Basa Sangsekerta

Basa Sangsakerta (Samskrtavāk / संस्कृतम्)
Dipaké di:	Asia
Wewengkon:	India jeung sawatara wewengkon séjénna di Asia Kidul sarta Asia Tenggara
Jumlah pamaké:	6.106 (sénsus 1981). 194.433 pamaké basa kadua (sénsus 1961)
Urutan ka:	henteu dina 100 panggedéna
Klasifikasi rungkun basa:	Indo-éropah  Indo-Iran   Indo-Arya    Sangsakerta
Status resmi
Basa resmi di:	India
Diatur ku:	teu aya
Sandi basa
ISO 639-1	sa
ISO 639-2	san
ISO 639-3	{{{iso3}}}
SIL	SKT
Tempo ogé: Basa - Daptar basa

Basa Sangsakerta nyaéta salah sahiji basa Indo-éropah nu pangkolotna anu masih dipikawanoh sarta sajarahna kaasup anu pangpanjangna. Basa anu bisa nandingan 'umur' basa ieu ti rungkun basa Indo-éropah ngan basa Hitit. Kecap Sangsakerta, dina basa Sangsakerta Saṃskṛtabhāsa hartina nyaéta basa anu sampurna. Maksudna, kabalikan tina basa Prakerta, atawa basa rahayat.

Basa Sangsakerta mangrupa hiji basa klasik India, hiji basa liturgis dina ageman Hindu, Buda, jeung Jainisme sarta salah sahiji ti 23 basa resmi India. Basa ieu ogé ngabogaan status anu sarua di Népal.

Posisina dina kabudayaan Asia Kidul jeung Asia Tenggara saperti posisi basa Latén jeung Yunani di Éropah. Basa Sangsakerta mekar jadi réa basa-basa modéren di anakbenua India. Basa ieu mecenghul dina wangun pra-klasik minangka basa Wéda. Anu kaeusi dina kitab Rgweda mangrupa fase anu pangkolotna sarta paling buhun. Basa ieu ditulis munggaran dina waktu kurang leuwih 1700 SM sarta basa Sangsakerta Wéda nyaéta basa Indo-arya anu pangkolotna dipanggihan sarta salah sahiji anggota rungkun basa Indo-éropah anu pangkolotna.

Hasanah sastra Sanskerta ngawengku puisi anu ngabogaan hiji talari anu beunghar, drama sarta ogé teks-teks ilmiah, téknis, falsafi, sarta agamis. Ayeuna basa Sansekerta masih tetep dipaké sacara lega minangka hiji basa sérémonial dina upacara-upacara Hindu dina wangun stotra sarta mantra. Basa Sanskerta anu diucapkan masih dipaké dina sawatara lembaga tradisional di India sarta komo aya sawatara usaha pikeun ngahirupkeun balik basa Sanskerta.

Anu baris diomongkeun di artikel ieu téh basa Sanskerta Klasik kawas diulas dina tatabahasa Sansekerta karangan Panini, dina kira-kira taun 500 SM.

Sajarah

Naskah Devimahatmya dina daun lontar ngagunakeun aksara Bhujimol mimiti, asalna ti Bihar atawa Nepal, abad ke-11.

Kecap sipat saṃskṛta- hartosna "berbudaya". Basa anu dirujuk minangka saṃskṛtā vāk "basa anu berbudaya" sacara definisi geus sok mangrupa basa anu "luhur", dipaké pikeun kaperluan ageman sarta kaperluan ilmiah sarta teu saluyu jeung basa anu dipaké ku rahayat jelata. Basa ieu ogé disebut deva-bhāṣā anu hartina nyaéta "basa Dewata". Tatabahasa basa Sanskerta pangkolotna anu masih lestari ialah karangan Pāṇini sarta berjudulkan Aṣṭādhyāyī ("Tatabahasa Dalapan Bab") anu kurang leuwih ditarikh asalna ti abad ke-5 SM. Tatabahasa ieu utamana mangrupa tatabahasa normatif atawa preskriptif anu utamana mengatur cara pamakéan anu baku sarta lain deskriptif, cacak tatabahasa ieu ogé memuat bagian-bagian deskriptif utamana ngeunaan wangun-wangun Weda anu geus henteu dipaké deui dina jaman Panini.

Basa Sanskerta kaasup cabang Indo-arya ti rungkun basa Indo-eropa. Babarengan jeung basa Iran, basa Sanskerta kaasup rungkun basa Indo-iran sarta kalawan ieu bagian ti jumplukan Satem basa-basa Indo-eropa, anu ogé ngawengku cabang Balto-slavik.

Sabot istilah basa Sanskerta mecenghul di India, basa ieu teu pisan-pisan ditempo minangka hiji basa anu béda ti basa-basa séjénna, tapi utamana minangka wangun lemes atawa berbudaya dina ngomong. Pangaweruh baris basa Sanskerta mangrupa hiji tanda kelas social sarta basa ieu utamana diajarkan ka anggota kasta-kasta luhur, ngaliwatan analisis saksama para tatabahasawan Sanskerta kawas Pāṇini. Basa Sanskerta minangka basa terpelajar di India aya di gigireun / sabeulah basa-basa Prakreta anu mangrupa basa rahayat sarta ahirna ngembang jadi basa-basa Indo-arya modern (basa Hindi, basa Assam, basa Urdu, Bengali sarta saterusna). Lolobana basa Dravida ti India, cacak mangrupa bagian rungkun basa anu béda, maranéhanana pohara dipangaruhan basa Sanskerta, utamana dina wangun kecap-kecap pinjaman. Basa Kannada, Telugu sarta Malayalam ngabogaan jumlah kecap pungut anu pangbadagna samentara basa Tamil ngabogaan anu terendah. Pangaruh basa Sansekerta dina basa-basa ieu dipikawanoh kalawan wacana Tat Sarua ("sarua") sarta Tat Bhava ("berakar"). Samentara éta basa Sansekerta sorangan ogé meunangkeun pangaruh substratum basa Dravida saprak mangsa pohara mimiti.

Basa Weda

Basa Sanskerta Weda atawa disingkat minangka basa Weda nyaéta basa anu dipaké di jero kitab suci Weda, teks-teks suci mimiti ti India. Teks Weda anu pangmimitina nyaéta Ṛgweda, diperkirakan ditulis dina milennium ke-2 SM, sarta pamakéan basa Weda dilaksanakeun nepi ka kurang leuwih taun 500 SM, sabot basa Sanskerta Klasik anu dikodifikasikan Panini mimiti mecenghul.

Wangun Weda ti basa Sanskerta nyaéta hiji turunan deukeut basa Proto-indo-iran, sarta masih lumayan jiga (jeung ganjor kurang leuwih 1.500 taun) ti basa Proto-indo-europa, wangun basa anu direkonstruksi ti kabéh basa Indo-eropa. Basa Weda nyaéta basa pangkolotna anu masih diketemukan ti cabang basa Indo-iran ti rungkun basa Indo-eropa. Basa ieu masih pohara deukeut kalawan basa Avesta, basa suci ageman Zoroastrianisme. Kekerabatan antara basa Sanskerta kalawan basa-basa anu leuwih mutakhir ti Éropa kawas basa Yunani, basa Latin sarta basa Inggris bisa ditempo dina kecap-kecap katut: Ing. mother /Skt. मतृ matṛ atawa Ing. father /Skt. पितृ pitṛ.

Panalungtikan ku bangsa Éropa

Panalungtikan basa Sanskerta ku bangsa Éropa dimimitian ku Heinrich Roth (1620–1668) sarta Johann Ernst Hanxleden (1681–1731), sarta dituluykeun kalawan proposal rungkun basa Indo-eropa ku Sir William Jones. Hal ieu memainkan lalakon penting dina perkembangan élmu perbandingan basa di Dunya Kulon.

Sir William Jones, dina kasempetan berceramah ka Asiatick Society of Bengal di Calcutta, 2 Pébruari 1786, ngomong:

"The Sanskrit language whatever be its antiquity, is of a wonderful structure; more perfect than the Greek, more copious than the Latin, and more exquisitely refined than either, yet bearing to both of them a stronger affinity, both in the roots of verbs and in the forms of grammar, than could possibly have been produced by accident; so strong, indeed, that no philologer could examine them all three, without believing them to have sprung from some common source, which, perhaps, no longer exists."

"Basa Sanskerta, kumaha ogé kekunaannya, ngabogaan struktur anu menakjubkan; leuwih sampurna batan basa Yunani, leuwih lega batan basa Latin sarta leuwih lemes sarta berbudaya batan duanana, tapi ngabogaan keterkaitan anu leuwih reukeut dina duanana, boh dina wangun akar kecap-kecap gawé boh wangun tatabahasa, anu mustahil lumangsung ngan sacara pareng; pohara eratlah keterkaitan ieu, ku kituna teu aya saurang ahli basa anu bisa nalungtik katiluna, tanpa percaya yén maranéhanana mecenghul ti asal anu sarua, anu jigana geus euweuh."

Memang élmu linguistik (babarengan kalawan fonologi, dsb.) mimiti mecenghul di antara para tatabahasawan India kuna anu usaha netepkeun hukum-hukum basa Sanskerta. Élmu linguistik modern réa berhutang ka maranéhanana sarta ayeuna réa istilah-istilah konci kawas bahuvrihi sarta suarabakti dicokot ti basa Sansekerta.

Sawatara ciri-ciri

Kasus

Salah sahiji ciri-ciri utama basa Sanskerta ialah ayana kasus dina basa ieu, anu berjumlah 8. Dina basa Latin anu masih sarungkun ngan aya 5 kasus. Sajaba ti éta aya tilu génder dina basa Sanskerta, maskulin, feminin sarta netral sarta tilu modus jumlah, singular, dualis sarta loba:

1. kasus nominatif
2. kasus vokatif
3. kasus akusatif
4. kasus instrumentalis
5. kasus datif
6. kasus ablatif
7. kasus genetif
8. kasus lokatif

Conto tulisan Sansekerta.

Di handapeun ieu disajikan hiji conto kabéh kasus hiji kecap maskulin singular deva (Déwa, Pangéran atawa Raja).

Singular:

1. nom. devas harti: "Déwa"
2. vok. (he) deva harti: "Wahai Déwa"
3. ak. devam harti: "ka Déwa" dsb.
4. inst. devena harti: "jeung Déwa" dsb.
5. dat. devāya harti: "ka Déwa"
6. ab. devāt harti: "ti Déwa"
7. gen. devasya harti: "milik Déwa"
8. lok. deve harti: "di Déwa"

Dualis:

1. nva devau
2. ida devābhyām
3. gl devayos

Loba:

1. nv devās
2. a devān
3. i devais
4. da devebhyas
5. g devānām
6. l deveṣu

Tuluy di handapeun ieu disajikan dina wangun tabel.

Skema dasar tasrifan (deklensi) sufiks pikeun kecap-kecap barang sarta sipat

Skema dasar tasrifan basa Sanskerta pikeun kecap-kecap barang sarta sipat disajikan di handapeun ieu. Skema ieu lumaku pikeun kalolobaan kecap-kecap.

	Tunggal	Dualis	Loba
Nominatif	-s (-m)|| -au (-ī)|| -as (-i)
Akusatif	-am (-m)|| -au (-ī)|| -as (-i)
Instrumentalis	-ā	-bhyām	-bhis
Datif	-e	-bhyām	-bhyas
Ablatif	-as	-bhyām	-bhyas
Genitif	-as	-os	-ām
Lokatif	-i	-os	-su
Vokatif	-s (-)|| -au ( -ī)|| -as (-i)

Pokok-a

Pokok-a (/ə/ or /ɑː/) ngawengku kelas akhiran kecap barang anu pangbadagna. Biasana kecap-kecap anu lekasan kalawan -a pondok berkelamin maskulin atawa netral. Kecap-kecap barang anu berakhirkan -a panjang (/ɑː/) ampir sok feminin. Kelas ieu sangatlah badag alatan ogé ngawengku akhiran -o ti basa proto-indo-eropa.

	Maskulin (kā́ma- 'asih')			Netral (āsya- 'sungut')			Feminin (kānta- 'tersayang')
	Tunggal	Dualis	Loba	Tunggal	Dualis	Loba	Tunggal	Dualis	Loba
Nominatif	kā́mas	kā́māu	kā́mās	āsyàm	āsyé	āsyā̀ni	kāntā	kānte	kāntās
Akusatif	kā́mam	kā́māu	kā́mān	āsyàm	āsyé	āsyā̀ni	kāntām	kānte	kāntās
Instrumentalis	kā́mena	kā́mābhyām	kā́māis	āsyéna	āsyā̀bhyām	āsyāìs	kāntayā	kāntābhyām	kāntābhis
Datif	kā́māya	kā́mābhyām	kā́mebhyas	āsyā̀ya	āsyā̀bhyām	āsyébhyas	kāntāyai	kāntābhyām	kāntābhyās
Ablatif	kā́māt	kā́mābhyām	kā́mebhyas	āsyā̀t	āsyā̀bhyām	āsyébhyas	kāntāyās	kāntābhyām	kāntābhyās
Genitif	kā́masya	kā́mayos	kā́mānām	āsyàsya	āsyàyos	āsyā̀nām	kāntāyās	kāntayos	kāntānām
Lokatif	kā́me	kā́mayos	kā́meṣu	āsyé	āsyàyos	āsyéṣu	kāntāyām	kāntayos	kāntāsu
Vokatif	kā́ma	kā́mau	kā́mās	ā́sya	āsyé	āsyā̀ni	kānte	kānte	kāntās

Poko -i sarta -u

pokok-i

	Mas. sarta Fem. (gáti- 'kepergian')			Netral (vā́ri- 'cai')
	Tunggal	Dualis	Loba	Tunggal	Dualis	Loba
Nominatif	gátis	gátī	gátayas	vā́ri	vā́riṇī	vā́rīṇi
Akusatif	gátim	gátī	gátīs	vā́ri	vā́riṇī	vā́rīṇi
Instrumentalis	gátyā	gátibhyām	gátibhis	vā́riṇā	vā́ribhyām	vā́ribhis
Datif	gátaye, gátyāi	gátibhyām	gátibhyas	vā́riṇe	vā́ribhyām	vā́ribhyas
Ablatif	gátes, gátyās	gátibhyām	gátibhyas	vā́riṇas	vā́ribhyām	vā́ribhyas
Genitif	gátes, gátyās	gátyos	gátīnām	vā́riṇas	vā́riṇos	vā́riṇām
Lokatif	gátāu, gátyām	gátyos	gátiṣu	vā́riṇi	vā́riṇos	vā́riṣu
Vokatif	gáte	gátī	gátayas	vā́ri, vā́re	vā́riṇī	vā́rīṇi

pokok-u

	Mas. sarta Fem. (śátru- 'seteru, satru')			Netral (mádhu- 'madu')
	Tunggal	Dualis	Loba	Tunggal	Dualis	Loba
Nominatif	śátrus	śátrū	śátravas	mádhu	mádhunī	mádhūni
Akusatif	śátrum	śátrū	śátrūn	mádhu	mádhunī	mádhūni
Instrumentalis	śátruṇā	śátrubhyām	śátrubhis	mádhunā	mádhubhyām	mádhubhis
Datif	śátrave	śátrubhyām	śátrubhyas	mádhune	mádhubhyām	mádhubhyas
Ablatif	śátros	śátrubhyām	śátrubhyas	mádhunas	mádhubhyām	mádhubhyas
Genitif	śátros	śátrvos	śátrūṇām	mádhunas	mádhunos	mádhūnām
Lokatif	śátrāu	śátrvos	śátruṣu	mádhuni	mádhunos	mádhuṣu
Vokatif	śátro	śátrū	śátravas	mádhu	mádhunī	mádhūni

Poko vokal panjang

	Poko ā (jā- 'kepandaian')			Poko ī (dhī- 'pikiran')			Poko ū (bhū- 'bumi')
	Tunggal	Dualis	Loba	Tunggal	Dualis	Loba	Tunggal	Dualis	Loba
Nominatif	jā́s	jāú	jā́s	dhī́s	dhíyāu	dhíyas	bhū́s	bhúvāu	bhúvas
Akusatif	jā́m	jāú	jā́s, jás	dhíyam	dhíyāu	dhíyas	bhúvam	bhúvāu	bhúvas
Instrumentalis	jā́	jā́bhyām	jā́bhis	dhiyā́	dhībhyā́m	dhībhís	bhuvā́	bhūbhyā́m	bhūbhís
Datif	jé	jā́bhyām	jā́bhyas	dhiyé, dhiyāí	dhībhyā́m	dhībhyás	bhuvé, bhuvāí	bhūbhyā́m	bhūbhyás
Ablatif	jás	jā́bhyām	jā́bhyas	dhiyás, dhiyā́s	dhībhyā́m	dhībhyás	bhuvás, bhuvā́s	bhūbhyā́m	bhūbhyás
Genitif	jás	jós	jā́nām, jā́m	dhiyás, dhiyā́s	dhiyós	dhiyā́m, dhīnā́m	bhuvás, bhuvā́s	bhuvós	bhuvā́m, bhūnā́m
Lokatif	jí	jós	jā́su	dhiyí, dhiyā́m	dhiyós	dhīṣú	bhuví, bhuvā́m	bhuvós	bhūṣú
Vokatif	jā́s	jāú	jā́s	dhī́s	dhiyāu	dhíyas	bhū́s	bhuvāu	bhúvas

Hukum sandhi

Sajaba ti éta dina basa Sanskerta beunang naon anu disebut hukum sandhi, hiji fenomena fonetik di mana dua sada béda anu padeukeut bisa berasimilasi.

Pembentukan kecap majemuk

Kecap-kecap majemuk dina basa Sanskerta pohara réa dipaké, utamana ngait kecap-kecap barang. Kecap-kecap ieu bisa jadi pohara panjang (leuwih ti 10 kecap). Nominal majemuk lumangsung jeung sawatara wangun, tapi sacara morfologis maranéhanana sajatina sarua. Saban kecap barang (atawa kecap sipat) aya dina wangun akarna (wangun lemah), jeung unsur pamungkas waé anu ditasrifkan luyu kasusna. Sawatara conto kecap barang atawa nominal majemuk kaasup kategori-kategori anu diperikan di handapeun ieu.

1. Avyayibhāva
2. Tatpuruṣa
3. Karmadhāraya
4. Dvigu
5. Dvandva
6. Bahuvrīhi

Basa Sanskerta dina sawatara aksara

Kalimah "Muga Batara Siwa ngaraksa para pamaké basa Déwata. (Kalidasa)" dina basa Sangsakerta ngagunakeun sawatara aksara.

Bacaan leuwih tuluy

• (en) Jan Gonda, 1952, Sanskrit in Indonésia, New Delhi: International Academy of Indian Culture.
• (de) Jan Gonda, 1963, Kurze Elementar-grammatik der Sanskrit-sprache, Leiden: E.J. Brill
• (en) Jan Gonda, 1966, A Concise Elementary Grammar of the Sanskrit Language, Tuscaloosa and London. Translated from the German by Gordon B. Ford, jr.
• (id) Haryati Soebadio, 1983, Tatabahasa Sanskerta Ringkas. Jakarta: Djambatan.

Tempo ogé

• Daptar kecap basa Sunda serepan tina basa Sangsakerta

Artikel ieu mangrupa taratas, perlu disampurnakeun. Upami sadérék uninga langkung paos perkawis ieu, dihaturan kanggo ngalengkepan.

manéhna:Sanscrito