Toponimi
Toponimi veya yer adı bilimi, yer isimlerinin (toponimlerin), onların orijinlerinin, anlamlarının, kullanımlarının ve tiplendirmesinin bilimsel araştırmasıdır. Toponimi sözcüğü Yunanca tópos (τόπος) ('yer') ve ónoma (ὄνομα) ('ad') sözcüklerinden kaynaklanır. Toponimi, her türlü adın bilimi olan onomastik bilminin bir alt dalıdır. Toponimi, sözcüklerin kökenini araştıran etimolojiden farklıdır ama çoğu zaman onunla karıştırılır. Bu konu ile uğraşanlara toponimist denir.
Toponimistler
[değiştir | kaynağı değiştir]Toponimi sözcüğü İngilizcede ilk 1876'da kullanıldı[1] ve ondan sonra diğer dillere yayıldı. O zamandan beri bu konuyla uğraşanlar arasındaki mesleki yayınlarda "yer ismi" terimi yerine kullanılır oldu. İlk toponimistler muhtemelen destan yazarları ve şairlerdi, bunlar hikâyelerinde belli yer isimlerine açıklama getirirlerdi. Bazen yer isimleri etimolojik efsanelerin kökeni olurdu, bazen bir adın yapısı veya sesine dayanarak hatalı bir anlam çıkarılırdı. Örneğin Hellespont'un (günümüzdeki adıyla Çanakkale Boğazı'nın) adı, Yunan şairlere göre, uçan bir altın koç üzerinde uçmaktayken düşüp boğulan Helle'ye atfen adlandırılmıştı. Bu ad aslında muhtemelen Pelasg dili gibi daha eski bir dilden türemiştir ve bu açıklamayı yapanlar bunu bilmiyordu. Hellespont adının, orijinde "dar Pontus" veya "Pontus girişi" gibi bir anlama sahip olduğu öne sürülmüştür, burada Pontus, Karadeniz bölgesi ve Karadeniz'in kendisinin eski çağlardaki adıydı.[2]
Yer adları yararlı bir coğrafi referans sistemidir. Bir yerden bahsederken tutarlı ve hatasız olmak gündelik hayatta akıl karışıklığına yol açmamak için şarttır. Bir toponimist, genel kabul görmüş yerel esaslar ve yöntemleri kullanarak resmî coğrafi adları belirler. Bu yapılırken Birleşmiş Milletler Coğrafi Adlar için Uzmanlar Grubu'nun ortaklığı veya istişaresi de olabilir. Bir toponimist harita ve yerel tarihe bakar, ayrıca oranın yerlileri ile görüşerek yerleşik yerel kullanımı da belirlemeye çalışır. Ad araştırması sırasında bir toponimin nasıl kullanıldığı, hangi dile ait olduğu, telaffuzu, kökeni ve anlamı, kaydedilmesi gereken önemli unsurlardır.
Araştırmacılar, bir yörenin tarihî coğrafyasının anlaşılmasında, toponimlerin önemli bir katkısı olduğunu gözlemlemişlerdir. 1954'te F. M. Powicke yer adı araştırması hakkında "arkeoloji ve tarih keşiflerini kullanır, onları zenginleştirir ve onların doğruluğunu sınar" demiştir.[3] Toponimler etnik yerleşme biçimlerini gösterir ve belli göç dönemlerinin tespitini sağlar.[4][5]
Toponimistler bir bölgedeki yer adları aracılığıyla oranın kültürünü korurlar. Tipik olarak, bir coğrafi veri tabanı oluştururlar, onunla ilişkili bilimsel yayınlar yaparlar. Toponimistler, toponimik verileri gerek matbu gerek de sayısal (Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Google Maps formatında) haritalar şeklinde kaydedip yayınlarlar.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]İlgili kavramlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Toponimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıda 'etimoloji', 'toponimi' anlamına gelmektedir.
- Yer ismi kökenleri
- Planet adlandırma sistemi
- Kıta ismi etimolojileri listesi
- Ülke ismi etimolojileri listesi
- Ülke alt bölümleri etimolojileri listesi
- Hidronimi
Bölgesel toponimi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Birleşik Krallık'ta toponimi
- Tarihsel Afrika yer adları
- Japon yer adları
- Alman yer adları etimolojisi
- Avrupa'da Latince yer adları
- Avrupa şehirlerinin diğer dillerdeki adları
- Gana Yer Adları 12 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Toponymy". Oxford English Dictionary. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2010.
- ^ Stewart, George Rippey (7 Ağustos 1975). Names on the Globe (1 bas.). Oxford University Press. ISBN 978-0195018950.
- ^ Powicke, reviewing Armstrong, Mawer, Stenton and Dickins The Place-Names of Cumberland (1950-53) in The English Historical Review 69 (April 1954), p 312.
- ^ McDavid, R.I. (1958). "Linguistic Geographic and Toponymic Research". Names, 6. ss. 65-73.
- ^ Kaups, M. (1966). "Finnish Place Names in Minnesota: A Study in Cultural Transfe". The Geographical Review. 56 (56). Geographical Review, Vol. 56, No. 3. ss. 377-397. doi:10.2307/212463. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.
