İbrahimî dinler

İbrahimî dinler, aynı zamanda İbrahimizm olarak da bilinir, İbrani din büyüğü ve atası İbrahim tarafından kurulan Yahudilik ile birlikte başlamış, monoteizm üzerine kurulu Semitik dinler grubudur.^[1]^[2] İlk İbrahimî din Yahudiliktir; sonrasında sırasıyla Hristiyanlık ve İslamiyet kurulmuştur. Yahudilik ve Hristiyanlık, kökenlerini İshak (Y'ishak) ve soyuna bağlarken İslamiyet, İsmail (Y'işmael) ve soyuna bağlar.

Hollandalı teolog Cornelis Tiele [en], İbrahimî dinlerdeki Tanrı'nın atasını oluşturan YHVH'in aslen Midyanlı bir tanrı olduğunu ve İsrailoğulları'na Musa vasıtasıyla tanıtıldığını öne sürmüştür.^[3]

Etimoloji ve arka plan

İbrahim'in oğullarından İshak'ın soyundan Yahudilik ve Hristiyanlık dinlerinin peygamberlerinin; İsmail'in soyundan İslam peygamberi Muhammed'in geldiği kabul edilir. İbrahim sözcüğü "pek çok milletin babası" anlamına gelir.^[4] Mekkeliler İbrahim'in dinini Sâbiîlik olarak nitelerdi. Kur'an'da İbrahim'den hanif olarak söz edilir. İbrahim'in adı Tanah'ta Avram olarak geçer.

İslam kültüründeki semâvî dinler kavramı zaman zaman İbrahimî dinler kavramına karşılık olarak kullanılmasına rağmen bire bir aynısı değildir. Semavî dinler İslam'da İbrahim'den öncekiler de dâhil ilk insan kabul edilen Âdem'den beri Tanrı'dan indirildiğine inanılan ve bazıları bugün unutulmuş olan bütün tek tanrılı dinleri içine alır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Din bilimlerinde din tanımları

Farklı disiplinlere mensup bilim adamlarının dinlere getirdiği tanımlar farklıdır. Din tanımları genel olarak teolojik, ahlaki, felsefi, psikolojik ve sosyolojik kategoriler altında ele alınabilir.

Semavî dinlerin diğer tek tanrılı dinlerden ayrıldığı nokta bu dinlerde sonra gelen dinin önce gelen dinlerin peygamberlerini ve din büyüklerini kabul edip saygıyla anmasıdır. Ancak tersi durum her zaman geçerli değildir. Örneğin; İsa Yahudilikte Mesih veya peygamber olarak kabul edilmez, Muhammed ise hem Yahudilikte hem de Hristiyanlıkta peygamber olarak kabul edilmez. İslâmiyet her iki ismi de peygamber olarak kabul eder.

İbrahimî dinlerde tanrı

İbrahimî dinlerde tanrı tarih içerisinde Antropomorfik tanımlamalardan arındırılarak daha soyut kavramlarla ifade edilen, değişerek gelişen bir figürdür. Başlangıçta gökte bir saray içerisinde, etrafında bir sürü yaratıkla yaşayan, göğe merdivenle inip çıkan, diğer tanrıları da tanıyan insan şeklinde bir aile veya klan tanrısı iken, zaman içerisinde cinsel yaşamları ve insani özellikleri yok edilerek sadece melekler ve şeytanlar üzerinden konuşan ulusal ve son aşamada evrensel tanrı figürüne dönüşür.^[7] Bu aşamada evrenin yaratıcısı olan Tanrı; ebedî, her şeye gücü yeten ve her şeyi bilen bir tanrıdır. Günümüzde İbrahimî dinler Tanrı'nın zamandan ve mekândan münezzeh olduğuna inanır, bu yüzden Tanrı somut evrenden bağımsızdır ancak yine de duaları duyar ve tepki verir.

İbrahimî dinlerin kitaplarında Tanrı kişileştirilmiş bir yaratıcıdır. Birincil kişi olarak konuşur ve bazen insanların karşısına "insan görüntüsü" ile çıkar.^[8] İslam'da Allah Müntakim (intikam alan), Mütekebbir (büyüklenen)dir. Ayrıca Sabur (çok sabırlı), celil (Celalet; 1/azamet, 2/hiddetlilik, hışım), rahim (çok merhametli), halim (yumuşak huylu), vedud (sevecen) gibi insani duygular ifade eden isimlerle de anılır ve insana ait özelliklerin de aslında Allah'a ait olduğu ifade edilir. Hristiyanlıkta Tanrı baba gibi, Sufîlikte arkadaş gibidir.^[9] Tanah'ta da Yehova'nın sık sık kişileştirildiği görülür.

Richard Dawkins Eski Ahit'in Tanrısı'nı "en sevimsiz yapay karakter" olarak tanımlar ve şiddetle eleştirir.^[10]

İbrahimî dinlerin özellikleri

Tüm semavi dinler, Tanrı'nın zat ve sıfatlarında tek olduğunu ve onun yegane yaratıcı olduğunu, ibadetin yalnız ona yapılacağını ve ondan başkasına ibadet edilemeyeceğini söylerler. Peygamberler, Tanrı'nın kendilerine vahiy gelen elçileri olduğunu mucizeler göstererek kanıtlamaya çalışırlar.

İbrahimî dinlerde birçok kurgu, kavram, deyim ya da hikâye benzer içeriklere sahip olmakla birlikte birbirleriyle tam bir benzeşme görülmez. Örneğin tanrı, kutsal kitaplar, peygamberlik ya da peygamberler ya da ahiret gibi kavramlar her dinî grupta farklı anlam ve içeriğe sahiptir.

İbrahimî dinlerde peygamberler

Diğer İbrahimî dinler

Tarihsel olarak, İbrahimî dinler Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam olarak kabul edilmiştir. Bu kabulün bir kısmı, bu üçünün yaşı ve büyüklüğünden kaynaklanmaktadır. Diğer, benzer dinler ya gerçekten aynı sınıfta olduklarına karar verilemeyecek kadar yeni ya da kategori için önemi olamayacak kadar küçük görülüyordu. Bununla birlikte, İbrahimî dinlerin bu üçüyle sınırlandırılmasının bir kısmı, yalnızca tarihsel sınıflandırmadaki geleneklerden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, kategoriyi bu üç din ile sınırlandırmak eleştiri konusu oldu.^[11] Bahâîlik diğer İbrahimî dinlere bir örnektir.

Etnografik İbrahimî dinler

Bazı etnografik İbrahimî dinler Samirizm,^[12] Ezidilik,^[13] Dürzilik,^[14] Sabiilik^[15] ve Rastafaryanizm'dir.^[16]

Kaynakça

^
- "Why "Abrahamic"?" (İngilizce). Lubar Institute for Religious Studies at U of Wisconsin. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2012.
- Lawson, Todd (13 Aralık 2012). Cusack, Carole M.; Hartney, Christopher (Ed.). "Baha'i Religious History". Journal of Religious History. 36 (4). ss. 463-470. doi:10.1111/j.1467-9809.2012.01224.x. ISSN 1467-9809. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2013.
- Collins, William P., reviewer (1 Eylül 2004). "Review of: The Children of Abraham : Judaism, Christianity, Islam / F. E. Peters. -- New ed. -- Princeton, NJ : Princeton University Press, 2004". Library Journal. 129 (14). New York. ss. 157, 160. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2013.
^ "Philosophy of Religion". Encyclopædia Britannica. 2010. 21 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2010.
^ Judges 1:16-3:11; Numbers 10:29; Exodus 6:2-3
^ "Abraham." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
^ Trotter 2002, ss. 153.
^ Stavrakopoulou 2021, ss. 411–412, 742.
^ M.İlmiye çığ, İbrahim peygamber s.20
^ Williams, W. Wesley, "A study of anthropomorphic theophany and Visio Dei in the Hebrew Bible, the Qur'an and early Sunni Islam", University of Michigan, March 2009
^ "The man who realizes God as a friend is never lonely in the world, neither in this world nor in the hereafter. There is always a friend, a friend in the crowd, a friend in the solitude; or while he is asleep, unconscious of this outer world, and when he is awake and conscious of it. In both cases the friend is there in his thought, in his imagination, in his heart, in his soul." Hazrat Inayat Khan, quoted from The Sufi Message of Hazrat Inayat Khan
^ “The God of the Old Testament is arguably the most unpleasant character in all fiction: jealous and proud of it; a petty, unjust, unforgiving control-freak; a vindictive, bloodthirsty ethnic cleanser; a misogynistic, homophobic, racist, infanticidal, genocidal, filicidal, pestilential, megalomaniacal, sadomasochistic, capriciously malevolent bully. https://www.csbvbristol.org.uk/2019/01/24/chapter-7-of-the-god-delusion/ 25 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^
*Micksch, Jürgen (2009). "Trialog International – Die jährliche Konferenz". Herbert Quandt Stiftung. 23 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2009.
- Collins, William P. (1 Eylül 2004). Review of: The Children of Abraham : Judaism, Christianity, Islam / F. E. Peters. New ed. Princeton, NJ : Princeton University Press, 2004. Library Journal. 129. New York. ss. 157, 160. ISBN 978-0-691-12769-9. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2010. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Introduction to Judaism Classroom Materials" (PDF). Jewish Museum of Maryland. 2007. 23 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2009.
^ Yazidis borrow elements from the Abrahamic religions and consider Abraham among their greatest prophets (see The Kurdish national movement: its origins and development 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Wadie Jwaideh, pp. 20–21), though these are highly mixed with Indo-European elements (see Global Encyclopaedia of Education (4 Vols. Set) 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Rama Sankar Yadav and B.N. Mandal, p. 513), and sometimes they are even described as Zoroastrians (see Debating Muslims: cultural dialogues in postmodernity and tradition 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Michael M. J. Fischer and Mehdi Abedi, p. 487)
^ "Synopsis of book, "The Druze and Their Faith in Tawhid"". 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
^ Mandeans claim Abraham was of their people (see The Mandeans of Iraq and Iran 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pp. 265–269). On the other hand, though they have many affinities, they consider that «the Jewish God was an evil spirit, the law was given by the evil ruha and the seven planets, and the Hebrew Bible was read with a particularly critical eye» (see Neusner on Judaism: History 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Jacob Neusner, pp. 536–537)
^ "Abrahamic Religion". Christianity: Details about…. Christianity Guide. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2009.

[1] 
"Why "Abrahamic"?" (İngilizce). Lubar Institute for Religious Studies at U of Wisconsin. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2012.

Lawson, Todd (13 Aralık 2012). Cusack, Carole M.; Hartney, Christopher (Ed.). "Baha'i Religious History". Journal of Religious History. 36 (4). ss. 463-470. doi:10.1111/j.1467-9809.2012.01224.x. ISSN 1467-9809. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2013.

Collins, William P., reviewer (1 Eylül 2004). "Review of: The Children of Abraham : Judaism, Christianity, Islam / F. E. Peters. -- New ed. -- Princeton, NJ : Princeton University Press, 2004". Library Journal. 129 (14). New York. ss. 157, 160. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2013.

[2] "Why "Abrahamic"?" (İngilizce). Lubar Institute for Religious Studies at U of Wisconsin. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2012.

[3] Lawson, Todd (13 Aralık 2012). Cusack, Carole M.; Hartney, Christopher (Ed.). "Baha'i Religious History". Journal of Religious History. 36 (4). ss. 463-470. doi:10.1111/j.1467-9809.2012.01224.x. ISSN 1467-9809. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2013.

[4] Collins, William P., reviewer (1 Eylül 2004). "Review of: The Children of Abraham : Judaism, Christianity, Islam / F. E. Peters. -- New ed. -- Princeton, NJ : Princeton University Press, 2004". Library Journal. 129 (14). New York. ss. 157, 160. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2013.

[2] "Philosophy of Religion". Encyclopædia Britannica. 2010. 21 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2010.

[3] Judges 1:16-3:11; Numbers 10:29; Exodus 6:2-3

[4] "Abraham." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.

[FOOTNOTETrotter2002153-5] Trotter 2002, ss. 153.

[FOOTNOTEStavrakopoulou2021411–412,_742-6] Stavrakopoulou 2021, ss. 411–412, 742.

[7] M.İlmiye çığ, İbrahim peygamber s.20

[8] Williams, W. Wesley, "A study of anthropomorphic theophany and Visio Dei in the Hebrew Bible, the Qur'an and early Sunni Islam", University of Michigan, March 2009

[9] "The man who realizes God as a friend is never lonely in the world, neither in this world nor in the hereafter. There is always a friend, a friend in the crowd, a friend in the solitude; or while he is asleep, unconscious of this outer world, and when he is awake and conscious of it. In both cases the friend is there in his thought, in his imagination, in his heart, in his soul." Hazrat Inayat Khan, quoted from The Sufi Message of Hazrat Inayat Khan

[10] “The God of the Old Testament is arguably the most unpleasant character in all fiction: jealous and proud of it; a petty, unjust, unforgiving control-freak; a vindictive, bloodthirsty ethnic cleanser; a misogynistic, homophobic, racist, infanticidal, genocidal, filicidal, pestilential, megalomaniacal, sadomasochistic, capriciously malevolent bully. https://www.csbvbristol.org.uk/2019/01/24/chapter-7-of-the-god-delusion/ 25 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[trialogue-11] *Micksch, Jürgen (2009). "Trialog International – Die jährliche Konferenz". Herbert Quandt Stiftung. 23 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2009.
Collins, William P. (1 Eylül 2004). Review of: The Children of Abraham : Judaism, Christianity, Islam / F. E. Peters. New ed. Princeton, NJ : Princeton University Press, 2004. Library Journal. 129. New York. ss. 157, 160. ISBN 978-0-691-12769-9. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2010. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[15] Collins, William P. (1 Eylül 2004). Review of: The Children of Abraham : Judaism, Christianity, Islam / F. E. Peters. New ed. Princeton, NJ : Princeton University Press, 2004. Library Journal. 129. New York. ss. 157, 160. ISBN 978-0-691-12769-9. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2010. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[12] "Introduction to Judaism Classroom Materials" (PDF). Jewish Museum of Maryland. 2007. 23 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2009.

[13] Yazidis borrow elements from the Abrahamic religions and consider Abraham among their greatest prophets (see The Kurdish national movement: its origins and development 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Wadie Jwaideh, pp. 20–21), though these are highly mixed with Indo-European elements (see Global Encyclopaedia of Education (4 Vols. Set) 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Rama Sankar Yadav and B.N. Mandal, p. 513), and sometimes they are even described as Zoroastrians (see Debating Muslims: cultural dialogues in postmodernity and tradition 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Michael M. J. Fischer and Mehdi Abedi, p. 487)

[14] "Synopsis of book, "The Druze and Their Faith in Tawhid"". 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.

[15] Mandeans claim Abraham was of their people (see The Mandeans of Iraq and Iran 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pp. 265–269). On the other hand, though they have many affinities, they consider that «the Jewish God was an evil spirit, the law was given by the evil ruha and the seven planets, and the Hebrew Bible was read with a particularly critical eye» (see Neusner on Judaism: History 14 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Jacob Neusner, pp. 536–537)

[christianity-guide-16] "Abrahamic Religion". Christianity: Details about…. Christianity Guide. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]