Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Vikipedi

Ermenice

Hint-Avrupa dili

Ermenice (Ermenice: հայերեն - Hayeren), Ermeniler tarafından kullanılan Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir. Kendi alfabesi ve Doğu Ermenicesi ve Batı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi Ermenistan'ın resmî dilidir. Türkiye'de ve Ermeni diasporasında çoğunlukla Batı Ermenicesi kullanılır. Hint-Avrupa dil ailesi'nin bağımsız bir alt grubudur.

Ermenice
Հայերեն Hayeren
Ermeni alfabesiyle Ermenice
Ana dili olanlarErmenistan
Konuşan sayısı5.924.320  (2001)[1]
Dil ailesi
Yazı sistemiErmeni alfabesi
Resmî durumu
Resmî dilErmenistan Ermenistan
Tanınmış azınlık dili[2]
Kıbrıs Cumhuriyeti Kıbrıs Cumhuriyeti
Polonya Polonya
Romanya Romanya
Ukrayna Ukrayna[3]
Türkiye Türkiye[4][5][6][7]
Dil kodları
ISO 639-1hy
ISO 639-2arm (B)
hye (T)
ISO 639-3Çeşitli:
hye – Modern Ermenice
xcl – Klâsik Ermenice
axm – Orta Ermenice
Kafkasyada Ermenice konuşulan bölgeler

Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.[8] Batı Ermeni lehçesi, UNESCO'nun Dünya yıllık Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası'nda "kesinlikle tehlikede bir dil" olarak yer alır.[9][10]

Tarihçe

değiştir

Ermeni alfabesi, 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur.[11] Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir altın çağın başlamasının zemini oluşturur. Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat'ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.[12]

19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle Doğu Ermenicesi (Erivan) ve Batı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsçanın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır. En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani Kırapar[13] günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.

Bill Bryson'e göre Ermenicedeki sözcüklerin %23'ü Ermenice kökenlidir.[14]

Sayılar

değiştir
Sayı Doğu/Batı Ermenice Ermeni alfabesi ile
1 Mek/Meg Մեկ
2 Yerku/Yergu Երկու
3 Yerek Երեք
4 Çors Չորս
5 Hing/Hink Հինգ
6 Vets Վեց
7 Yott/Yottı Եօթ/Յոթ
8 Uttı Ութը
9 İnnı Իննը
10 Tası/Dası Տասը
20 Kısan Քսան
30 Yeresun Երեսուն
40 Karrasun Քառասուն
50 Hisun Հիսուն
60 Vattsun Վաթսուն
70 Yottanasun Եօթանասուն/Յոթանասուն
80 Uttsun Ութսուն
90 İnnsun Իննսուն
100 Haryur/Harür Հարիւր/Հարյուր
1000 Hazar Հազար

Alfabe

değiştir
Ana madde: Ermeni alfabesi
Alfabe:
İsim (Doğu/Batı) küçük harf büyük harf Latin karşılığı sayısal değeri
1 Ayb/Ayp ա Ա a 1
2 Ben/Pen բ Բ b 2
3 Gim/Kim գ Գ g 3
4 Da/Ta դ Դ d 4
5 Yeç ե Ե e 5
6 Za զ Զ z 6
7 E է Է ē 7
8 It ը Ը ə 8
9 To թ Թ t῾ 9
10 Je ժ Ժ ž 10
11 İni ի Ի i 20
12 Liun/Lün լ Լ l 30
13 Xe խ Խ x 40
14 Tsa/Dza ծ Ծ c 50
15 Ken/Gen կ Կ k 60
16 Ho հ Հ h 70
17 Dza/Tsa ձ Ձ j 80
18 Ğat/Ğad ղ Ղ ł 90
19 Çe/Ce ճ Ճ č 100
20 Men մ Մ m 200
21 Hi յ Յ y 300
22 Nu ն Ն n 400
23 Şa շ Շ š 500
24 Vo ո Ո o 600
25 Ça չ Չ č῾ 700
26 Pe/Be պ Պ p 800
27 Ce/Çe ջ Ջ ǰ 900
28 Rra ռ Ռ ṙ 1000
29 Se ս Ս s 2000
30 Vev վ Վ v 3000
31 Tiun/Dün տ Տ t 4000
32 Re ր Ր r 5000
33 Tso ց Ց č 6000
34 Hiun/Hün ւ Ւ w 7000
35 Piur/Pür փ Փ p῾ 8000
36 Qe ք Ք k῾ 9000
37 O օ Օ ō 10000
38 Fe ֆ Ֆ f 20000

Ermeniceden Türkçeye geçen sözcükler

değiştir

Bu listeye argodaki sözler [bızdık, keş, kodoş, madik, moruk, oskor vs.], çok lokal halk dili ve kuşkulu olan spekülatif kelimeler [örnek <?> orinak] dahil değildir. Türkçe ile Ermenice arasındaki söz alışverişinde uzman olan akademisyenler içinde Prof. Dr. Hasan Eren[15][16] ile Prof. Dr. Robert Dankoff[17] sayılabilir. [kaynak belirtilmeli] Aşağıda verilen kelimelere ve kökenlerine Türk Dil Kurumunun sözlüğünden veya etimoloji sözlüklerinden ulaşılabilir.[18][19][20]

  • ahpun dial. 'gübre' < Erm. ałbun
  • arıstak dial. 'tavan' < Erm. aṙastał
  • avanak < Erm. havanag
  • bar I dial. 'kir' < Erm. pʿar
  • bar II 'halk oyunu' < Erm. dial. bar < par
  • carıt dial. 'köz tavası' < Erm. čaṙut
  • cemek dial. 'üvendire kazıyacağı' < Erm. camak
  • cil, çil dial. 'hasır otu' < Erm. čil
  • cumur, çumur dial. 'yağda kızartılmış ekmek' < Erm. čmur
  • çemiç dial. 'dut kurusu' < Erm. čʿamičʿ
  • çepik dial. 'alkış' < Erm. cʿapʿik
  • çermik dial. 'kaplıca' < Erm. ǰermuk
  • çor dial. 'dert, hastalık' < Erm. čʿoṙ
  • çörten 'yağmur oluğu' < Erm. ǰordan
  • gecere dial. 'iplik çıkrığı' < Erm. kačrar
  • gem dial. 'düven' < Erm. kamn
  • haç < Fars. xāc < Erm. xačʿ
  • hanek dial. 'şaka; eğlence' < Erm. hanak
  • haşıl^ dial. 'bir yemek' < Erm. xašil
  • hedik 'buğday haşlaması' < Erm. hatik
  • herk dial. 'nadas' < Erm herk
  • hezan dial. 'kiriş' < Erm. hecan
  • hızar 'büyük bıçkı' < Erm. xizar
  • him dial. 'temel' < Erm. dial. him < himn
  • hodak dial. 'çiftçi yamağı' < Erm. hōtał
  • hopal dial. 'yaban güvercini' < Erm. hōpʿal
  • kama 'çivi' < Erm. gam
  • kerendi dial. 'tırpan' < Erm. gerandi
  • kete^ 'bir hamurişi' < Erm. gatʿay
  • kom dial. 'ağıl' < Erm. gom
  • köftün 'keten küspesi' < Erm. kopton
  • küşne dial. 'burçak' < Erm. kʿušnay < Arap. kuşnā
  • madımak < Erm. madideğ
  • mayıs 'taze sığır gübresi' < Erm.
  • mazman dial. 'kıldan dokuma yapan' < Erm mazman
  • merek dial. 'samanlık' < Erm. marag
  • met 'çelik çomak' < Erm. mēt
  • murç 'çekiçle çakılan demir kazık' < Erm. murč 'çekiç'
  • nahır^ dial. 'sığır sürüsü' < Erm. naxir
  • nüğü 'bir ölçü birimi" < Erm. dial. nuki, nugi < unki
  • orcik dial. 'şeker sucuk' < Erm. ṙočik
  • pancar < Erm. banǰar
  • petek^ < Erm. pʿetʿek
  • pinti^ 'cimri' < Erm. pʿintʿi
  • poşa dial. 'Çingene' < Erm. pʿoša
  • pot 'hata, gaf' < Erm. pʿotʿ
  • potur 'bir tür pantolon' < Erm. pʿotʿor
  • pöçük dial. 'kuyruk sokumu' < Erm. počʿik [<: počʿ 'tail']
  • şelek^ dial. 'sırtta taşınan yük' < Erm. šalak
  • şen 'neşeli' < Erm. šen
  • tekfur < Erm. tʿagwor
  • tel < Er. tʿel
  • teşi dial. 'yün eğirme aracı' < Erm. tʿeši
  • tığ^ dial. 'henüz savrulmamış ekin yığını' < Erm. tʿeł
  • tırtıl^ < Erm. tʿrtʿur
  • zangoç < Erm. žamgoc
  • zerun ' bir buğday türü' < Erm. dial. cʿirin < cʿorean
  • zoğal^ dial. 'kızılcık' < Erm. zołal

Kaynakça

değiştir
Vikikaynak'ta
Ermenice
kaynaklar bulunmaktadır.
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2013. 
  2. ^ Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması
  3. ^ "Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version – Revision from 01.02.2014)". Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2 (Ukraynaca). rada.gov.ua. 1 Şubat 2014. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2014. Стаття 7. Регіональні мови або мови меншин України [...] 2. У контексті Європейської хартії регіональних мов або мов меншин до регіональних мов або мов меншин України, до яких застосовуються заходи, спрямовані на використання регіональних мов або мов меншин, що передбачені у цьому Законі, віднесені мови: російська, білоруська, болгарська, вірменська, гагаузька, ідиш, кримськотатарська, молдавська, німецька, новогрецька, польська, ромська, румунська, словацька, угорська, русинська, караїмська, кримчацька. 
  4. ^ Toktaş, Şule (2006). "EU enlargement conditions and minority protection : a reflection on Turkey's non-Muslim minorities". East European Quarterly (İngilizce). 40 (4): 489-519. ISSN 0012-8449. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. This implies that Turkey grants educational right in minority languages only to the recognized minorities covered by the Lausanne who are the Armenians, Greeks and the Jews. 
  5. ^ Bayır, Derya (2013). Minorities and nationalism in Turkish law. Cultural Diversity and Law. Farnham: Ashgate Publishing. ss. 89-90. ISBN 978-1-4094-7254-4. 14 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. Oran farther points out that the rights set out for the four categories are stated to be the ‘fundamental law’ of the land, so that no legislation or official action shall conflict or interfere with these stipulations or prevail over them (article 37). [...] According to the Turkish state, only Greek, Armenian and Jewish non-Muslims were granted minority protection by the Lausanne Treaty. [...] Except for non-Muslim populations - that is, Greeks, Jews and Armenians - none of the other minority groups’ language rights have been de jure protected by the legal system in Turkey. 
  6. ^ Questions and Answers: Freedom of Expression and Language Rights in Turkey. New York: Human Rights Watch. April 2002. 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. The Turkish government accepts the language rights of the Jewish, Greek and Armenian minorities as being guaranteed by the 1923 Treaty of Lausanne. 
  7. ^ Uzum, Melike; Demir, Nurettin (24 Ekim 2017). "Minority Language Education and Policy in Turkey: The Case of Cankiri Poshas". Journal of Universality of Global Education Issues (İngilizce). 4: 5-6. ISSN 2575-9388. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. In the Lausanne treaty, people of the republic were defined through a religion based definition, similar to the Ottoman concept of millet (nation). For example, the non-Muslim minorities such as Armenians, Greeks, and Jews were recognized as minorities, and their language rights were identified in articles 39, 40, and 41. 
  8. ^ "Review of Istanbul's Armenian community history" 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  9. ^ UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  10. ^ UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 31 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013. 
  12. ^ "akunq.net". 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  13. ^ Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50
  14. ^ Bryson, Bill (1990). Mother Tongue (İngilizce). Penguin Books. ss. s. 75. ISBN 0-140-14305-X. 
  15. ^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999
  16. ^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904
  17. ^ Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995
  18. ^ "Etimoloji Türkçe". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "Nisanyan sözlük". 18 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ "Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğü". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermenice&oldid=34165919" sayfasından alınmıştır