Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Vikipedi

Akıllı tasarım

Ayrıca bakınız: Yaratılışçılık

Akıllı tasarım, evrenin ve içerisindeki canlıların[1] doğal seçilim gibi modern bilimin kabul ettiği süreçlerle oluşabileceğini, fakat bu süreçlerin zeki ve bilinçli bir varlık tarafından tasarlandığını iddia eden bir görüş.[2] Akıllı tasarım iddiası, bilim çevreleri tarafından yeni yaratılışçılık (İng: New creationism) olarak anılmaktadır.[3][4][5]

Akıllı tasarım argümanı, tüm canlı organizmaların "aşağı yukarı günümüzdeki halleri ile "bir" akıllı tasarımcı" tarafından tasarlandığını görüşünü benimser.[6] Akıllı tasarım kuramını benimseyenler, çoğunlukla bu tasarımın "kimin" tarafından yapıldığını açıklamaktan özenle kaçınır,[6] herhangi bir tek tanrılı dinin tanrısının ismini telaffuz etmezler (Allah, Yehova vs). Bunun nedeni kısmen, akıllı tasarımın okullarda evrim teorisine bilimsel bir alternatif olarak okutulmasını sağlamaktır.[6] Akıllı tasarımın önderliğinin yapıldığı ABD'de din reklamının yapılması ve dinin yaygınlaştırılmaya çalışılması anayasaya aykırıdır.[6]

Akıllı tasarım kuramını benimseyenler arasında genel olarak iki kol olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki yaratılışçılığa yakın olan ve türlerin ortak bir atadan gelişini anlatan evrimi reddeden kısımdır. Akıllı tasarım kuramını benimseyenlerin büyük kısmını bunlar oluşturur. Diğeri ise evrimin var olduğunu ve ortak atayı kabul eden fakat yaratılıştan sonraki bu süreçlerin ve evrendeki diğer tüm süreçlerin belirlenmiş bir şekilde bir tasarımcı tarafından yönlendirildiğini savunan gruptur. Önden yüklemeli evrim[7] bu tür bir görüştür. Akıllı tasarım kuramcıları içinde çeşitli görüşler olsa da genel olarak akıllı tasarım kuramının neyi savunduğu konusunda yapılan açıklamalarda türlerin değişmediği iddiası yer almaz.[8] Bu yüzden hem türlerin ortak atadan geldiğine inanan hem de inanmayanlar akıllı tasarımı savunabilmektedir.

Evrim teorisine alternatif olarak ortaya atılan akıllı tasarımın liderliğini merkezi Amerika'da bulunan Discovery Institute yapmaktadır.[kaynak belirtilmeli]

Tarihçe

değiştir

Tasarım kuramının temelleri ilk olarak 1802 yılında İngiliz Anglikan din adamı William Paley tarafından ortaya atılmıştır. Paley, Yerde bir cep saati bulursanız, daha önce hiç böyle bir şey görmemiş olsanız bile onun zeki bir varlık tarafından yapıldığını hemen anlardınız. diyordu.[9] Paley aynı şeyin doğa için de geçerli olduğunu düşünüyordu. Ona göre doğanın karmaşıklığı tasarımının kanıtıydı.

Akıllı tasarım kuramı, 1990'larda Darwinci biyolojik evrim teorisinin bir reddi olarak başlıca ABD'de ortaya çıktı.[6] Biyokimyacı Michael Behe'nin Darwin'in Kara Kutusu kitabı bu kuramın ilk büyük çıkışı olmuştur.

Akıllı tasarım argümanı, 1743-1805 yılları arasında yaşamış Anglikan din adamı William Paley'in temellerini attığı "indirgenemez karmaşıklık" iddiaları ekseninde şekillendi.[6]

Argümanlar

değiştir

Yaratılışçılar ve akıllı tasarım fikrini savunanlar Evren'in, Dünya'nın ve canlıların mükemmelliği, karmaşıklığı ve sanatsallığı ile bu özelliklerin, evrimin temeli olarak gördükleri rastlantısallık ile açıklanamayacağı varsayımları üzerinden hareket etmektedirler.

İndirgenemez karmaşıklık

değiştir
Ana madde: İndirgenemez karmaşıklık

Akıllı tasarımın en yaygın kullanılan kavramlarından biri indirgenemez karmaşıklıktır. Bu kavram AT'nin önde gelen isimlerinden Michael J. Behe tarafından "her biri temel işleve katkıda bulunan, birbiriyle etkileşim halinde olan, iyi eşleşmiş çeşitli parçalardan oluşan ve bu parçalardan herhangi birinin çıkarılmasıyla işlevini gerçekleştiremez hale gelecek tek bir sistemi" ifade etmek için icat edilmiştir. Akıllı tasarım doğada bu tür sistemler bulunduğunu ve bu sistemlerin kademe kademe doğal süreçlerle oluşamayacağını çünkü daha basit bir sisteme indirgenemeyeceğini iddia eder. Fakat bu güne kadar öne sürülen tüm örneklerin indirgenebilir olduğu bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir. Richard Dawkins'in "Kör Saatçi" kitabı tamamen bu konuya odaklanmıştır ve karmaşıklığın nasıl daha basite indirgenebileceğini gösteren pek çok örnek içermektedir. İndiregenebildiği gözlenen bazı örnekler şunlardır:[10]

  • Uçma işlevini yerine getiremeyen yarı-kanatların, yüksekten atlarken düşüşü yavaşlatma özelliğinin olması. Özellikle sadece ağaçların üzerinde yaşayan ve toprak tabanının kendileri için tehlike arz ettiği canlılarda, bu özellik hayati bir öneme sahiptir ve ağaçtan ağaca atlamaya olanak sağlar.
  • Renkleri veya şekilleri ayırt edemeyen farklı gözlerin varlığı. Bu gözler daha ilkeldir ve algı dereceleri çok düşüktür. Buna rağmen hareketleri görebilmeye ve bunlardan kaçabilmeye olanak sağlar.

Bilimsellik tartışmaları

değiştir

Akıllı tasarım genel hatlarıyla Evren'deki anlaşılabilirlik gibi somut ve gözlenebilir kaynakları kendisinin bilimselliğine kanıt olarak gösterir. Bu konuda bazı fizikçilerin[11][12] tespitleri üzerinden yorumlamalar yapılması fikrin bilimselliğini ispatlanabilir nitelikte olduğunun iddia edilebilmesini mümkün kıldığına inanılır. Bu açıdan akıllı tasarımın bilimsel çalışmalar ya da daha spesifik anlamda evrim ile çürütülmesinin söz konusu olmadığı ifade edilir. Tasarım fikrinin evrim ile bir çatışması olmadığının evrimsel biyologlar tarafından anlaşılmadığına akıllı tasarımcılar tarafından dikkat çekilir.

Bilim camiasının bir kısmına göre ise akıllı tasarım, doğal seçilim konusundaki temel bir yanlış anlamaya dayanır ve birçok canlının evrimsel tarihindeki öncül[13] sistemlerin varlığını inkâr ettiğini savunur.[6] Hiçbir şekilde deneysel bulgulara dayanmaz ve dolayısıyla bilimsel değildir.[6]

Bilimsel camianın büyük çoğunluğu[14] akıllı tasarımın bilimsel olmadığını düşünür. Bir kısım ise sözdebilim[15][16] veya çöp bilim[17][18] olarak görmektedir.

Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi gibi bilimsel birlikler, hayatın kökenine dair akıllı tasarım ve diğer tüm ilahi müdahale iddialarının, deneysel olarak test edilemeyecekleri, hiçbir tahminde bulunamayacakları ve kendi yeni hipotezlerini yaratamayacakları için bilim olmadığını belirtmiştir.[19]

Buna karşın tartışmalar hala devam etmektedir.

Ayrıca bakınız

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir

Destekleyici

değiştir

Eleştirel

değiştir

Medya makaleleri

değiştir

Akıllı tasarım konusunu işleyen İngilizce siteler

değiştir

Destekleyici

değiştir

Karşıt

değiştir

Kaynakça

değiştir

Dipnotlar

değiştir
  1. ^ "Intelligent design." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  2. ^ Discovery Institute, Center for Science and Culture. Questions about Intelligent Design: What is the theory of intelligent design? "The theory of intelligent design holds that certain features of the universe and of living things are best explained by an intelligent cause, not an undirected process such as natural selection."Questions About Intelligent Design 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ "David Sloan Wilson, NY Times (8 Nisan 2007)". 9 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2008. 
  4. ^ "Yeni Yaratılışçılık: Biyoloji Saldırı Altında, Barbara Ehrenreich ve Janet McIntosh". 6 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2008. 
  5. ^ "Milli Bilimsel Eğitim Merkezi". 7 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2008. 
  6. ^ a b c d e f g h "Arşivlenmiş kopya". 20 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2022. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2008. 
  8. ^ "Isn't Intelligent Design Another Name for Scientific Creationism? (ARN.org)". 4 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2008. 
  9. ^ Bill Bryson (2004). Hemen Her şeyin Kısa Tarihi. Boyner yayınları. 975-7004-46-4. 
  10. ^ Richard Dawkins, Tanrı Yanılgısı, Kuzey Yayınları, Aralık 2007, s.120-121.
  11. ^ Stephen Hawking:
    “ Bilim, geleneksel yaklaşımı olan matematiksel model kurarak, neden tanımlamak için bir evrenin var olduğu sorusunu cevaplayamaz. Neden evren var olma zahmetine girmiştir? Birleşik teori evrenin kendi kendisini var edebileceği kadar ikna edici mi? Ya da evren bir Yaratıcı'ya ihtiyaç duyar mı, eğer duyarsa O'nun evren üzerinde başka bir tesiri var mıdır? „
    A Brief History Of Time, From the Big Bang to Black Holes, Londra, Bantam Press, 1998 s. 174.
  12. ^ Albert Einstein:
    “ Evrenin anlaşılabilirliğini sonsuz bir sır ve mucize olarak nitelendirmem size garip geliyor. Evet, a priori olarak, "kaotik" bir dünya beklemek gerekirdi. Bu dünyanın hiçbir şekilde anlaşılmaz olması gerekirdi... Newton'un kütleçekim teorisindeki gibi bir düzen ise bunun tam tersi bir durumdur. İnsan bu teorinin aksiyomlarını öne sürse bile, böyle bir tasarının başarısı, insandan bağımsız dış dünyanın son derece düzenli olduğu önkoşuluna bağlıdır. Halbuki bu a priori olarak, beklenemez. İşte bu, bilgimiz arttıkça sürekli güçlenen bir 'mucize'dir. „
    Letters to Solovine, New York, Philosophical Library, 1987 s.131
  13. ^ İngilizce: precursor
  14. ^ Bakınız: 1) en:List of scientific societies rejecting intelligent design #) Kitzmiller v. Dover page 83. 3) The Discovery Institute's en:A Scientific Dissent From Darwinism petition begun in 2001 has been signed by "over 600 scientists" as of August 20, 2006. A four day en:A Scientific Support For Darwinism petition gained 7733 signatories from scientists opposing ID. 4)The AAAS, the largest association of scientists in the U.S., has 120,000 members, and firmly rejects ID 13 Kasım 2002 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 5)More than 70,000 Australian scientists and educators condemn teaching of intelligent design in school science classes 14 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 6) List of statements from scientific professional organizations 28 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on the status intelligent design and other forms of creationism.
  15. ^ National Science Teachers Association, a professional association of 55,000 science teachers and administrators in a 2005 press release: "We stand with the nation's leading scientific organizations and scientists, including Dr. John Marburger, the president's top science advisor, in stating that intelligent design is not science.…It is simply not fair to present pseudoscience to students in the science classroom." National Science Teachers Association Disappointed About Intelligent Design Comments Made by President Bush 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. National Science Teachers Association Press Release August 3 2005
  16. ^ Defending science education against intelligent design: a call to action 18 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Journal of Clinical Investigation 116:1134-1138 American Society for Clinical Investigation, 2006.
  17. ^ "Biologists aren’t alarmed by intelligent design’s arrival in Dover and elsewhere because they have all sworn allegiance to atheistic materialism; they’re alarmed because intelligent design is junk science." H. Allen Orr. Annals of Science. New Yorker May 2005.Devolution—Why intelligent design isn't. 10 Eylül 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi Also, Robert T. Pennock Tower of Babel: The Evidence Against the New Creationism.
  18. ^ Junk science 7 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mark Bergin. World Magazine, Vol. 21, No. 8 February 25 2006.
  19. ^ National Academy of Sciences, 1999 Science and Creationism: A View from the National Academy of Sciences, Second Edition 16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Akıllı_tasarım&oldid=33600268" sayfasından alınmıştır