Salname
Sâlnâme ( سالنامه :salname), Osmanlı döneminde resmi nitelikli devlet, vilayet salnamelerine rastlandığı gibi, özel nitelikli salnameler de bulunmaktaydı. Örneğin bir gazetenin veya derginin salnameleri o derginin veya gazetenin biraz genişçe bir fihristi niteliğinde olabiliyordu.Ayrıca diğer ismi de 'Nevsal'dır.
Bir sene boyunca gerçekleşen olayları topluca göstermek üzere hazırlanan yapıtlar için kullanılan bir sözcük olan "sâlnâme", Türkçe'ye Tanzîmât'tan sonra girmiştir. Farsça "sene" anlamına gelen "sâl" ile yine Farsça "mektup, kitap" anlamına gelen "nâme" sözcüklerinin birleşmesiyle oluşan sâlnâmenin günümüzdeki karşılığı ise "yıllık"tır.[1] [2]Batı dillerinde, sâlnâme ya da yıllık karşılığında Annus, Annale, Almanach ve Year Book sözcükleri kullanılır.[3][2] Salname sözcüğü "Almanak" ve "Takvim" ile karıştırılmaktadır. Herhangi bir şeyin doğru yerini gösterme anlamı taşıyan takvim, günlerin, ayların, mevsimlerin, yılların ve bayramların cetvelidir. Almanak ise anlamca salnameye çok yakın olmakla beraber halka hitap etme zorunluluğu dolayısıyla ev yönetimi ve oyunları, sağlık öğütleri, fıkralar ve mizahi resimler gibi çok farklı konulara yer veren yıllıklardır.[4][2]
ilk Osmanlı salnamesi Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'nın girişimiyle Ahmed Vefik Paşa tarafından hazırlanmış ve Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye adıyla 1847'de yayınlanmıştır.[2][1]
1847 yılında yayınlanan bu ilk salnameden farklı olarak, 1848 ve 1849 yıllarına ait salnamelerde imparatorluğun bütün kazalarıyla gösterildiği eyaletlerin yönetsel bölüşümlerinin tabloları, gayr-ı müslimlerin her vilayet ve kazadaki dinsel temsilcilerini gösteren cetveller ve namaz zamanlarını gösteren takvimler eklenmiştir.[2] [5]
Salnameler 1846 - 1847 yılından 1879 - 1880 yılına kadar litografya (taş baskı) yöntemiyle basılmış, 1880 -1881 yılı salnamesinden itibaren tipografi (düz yazı) yöntemi uygulanmıştır.
Çoğunluğu Osmanlı dönemini kapsayan bu önemli başvuru kaynakları, Arapça, Türkçe-Boşnakça, Türkçe-Fransızca, Türkçe-Rumca, Rumca, Ermenice, Ermeni harfli Türkçe, Karamanlıca ve Arapça olarak yayınlanmıştır.
Yıllıklarda Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında pek çok halkın yüzyıllarca birlikte yaşamaları, aynı kaderi paylaşmaları, Osmanlı yönetiminin başarı ve zaafları ile bunlardan ders çıkarılmasına yönelik özel ve önemli bilgiler bulunmaktadır.[2]
Devlet Salnameleri
1847 yılında 175 sayfa olarak yayınlanan ilk salname Abdülmecid döneminde Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'nın teşviki, Hekimbaşı Abdülhak Efendizade Hayrullah Efendi ile devlet ve düşünce adamlarından Ahmet Vefik Paşa ve Ahmed Cevdet Paşa'nın ortak çalışması sonucu İstanbul'da hazırlanmıştır.
Düzenli olarak çıkarılan Devlet Salnameleri her yıl gelişmiş ve hacimce büyümüştür. 1847-1880 arasındaki 35 nüsha taş baskı, diğerleri matbaa harfleriyle basılmıştır. 1913-1916 yılları arasında salname hazırlanmamıştır. 1917-1918 yıllarını kapsayan Osmanlı Devletinin son salnamesi 1918'de yayınlanmıştır. Devlet Salnameleri Osmanlı döneminde 68, Cumhuriyet döneminde de 3 adet olmak üzere toplam 71 adettir. İlk çıktığı yıllarda 100 sayfa civarında olan salnameler son yıllarda 1000 sayfayı aşmış ve 6 kuruştan satışa çıkarılmıştır.[1][2]
Vilayet Salnameleri
Resmi Kurum ve Kuruluş Salnameleri
Özel Konulu ya da Kişi ve Kuruluş Salnameleri
Resmi ya da Özel Kurum ve Kuruluş Nevsalleri
Takvimler
Önemli bir Tarihi Coğrafya Kaynağıdır.
.svg){kind=small} | Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
- ^ a b c Duman, Hasan, Osmanlı Sâlnâmeleri ve Nevsâlleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu, Ankara: Kültür Bakanlığı Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 1999
- ^ a b c d e f g Bakar, İsmail, Sadberk Hanım Müzesi Kütüphanesi Yıllıklar, Sâlnâmeler, Nevsâller ve Takvimler İstanbul 2008
- ^ Kahraman, Seyit Ali, İlmiyye Sâlnâmesi, İstanbul: İşaret Yayınları 1998 sayfa.12
- ^ Karaman,Fikri, Salname-i Vilayet-i Sivas 1890 İstanbul: Sivaslılar Eğitim, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı, 2001
- ^ Aydın, Bilgin, (Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi'nde yayınlanacak "Salname" maddesi)