Jeolojik yapı

Jeolojik yapı ya da jeolojik formasyon doğal yollarla oluşan yeryüzü şekilleri ve yapılardır. Belirli oranda kaya içerirler.

Grand Canyon'a ait bir jeolojik kesit. Siyah sayılar formasyon gruplarına, beyaz sayılar formasyonlara karşılık gelir.

Litostratigrafinin temel birimidir. Bir oluşum karşılaştırılabilir bir litoloji, fasiyes veya diğer benzer özelliklere sahip belirli bir miktar kaya katmanından oluşur. Formasyonlar kaya tabakalarının kalınlığı ile tanımlanmamış olduğundan farklı oluşumların kalınlığı büyük ölçüde değişebilir.

Formasyonların kullanışlılığı

Formasyonların tanımlanması, jeologların jeolojik katmanların, çıkıntıları ve kaya katmanları arasında maruz kalan geniş mesafelerle ilişkilendirmelerine olanak tanır. Formasyonlar ilk başta göreceli olarak yaşlarına ve üst üste binme yasasına bağlı olarak temel jeolojik zaman işaretleri olarak tanımlanmıştır. Bunlar, arasında bölünmeler bulunan jeolojik zaman ölçeğinde açıklanmış ve jeologlar tarafından 18. ve 19. yüzyıllar arasında kronolojik sıraya dizilmiştir.

Bir kayanın litolojisi kolayca görünebilen fiziksel özelliklerinin tamamını kapsar. Modern jeoloji, ayrı oluşumları tanımlamak için bileşen kayaların görünür özelliklerinin incelenmesi olan litolojiyi kullanmayı seçer. Jeolojik oluşumlar geniş kategorilere ayrılmıştır: tortul kaya tabakaları; metamorfik kayaçlar ve volkanik kayaçlar. Müdahaleci magmatik kayaçlar genellikle formasyon olarak kabul edilmez.

Formasyonlar bir bölgede normal olarak uygulanan jeolojik haritalama ölçeğinde tanımlanabilmelidir. Formasyonların kalınlığı bir metreden birkaç bin metreye kadar değişebilir. Jeolojik oluşumlara tipik olarak ilk tanımlandıkları coğrafi alanın adı verilir.

Oluşumlar genellikle birincil litoloji dışında herhangi bir kriterle tanımlanamaz. Bununla birlikte, paleotolojik kriterlerde biyostratigrafik birimleri, kayaların yaşındaki kronostratigrafik birimleri ve jeokimyasal kriterlere göre kemostratigrafik birimleri tanımlamak genellikle yararlıdır.

Utah'ın güneydoğusundaki Colorado Platosu bölgesi Permiyen devrinde Jurassic tabakaları aracılığıyla stratigrafi ilkelerini açğıa çıkarmaktadır. Bu katmanlar, Capitol Resif Milli Parkı ve Canyonlands Milli Parkı gibi geniş aralıklarla korunan alanlarda ünlü kaya oluşumlarının çoğunu oluşturur. Bunlar yukarıdan aşağıya; Navajo Kumtaşı'nın yuvarlak tenli kubbeleri; katmanlı kırmızı Kayenta Formasyonu; uçurum oluşturan, dikey eklemli, kırmızı Wingate Kumtaşı; eğim oluşturan, morumsu Chinle Formasyonu; katmanlı, açık kırmızı Moenkopi Formasyonu ve beyaz, katmanlı Cutler Oluşumu kumtaşı olarak sıralanır.

Terimin diğer kullanımları

Oluşum terimi genellikle gayriresmî olarak bir petrol kuyusunda belirli bir derinlik aralığında karşılaşılanlar gibi belirli bir kaya grubuna atıfta bulunmak için kullanılır.

Formasyon, kayaların erozyon veya çökeltme süreçleri yoluyla elde ettiği garip şekilleri (formları) tanımlamak için de kullanılır. Böyle bir oluşum, onu üreten jeolojik ajandan artık etkilenmediğinde terk edilir. Bazı iyi bilinen mağara oluşumları arasında sarkıt ve dikitler bulunmaktadır.

Fasiyes belirgin bir yer sürecini (process) ve depolama ortamını yansıtan çökel paketlerinin özelliklerinin genel ismidir.