Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
İçeriğe atla

Çevre bilimi: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
k düzeltme
İmmoBot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.218.849 değişiklik
k →top: dz.
 
(6 kullanıcı tarafından yapılan 11 ara revizyon gösterilmiyor)
1. satır: 1. satır:
{{Çevre}}
{{Çevre}}
'''Çevre bilimi''', fiziksel bilimleri, biyolojik bilimleri ve [[Bilgi bilimi|bilgi bilimlerini]] ([[ekoloji]], [[biyoloji]], [[fizik]], [[kimya]], [[bitki bilimi]], [[zooloji]], [[mineraloji]], [[okyanus bilimi]], [[limnoloji]], [[toprak bilimi]], [[jeoloji]], [[fiziki coğrafya]] ve [[Atmosfer bilimi|atmosfer bilimleri]] de dahil olmak üzere) çevre araştırmalarına ve çevre sorunlarının çözümüne entegre eden [[Disiplinlerarasılık|disiplinlerarası]] bir [[Akademik disiplin|akademik alandır]]. Çevre bilimi, [[Aydınlanma Çağı]] sırasında [[doğa tarihi]] ve [[tıp]] alanlarından doğmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.academia.edu/1112014|başlık=The Language of Mineralogy: John Walker, Chemistry and the Edinburgh Medical School 1750-1800|erişimtarihi=|yazarlar=Eddy, Matthew Daniel|tarih=2008|dil=İngilizce|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=Ashgate|isbn=|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20150903230852/http://www.academia.edu/1112014/The_Language_of_Mineralogy_John_Walker_Chemistry_and_the_Edinburgh_Medical_School_1750-1800_2008_|arşiv-tarihi=3 Eylül 2015|ölüurl=hayır}}</ref> Günümüzde [[Ekosistem|çevre sistemlerinin]] incelenmesine bütüncül, nicel ve disiplinlerarası bir yaklaşım sunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ensci.iastate.edu/ | başlık = Environmental Science | erişimtarihi = 12 Haziran 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = Iowa State University | arşivurl = https://web.archive.org/web/20010401164756/https://www.ensci.iastate.edu/ | arşivtarihi = 1 Nisan 2001 | ölüurl = yes }}</ref>
'''Çevre bilimi''', fiziksel bilimleri, biyolojik bilimleri ve [[Bilgi bilimi|bilgi bilimlerini]] ([[ekoloji]], [[biyoloji]], [[fizik]], [[kimya]], [[bitki bilimi]], [[zooloji]], [[mineraloji]], [[okyanus bilimi]], [[limnoloji]], [[toprak bilimi]], [[jeoloji]], [[fiziki coğrafya]] ve [[Atmosfer bilimi|atmosfer bilimleri]] de dahil olmak üzere) çevre araştırmalarına ve çevre sorunlarının çözümüne entegre eden [[Disiplinlerarasılık|disiplinlerarası]] bir [[Akademik disiplin|akademik alandır]]. Çevre bilimi, [[Aydınlanma Çağı]] sırasında [[doğa tarihi]] ve [[tıp]] alanlarından doğmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.academia.edu/1112014|başlık=The Language of Mineralogy: John Walker, Chemistry and the Edinburgh Medical School 1750-1800|erişimtarihi=|yazarlar=Eddy, Matthew Daniel|tarih=2008|dil=İngilizce|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=Ashgate|isbn=|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150903230852/http://www.academia.edu/1112014/The_Language_of_Mineralogy_John_Walker_Chemistry_and_the_Edinburgh_Medical_School_1750-1800_2008_|arşivtarihi=3 Eylül 2015|ölüurl=hayır}}</ref> Günümüzde [[Ekosistem|çevre sistemlerinin]] incelenmesine [[Bütüncül yaklaşım|bütüncül]], [[Nicelik|nicel]] ve [[Disiplinlerarasılık|disiplinlerarası]] bir yaklaşım sunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ensci.iastate.edu/ | başlık = Environmental Science | erişimtarihi = 12 Haziran 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = Iowa State University | arşivurl = https://web.archive.org/web/20010401164756/https://www.ensci.iastate.edu/ | arşivtarihi = 1 Nisan 2001 | ölüurl =evet}}</ref>


Çevre çalışmaları insan ilişkilerini, çevreye yönelik algıları ve politikaları anlamak adına daha fazla [[Sosyal bilimler|sosyal bilimi]] bünyesinde bulundurur. [[Çevre mühendisliği]] de çevrenin kalitesini her açıdan iyileştirmek için tasarım ve [[teknoloji]]ye odaklanmaktadır.
Çevre çalışmaları insan ilişkilerini, çevreye yönelik algıları ve politikaları anlamak adına daha fazla [[Sosyal bilimler|sosyal bilimi]] bünyesinde bulundurur. [[Çevre mühendisliği]] de çevrenin kalitesini her açıdan iyileştirmek için tasarım ve [[teknoloji]]ye odaklanmaktadır.


Çevre bilimcileri, [[dünya]]da gerçekleşen süreçler, [[Sürdürülebilir enerji|alternatif enerji]] sistemlerinin değerlendirilmesi, çevre kirliliğinin kontrolü ve azaltılması, [[Doğal kaynak yönetimi|doğal kaynakların yönetimi]] ve [[Küresel ısınmanın etkileri|küresel iklim değişikliğinin etkileri]] gibi konular üzerine çalışmaktadırlar. [[Çevresel sorunlar|Çevre sorunları]] dahilinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerin bir etkileşimi neredeyse her zaman bulunur. Çevre bilimcileri, çevre sorunlarının analizine sistematik bir yaklaşım getirmektedirler. Etkin bir çevre bilimcinin temel özellikleri arasında, zaman mekan ilişkileri arasında bağlantılar kurabilme yeteneğinin yanında nicel analiz de yer alır.
Çevre bilimcileri, [[dünya]]da gerçekleşen süreçler, [[Sürdürülebilir enerji|alternatif enerji]] sistemlerinin değerlendirilmesi, [[çevre kirliliği]]nin kontrolü ve azaltılması, [[Doğal kaynak yönetimi|doğal kaynakların yönetimi]] ve [[Küresel ısınmanın etkileri|küresel iklim değişikliğinin etkileri]] gibi konular üzerine çalışmaktadırlar. [[Çevresel sorunlar|Çevre sorunları]] dahilinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerin bir etkileşimi neredeyse her zaman bulunur. Çevre bilimcileri, çevre sorunlarının analizine sistematik bir yaklaşım getirmektedirler. Etkin bir çevre bilimcinin temel özellikleri arasında, zaman mekan ilişkileri arasında bağlantılar kurabilme yeteneğinin yanında [[Nicel gözlem|nicel analiz]] yeteneği de yer alır.


Çevre bilimi aşağıda verilen sebepler dolayısıyla 1960'lar ve 1970'ler de önemli ve etkin bir bilimsel araştırma alanı olarak canlanmıştır:
Çevre bilimi aşağıda verilen sebepler dolayısıyla 1960'lar ve 1970'lerde önemli ve etkin bir bilimsel araştırma alanı olarak canlanmıştır:


* Karmaşık çevre sorunlarını analiz edebilmek için disiplinler arası bir yaklaşıma duyulan ihtiyaç.
* Karmaşık çevre sorunlarını analiz edebilmek için disiplinler arası bir yaklaşıma duyulan ihtiyaç.
12. satır: 12. satır:
* Çevre sorunlarının ele alınmasında eyleme geçilmesi gerekliliği üzerine artan halk bilinci.
* Çevre sorunlarının ele alınmasında eyleme geçilmesi gerekliliği üzerine artan halk bilinci.


Bu gelişimi teşvik eden sebepler arasında [[Rachel Carson]]'ın bir dönüm noktası olan ''[[Sessiz Bahar]]'' adlı çevre kitabının yayınlanması ve büyük çevre sorunlarının ses getirmeye başlaması sayılabilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.permaculturenews.org/2016/06/20/silent-spring-environmental-movement/ | başlık = ‘Silent Spring’ Triggered an Environmental Movement | erişimtarihi = 14 Haziran 2020 | yazarlar = Taylor, Paul | tarih = 20 Haziran 2016 | çalışma = | yayıncı = Permaculture Research Institute | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161129145832/https://www.permaculturenews.org/2016/06/20/silent-spring-environmental-movement/ | arşivtarihi = 29 Kasım 2016 | ölüurl = yes }}</ref> [[1969 Santa Barbara petrol sızıntısı]] ve [[Cleveland]], [[Ohio]]'daki [[Cuyahoga Nehri]]'nin -yine 1969'ta- "alev alması" gibi olaylar çevre sorunlarının görünürlüğünün arttırmasına ve bu yeni çalışma alanının ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur.
Bu gelişimi teşvik eden sebepler arasında [[Rachel Carson]]'ın bir dönüm noktası olan ''[[Sessiz Bahar]]'' adlı çevre kitabının yayınlanması ve büyük çevre sorunlarının ses getirmeye başlaması sayılabilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.permaculturenews.org/2016/06/20/silent-spring-environmental-movement/ | başlık = ‘Silent Spring’ Triggered an Environmental Movement | erişimtarihi = 14 Haziran 2020 | yazarlar = Taylor, Paul | tarih = 20 Haziran 2016 | çalışma = | yayıncı = Permaculture Research Institute | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161129145832/https://www.permaculturenews.org/2016/06/20/silent-spring-environmental-movement/ | arşivtarihi = 29 Kasım 2016 | ölüurl =evet}}</ref> [[1969 Santa Barbara petrol sızıntısı]] ve [[Cleveland]], [[Ohio]]'daki [[Cuyahoga Nehri]]'nin -yine 1969'da- "alev alması" gibi olaylar çevre sorunlarının görünürlüğünün arttırmasına ve bu yeni çalışma alanının ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur.


== Terminoloji ==
== Terminoloji ==
Çevre bilimi ve ekoloji yaygın kullanımda genelde birbirlerinin yerine kullanılmaktadır ancak ekoloji teknik olarak sadece [[canlı]]lar ve canlıların birbirleri ve çevreleriyle ilişkileri üzerine yapılan çalışmaları kapsamaktadır. Ekoloji, çevre biliminin bir alt dalı olarak düşünülebilir. Örneğin kimyasal sorunlar veya halk sağlığı sorunları çevre biliminin kapsamına girerken, ekologların genel olarak üzerine çalıştığı konular değillerdir. Pratikte ekologlar ve diğer çevre bilimcilerin çalışmalarında dikkate değer ortaklıklar bulunur.
Çevre bilimi ve ekoloji yaygın kullanımda genelde birbirlerinin yerine kullanılmaktadır ancak ekoloji teknik olarak sadece [[canlı]]lar ve canlıların birbirleri ve çevreleriyle ilişkileri üzerine yapılan çalışmaları kapsamaktadır. Ekoloji, çevre biliminin bir alt dalı olarak düşünülebilir. Örneğin kimyasal sorunlar veya halk sağlığı sorunları çevre biliminin kapsamına girerken, ekologların genel olarak üzerine çalıştığı konular değillerdir. Pratikte ekologlar ve diğer çevre bilimcilerin çalışmalarında dikkate değer ortaklıklar bulunur.


Amerikan Ulusal Eğitim İstatistik Merkezi, çevre bilimini bir akademik program olarak şöyle açıklamaktadır:<blockquote>"Biyoloji, kimya ve fizik ilkelerini çevre kirliliğinin kontrolü ve azaltılması; toplumun doğal çevre ile etkileşimleri; doğal kaynak yönetimi ve fiziksel çevre çalışmalarına uygulamaya odaklanan bir programdır. Biyoloji, kimya, fizik, yer bilimleri, iklimbilim, istatistik ve matematiksel modelleme gibi dersler içermektedir."<ref>{{Web kaynağı | url = http://nces.ed.gov/pubs2002/cip2000/occupationallookup6d.ASP?CIP=03.0104 | başlık = Classification of Instructional Programs | erişimtarihi = 16 Haziran 2020 | yazarlar = National Center for Education Statistics | tarih = 2000 | çalışma = | yayıncı = United States Department of Education, Institute of Education Sciences | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110628182431/http://nces.ed.gov/pubs2002/cip2000/occupationallookup6d.ASP?CIP=03.0104 | arşivtarihi = 28 Haziran 2011 | ölüurl = no }}</ref></blockquote>
Amerikan Ulusal Eğitim İstatistik Merkezi, çevre bilimini bir akademik program olarak şöyle açıklamaktadır:<blockquote>"Biyoloji, kimya ve fizik ilkelerini çevre kirliliğinin kontrolü ve azaltılması; toplumun doğal çevre ile etkileşimleri; doğal kaynak yönetimi ve fiziksel çevre çalışmalarına uygulamaya odaklanan bir programdır. Biyoloji, kimya, fizik, yer bilimleri, iklimbilim, istatistik ve matematiksel modelleme gibi dersler içermektedir."<ref>{{Web kaynağı | url = http://nces.ed.gov/pubs2002/cip2000/occupationallookup6d.ASP?CIP=03.0104 | başlık = Classification of Instructional Programs | erişimtarihi = 16 Haziran 2020 | yazarlar = National Center for Education Statistics | tarih = 2000 | çalışma = | yayıncı = United States Department of Education, Institute of Education Sciences | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110628182431/http://nces.ed.gov/pubs2002/cip2000/occupationallookup6d.ASP?CIP=03.0104 | arşivtarihi = 28 Haziran 2011 | ölüurl =hayır}}</ref></blockquote>


== Unsurlar ==
== Unsurlar ==
26. satır: 26. satır:
{{Ana|Atmosfer bilimi}}
{{Ana|Atmosfer bilimi}}


Atmosfer bilimleri, dünya atmosferi ve atmosferin diğer sistemler ile karşılıklı ilişkileri üzerine odaklanır. Atmosfer bilimleri, [[meteoroloji]], [[Sera gazları|sera gazı]] etkisi, havadaki kirleticilerin [[Atmosferik dağılım modelleme|atmosferdeki dağılımının modellenmesi]],<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Fundamentals_Of_Stack_Gas_Dispersion|başlık=Fundementals Of Stack Gas Dispersion|erişimtarihi=17 Haziran 2020|yazarlar=Beychok, M.R|tarih=2005|dil=İngilizce|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=yazarın yayını|isbn=0-9644588-0-2|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20200109044644/https://en.wikipedia.org/wiki/Fundamentals_Of_Stack_Gas_Dispersion|arşiv-tarihi=9 Ocak 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/workbookofatmosp0000turn|başlık=Workbook of atmospheric dispersion estimates: an introduction to dispersion modeling|erişimtarihi=17 Haziran 2020|yazarlar=Turner, D.B.|tarih=1994|dil=İngilizce|sayfa=|sayfalar=|çalışma=CRC Press|yayıncı=|isbn=1-56670-023-X}}</ref> [[gürültü kirliliği]]ne bağlı ses yayılımı olayları ve hatta [[ışık kirliliği]] üzerine yapılan çalışmaları kapsayabilir.
Atmosfer bilimleri, dünya atmosferi ve atmosferin diğer sistemler ile karşılıklı ilişkileri üzerine odaklanır. Atmosfer bilimleri, [[meteoroloji]], [[Sera gazları|sera gazı]] etkisi, havadaki kirleticilerin [[Atmosferik dağılım modelleme|atmosferdeki dağılımının modellenmesi]],<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Fundamentals_Of_Stack_Gas_Dispersion|başlık=Fundementals Of Stack Gas Dispersion|erişimtarihi=17 Haziran 2020|yazarlar=Beychok, M.R|tarih=2005|dil=İngilizce|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=yazarın yayını|isbn=0-9644588-0-2|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200109044644/https://en.wikipedia.org/wiki/Fundamentals_Of_Stack_Gas_Dispersion|arşivtarihi=9 Ocak 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/workbookofatmosp0000turn|başlık=Workbook of atmospheric dispersion estimates: an introduction to dispersion modeling|erişimtarihi=17 Haziran 2020|yazarlar=Turner, D.B.|tarih=1994|dil=İngilizce|sayfa=|sayfalar=|çalışma=CRC Press|yayıncı=|isbn=1-56670-023-X}}</ref> [[gürültü kirliliği]]ne bağlı ses yayılımı olayları ve hatta [[ışık kirliliği]] üzerine yapılan çalışmaları kapsayabilir.


Küresel ısınma örneği ele alınırsa, [[fizikçi]]ler [[Kızılötesi|kızılötesi radyasyon]] iletiminin ve atmosfer sirkülasyonunun [[Bilgisayar simülasyonu|bilgisayar ile modellemesini]] gerçekleştirirken, [[kimyager]]ler atmosferdeki [[Kimyasal madde|kimyasallar]] ve [[Kimyasal reaksiyon|reaksiyonlarının]] envanterini çıkartırlar, [[Biyologlar listesi|biyologlar]] da bitkiler ve hayvanların [[karbondioksit]] akışları üzerine etkilerini incelerler. [[Meteorolog]]lar ve [[Okyanus bilimi|deniz bilimciler]] gibi uzmanlar da atmosfer dinamiklerinin anlaşılmasında ilave bir derinlik katarlar.
Küresel ısınma örneği ele alınırsa, [[fizikçi]]ler [[Kızılötesi|kızılötesi radyasyon]] iletiminin ve atmosfer sirkülasyonunun [[Bilgisayar simülasyonu|bilgisayar ile modellemesini]] gerçekleştirirken, [[kimyager]]ler atmosferdeki [[Kimyasal madde|kimyasallar]] ve [[Kimyasal reaksiyon|reaksiyonlarının]] envanterini çıkartırlar, [[Biyologlar listesi|biyologlar]] da bitkiler ve hayvanların [[karbondioksit]] akışları üzerine etkilerini incelerler. [[Meteorolog]]lar ve [[Okyanus bilimi|deniz bilimciler]] gibi uzmanlar da atmosfer dinamiklerinin anlaşılmasında ilave bir derinlik katarlar.


=== Ekoloji ===
=== Ekoloji ===
{{Ana|Ekoloji}}[[Dosya:Blue Linckia Starfish.JPG|thumb|sol|Bir mercan kayalığının [[Biyoçeşitlilik|biyoçeşitliliği]]. Mercanlar, [[kalsiyum karbonat]] iskeletler oluşturarak çevrelerine adapte olur ve çevrelerini değiştirirler. Bu durum gelecek nesiller için daha iyi koşullar sağlar ve birçok canlı türü için bir [[habitat]] yaratır.|alt=]]
{{Ana|Ekoloji}}[[Dosya:Blue Linckia Starfish.JPG|küçükresim|sol|Bir mercan kayalığının [[Biyoçeşitlilik|biyoçeşitliliği]]. Mercanlar, [[kalsiyum karbonat]] iskeletler oluşturarak çevrelerine adapte olur ve çevrelerini değiştirirler. Bu durum gelecek nesiller için daha iyi koşullar sağlar ve birçok canlı türü için bir [[habitat]] yaratır.|alt=]]


Amerika Ekoloji Topluluğu tarafından belirtildiği üzere, "Ekoloji, insanlar dahil yaşayan tüm canlı organizmaların fiziksel çevreleriyle ilişkilerinin incelenmesidir; bitkiler ve hayvanlar arasındaki hayati bağların ve etraflarındaki dünyanın anlaşılması arayışındadır."<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.esa.org/about/what-does-ecology-have-to-do-with-me/ | başlık = What is ecology? | erişimtarihi = 17 Haziran 2020 | tarih = 2020 | çalışma = | yayıncı = Ecological Society of America | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190502002340/https://www.esa.org/about/what-does-ecology-have-to-do-with-me/ | arşivtarihi = 2 Mayıs 2019 | ölüurl = yes }}</ref> Ekologlar çevrenin fiziksel karakteristikleri ve canlıların [[Popülasyon (biyoloji)|popülasyonu]] arasındaki ilişkiyi araştırabilir veya iki farklı canlının popülasyonları arasındaki etkileşimi, [[simbiyotik]] veya rekabetçi ilişkiler yoluyla araştırabilirler.
Amerika Ekoloji Topluluğu tarafından belirtildiği üzere, "Ekoloji, insanlar dahil yaşayan tüm canlı organizmaların fiziksel çevreleriyle ilişkilerinin incelenmesidir; bitkiler ve hayvanlar arasındaki hayati bağların ve etraflarındaki dünyanın anlaşılması arayışındadır."<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.esa.org/about/what-does-ecology-have-to-do-with-me/ | başlık = What is ecology? | erişimtarihi = 17 Haziran 2020 | tarih = 2020 | çalışma = | yayıncı = Ecological Society of America | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190502002340/https://www.esa.org/about/what-does-ecology-have-to-do-with-me/ | arşivtarihi = 2 Mayıs 2019 | ölüurl =evet}}</ref> Ekologlar çevrenin fiziksel karakteristikleri ve canlıların [[Popülasyon (biyoloji)|popülasyonu]] arasındaki ilişkiyi araştırabilir veya iki farklı canlının popülasyonları arasındaki etkileşimi, [[simbiyotik]] veya rekabetçi ilişkiler yoluyla araştırabilirler.


Örneğin bir veya birden fazla bozan etken tarafından etkilenmekte olan bir ekolojik sistemin disiplinlerarası analizinde, ilgili birçok çevre bilimi alanı bulunabilir. Endüstriyel gelişimin [[Hava kirliliği|hava]] ve [[su kirliliği]]yle belli canlıları etkileyebileceği bir [[Haliç (coğrafya)|haliç]] ortamında, [[biyolog]]lar [[Flora (botanik)|flora]] ve [[fauna]]yı tanımlar, kimyagerler su kirleticilerinin [[Bataklık|bataklığa]] taşınımını inceler, fizikçiler [[hava]] kirliliği emisyonlarını hesaplar ve [[jeolog]]lar da bataklık toprağının ve koy çamurlarının anlaşılmasında yardımcı olacaklardır.
Örneğin bir veya birden fazla bozan etken tarafından etkilenmekte olan bir ekolojik sistemin disiplinlerarası analizinde, ilgili birçok çevre bilimi alanı bulunabilir. Endüstriyel gelişimin [[Hava kirliliği|hava]] ve [[su kirliliği]]yle belli canlıları etkileyebileceği bir [[Haliç (coğrafya)|haliç]] ortamında, [[biyolog]]lar [[Flora (botanik)|flora]] ve [[fauna]]yı tanımlar, kimyagerler su kirleticilerinin [[Bataklık|bataklığa]] taşınımını inceler, fizikçiler [[hava]] kirliliği emisyonlarını hesaplar ve [[jeolog]]lar da bataklık toprağının ve koy çamurlarının anlaşılmasında yardımcı olacaklardır.


=== Çevre kimyası ===
=== Çevre kimyası ===
{{Ana|Çevre kimyası}}Çevre kimyası çevredeki kimyasal değişimleri inceleyen bilim dalıdır. Temel çalışma alanları arasında [[toprak kirliliği]] ve su kirliliği bulunmaktadır. Analiz ettiği alanlar arasında çevredeki kimyasal bozulma, kimyasalların çok fazlı taşınımı (örneğin çözücü içeren bir gölün çözücüyü çekmek için buharlaştırılması) ve [[biyom]] üzerindeki kimyasal etkiler gibi konular vardır.
{{Ana|Çevre kimyası}}[[Çevre kimyası]] çevredeki kimyasal değişimleri inceleyen bilim dalıdır. Temel çalışma alanları arasında [[toprak kirliliği]] ve su kirliliği bulunmaktadır. Analiz ettiği alanlar arasında çevredeki kimyasal bozulma, kimyasalların çok fazlı taşınımı (örneğin çözücü içeren bir gölün çözücüyü çekmek için buharlaştırılması) ve [[biyom]] üzerindeki kimyasal etkiler gibi konular vardır.


Örnek olarak, sızdırma yapan bir tanktaki çözeltinin [[Tehlikedeki türler|tehlike altındaki]] bir [[Amfibiler|amfibi]] türünün toprak [[habitat]]ına aktığı durum ele alınsın. Toprak kirliliğinin boyutu ve çözücünün yer altındaki yayılımını anlayabilmek için bilgisayar ile modelleme yöntemi kullanılır. Sonrasında kimyagerler çözücünün yayıldığı toprak ile kurduğu [[Kimyasal bağ|moleküler bağların]] özelliklerini çıkarırlar. Biyologlar da tehlike altındaki amfibinin besin kaynağı olan [[eklem bacaklılar]] ve [[Gölet|gölcüklerde]] yaşayan tüm canlılar üzerindeki etkilerini araştırırlar.
Örnek olarak, sızdırma yapan bir tanktaki çözeltinin [[Tehlikedeki türler|tehlike altındaki]] bir [[Amfibiler|amfibi]] türünün toprak [[habitat]]ına aktığı durum ele alınsın. Toprak kirliliğinin boyutu ve çözücünün yer altındaki yayılımını anlayabilmek için bilgisayar ile modelleme yöntemi kullanılır. Sonrasında kimyagerler çözücünün yayıldığı toprak ile kurduğu [[Kimyasal bağ|moleküler bağların]] özelliklerini çıkarırlar. Biyologlar da tehlike altındaki amfibinin besin kaynağı olan [[eklem bacaklılar]] ve [[Gölet|gölcüklerde]] yaşayan tüm canlılar üzerindeki etkilerini araştırırlar.


=== Yer bilimleri ===
=== Yer bilimleri ===
{{Ana|Yer bilimi}}Yer bilimleri kapsamında [[çevre jeolojisi]], [[çevresel toprak bilimi]], [[Yanardağ|volkanik]] olaylar ve yer kabuğunun evrimi gibi kavramlar yer alır. Bazı sınıflandırma sistemlerinde okyanus bilimini de bünyesinde barındıran [[Su bilimi|hidroloji]] de yer bilimleri adı altında incelenir.
{{Ana|Yer bilimi}}[[Yer bilimleri]] kapsamında [[çevre jeolojisi]], [[çevresel toprak bilimi]], [[Yanardağ|volkanik]] olaylar ve yer kabuğunun evrimi gibi kavramlar yer alır. Bazı sınıflandırma sistemlerinde okyanus bilimini de bünyesinde barındıran [[Su bilimi|hidroloji]] de yer bilimleri adı altında incelenir.


Örneğin toprak [[erozyon]]unda toprak bilimciler tarafından [[Yüzey akıntısı|yüzey akıntılarının]] hesaplamaları yapılır. Akıntı jeomorfologları da yüzey akıntılarında [[Sediment taşınması|tortu taşınımlarının]] incelenmesinde yardımcı olur. Fizikçiler ışık gören sulardaki ışık iletimi değişimlerini değerlendirerek araştırmalara katkıda bulunacaklardır. Biyologlar da su bulanıklığındaki artışlar sonrası su flora ve faunasındaki etkileri inceleyeceklerdir.
Örneğin toprak [[erozyon]]unda toprak bilimciler tarafından [[Yüzey akıntısı|yüzey akıntılarının]] hesaplamaları yapılır. Akıntı jeomorfologları da yüzey akıntılarında [[Sediment taşınması|tortu taşınımlarının]] incelenmesinde yardımcı olur. Fizikçiler ışık gören sulardaki ışık iletimi değişimlerini değerlendirerek araştırmalara katkıda bulunacaklardır. Biyologlar da su bulanıklığındaki artışlar sonrası su flora ve faunasındaki etkileri inceleyeceklerdir.
61. satır: 61. satır:
NEPA altında hazırlanmış Çevresel Etki Raporları'ndan ''[[San Diego]]/[[Tijuana]] [[Haliç (coğrafya)|Haliçi'ne]] boşaltılan atık suyun arıtma seçeneklerinin genişletilmesi, [[San Francisco Uluslararası Havalimanı]]'nın Genişletilmesi, [[Houston]]'ın Geliştirilmesi, Metro Ulaşım sistemi, [[Boston]] metropolitan MBTA ulaşım sisteminin genişletilmesi ve [[Arlington County, Virginia|Arlington]], [[Virginia|Virgina]] boyunca eyaletlerarası 66. otobanın inşası'' okunarak çevre biliminin ayrıntıları incelenebilir.
NEPA altında hazırlanmış Çevresel Etki Raporları'ndan ''[[San Diego]]/[[Tijuana]] [[Haliç (coğrafya)|Haliçi'ne]] boşaltılan atık suyun arıtma seçeneklerinin genişletilmesi, [[San Francisco Uluslararası Havalimanı]]'nın Genişletilmesi, [[Houston]]'ın Geliştirilmesi, Metro Ulaşım sistemi, [[Boston]] metropolitan MBTA ulaşım sisteminin genişletilmesi ve [[Arlington County, Virginia|Arlington]], [[Virginia|Virgina]] boyunca eyaletlerarası 66. otobanın inşası'' okunarak çevre biliminin ayrıntıları incelenebilir.


1996 yılında [[İngiltere]] ve [[Galler]]'de kurulan Çevre Ajansı (EA),<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.environment-agency.gov.uk/ | başlık = Environment Agency | erişimtarihi = 17 Haziran 2020 | tarih = 2020 | çalışma = | yayıncı = UK Government | arşivurl = https://web.archive.org/web/19961104034437/http://www.environment-agency.gov.uk/ | arşivtarihi = 4 Kasım 1996 | ölüurl = no }}</ref> çevrenin korunması ve geliştirilmesi için oluşturulmuş bir kamu kurumudur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100104201757/http:/www.communities.gov.uk/planningandbuilding/theenvironment/ | başlık = Planning, building and the environment | erişimtarihi = 17 Haziran 2020 | tarih = 2010 | çalışma = | yayıncı = Ministry of Housing, Communities & Local Government, UK | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200617121944/https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100104201757/http:/www.communities.gov.uk/planningandbuilding/theenvironment/ | arşivtarihi = 17 Haziran 2020 | ölüurl = yes }}</ref> Topluluklar ve yerel yönetimin sitesinde listelenmiş düzenlemeleri uygular. Ajans, 1995 tarihindeki Çevre Yasası altında bağımsız bir kurum olarak oluşturulmuştur ve [[Birleşik Krallık]] hükûmeti ile yakından çalışmaktadır.
1996 yılında [[İngiltere]] ve [[Galler]]'de kurulan Çevre Ajansı (EA),<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.environment-agency.gov.uk/ | başlık = Environment Agency | erişimtarihi = 17 Haziran 2020 | tarih = 2020 | çalışma = | yayıncı = UK Government | arşivurl = https://web.archive.org/web/19961104034437/http://www.environment-agency.gov.uk/ | arşivtarihi = 4 Kasım 1996 | ölüurl =hayır}}</ref> çevrenin korunması ve geliştirilmesi için oluşturulmuş bir kamu kurumudur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.communities.gov.uk/planningandbuilding/theenvironment/ | başlık = Planning, building and the environment | erişimtarihi = 17 Haziran 2020 | tarih = 2010 | çalışma = | yayıncı = Ministry of Housing, Communities & Local Government, UK | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200617121944/https://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20100104201757/http:/www.communities.gov.uk/planningandbuilding/theenvironment/ | arşivtarihi = 17 Haziran 2020 | ölüurl = evet }}</ref> Topluluklar ve yerel yönetimin sitesinde listelenmiş düzenlemeleri uygular. Ajans, 1995 tarihindeki Çevre Yasası altında bağımsız bir kurum olarak oluşturulmuştur ve [[Birleşik Krallık]] hükûmeti ile yakından çalışmaktadır.


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==


* [[Amerika Jeofizik Birliği]]
* [[Atmosferik dağılım modelleme]]
* [[Çevre enformatiği]]
* [[Çevre hareketi]]
* [[Çevre hareketi]]
* [[Çevre istatistiği]]
* [[Çevre izleme]]
* [[Çevre konuları listesi]]
* [[Çevre planlaması]]
* [[Çevre Uzmanları Birliği]]
* [[Çevredeki aktinitler]]
* [[Çevresel etki raporu]]
* [[Doğal manzara]]
* [[Dünya Zirvesi]]
* [[Ekolojik sanitasyon]]
* [[Ekolojik sanitasyon]]
* [[Fiziki coğrafya]]
* [[Fiziki coğrafya]]
* [[I. Faz çevre sahası değerlendirmesi]]
* [[Normatif bilim]]
* [[Sürdürülebilir gelişme]]
* [[Sürdürülebilir gelişme]]
* [[TEMA|TEMA Vakfı]]
* [[TEMA|TEMA Vakfı]]
* [[Tatlı su çevre kalite parametreleri]]
* [[Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendirme Kurumu]]
* [[Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendirme Kurumu]]


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{Kaynakça|3}}


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==
94. satır: 79. satır:
* [http://www.epa.gov/ Amerika Çevre Koruma Ajansı (EPA)]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131020063150/http://www.epa.gov/ |tarih=20 Ekim 2013 }}
* [http://www.epa.gov/ Amerika Çevre Koruma Ajansı (EPA)]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131020063150/http://www.epa.gov/ |tarih=20 Ekim 2013 }}
* [http://www.gdrc.org/uem/ait-terms.html Çevre terimleri sözlüğü (İngilizce)]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100613001159/http://gdrc.org/uem/ait-terms.html |tarih=13 Haziran 2010 }} - Küresel Gelişim Araştırma Merkezi
* [http://www.gdrc.org/uem/ait-terms.html Çevre terimleri sözlüğü (İngilizce)]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100613001159/http://gdrc.org/uem/ait-terms.html |tarih=13 Haziran 2010 }} - Küresel Gelişim Araştırma Merkezi
{{Yer bilimleri}}{{Çevre bilimleri}}
{{Otorite kontrolü}}


[[Kategori:Çevre]]
[[Kategori:Çevre]]

20.42, 4 Mart 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Earth seen from Apollo 17
Çevre
Farklı dallarda çevre

Çevre bilimi, fiziksel bilimleri, biyolojik bilimleri ve bilgi bilimlerini (ekoloji, biyoloji, fizik, kimya, bitki bilimi, zooloji, mineraloji, okyanus bilimi, limnoloji, toprak bilimi, jeoloji, fiziki coğrafya ve atmosfer bilimleri de dahil olmak üzere) çevre araştırmalarına ve çevre sorunlarının çözümüne entegre eden disiplinlerarası bir akademik alandır. Çevre bilimi, Aydınlanma Çağı sırasında doğa tarihi ve tıp alanlarından doğmuştur.[1] Günümüzde çevre sistemlerinin incelenmesine bütüncül, nicel ve disiplinlerarası bir yaklaşım sunmaktadır.[2]

Çevre çalışmaları insan ilişkilerini, çevreye yönelik algıları ve politikaları anlamak adına daha fazla sosyal bilimi bünyesinde bulundurur. Çevre mühendisliği de çevrenin kalitesini her açıdan iyileştirmek için tasarım ve teknolojiye odaklanmaktadır.

Çevre bilimcileri, dünyada gerçekleşen süreçler, alternatif enerji sistemlerinin değerlendirilmesi, çevre kirliliğinin kontrolü ve azaltılması, doğal kaynakların yönetimi ve küresel iklim değişikliğinin etkileri gibi konular üzerine çalışmaktadırlar. Çevre sorunları dahilinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik süreçlerin bir etkileşimi neredeyse her zaman bulunur. Çevre bilimcileri, çevre sorunlarının analizine sistematik bir yaklaşım getirmektedirler. Etkin bir çevre bilimcinin temel özellikleri arasında, zaman mekan ilişkileri arasında bağlantılar kurabilme yeteneğinin yanında nicel analiz yeteneği de yer alır.

Çevre bilimi aşağıda verilen sebepler dolayısıyla 1960'lar ve 1970'lerde önemli ve etkin bir bilimsel araştırma alanı olarak canlanmıştır:

  • Karmaşık çevre sorunlarını analiz edebilmek için disiplinler arası bir yaklaşıma duyulan ihtiyaç.
  • Soruşturma için özel çevre protokolleri gerektiren temel çevre yasalarının yürürlüğe girmesi.
  • Çevre sorunlarının ele alınmasında eyleme geçilmesi gerekliliği üzerine artan halk bilinci.

Bu gelişimi teşvik eden sebepler arasında Rachel Carson'ın bir dönüm noktası olan Sessiz Bahar adlı çevre kitabının yayınlanması ve büyük çevre sorunlarının ses getirmeye başlaması sayılabilir.[3] 1969 Santa Barbara petrol sızıntısı ve Cleveland, Ohio'daki Cuyahoga Nehri'nin -yine 1969'da- "alev alması" gibi olaylar çevre sorunlarının görünürlüğünün arttırmasına ve bu yeni çalışma alanının ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur.

Terminoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çevre bilimi ve ekoloji yaygın kullanımda genelde birbirlerinin yerine kullanılmaktadır ancak ekoloji teknik olarak sadece canlılar ve canlıların birbirleri ve çevreleriyle ilişkileri üzerine yapılan çalışmaları kapsamaktadır. Ekoloji, çevre biliminin bir alt dalı olarak düşünülebilir. Örneğin kimyasal sorunlar veya halk sağlığı sorunları çevre biliminin kapsamına girerken, ekologların genel olarak üzerine çalıştığı konular değillerdir. Pratikte ekologlar ve diğer çevre bilimcilerin çalışmalarında dikkate değer ortaklıklar bulunur.

Amerikan Ulusal Eğitim İstatistik Merkezi, çevre bilimini bir akademik program olarak şöyle açıklamaktadır:

"Biyoloji, kimya ve fizik ilkelerini çevre kirliliğinin kontrolü ve azaltılması; toplumun doğal çevre ile etkileşimleri; doğal kaynak yönetimi ve fiziksel çevre çalışmalarına uygulamaya odaklanan bir programdır. Biyoloji, kimya, fizik, yer bilimleri, iklimbilim, istatistik ve matematiksel modelleme gibi dersler içermektedir."[4]

Unsurlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Atmosfer bilimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
NASA'nın 2001 (sol) ve 2002 (sağ) yıllarında elde ettiği "Mavi Bilye" kompozit resimleri.
Dünya'nın atmosferi.
Ana madde: Atmosfer bilimi

Atmosfer bilimleri, dünya atmosferi ve atmosferin diğer sistemler ile karşılıklı ilişkileri üzerine odaklanır. Atmosfer bilimleri, meteoroloji, sera gazı etkisi, havadaki kirleticilerin atmosferdeki dağılımının modellenmesi,[5][6] gürültü kirliliğine bağlı ses yayılımı olayları ve hatta ışık kirliliği üzerine yapılan çalışmaları kapsayabilir.

Küresel ısınma örneği ele alınırsa, fizikçiler kızılötesi radyasyon iletiminin ve atmosfer sirkülasyonunun bilgisayar ile modellemesini gerçekleştirirken, kimyagerler atmosferdeki kimyasallar ve reaksiyonlarının envanterini çıkartırlar, biyologlar da bitkiler ve hayvanların karbondioksit akışları üzerine etkilerini incelerler. Meteorologlar ve deniz bilimciler gibi uzmanlar da atmosfer dinamiklerinin anlaşılmasında ilave bir derinlik katarlar.

Ekoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ekoloji
Bir mercan kayalığının biyoçeşitliliği. Mercanlar, kalsiyum karbonat iskeletler oluşturarak çevrelerine adapte olur ve çevrelerini değiştirirler. Bu durum gelecek nesiller için daha iyi koşullar sağlar ve birçok canlı türü için bir habitat yaratır.

Amerika Ekoloji Topluluğu tarafından belirtildiği üzere, "Ekoloji, insanlar dahil yaşayan tüm canlı organizmaların fiziksel çevreleriyle ilişkilerinin incelenmesidir; bitkiler ve hayvanlar arasındaki hayati bağların ve etraflarındaki dünyanın anlaşılması arayışındadır."[7] Ekologlar çevrenin fiziksel karakteristikleri ve canlıların popülasyonu arasındaki ilişkiyi araştırabilir veya iki farklı canlının popülasyonları arasındaki etkileşimi, simbiyotik veya rekabetçi ilişkiler yoluyla araştırabilirler.

Örneğin bir veya birden fazla bozan etken tarafından etkilenmekte olan bir ekolojik sistemin disiplinlerarası analizinde, ilgili birçok çevre bilimi alanı bulunabilir. Endüstriyel gelişimin hava ve su kirliliğiyle belli canlıları etkileyebileceği bir haliç ortamında, biyologlar flora ve faunayı tanımlar, kimyagerler su kirleticilerinin bataklığa taşınımını inceler, fizikçiler hava kirliliği emisyonlarını hesaplar ve jeologlar da bataklık toprağının ve koy çamurlarının anlaşılmasında yardımcı olacaklardır.

Çevre kimyası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Çevre kimyası

Çevre kimyası çevredeki kimyasal değişimleri inceleyen bilim dalıdır. Temel çalışma alanları arasında toprak kirliliği ve su kirliliği bulunmaktadır. Analiz ettiği alanlar arasında çevredeki kimyasal bozulma, kimyasalların çok fazlı taşınımı (örneğin çözücü içeren bir gölün çözücüyü çekmek için buharlaştırılması) ve biyom üzerindeki kimyasal etkiler gibi konular vardır.

Örnek olarak, sızdırma yapan bir tanktaki çözeltinin tehlike altındaki bir amfibi türünün toprak habitatına aktığı durum ele alınsın. Toprak kirliliğinin boyutu ve çözücünün yer altındaki yayılımını anlayabilmek için bilgisayar ile modelleme yöntemi kullanılır. Sonrasında kimyagerler çözücünün yayıldığı toprak ile kurduğu moleküler bağların özelliklerini çıkarırlar. Biyologlar da tehlike altındaki amfibinin besin kaynağı olan eklem bacaklılar ve gölcüklerde yaşayan tüm canlılar üzerindeki etkilerini araştırırlar.

Yer bilimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Yer bilimi

Yer bilimleri kapsamında çevre jeolojisi, çevresel toprak bilimi, volkanik olaylar ve yer kabuğunun evrimi gibi kavramlar yer alır. Bazı sınıflandırma sistemlerinde okyanus bilimini de bünyesinde barındıran hidroloji de yer bilimleri adı altında incelenir.

Örneğin toprak erozyonunda toprak bilimciler tarafından yüzey akıntılarının hesaplamaları yapılır. Akıntı jeomorfologları da yüzey akıntılarında tortu taşınımlarının incelenmesinde yardımcı olur. Fizikçiler ışık gören sulardaki ışık iletimi değişimlerini değerlendirerek araştırmalara katkıda bulunacaklardır. Biyologlar da su bulanıklığındaki artışlar sonrası su flora ve faunasındaki etkileri inceleyeceklerdir.

Almanya, Garzweiler'daki açık kömür ocağı madenciliği.

Araştırmaları yönlendiren yönetmelikler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çevre bilimi insanların doğa üzerindeki etkilerini inceler (Amerika'daki Glen Kanyonu Barajı).

ABD'de 1969 tarihli Ulusal Çevre Politikası Yasası (NEPA), büyük projelerin özel çevresel kriterler açısından analizi için zorunluluklar ortaya koymuştur. Birçok eyalet kanunu, yerel ölçekli faaliyetlere esasları uygulayarak bu talimatları gerçekleştirmiştir. Bunun sonucunda kalkınma faaliyetlerinden (endüstri, madencilik vb.) önce çevresel sonuçların araştırılması ve belgelenmesi önemli ölçüde artmıştır.

NEPA altında hazırlanmış Çevresel Etki Raporları'ndan San Diego/Tijuana Haliçi'ne boşaltılan atık suyun arıtma seçeneklerinin genişletilmesi, San Francisco Uluslararası Havalimanı'nın Genişletilmesi, Houston'ın Geliştirilmesi, Metro Ulaşım sistemi, Boston metropolitan MBTA ulaşım sisteminin genişletilmesi ve Arlington, Virgina boyunca eyaletlerarası 66. otobanın inşası okunarak çevre biliminin ayrıntıları incelenebilir.

1996 yılında İngiltere ve Galler'de kurulan Çevre Ajansı (EA),[8] çevrenin korunması ve geliştirilmesi için oluşturulmuş bir kamu kurumudur.[9] Topluluklar ve yerel yönetimin sitesinde listelenmiş düzenlemeleri uygular. Ajans, 1995 tarihindeki Çevre Yasası altında bağımsız bir kurum olarak oluşturulmuştur ve Birleşik Krallık hükûmeti ile yakından çalışmaktadır.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Eddy, Matthew Daniel (2008). The Language of Mineralogy: John Walker, Chemistry and the Edinburgh Medical School 1750-1800 (İngilizce). Ashgate. 3 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Environmental Science". Iowa State University. 1 Nisan 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  3. ^ Taylor, Paul (20 Haziran 2016). "'Silent Spring' Triggered an Environmental Movement". Permaculture Research Institute. 29 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2020. 
  4. ^ National Center for Education Statistics (2000). "Classification of Instructional Programs". United States Department of Education, Institute of Education Sciences. 28 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020. 
  5. ^ Beychok, M.R (2005). Fundementals Of Stack Gas Dispersion (İngilizce). yazarın yayını. ISBN 0-9644588-0-2. 9 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2020. 
  6. ^ Turner, D.B. (1994). Workbook of atmospheric dispersion estimates: an introduction to dispersion modeling. CRC Press (İngilizce). ISBN 1-56670-023-X. Erişim tarihi: 17 Haziran 2020. 
  7. ^ "What is ecology?". Ecological Society of America. 2020. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2020. 
  8. ^ "Environment Agency". UK Government. 2020. 4 Kasım 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2020. 
  9. ^ "Planning, building and the environment". Ministry of Housing, Communities & Local Government, UK. 2010. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2020. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çevre_bilimi&oldid=31823076" sayfasından alınmıştır