Meksika: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Yuzolcumu m2 idi km2 olarak duzeltildi Etiketler: Görsel Düzenleyici Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği |
k →Kaynakça: Kaynakça şablonu düzeltiliyor, değiştirildi: {{kaynakça|2}} → {{kaynakça}} |
||
(11 kullanıcı tarafından yapılan 14 ara revizyon gösterilmiyor) | |||
17. satır:
| yönetim_biçimi = {{Kayma|[[Federalizm|Federal]] [[Başkanlık sistemi|başkanlık]]<br/>{{Yükseltme|0.3em|[[anayasal cumhuriyet]]<ref>{{web kaynağı |biçim=PDF |url=http://www.scjn.gob.mx/SiteCollectionDocuments/PortalSCJN/RecJur/BibliotecaDigitalSCJN/PublicacionesSupremaCorte/Political_constitucion_of_the_united_Mexican_states_2008.pdf |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110511194922/http://www.scjn.gob.mx/SiteCollectionDocuments/PortalSCJN/RecJur/BibliotecaDigitalSCJN/PublicacionesSupremaCorte/Political_constitucion_of_the_united_Mexican_states_2008.pdf |arşivtarihi=11 Mayıs 2011 |başlık=Meksika Birleşik Devletleri Anayasası, 2. bölüm, 40. madde |yayımcı=SCJN |dil=İngilizce |erişimtarihi=10 Aralık 2016 |ölüurl=hayır}}</ref>}}}}
| yönetici_unvanı1 = [[Meksika devlet başkanı|Devlet Başkanı]]
| yönetici_adı1 = [[
| yönetici_unvanı2 = [[Cumhuriyet Senatosu (Meksika)|Senato Başkanı]]
| yönetici_adı2 = [[
| yönetici_unvanı3 = [[Vekiller Meclisi (Meksika)|Vekiller Meclisi Başkanı]]
| yönetici_adı3 = [[
| yasama_organı = [[Birlik Kongresi]]
| üst_kamara = [[Cumhuriyet Senatosu (Meksika)|Senato]]
85. satır:
| dipnot2 = {{not|engfactobox}} İspanyolca, Meksika federal hükûmetinin ''[[de facto|fiilen]]'' resmî dilidir.
|arma_maddesi=Meksika arması#Meksika|bayrak_maddesi=Meksika bayrağı#Meksika}}
'''Meksika''' ({{Dil|es|México|dil_adı=e}}, {{IPA|es|ˈme.xi.ko|pron|es-mx-México.ogg}}), resmî adıyla '''Birleşik Meksika Devletleri''' ({{Dil|es|Estados Unidos Mexicanos|links=no|dil_adı=e}}, {{Ses|Es-mx-Estados Unidos Mexicanos.ogg|dinle}}),<ref>{{Haber kaynağı|soyadı=Romo|ad=Rafael|başlık=After nearly 200 years, Mexico may make the name official|url=http://www.cnn.com/2012/11/22/world/americas/mexico-name-change/index.html?hpt=hp_t3|gazete=CNN|tarih=23 Kasım 2012|erişimtarihi=12 Aralık 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171017193915/http://www.cnn.com/2012/11/22/world/americas/mexico-name-change/index.html?hpt=hp_t3|arşivtarihi=17 Ekim 2017|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://embamex.sre.gob.mx/eua/index.php/en/about-mexico | başlık = About Mexico | yayıncı = Embajada de Mexico en Estados Unidos (Mexican Embassy in the United States) | tarih = 3 Aralık 2012 | erişimtarihi = 17 Temmuz 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304195954/http://embamex.sre.gob.mx/eua/index.php/en/about-mexico | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="presidencia.gob.mx">{{Web kaynağı | url = http://www.presidencia.gob.mx/index.php?DNA=91 | yayıncı = Presidency of Mexico | başlık = Official name of the country | tarih = 31 Mart 2005 | erişimtarihi = 30 Mayıs 2010 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160927013645/http://www.presidencia.gob.mx/index.php?DNA=91 | arşivtarihi = 27 Eylül 2016 | ölüurl =hayır}}</ref> [[Kuzey Amerika]]'nın güney yarısında yer alan [[federal cumhuriyet]]. Kuzeyde [[Amerika Birleşik Devletleri]]; güney ve batıda [[Büyük
[[Kolomb öncesi Meksika]]; [[Olmekler|Olmek]], [[Toltekler|Toltek]], [[Teotihuacan]], [[Zapotek uygarlığı|Zapotek]], [[Maya uygarlığı|Maya]] ve [[Aztekler|Aztek]] başta olmak üzere çeşitli gelişmiş [[Mezoamerika]]n uygarlıklara ev sahipliği yapmaktaydı. 1519'da [[İspanyol İmparatorluğu]]'nun, [[Yeni İspanya Genel Valiliği|Yeni İspanya]] adıyla hüküm sürmeye başladığı [[Tenochtitlan]]'daki merkezinden başlayarak bölgeyi [[Aztek İmparatorluğu'nun İspanyollar tarafından fethi|fethetme ve kolonileştirme]] faaliyetleri 1521'de tamamlandı. Üç yüz yıl kadar İspanyol kolonisi olan bölge, 1821'de koloninin zaferiyle sonuçlanan [[Meksika Bağımsızlık Savaşı]] sonrasında Meksika adıyla bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlık sonrası dönem ekonomik ve siyasi istikrarsızlıklarla geçti. 1846-48 yılları arasındaki [[Meksika-Amerika Savaşı]] sonrasında, ülke topraklarının üçte birine denk gelen kuzeydeki bölgelerden çekilmek ve buraları Amerika Birleşik Devletleri'ne bırakmak zorunda kaldı. Ülke, 19. yüzyıl boyunca [[Birinci Fransa-Meksika Savaşı]], [[Meksika'ya Fransız müdahalesi]], [[Reform Savaşı]], iki farklı dönemde imparatorluk ve bir diktatörlük gördü. 1910'da gerçekleştirilen [[Meksika Devrimi]] ile diktatörlük rejimine son verildiği ve günümüzde de yürürlükte olan [[Meksika Anayasası|1917 Anayasası]] oluşturularak ülke yönetimi günümüzdeki hâlini aldı.
Meksika, ülkelerin nominal [[gayri safi yurt içi hasıla]] sıralamasında [[Ülkelerin GSYİH'ya (nominal) göre sıralanışı|15.]], [[satın alma gücü paritesi]] sıralamasında ise [[Ülkelerin GSYİH’ya (SAGP) göre sıralanışı|11.]] sırada yer alır. Ülke [[Meksika ekonomisi|ekonomisi]] en çok, başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere, üyesi olduğu [[Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması]]'nın (NAFTA)
== Tarihçe ==
{{Ana|Meksika tarihi}}
[[Dosya:El Castillo Stitch 2008-(edit ws).jpg|
[[Dosya:Conquest of Mexico 1519-1521.svg|
=== İspanyol işgali öncesi dönem ===
143. satır:
{{Ana|Meksika coğrafyası}}
{{Meksika etiketli harita}}
[[Dosya:Mexico topo.jpg|küçükresim|
[[Dosya:Mexico Köppen.svg|küçükresim|
Meksika, [[14. kuzey enlemi|14°]] ve [[33. kuzey enlemi|33°]] kuzey enlemleri ile [[86. batı boylamı|86°]] ve [[119. batı boylamı|119°]] batı boylamları arasında, Kuzey Amerika'nın güneyinde yer alır. Ülke topraklarının neredeyse tamamı [[Kuzey Amerika levhası]]nda bulunurken, [[Baja California Yarımadası]]'nda bulunan görece küçük kısımları [[Pasifik levhası|Pasifik]] ve [[Cocos levhası|Cocos]] levhaları üzerindedir. [[Jeofizik]]sel olarak, bazı coğrafyacılar, [[Tehuantepec Kıstağı]]'nın doğusundaki, ülkenin toplam yüzölçümünün yaklaşık %12'sine gelen kısmı Orta Amerika'ya dahil kabul etmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.grec.cat/ | başlık = Nord-Amèrica, in Gran Enciclopèdia Catalana | yayıncı = Grec.cat | erişimtarihi = 17 Temmuz 2013 | arşivengelli = evet |arşivurl= http://arquivo.pt/wayback/20160515192216/http://www.grec.cat/ |arşivtarihi= 15 Mayıs 2016 | ölüurl =hayır}}</ref> [[Jeopolitik]] olarak ise Meksika, tamamıyla Kuzey Amerika'da kabul edilmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı=Parsons |ad=Alan |yazar2=Jonathan Schaffer |başlık=Geopolitics of oil and natural gas |yayıncı=U.S. Department of State |seri=Economic Perspectives |tarih=Mayıs 2004}}</ref>
155. satır:
Ülkeden geçen [[Yengeç Dönencesi]], ülkeyi iklim açısından sıcak ve tropik bölgeler olarak ikiye ayırır. 24. enlemin kuzeyinde kalan bölümler, kış aylarında diğer bölgelere oranla daha soğuk olur. 24. enlemin güneyindeki bölümlerdeki sıcaklık ise yıl içerisinde genel olarak sabitken yalnızca rakıma bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Bu bölümde yer alan ve 1.000 m'den az rakıma sahip bölgelerde (her iki kıyı bölgesinin güney kısımları ile [[Yucatán Yarımadası]]), yıl içerisindeki ortalama sıcaklık 24-28 °C (75,2-82,4 °F) arasında değişkenlik gösterir. Yıl içerisindeki yaz ile kış mevsimleri arasındaki ortalama sıcaklık farkı en fazla 5 °C (9 °F) kadar değişim göstermektedir. Ülkenin her iki kıyı şeridin de (Campeche Körfezi'nin güney kıyıları ile Baja'nın kuzeyi hariç), yaz ve sonbahar aylarında [[kasırga]]lar etkili olur. 24. enlemin kuzeyinde bulunan düşük rakımlı bölgeler, yaz aylarında görece daha sıcak ve nemli havaya sahip olup, kış aylarında yine güneydeki bölgelere göre daha soğuk olduğundan yıllık sıcaklık ortalaması 20-24 °C (68,0-75,2 °F) arasında değişkenlik göstermektedir. Meksika'daki en büyük şehirlerin çoğu Meksika Vadisi'nde veya çevresindeki vadilerde, {{Dönüştürme|2000|m|ft|0|abbr=on}}'den düşük rakımda yer aldığından yıllık ortalama sıcaklıkları 16-18 °C (60,8-64,4 °F) arasında değişiklik gösterir ve yıl boyunca gece sıcaklıkları, gündüz vaktine göre oldukça düşüktür.Başta kuzey bölümleri olmak üzere Meksika'nın çoğu bölgesi kurak bir iklim yapısına sahiptir.
[[Dosya:Panorama Copper Canyon.JPG|
== Ekonomi ==
166. satır:
{{Ana|Meksika'nın idari bölümleri}}
Meksika 1 federal bölge ile 31 eyaletten oluşmaktadır.
[[Dosya:Division politica mexico.svg|sağ|küçükresim|
{|
208. satır:
* [[Yucatán]]
* [[Zacatecas]]
|}[[Dosya:Mexicofromspace.PNG|küçükresim|Uydudan Meksika|
== Kültür ==
{{ayrıca bakınız|Meksika mutfağı|Meksika'daki müzeler listesi|Meksika'da yayınlanan gazeteler listesi}}
[[Dosya:Indigenous dancing.jpg|
[[Dosya:AbovePlazaTorosDF.JPG|
Tarihsel, etkin, toplumsal ve ekonomik etkenlerden kaynaklanan bölgesel farklılaşmalara karşın, yerel halk sanatlarının yanı sıra Avrupa kaynaklı klasik sanatlara dayanan özgün bir Meksika kültüründen bahsedilebilir. 1930'larda güçlenen [[Indigenismo]] akımı Yerli kültür mirasına ilgiyi canlandırmıştır.
Daha çok kırsal kesimde yaygın olan ve hem günlük kullanıma, hem de süslemeye dönük işlevler taşıyan geleneksel halk sanatları ülke çapında çok tutulur. En ilginç örnekler arasında [[Oaxaca
Meksika Devrimi'ne ilişkin temalar uzun bir dönem Meksika edebiyatına damga vuran başlıca öğe olmuştur. Köylülerin sorunları ve acıları günümüzde de Juan Rulfo gibi yazarların yapıtlarına konu olmakla birlikte, Meksika edebiyatında evrensel temalara yöneliş belirgin bir ağırlık kazanmıştır. Bu yeni kuşak edebiyatçılar arasında uluslararası düzeyde ün kazanmış [[Samuel Ramos]], [[Octavio Paz]], [[Carlos Fuentes]], [[Gustavo Sainz]] ve [[Juan José Arreola]] gibi adlar öne çıkar. Oyun yazarı [[Rodolfo Usigli]]'nin yapıtlarında da benzer bir yönelim görülür. Meksika tiyatrosuna katkıda bulunmuş öteki çağdaş yazarlar arasında [[Luisa Josefina Hernández]] ve [[Emilio Carballido]] sayılabilir. Müzikte evrenselleşme çığırına öncülük eden [[Carlos Chávez]]'i başka bazı genç besteciler de izlemiştir.
251. satır:
== Kaynakça ==
{{kaynakça
== Dış bağlantılar ==
265. satır:
[[Kategori:Meksika| ]]
|