Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Vikipedi

Carol (film)

(Carol sayfasından yönlendirildi)

Carol, 2015 yılında vizyona giren, Todd Haynes'in yönettiği, senaryosu Patricia Highsmith'in The Price of Salt (ayrıca Carol olarak da bilinir) kitabından Phyllis Nagy tarafından uyarlanan İngiliz-Amerikan romantik dram filmi. Filmde Cate Blanchett, Rooney Mara, Sarah Paulson ve Kyle Chandler gibi yıldızlar oynamaktadır. 1952'nin New York'unda geçen film fotoğrafçılığa hevesli genç bir kadının zor bir boşanma yoluna giden yaşlı bir kadınla ilişkisini anlatıyor.

Carol (film)
Carol
Film afişi
YönetmenTodd Haynes
Yapımcı
SenaristPhyllis Nagy
UyarlamaThe Price of Salt
–Patricia Highsmith
Oyuncular
MüzikCarter Burwell
Görüntü yönetmeniEdward Lachman
KurguAffonso Gonçalves
Yapım şirketi
Dağıtıcı
Çıkış tarih(ler)i17 Mayıs 2015 (2015-05-17) (Cannes)
20 Kasım 2015 (2015-11-20) (ABD)
27 Kasım 2015 (2015-11-27) (İngiltere)
Süre118 dakika
Ülke
  • İngiltere
  • ABD
Dilİngilizce
Bütçe$11 milyon[1]
Hasılat$40.3 milyon[2]

Filmin gelişimi İngiliz yapımcı şirketleri Number 9 Films ve Film4 Productions tarafından 11 yılı aşkın bir sürede sürdü. Carol'a New York merkezli Killer Films'te ortak yapımcı oldu. Temel çekimler Mart 2014'te Cincinnati, Ohio'da başladı ve 34 gün sürdü. Film Super 16 mm film boyutunda çekildi. Carol 2015 Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye için yarıştı ve Rooney Mara En İyi Kadın Oyuncu ödülünü Emmanuelle Bercot ile paylaştı. Film birçok eleştirel beğeni aldı. 20 Kasım 2015'te ABD'de sınırlı yayınla açılışını yaptı ve 27 Kasım 2015'te İngiltere'de gösterime girdi.

88. Akademi Ödülleri'nde 6 dalda adaylık elde eden film hiç birini kazanamazken, 73. Altın Küre Ödülleri'nde 5 adaylıkla en fazla adaylık elde etmesine ve 69. BAFTA Ödülleri'nde gene 9 adaylıkla ortak olarak en fazla adaylık elde eden film olmasına rağmen yine adaylık elde ettiği dallardan hiçbirini kazanamadı.

Konu

değiştir

1950'nin sonlarında Noel mevsiminde fotoğrafçılığa ilgi duyan Therese Belivet bir mağazanın oyuncak bölümünde çalışmaktadır. Therese, kızı için hediye almayı düşünen çekici yaşlı kadın Carol Aird'e bir tren önerir ve böylelikle aralarında bir yakınlaşma başlar. Carol yanlışlıkla tezgâhın üzerinde eldivenlerini bırakır ve Therese onları New Jersey'e onun evine postalar.

Therese erkek arkadaşı Richard'a bağlanmakta zor zamanlar geçirmektedir. Therese'nin arkadaşı Dannie onun kamerasını tamir eder ve çalıştığı yer olan The New York Times'ı ziyaret etmesini önerir. Dannie, bu ziyareti fırsat bilerek Therese'yi öper ve oda buna izin verir. Fakat bundan rahatsız olur ve oradan derhal ayrılır.

Carol ise ihmalkâr kocası Harge ile zor bir ayrılma yaşamakta ve kızları Rindy'nin koruma gözetimiyle mücadele vermektedir. Carol, Therese'yi öğle yemeğine çağırır. Her ikisi de birbirlerine ilgi duymakta ama dikkatli olmaktadırlar. Carol Noel tatili için de evine Therese'yi davet eder. Therese uzak mesafeden Carol'ın birkaç fotoğrafını çeker.

Harge aniden ve beklenmedik şekilde ortaya çıkar. Harge, karısı Carol'ın Therese ile olan ilişkisinden şüphelenmektedir çünkü Carol daha önce Rindy'nin vaftiz annesi Abby ile cinsel bir ilişki yaşamıştır. Therese, Carol'ın cinsel yönüyle karşılaşır ve şahit olur. Harge Florida'ya olan iş gezisini bırakır, Therese'yi oradan alır ve Carol Noel günü yalnız kalır.

Carol, özür dilemek için Therese ile tekrar bağlantı kurar. İlişkileri büyüyerek devam etmektedir. Carol, Therese'ye yeni bir kamera hediye eder.

Carol, Harge'n onun kız ile olan ilişkisi yüzünden ''ahlak maddesine'' dayanarak tam gözetim davası açtığını öğrenir. Carol boşanmanın vermiş olduğu sıkıntılardan kaçmak için Chicago'ya seyahat etmeye karar verir ve Therese'yi de davet eder. Therese'nin erkek arkadaşı Richard, Carol'ı ve bu yolculuğu tehdit olarak hissetmektedir. Therese'yi Carol'ı ezmekle suçlar ve Carol'a onun yakında yorgun düşeceğini haber verir. Richard ve Therese ayrılırlar.

Yılbaşı gecesi Carol ve Therese birbirlerinin güçlü duygularını itiraf ederler ve bir motel odasında ilk defa beraber olurlar. Ertesi sabah kendini seyyar bir satıcı olarak tanıtan ama aslında Harge tarafından ilişkilerinden delil aramak üzere tutulan Tommy isimli bir dedektif olan bir adamla tesadüfen tanışırlar.

Harge, Carol ile olan Rindy üzerindeki gözetim duruşmalarında kullanmak için bir ses kaseti elde eder. Carol, Therese uykudayken aniden kızının gözetimiyle mücadele etmek için New York'a döner. Therese'yi evine götürmesi için Abby'yi gönderir. New York'a dönen Therese, Carol'a telefonla ulaşmaya çalışır fakat Carol telefonu kapatır. Therese göz yaşlarıyla ayrılır.

Therese meslek hayatını fotoğrafçı olarak sürdürmeye karar verir. The New York Times'da kendine iş bulur.

Kızının gözetimini kaybeden Carol, Therese'ye onu görüp göremeyeceğini yazar. Tekrar görüşürler. Carol artık bir mobilya mağazasında çalıştığını ve kızını iki ayda bir görebilme izni olduğunu söyler. Carol artık bir dairede yaşamaktadır ve Therese'ye beraber yaşamak istediğini söyler. Therese bunu reddeder. Carol ona onu sevdiğini söyler. Therese'nin iş arkadaşı sayesinde aralarında bir kesinti olur. Therese, meslektaşının parti davetini kabul eder fakat orada kimse ile bağlantı kuramaz. Therese oradan ayrılır ve Carol'ı bir lokantada bulur. İki göz kalabalık odada karşılıklı bağlantı kurar.

Oyuncular

değiştir

Yapım

değiştir

Gelişim

değiştir

Carol Patricia Highsmith'in 1952'de Claire Morgan takma adıyla yayınlanan The Price of Salt adlı kitabından uyarlandı. Kitap daha sonra 1990'da Highsmith'in kendi ismi altında tekrar yayınlandı.[3][4] Filmin Film4 Productions ve Number 9 Films tarafından yapılan gelişimi 11 yılı aşkın bir sürede sürdü.[5] Highsmith'in arkadaşı Phyllis Nagy senaryonun ilk taslağını 1996 yılında yazdı.[6][7] Highsmith, Nagy'ye romanlarından birisini uyarlamayı önerdi.[8] Nagy'ye göre Highsmith kitabın ''bakış açısındaki yoğun öznelliğinden'' dolayı film için tatmin edici olacağından emin değildi.[9] Nagy kaynak malzemeye olan vefasını sağlamak için senaryoyu yazmaya kararlıydı. ''Bunu yapmak adına tuhaf bir sorumluluk ve eminlik hissettim. Bazı temel yöntemler içinde berbat edilmiş değildi, çünkü kendi işlerinin çoğu sahne uyarlamasını sevmedi.''[10] Number 9 Films'in ortak kurucularından İngiliz yapımcı Elizabeth Karlsen 2004'te senaryoyla karşı karşıya geldi. Nagy 2011 yılında yapımcıyı Highsmith'in mülkiyetinin telif haklarını imzalatmaya ikna etmesi için 14 yıl geçirdi.[4][6]

Romanı uyarlamanın zorluklarından biri de üçüncü kişinin bakış açısına göre tercüme edilmiş olmasıydı.[11] Nagy başlangıçta anlatım yapısından endişeliydi.[12] Therese'nin Carol'a olan bakış açısını bölmeye ve görünümünü değiştirmeye kara verdi. ''Bakış açısı her zaman daha fazla savunmasız tarafladır.'' Therese'yi set tasarımcısı yerine fotoğrafçı yaptı.[11] Nagy, Carol'ın hayatını inşa etmekte özgürdü.

Nagy Londra Film Festivali'nde, Highsmith'in kitap tekrar yayınlandığında ismini kendince Carol olarak değiştirmesinden filmin adının The Price of Salt yerine Carol olduğunu söyledi.[13]

Yapım öncesi

değiştir

Mayıs 2012'de John Crowley yönetmen, Cate Blanchett ve Mia Wasikowska sırayla Carol ve Therese olarak açıklanmıştı. Mayıs 2013'te Crowley'in programındaki uyuşmazlık nedeniyle geri çekilmesiyle beraber Todd Haynes yönetmen olarak imzayı attı.[14]

Todd Haynes filmi ilk olarak 2012'de kostüm tasarımcısı Sandy Powell'dan duydu. Ayrıca filmin yönetici yapımcılarından biri olan Blanchett filme ''gerçekten uzun bir süre'' bağlı kaldı.[15][16] 2013'te Haynes yapımcıların bir yönetmen aradığını öğrendi. Haynes hikâyeye göz attı, tarihsel ve toplumsal bağlamda olması ve de Blanchett ile Beni Orada Arama filminden sonra bir kez daha çalışacak olması onun ilgisi için motive edici etkenlerdi.[17][18][19] Ağustos 2013'te Rooney Mara, Wasikowska'nın programındaki uyuşmazlık nedeniyle ayrılmasıyla onun yerine geçti.[20][21] Mara, Therese rolü için teklifin kendisine Ejderha Dövmeli Kız filminin tamamlanmasından sonra geldiğini; senaryoyu sevmesine ve Blanchett ile çalışmayı istemesine rağmen Dövmeli Kız filmdeki deneyiminden gelen yorgun duygudan dolayı imzayı atmadığını söyledi.[21]

Ocak 2014'te Carter Burwell filmin müziklerini bestelemesi için tutuldu.[22] Haynes'le bu film ile birlikte üçüncü kez çalışan Edward Lachman filme görüntü yönetmeni oldu.[23]

Çekimler

değiştir

Aralık 2013'te Carol'ın Cincinnati, Ohio'da çekileceği açıklandı ve çekimlerin Mart ile Mayıs arasında olacağı bekleniliyordu.[24] Temel çekimler 12 Mart 2014'te Cincinnati Eden Park'ta başladı.[23][25] Film 34 günde çekildi.[26] Çekimler 25 Nisan 2014'te bitti. Edward Lachman filmi Super 16 mm boyutunda çekti.

Yayın

değiştir

Mayıs 2013'te The Weinstein Company filmin ABD yayın haklarını elde etti.[27] Carol'dan resmi görüntüler Film4 tarafından yayınlandı ve Mayıs 2014'te bedava dağıtılan günlük gazete London Evening Standard'ta görüntülendi.[5]

Film 2015 Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye'de yarışması için seçildi.[28][29] Sahnede ilk gösterimi 42. Telluride Film Festivali'nde oldu ve 53. New York Film Festivali'nde de sahnelendi.[30][31] Film Birleşik Krallık'taki galasını ise 14 Ekim 2015'te Londra Film Festivali'nde yaptı.[32] Açılışını 2 Kasım 2015'te ABD'de sınırlı yayınla yaptı.[33] 27 Kasım 2015'te Birleşik Krallık'ta gösterime girdi.[34]

Tepkiler ve başarılar

değiştir

Eleştirel görüşler

değiştir

Carol eleştirel anlamda büyük bir başarı gösterdi. Metacritic'de eleştirmenler tarafından yapılan 44 yorumdan hepsi olumlu yönde oldu ve film ortalama 95 puana ulaşarak sitede 2015'in en yüksek eleştirmen puanına sahip filmi, tüm zamanların en yüksek 9. eleştirmen puanına sahip olan filmi, yılın en çok konuşulan 41. filmi ve en çok paylaşılan 3. filmi oldu.[35] Akademi, BAFTA ve Altın Küre'de adaylıklar elde eden yönetmen ve iki başrol oyuncusu içinde bol övgü vardı. Film Rotten Tomatoes'da ise 247 yorumdan %94'lük bir başarı elde etti ve 10 üzerinden 8.6 puana ulaştı. Sitenin eleştirmenlerin ortak kanısı kısmına ''Todd Haynes'in usta yönetmenliği ve Cate Blanchett ve Rooney Mara tarafından güçlendirilmiş kadro ile Carol çığır açan kaynak malzemeyi karşılıyor''. yazıldı.[36]

Önemli ödülleri ve adaylıkları

değiştir
Ödül Kategori Alıcı Durum
Amerikan Film Enstitüsü En İyi 10 Film Carol Kazandı
Cannes Film Festivali Altın Palmiye Todd Haynes Adaylık
En İyi Kadın Oyuncu Rooney Mara (Emmanuelle Bercot ile paylaşıldı) Kazandı
Queer Palm Carol Kazandı
Akademi Ödülleri (88.) En İyi Kadın Oyuncu Cate Blanchett Adaylık
En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Rooney Mara Adaylık
En İyi Görüntü Yönetmeni Edward Lachman Adaylık
En İyi Uyarlama Senaryo Phyllis Nagy Adaylık
En İyi Özgün Müzik Carter Burwell Adaylık
En İyi Kostüm Tasarımı Sandy Powell Adaylık
Altın Küre Ödülleri (73.) En İyi Film - Drama Carol Adaylık
En İyi Yönetmen Todd Haynes Adaylık
En İyi Kadın Oyuncu - Drama Cate Blanchett Adaylık
Rooney Mara Adaylık
En İyi Müzik Carter Burwell Adaylık
BAFTA Ödülleri (69.) En İyi Film Carol Adaylık
En İyi Yönetmen Todd Haynes Adaylık
En İyi Kadın Oyuncu Cate Blanchett Adaylık
En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Rooney Mara Adaylık
En İyi Uyarlama Senaryo Phyllis Nagy Adaylık
En İyi Görüntü Yönetmeni Edward Lachman Adaylık
En İyi Yapım Tasarımı Judy Becker, Heather Loeffler Adaylık
En İyi Kostüm Tasarımı Sandy Powell Adaylık
En İyi Saç ve Makyaj Jerry DeCarlo, Patricia Regan Adaylık
Toronto Film Eleştirmenleri Derneği En İyi Film Carol Kazandı
En İyi Yönetmen Todd Haynes Kazandı
Kadın Film Eleştirmenleri Birliği En İyi Kadın Hikâyeci Phyllis Nagy Kazandı

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Killer Films' Co-Founders Christine Vachon and Pamela Koffler on Lesbian Romance 'Carol' and Indie Resilience". The Hollywood Reporter. 25 Eylül 2015. 28 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2015. 
  2. ^ "Carol (2015)". Box Office Mojo. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2015. 
  3. ^ Peters, Fiona. Anxiety and Evil in the Writings of Patricia Highsmith. Ashgate Publishing. ss. 93, 127. ISBN 1409478912. 
  4. ^ a b "Passion project: meet the indie super-producer behind Cannes hot ticket Carol". The Guardian. 14 Mayıs 2015. 1 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2015. 
  5. ^ a b Jury, Louise (16 Mayıs 2014). "Patricia Highsmith's lesbian tale brought to the screen after 11-year battle". London Evening Standard. 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  6. ^ a b "TALENT TALK: CAROL". We Are UK Film. 17 Mayıs 2015. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015. 
  7. ^ Phyllis Nagy (22 Mayıs 2015). "DP/30 in Cannes: Carol, Phyllis Nagy". DP/30: The Oral History Of Hollywood. David Poland tarafından görüşme yapıldı. David Poland. 1 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2015. 
  8. ^ Thompson, Anne (1 Haziran 2015). "Cannes: Todd Haynes and Writer Phyllis Nagy Talk 'Carol,' Glamorous Stars, Highsmith and More". Indiewire. SnagFilms. 2 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015. 
  9. ^ "Phyllis Nagy: On Screen Writing and Carol". The Laughing Lesbian. 13 Kasım 2015. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. 
  10. ^ Park, Jennie E. (2 Aralık 2015). "Carol: "Less is More" when adapting Highsmith". Creative Screenwriting. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2015. 
  11. ^ a b Cocozza, Paula (12 Kasım 2015). "How Patricia Highsmith's Carol became a film: 'Lesbianism is not an issue. It's a state of normal'". The Guardian. 24 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. 
  12. ^ Gayne, Zach (20 Kasım 2015). "Interview: Screenwriter Phyllis Nagy On Adapting Carol". Twitch Film. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. 
  13. ^ "Carol Press Conference in Full - Cate Blanchett & Rooney Mara". YouTube. 14 Ekim 2015. 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2015. 
  14. ^ "Todd Haynes to direct Carol". Screen International. 23 Mayıs 2013. 17 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2015. 
  15. ^ "5 things we learned about 'Carol' at NYFF". USA Today. 10 Ekim 2015. 14 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2015. 
  16. ^ "Cate Blanchett: Praise is so problematic". TV3 (Ireland). 7 Ekim 2015. 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2015. 
  17. ^ "The Look of Love". Screen International at Cannes. Emap International Limited. 16 Mayıs 2015. 22 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  18. ^ Ford, Rebecca (16 Mayıs 2015). "Cannes: Todd Haynes on Why 'Carol' Is About "Love Itself as Something Criminal" (Q&A)". The Hollywood Reporter. 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2015. 
  19. ^ Dargis, Manohla (24 Mayıs 2015). "Todd Haynes's Film 'Carol' Draws Attention at Cannes". The New York Times. 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2015. 
  20. ^ "Rooney Mara to romance Cate Blanchett in new lesbian drama". Screen International. 29 Ağustos 2013. 2 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2015. 
  21. ^ a b "'Carol's Quest: Lesbian Drama's 15-Year Journey To Cannes". Deadline.com. 21 Mayıs 2015. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2015. 
  22. ^ "Carter Burwell Scoring Todd Haynes' 'Carol' & Danny Elfman Bound To 'Fifty Shades Of Grey'". Indiewire. 21 Ocak 2014. 31 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2015. 
  23. ^ a b Davis, Clayton (12 Mart 2014). "Production Starts Today on Todd Haynes' 'Carol' Starring Cate Blanchett". AwardsCircuit. 31 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2014. 
  24. ^ Kiesewetter, John (15 Aralık 2013). "Cate Blanchett, Rooney Mara to shoot 'Carol' movie here". The Cincinnati Enquirer. 2 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2014. 
  25. ^ Kiesewetter, John (12 Mart 2014). "'Carol' filming starts at Eden Park overlook". The Cincinnati Enquirer. 2 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2014. 
  26. ^ "Cate Blanchett's 'Carol': A Perfect Film That Will Restore Your Faith in Cinema". The Daily Beast. 23 Kasım 2015. 24 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2015. 
  27. ^ "Weinstein Co. Acquires U.S. Rights to Todd Haynes' 'Carol'". The Hollywood Reporter. 28 Mayıs 2013. 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2015. 
  28. ^ "2015 Official Selection". Festival de Cannes. 16 Nisan 2015. 17 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2015. 
  29. ^ "Screenings Guide". Festival de Cannes. 6 Mayıs 2015. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  30. ^ "Telluride 2015: 10 Must-See Films To Watch Out Of A Killer Line-Up". Indiewire. 3 Eylül 2015. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2015. 
  31. ^ "The New York Film Festival Sets 26 Films for the 2015 Main Slate". Film Society of Lincoln Center. 12 Ağustos 2015. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2015. 
  32. ^ "59th BFI London Film Festival American Express® Gala announced as the UK premiere of Carol". British Film Institute. 17 Ağustos 2015. 30 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2015. 
  33. ^ "Todd Haynes' Carol changes its release date". Entertainment Weekly. 30 Temmuz 2015. 2 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2015. 
  34. ^ "59TH BFI London Film Festival American Express Gala Announces as the UK Premiere of Carol" (PDF). British Film Institute. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ağustos 2015. 
  35. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2016. 
  36. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2016. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Carol_(film)&oldid=33820351" sayfasından alınmıştır