäd un ju uur bolde gans uut Woater bestoant. Jerusalem is dät Zentrum fon ju bewoonde Hemisphäre.

In dät Binnere fon de Äide, unner dän bewoonde Deel, is ju Hälle: ne tjoachterfoarmige Hööle, ju der bilded wuud, as God dän rebelske Ängel Luzifer (Satan) uut dän Heemel smeet. Dät aal mout foar ju Skäppenge fon dän Moanske geböärd weese. Luzifer loundede juust in de Midde fon de Äide un is wuddelk dät Zentrum fon dät Universum (Al). Ju Symbolik, ju deeroun lait, is dät Luzifer dät maast äidiske Kreatuur in dät Al is, un ap fierste fon dän Heemel.

Die Luuterengsbierich fint sik midde in ju Woater-Hemisphäre, liek juunuur Jerusalem, un is bilded uut ju Äide, ju der hoochkoom as ju Hälle äntstuude. Dante beloanget dän Bierich deertruch, dät hie truch ju Äide gungt of klift, truch n Oard Tunnel mäd Iengong an ju djoopste Steede fon de Hälle. Uum bie dän Iengong tou kuumen, mout Dante uur Luzifer sien hierige Lieuw klieuwe. Ap ju Spitse fon dän Luuterengsbierich is die Tuun Eden, dät äidske Paradies, wier Adam un Eva uut ferdrieuwen wuuden. Disse Platzierenge is apfaalend, deeruum dät dät äidske Paradies in ju middeloalerelke Tradition in dät Fiere Aaste laid wuud.

Die Heemel bestoant in Dantes Vision uut njuugen Kringe of Kuugele uum de Äide tou.

Dät Fertälster

Dante, ferdweeld in dän tjuusterge Woold. Ne Gravur fon Gustave Doré.

Läit foare aal Hoopenge, du die hier binne gungst

Die Feermon Charon naiert. Ne Gravur fon Gustave Doré.

N Rien fon Fjuur träft do Goddeslästerer

Minos gjucht

Vergilius haalt dän Düüwel Malacoda (Kwälstäit) wääge

Do Schismatiker

Dante nimt dän Leeser mee ap ne Raise truch dät Juunsiedige. Ju Geskichte fon sien Raise spielt in ju stille Wiek fon dät Jubeljier 1300 un ju eerste Stappe fon sien Raise brangt him in do Djupten fon de Äide, truch de Hälle (Inferno), wier hie ieuwenske mythologiske Figuure uk berüümde un machtige Ljuude uut Toskana mät. Dan sticht er ap dän Luuterengsbierich (Purgatorium), wier hie uk boalt mäd eemoalige Wöidedreegere. Jo wäide luuterd (skeeniged), eer jo Tougong tou dän Heemel (Paradiso) kriege .

Unner sien Raise truch ju Hälle un uur dän Luuterengsbierich wäd Dante unnerstöänd fon sin Ljoowlingsdichter, Vergil, n Roomsken, die der lieuwde in ju Tied fon Kaiser Augustus. Vergil gungt mäd Dante truch de Hälle, loangs Luzifer sälwen, uur dän Luuterengsbierich bit tou do Pouten fon dän Heemel, wier hie sien naiste Fierenge, Beatrice, mät. Beatrice basiert ap Beatrice Portinari, n Wucht, dät Dante in sin Juugd twäie mät hiede un dät er sieläärge nit ferjeeten hiede. Beatrice fiert Dante truch dän Heemel, bit an dät goddelke Lucht.

Paat I: Inferno (Hälle)

Prologue

An dän Stille Fräindai fon dät Jier 1300 is Dante 35 Jier oold, "In de Midde fon uus Lieuwend" (Canto 1:1). Hie is in n tjuustergen Woold, ne Allegorie foar ne djoope persöönelke Krise, un muugelkerwiese foar dät Plotten fon Sälwenmoord: in Canto 13 wäide do Sälwenmöärender in n Woold bestroafed. Hie wäd oungriepen fon wüülde Dierte, do sien Säänden symbolisierje: n Panther symbolisiert ju Lust, n Leeuwe die Stolts un ne Wulfin ju Gier. Hie wäd fon sien Juugdljoowe Beatrice un Vergil (Canto 2) rädded un do wiese him dän Wai.

Vergil un Dante betreede ju Hälle truch ne Poute mäd deerap n Spruch fon njuugen Riegen, wierfon ju lääste berüümd wuuden is: "Läit foare aal Hoopenge, du die hier binne gungst" (Lasciate ogni speranza, voi ch'intrate; Canto 3).

Iendeelenge fon ju Hälle

Ju Hälle is in njuugen Kringe iendeeld. Do buutere Kringe wäide befoulked fon Doode, do der skeeldich wieren an Inkontinenz, ju Uunfäiegaid, hiere Liedenskuppe un Begieren tou kontrollierjen, do Binnere fon Gewaltdeedere un Bedjoogere. Dät Skeed twiske do bee Gruppen wäd bilded fon do Muuren fon ju Stääd Dis, do dät Binnere fon de Hälle uumsluute, un fon ju Äi Styx, ju deer uumetou lapt. In ju allerdjoopste Kaverne fon de Hälle, dät Giudecca ("Judassood," uk n italieensk Woud foar juudsk Fjoondel), sit Luzifer in dät Ies iensleeten.

Die moderne Leeser wol bemäärke, dät man min fon do Stroafen, do Säändere in de Hälle liede, mäd Fjuur tou dwoon hääbe. In dät Middeloaler wuud ju Hälle oawers säilden as ne bloot heete Steede foarstoald, Folter mäd Keelde wuud uk oafte beskrieuwen. Gans in Eenkloang mäd disse Foarstaalenge lait Dante Luzifer in n See fon Ies. In de Hälle wäide uk Contrapassos oafte ferwoand, ätter do Beskrieuwengen.

Inferno is gjucht politisk fon Natuur: Dante sät fuul fon sien politiske Juunstonnere (deerbie eenige Poapste), man uk eenige fon sien Meeoarbaidere, in de Hälle. Do Ferkööpere fon do säärkelke Amte, do Simoniste, sunt in dän oachte Kring.

Bääte ju Poute is n Beräk, wier sik do Ferstuurwene fiende, do der in hiere Lieuwend naan Woal moaked hääbe twiske Goud un Kwood. Jo sunt noch nit in de ächte Hälle, man sunt feruurdeeld, foar altied as Maale hääruume tou loopen bääte n Banner, unnerdowiele plooged fon Häspen.

Ferdamde Seelen wäide ju Äi Acheron uurfaadend fon Charon, die Feermon fon do Doode uut ju griechiske Mythologie. Hie wäigert sik, dän lieuwjende Dante uurtoufaadenjen. Allerdings wäd Dante beduust bie n Äidbieuwjen un woaket an dät uur Ouger ap,

Die Limbus

Die eerste Kring is ju Foarhälle of Limbus (Canto 4). Hier sunt do däägede Heeden, deerunner Vergil. Deeruum dät jo nit dööpt sunt, hääbe jo naan Tougoang tou dän Heemel. Jo wäide oawers nit kwääld fon Düüwele, deer jo neen Skoade däin hääbe, is hiere Stroafe eewich Lieuwend in Tjuusterge, sunner ju goddelke Ljoowe.

In de Foarhälle sunt unner uur Averroes, Cicero, Euklid, Homer, Ovid, Sokrates, Platon un Saladin, man uk mythiske Figuuren as Aeneas. Die Limbus is uk Vergil sin gewöönelke Apänthoold, die hie ferläite duur foar ju Geläägenhaid, Dante dän Wai tou wiesen. Do bibelske Patriarche (as Adam, Abraham, Köönich David) ferbleeuwen eerste in dän Limbo, oawers sunt deer fon Christus wäch hoald.

Köönich Minos (do Uunmäitige)

In dän twäide Kring stoant Köönich Minos kloor, do binnekeemene Seelen tou gjuchten un tou do gjuchte Kringe tou feruurdeeljen (Canto 5). Uk in ju griechiske Mythologie goolt Minos as aan fon do träi Gjuchtere fon de Unnerwaareld.

In dissen Kring waait n eewigen Stoarm, die do Seelen fout bloaset fon do Wäillustige, do hiere erotiske Wonske nit behärskje kuuden, as toun Biespil Francesca da Rimini, Kleopatra VII. und Köönigin DidoDido von Karthago. (Uurigens begeenen do lääste Bee Sälwenmoort, oawers jo sunt oogenskienelk nit bie do Sälwenmöärdere in dän soogende Kring deelsät.)

In dän trääde Kring, wier dät eewich rient, sunt do Happerge, do der bewoaked un folterd wäide fon Cerberus (Canto 6).

In dän fjoode Kring skuuwe do Grapske un do Apmoakere sinloos sweere Lasten wai un wier (Canto 7). Fgl. Sisyphos.

Die füüfte Kring uumfoatet ju sumpige Styx, in ju do aggressive Monljuude foar altied juunnonner kampje. Do Ätterdreegere lääse deer unner Woater.

ju Stääd Dis (Baldoarige)

Phlegyas brangt Dante un Vergil uur dän Styx (Canto 8). Ätterdät n Ängel ju Poute eepend häd (Canto 9), kuume jo in ju Stääd Dis (aan fon do latienske Noomen fon dän God Hades), wier do Baldoarige stroafed wäide. Die eerste Deel fon Dis, die säkste Kring fon ju Hälle, is n Greewefäild mäd baadenjende eepene Greewe, wieroun do Kätsere lääse (as Epikur in Canto 10).

In dän soogende Kring liede do Gewaltdeedere. Dissen Kring is unnerdeeld in träi Paate:

In dän eerste Deel sunt do, do Gewalt juun uur Ljuude begeen hääbe (Canto 12), dät mai weese lieuwelk of juun dän Besit fon uurs aan. Jo lääse in n tweereljenden Stroom fon Bloud, dät Phlegeton, un wäide bewoaked fon Zentaure. In dät Phlegeton lait t.B. Attila die Hunne. Dan brangt Nessus do Dichtere uur dän Stroom.
Die naiste Deel is n Woold mäd in Boome annerde Sälwenmöärdere, do der Gewalt juun sik sälwen begeen hääbe (Canto 13). Hiere Säände is, dät jo hiere fon God roate Lieuwend nit skätsed hääbe. Jo wäide stroafed fon Harpyien, do hiere skäärpe Kralle in do Twiege sätte, wiertruch do Boome bläide. As Dante n Twiech fon n Boom oubräkt, spräkt die tou him. Dät basiert ap ne Szene in dän Aeneis, wier n Struuk, die der ap n Grääf woakst, blät un spräkt foar dän Doode, ätter dät Oubreeken fon n Twiech. Uur Sälwenmöärdere, do der uk Apmoakere wieren, loope gau truch dän Woold, ferfoulged fon Huunde do him touriete wollen.

Do Sälwenmöärdere unnerskeede sik in n wichtigen Punkt fon do uur Säändere.: An dän Dai fon dät Jungste Gjucht skällen uur kwäälde Seelen hiere Köärper wier bewoonje, wät do Smaaten ferstäärket. Do Köärpere fon do Sälwenmöärdere wäide oawers an hiere näie Boomköärpere aphonged.

In dän trääde Deel liede do Goddeslästerer, do der Gewalt begunge juun God, do Sodomite, do der Gewalt begunge juun de Natuur, un do Wucherer, do der Gewalt begunge juun de Kunst (Canto 14-17). Jo bänselje uumetou in ne Wöiste, wüülst Fjuur ap hiere Koppe rient. Aan fon de Sodomite is Dantes Fründ un Leerder Brunetto Latini, die der Dante foaruuttält, dät hie ferband wäide skäl..

Do Malebolge (Bedjoogere)

Die oachte Kring fon ju Hälle hat do Malebolge, Italieensk foar "Püüte fon dät Läipe." Do Dichtere beloangje dissen Kreis, die der n djoopen un stailen Ougruund bildet, fljoogend ap dän Rääch fon dän Droake Geryones. Et rakt tjoon "Püüte", Sluchte, foar tjoon Soarten fon Bedjoogere:

Ferfierere un Koplerer gunge tou Fout in juunsätte Gjuchte truch die eerste Malebolgia, woudelk fon Düüwele (Canto 18) appietsked.
Do Ierslikkere boadje in ju Mudde in ju twäide Slucht. Ju trääde Slucht wäd fäld mäd Simoniste, iensluutend Poapst Nikolaus III (Canto 19). Dissen Poapst, dïe der ap sin Kop in n Gat in dän Boudem sit, wier bloot sien baadenjende Fäite hääruut raagje, kaant Dante nit wier un fräiget, of fielicht sin Ätterfoulger deer is. Dät belukt sik ap Dante sin Fäind Poapst Bonifatius VIII., die der in 1300 noch lieuwde. Nikolaus tält uk ju leetere Ankumst fon dän Poapst Clemens V. tou disse Regione foaruut. Bee skällen buppe ap Nikolaus stoapeld wäide, juust as unner him ne ganse Riege fon säändige Poapste begreeuwen is..
In ju fjoode Slucht gunge Töäwender, Häksen un Hälkiekere hääruum, deerunner Tiresias (Canto 20). Hieren Kop is ätter bääten ap ju Näkke sät wuuden.
Ju füüfte Slucht änthaalt n Bad mäd sjoodenden Pik, fäld mäd korrupte Politiker un Beamten (Canto 21-22). Jo wäide uk fon Düüwele mäd Mjuksfuurken bedrain.
In ju säkste Slucht gunge do Glismere uumetouy in loodene Kutten, do der an de Buutensiede n gouldenen Glans wiese (Canto 23). Kaiphas un uur Meegliede fon dän Sanhedrin, do der Christus ätter Pontius Pilatus soanten, sunt ap dän Bouden naild in ne Kjuushooldenge.
Do Däiwe liede in ju soogende Slucht (Canto 24-25). Do kuume fonsälwen in Stik, wierätter jo wier uut hiere Ääske apstounde, un jo wäide fon Neederen oungriepen. N Däif fersmilt mäd n Fjuur späienden Needer tou ne Droaken-äänelke Kreatuur.
Do läipe Räidreekere baadenje in ju oachte Slucht (Canto 26-27). Unner him is Odysseus, die do Trojanere mäd dän Trojanisken Hoangst bedrooch (do Trojaner sunt ätter dän Aeneis do Foarfoaren fon do Roomske). In dissen Kring fiende sik uk do Simoniste, Ferkööpere fon säärkelke Amte.
In ju njuugende Slucht liede do Schismatikere, deerunner Mohammed und Ali (Canto 28-29). Ju Stiftenge fon dän Islam goolt as n Kleeuw in dät Kristendum, deeruum dät Mohammed ätter do Ljuude fon dät Middeloaler eerste n kristelken Priester weesen waas. Do Kleeuwere wäide ferstummeld (Mohammed sin Rump aprieten, as Ali dän Kop) fon n Düüwel mäd n Swäid. Dan moakje jo ne Tuur truch ju ganse Slucht, wierbie hiere Wuunden heelje, bit jo tourääch bie dän Düüwel kuume.
Die tjaande un lääste Slucht is ju Apänthooldssteede fon Alchemiste un Falskere (Canto 29-30). Jo liede unner skräkkelke Eeuwele.

Kokytos (Ferräidere)

Uursiede do Malebolge is ju Kokytos, die njuugende Kring un deermäd die djoopste Punkt fon de Hälle. Uum deer wai tou kuumen, mout Dante truch n Gestrich, wier ne Gruppe fon Riesen ounkätted sit, as Stroafe foar hiere Rebellion juun God (Canto 31). Disse Riesen sunt basierd ap do mythologiske Riesen un Titane as uk ap do bibelske Nephilim. Sun Riese waas ätter Dante so groot, dät trai Fräisen apnunner noch nit ätter sien Stierne wai räkten. (Do Fräisen wieren domoals also wäil as gans groote Ljude bekoand!). Die Riese Antaios lichtet Dante un Vergil häärdeel ap dän fäärsenen See, wier do Ferräidere fääst sitte. Ju Kokytos is ferdeeld in fjauer Deele, naamd ätter beruchtigde ferräidere:

Caina, ätter Kain, die Bruuremöärder fon Genesis: Ferräidere fon Familie (Canto 32).
Antenora, ätter Antenor, Ferräider fon do Trojanere in dän Trojaniske Kriech: Loundferräidere (Canto 33). Dante trät n Ferräider fon do Guelfe int Gesicht. Dät stoalt sik hääruut, dät hier uk n ghibellinisken Ferräider is.
Ptolemaea ätter Ptolemäus, dän Stäädhoolder fon Jericho in I Makkabäer: Ferräidere an Gaste.
Giudecca of Judecca , ätter Judas: Ferräidere an hieren Mäster (Canto 34). Prominenteste Anweesende sunt Judas, Ferräider Christi, Brutus un Cassius, Ferräidere fon Julius Caesar, und Luzifer, Ferräider fon God. Luzifer, insen n säksjuukigen Seraph, is nu n träikoppigen, behierden Riese. Truch Fladderjen mäd sien säks Juuken läit hie den koolde Wiend waaie, die dän Kokytos tou Ies moaket, in sien träi Bäkke ferslingt hie Judas, Brutus un Cassius.

Do Dichtere klieuwe uur ap Luzifers Köärper ätter ne Hööle ap ju uur Siede fon de Äide.

Paat 2: Purgatorium (Luuterengsbierich)

Dante un Vergil foar ju Poute fon dät Feegefjuur. Aquarell fon William Blake

Dante un Vergil stiege ap dän Luuterengsbierich, n Ailound ap ju uur Siede fon de Äide (sjuch Waarelbielde, buppe). Ap dissen Bierich, die der äänelk is mäd dät Feegefjuur, wäide do Buusfäidige luuterd fon hiere Säänden, eer jo in dät Paradies ountreede duuren.

Uurigens is ju Existenz fon sowät as dät Feegefjuur neen säärkelk Dogma in Dante sien Tied, man ju Idee waas in dän Foulksgloowe stäärk.

Purgatorium is die persöönelkste Paat fon de Komödie. Ap n bestimden Oogenblik stoalt Dante toun Biespil fääst, dät hie dän Luuterengsbierich wier sjo mout un noch fuul Tied deer ferbrange skäl. Purgatorium is ne Allegorie foar Dante sien oaine Luuterenge, ju him tourääch broachte ap dän "gjuchte Wai" (La diritta via, Inferno 1:3).

An dän Fout fon dän Luuterengsbierich mät Dante Cato die Jungere, die dän Tougong tou dät Ailound ferwaltet (Canto 1). Wan Cato uk dän Ärtsfäind fon Dante sin Häld Julius Caesar is, un hie Sälwenmoort begeen, fint er sik daach nit in ju Hälle. Dät is woarskienelk deeruum, dät er in dän Aeneis uk as Gjuchter in de Unnerwaareld apträt.

In Canto 2 kumt n Boot mäd Seelen oun, deerunner Dante sin Fründ Casella, die der Gedichte fon him fertoond hiede. Apfaalend is, dät hie al eenige Tied dood is, un eerste hierhäär kumt, ätter dät hie n Oulas kriegen häd; Dante betrachtet dän Oulashondel as Simonie.

An dän Fout fon dän Bierich rakt dät fjauer Gruppen fon Säändere, do der täiwe mouten, bit jo toulät wäide. Dät sunt do Exkommunizierden (Canto 3), do do der leet tou Rjou koomen (Canto 4), do do neen Absolution kriegen hääbe (Canto 5) un Härskere, do der waareldske Seeken toufuul Tied roat hääbe (Cantos 8.7).

Eerste in Canto 9 kumt Dante ap dän wuudelke Luuterengsbierich oun, truch ne Poute ju der fon n Ängel bewoaked wäd.

Die Luuterengsbierich bestoant uut soogen Uumegonge, do der soogen Haudsäänden äntspreeke. Dät sunt, fon buppen ätter unnern:

Do Hoofäidige (Cantos 10-12). Jo mouten sweere Lasten dreege, uum Deemoud tou leeren. Dante ferwachtet hier ätter sin Dood Tied ferbrange tou mouten.
Fon do Misgunstige sunt do Oogene ticht säid (Cantos 13-15).
Do Dulkoppe loope rund in n tjukken Rook, as Symbol foar ju läipe Dullegaid, wier hier Lieuwend ful fon waas (Cantos 15-17).
Do Slöärdere droawje aal man rund (Cantos 18-19).
Do Begeerelke, deerunner Poapst Hadrian V, lääse ap hieren Buuk in dän Stoaf (Cantos 19-21). In Canto 21 kumt Dante dän Dichter Papinius Publius Statius juun, die him informiert uur dät Ien un Uut fon ju Luuterenge. Statius sien Bekierenge tou dät Kristendum wuud woarskienelk fon Dante ärfuunen.
Do Uunmäitige iete un drinke nit (Cantos 22-24).
Die Wäillustige baadenje in ne Wooge fon Fjuur (Cantos 25-27). Dante sälwen mout ieuwenso truch dät Fjuur gunge, as Stroafe foar sin oaien Lust.

Foar älken Uumegong sjucht Dante n Biespil fon ju Duugd, ju do Säändere ap dän Uumegong biebroacht wäide mout, dät mai weese as n Relief in de Bierichhong, of in ne Vision.

Dät äidske Paradies

Dante gungt uur ju Äi Lethe un träft n Moanske mäd Noome Matelda. Dät is uunbekoand, of ju ne historiske of ne allegoriske Figuur deerstoalt.

Dante nimt Ouskeed fon Virgil. Virgil duur, as n Heeden, dät Paradies nit betreede. Allegorisk nimt Dante Ouskeed fon ju Ratio, ju him nit fääre fiere kuude; nu is Beatrice, ju Personifizierenge fon ju goddelke Ljoowe, sin Fierder.

Dissen Stand fon do Dinge is ne symboliske, persöönelke Oureekenenge mäd Dante sien fröiere Begäisterenge foar Philosophie, foarallen foar Averroes, wieroun Dante in sien Juugd interessierd weesen waas. Averroes sien Idee fon ju dubbelde Weerhaid (fon Philosophie un fon Theologie), lient er ou, in Eenkloang mäd ju Vision fon de Säärke. Ju Fernunft brangt him hier, man ju Ärleesenge kon hie bloot fiende truch sien Gloowe.

Paat 3: Paradiso (Paradies)

Dante un Beatrice sjo dät Empyreum, dän hoochste Heemel, fon Gustave Doré.

Wier Inferno politisk fon Thema waas un Purgatorio persöönelk, deer is Paradiso in eerste Lienje theologisk. Dante fuleendet sien Luuterenge truch de weere Gloowe tou akzeptierjen, fertreeden fon Beatrice.

Dantes sin Köärper wäd foarbiegungend tän moaked truch sien Raise uur dän Luuterengsbierich, so dät hie uut dät äidske Paradies mäd Beatrice in dän Heemel stiege kon. Hie passiert ju Atmosphäre un dän "Fjuurgäddel", dät Skil fon Fjuur, dät ätter Ptolemäus (Cantos 1-2) ju Äide uumrakt. Buute dän Fjuurkring rakt dät njuugen heemelske Kringe, do der älk fon n uur Oard fon Ängele befoulked sunt. Disse lääste Toacht is uurnuumen uut De coelesti hierarchia fon dän Pseudo-Dionysius.

In Canto 3 sticht Dante in dän Heemel fon ju Moune, ju der truch "gewöönelke" Ängele fierd wäd, un wier hie do eerste Heemelbewoonere träft (mäd Uutnoame fon Beatrice). In Juunsats tou do Seelen in de Hälle un ap dän Luuterengsbierich hääbe do Heemelsken naan moanskelken Gestalt moor. Gewöönelk blieuwe jo aal in dän buppeste Heemel, man jo kuume deel uum Dante unnerwaiens tou träffen.

Do njuugen heemelske Kringe sunt:

Die Kring fon ju Moune
Die Kring fon dän Merkur
Die Kring fon dän Venus
Die Kring fon ju Sunne
Die Kring fon dän Mars
Die Kring fon dän Jupiter
Die Kring fon sän Saturn
Die Kring fon do Fixstierne
Dät primum mobile of "eerste Bewäägende"

Deerbuute fint sik dät Empyreum (fon Gr. πυρ, pyr of pur, "Fjuur"), wier sik God un do däägede Seelen fiende. Do seelige sitte in n Oard Amphitheater in Foarm fon ne Rouse. Dantes Fierder in dät Empyreum is Bernhard fon Clairvaux. Hie sjucht Maria, Jesus un toulääst God sälwen.

Aan fon do Ljuude, do Dante träft in dän Heemel is sin Foar Cacciaguida, die in Canto 17 sien Ferbannenge uut Florenz wikket.

Beoboachtengen

Apfaalend is ju groote Taal fon "aktuelle" Ferwiese, do Dante in sin Bouk ferwoant. Politiske Juunstonnere fon Dante, do poapstelkgesinde Ghibbeline un Swotte Guelfe, do der feroantwoudelk wieren foar sien Exil in dät Jier 1302, sunt in de Räägel in ju Hälle sät. Eenige Wiete Guelfe, Oaine un Fründe fon Dante, in dän Heemel. (Dante waas eerelk genouch, uum Unnerstöänere, do er as Säändere betrachtede, uk in ju Hälle tou sätten.) Et is deeruum uunmuugelk, ju Goddelke Komödie nit uk as n politisk Pamphlet tou leesen. Die wichtichste Kamp deeroane is, as kweeden, twiske do Guelfe un do Ghibbeline, do der ap Läipste is in dät Sätten fon Poapst Bonifatius VIII., Dante sin politisken Juunstonner, in aan fon do läichste Kringe fon ju Hälle.

Ju Funktion fon sien Begleedere is symbolisk. Vergil, Beatrice un Maria fertreede bäätnunner Gloowe, Hoopenge un Ljoowe, do trjo wichtichste Duugde binne ju katoolske Säärke. So kon Dante do wichtichste Duugde ne Personifisierenge reeke, wierbie ju Woal fon Beatrice as Personifisierenge fon ne Haudduugd apfaalend is, deer et sik nit honnelde uum ne Persoon fon Betjuudenge in ju Sälskup fon ju doomoalige Tied, un ju so bloot uut persöönelke Gruunde fon Dante wääld wuude.

Sjuch uk

Dante Alighieri

Fräiske Uursättenge

Ap Wäästfräisk: de godlike komeedzje, ne Uursättenge fon P.W. Brouwer, útjouwerij elf, Ljouwert 2008, ISBN 978-90-71560-05-7

Ferbiendengen

Commons: Ju goddelke Komödie – Sammelenge fon Bielden, Filme un Heerdoatäie

Wikisource: Göttliche Komödie (düütske Uursättenge fon Carl Streckfuß) – Wällensammelenge

Wikisource: Divina Commedia (italieniske Originoaltext) – Wällensammelenge