Zoran Milutinović is Professor of South Slav Literature and Modern Literary Theory at University College London, and a member of Academia Europaea. He taught at University of Belgrade and held visiting appointments at University of Nottingham, Wesleyan University, University of Wisconsin-Madison and Graduiertenschule für Ost- und Südosteuropastudien in Regensburg. His publication include The Rebirth of Area Studies (2020), Bitka za proslost. Ivo Andric i bosnjacki nacionalizam (2018), Getting Over Europe. The Construction of Europe in Serbian Culture (2011), Susret na trećem mestu (2006), Metateatralnost. Imanentna poetika u drami dvadesetog veka (1994) and Negativna i pozitivna poetika (1992).
Рад разматра различите употребе појма постјугословенска књижев ност и налази да ниједна од њих не... more Рад разматра различите употребе појма постјугословенска књижев ност и налази да ниједна од њих не одговара ономе што би овако конструисан термин могао да означава. Овај термин не може постати јак теоријски појам, него само слаб и дескриптивни, али се и као такав може користити за означа вање чињенице да бошњачка, хрватска, црногорска и српска књижевност могу истовремено бити виђене и као једна, и као четири.
My aim is to try to clarify the possible meanings of 'post-Yugoslav literature', a designation wh... more My aim is to try to clarify the possible meanings of 'post-Yugoslav literature', a designation which has become relatively frequent in contemporary literary criticism, but which still requires some attention if it is to be used as a scholarly term. It implies a geography, as it directs our attention to Yugoslavia, and a temporality, as it refers to something that comes after Yugoslav literature. The easiest would be to use 'post-Yugoslav literature' to refer to all literature written in the region formerly known as Yugoslavia, but it would be very difficult to find a single instance of such usage: as a rule, the term 'post-Yugoslav' is never applied to novels and poems written in Slovene, Macedonian or Albanian, but only to those written in the standard Štokavian. It is even sometimes explicitly underlined that all writers from this 'post-Yugoslav' regional space 'all share the language'-which certainly comes as a big surprise to those who write in Slovene or Macedonian. However, using the term 'post-Yugoslav' to refer to the literature written in the language formerly known as Serbo-Croatian or Croato-Serbian does not seem justified in any sense. If we want to refer to some shared commonalities in literature written by Bosniaks, Croats, Montenegrins and Serbs, and to close connections between them at all levels-so close that in some periods they leave the impression of writing a single national literature-then both 'post' and 'Yugoslav' are misplaced. These commonalities and connections are older than the state of Yugoslavia, and can in no way be thought of as something that comes after it. At the same time, excluding all non-Štokavian speakers from whatever 'post-Yugoslav' we may want to talk about, and appropriating this term only for Bosniaks, Croats, Montenegrins and Serbs certainly cannot be justified in any way. However, it reveals something very important about the possible meaning of this term, to which I will return after examining its other possible meanings.
Autor tumači putopis Ljubav u Toskani Miloša Crnjanskog u diskurzivnom kontekstu debate o mestu S... more Autor tumači putopis Ljubav u Toskani Miloša Crnjanskog u diskurzivnom kontekstu debate o mestu Slovena u evropskoj kulturi, koja je vođena u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca tokom dvadesetih godina prošlog veka. Ekspresionisti su konstruisali Slovenstvo kao kulturni program, naučnici Jovan Cvijić i Vladimir Dvorniković videli su ga kao protivtežu "romansko-germanskoj Evropi", a Ljubomir Micić, sledeći resemantizaciju "varvara" u evropskoj avangardi, video ga je kao donosioca snage i vitalnosti, koji bi mogao da podmladi iscrpljeni kontinent. Kombinujući elemente svih triju pozicija, Crnjanski je Slovene stilizovao kao varvare koji donose nov život, ali istovremeno i kao žitelje kontinenta koji je oduvek kulturno ujedinjen: Sloveni su oduvek deo širih evropskih kulturnih procesa, a posle Prvog svetskog rata stupaju na scenu kao nosioci nove kulturne energije. Crnjanski odbacuje tradicionalno osećanje kulturne inferiornosti koje je opterećivalo mnoge intelektualce iz njegove generacije na Balkanu, i predstavlja svoj zavičaj kao mesto kojem se mora priznati vrednost. Autor na kraju relativizuje ovakvu interpretaciju ukazujući na transformaciju ideje zavičaja u delu Crnjanskog, kao i u njegovoj biografiji. Ključne reči: varvari, izgnanstvo, Evropa, Sloveni, kulturna autentičnost, Miloš Crnjanski.
Cажетак: рад је одговор на последње јављање Дамира Шаботића у полемици коју он и аутор воде пово... more Cажетак: рад је одговор на последње јављање Дамира Шаботића у полемици коју он и аутор воде поводом ауторове књиге Битка за прошлост и интерпретације Андрићеве приче "Три дечака" из пера Предрага Палавестре. Аутор тврди да је Шаботић игноришући десет од једанаест питања која му је он поставио (Милутиновић, 2019) показао неспремност да преузме одговорност за оно што је у својој критици Битке за прошлост тврдио (Шаботић, 2019а). Такође, аутор тврди да се тиме показује како питања књижевне интерпретације уопште нису ни била Шаботићев мотив за покретање ове полемике, већ да се тај мотив мора тражити у Шаботићевој неупућености у историографију, а нарочито у литературу о рату у Босни и Херцеговини 1992-1995. Кључне речи: Иво Андрић, Предраг Палавестра, националистичка интерпретација, историјски ревизионизам.
Iznenađen sam što Mihael Martens, protivnik manihejskih pristupa i zagovornik ideje da postoji i ... more Iznenađen sam što Mihael Martens, protivnik manihejskih pristupa i zagovornik ideje da postoji i druga strana Meseca, u mojoj kritici njegove biografije Ive Andrića (može se naći na https://ucl.academia.edu/ZoranMilutinovic) vidi samo tvrđenje da je to "loša knjiga". Ja njegovu knjigu, kao i Andrića, niti satanizujem niti idealizujem, pa pišem da ona odlično sažima postojeću literaturu o Andriću, da je pretvara u čitljivu pripovest koja se lako i prijatno prati, te da svuda gde sumira svoje srpsko-hrvatske izvore Martens ispisuje dobru, čitljivu i informativnu naraciju. Ali, takođe, da i Martensova knjiga, kao i Mesec, ima dve strane. Ako ima nameru da iz novinarstva pređe u pisanje istorijskih i književno-kritičkih knjiga, Martens bi trebalo da odmah prihvati, kao što smo svi mi prihvatili, da će se o njegovim knjigama pisati baš tako: hvaleći ono što je dobro, a kritikujući ono što nije, i da na to reaguje racionalno, a ne emotivno. Napisao sam da Martensova knjiga sadrži samo dve značajne nove činjenice o Andrićevom životu-da je bio član Jugoslovenske radikalne zajednice, i da se zalagao za tešnje veze između Jugoslavije i Trećeg Rajha-mada onih koje nisu značajne može biti i više. Za ovo prvo kažem da je malo verovatno, a za ovo drugo da je u suprotnosti sa onim što se zna o Andrićevim političkim stavovima, i pitam se gde su dokazi za to. Izvinjavam se Martensu zbog greške: on je u pravu, smetnuo sam s uma da je Andrić zaista bio upisan u JRZ, greška do koje ne bi došlo da sam imao mogućnost da u biblioteci i vlastitoj kancelariji-obe zatvorene tokom pandemije-proverim nepouzdano sećanje. U ovo drugo, međutim, Martens i dalje ne uspeva da me ubedi. On se poziva na stavove Dušana Glišovića da Andrić nije dovodio u pitanje politiku jugoslovenske vlade, a naročito se nije suprotstavljao toj politici u razgovoru sa nemačkim zvaničnicima, te da je Andrićev razlog za ostavku bio povređena činovnička sujeta, jer je bio isključen iz pregovora o pristupanju Trojnom paktu kojima je inače hteo da dâ svoj doprinos. Ovo prvo izražava neobično shvatanje diplomatije, a ovo drugo je čista spekulacija bez ikakvog dokaza, što i sam Martens potvrđuje. Ako bi neko hteo da nastavi tu spekulaciju, morao bi da se upita zašto je onda Andrić morao biti isključen iz tih pregovora, ako je vladi bilo poznato da se on sa politikom približavanja slagao? Ali čak i kad bi i jedno i drugo bilo tačno, to i dalje ne bi podržavalo Martensovo tvrđenje da je Andrić zagovarao pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu. No, jedno je sada neizbežno: moram da revidiram vlastito tvrđenje da Martensova knjiga donosi samo dve značajne novosti o Ivi Andriću. Posle ove njegove intervencije mora se reći da, zapravo, ne donosi ni jednu. Ono prvo je bilo moja greška, a ovo drugo je nedokazano tvrđenje zasnovano na običnoj Glišovićevoj spekulaciji. Otkriće iz stokholmskih arhiva na koje je Martens ponosan, da su Ernst Jinger i Martin Hajdeger bili nominovani za Nobelovu nagradu, nije bilo vredno truda: oba podatka odavno su poznata i sreću se u knjigama, a i Google ih prikazuje u deliću sekunde. Značajnije je Martensovo otkriće još jedne moje pogreške, ne iz recenzije U požaru svetova, nego iz moje knjige Bitka za prošlost. Ivo Andrić i bošnjački nacionalizam (2018), u kojoj sam napisao da Radovan Karadžić ne može biti smatran predstavnikom srpske nacionalističke kritike Ive Andrića, jer nije bio književni kritičar i ništa o Andriću nije napisao. Nije jasno da li je Martens Bitku za prošlost čitao, ili ovo duguje nekome iz svog
A Report by Rajendra Chitnis (University of Bristol), Jakob Stougaard-Nielsen (UCL), Rhian Atkin ... more A Report by Rajendra Chitnis (University of Bristol), Jakob Stougaard-Nielsen (UCL), Rhian Atkin (University of Cardiff) and Zoran Milutinović (UCL) Executive Summary This report arises from a series of public, industry-focused workshops, interviews and other published material between 2014 and 2016, the lifespan of an AHRC-funded project that explored how smaller European literatures attempt to reach the wider world. It concentrates on the variety of actors who collaborate to bring a text to an international audience. Since all work to persuade that audience to pay attention to their text, we have designated them 'advocates'. Key findings: • The widespread and enduring pessimism about the prospects for translated literature in the UK is outdated. • Concern has shifted from a focus on the low amount of translated literature being published to questions about the diversity of literature translated. 1 The project team would welcome any comment or feedback on this report, which should be sent to Dr Rajendra Chitnis at the University of Bristol (R.A.Chitnis@bris.ac.uk).
This paper treats the problem of faith, life, and death as represented in Meša Selimović’s novel ... more This paper treats the problem of faith, life, and death as represented in Meša Selimović’s novel Death and the Dervish. Ahmed Nurudin loses his faith in god and justice when his earthly dealings take a wrong turn: when his brother is imprisoned and his efforts to find out the reason for his borther’s imprisonment prove unsuccessful. He regains his faith in god and justice when his social standing improves—notwithstanding his brother’s death, which could not be undone by anyone—and when he himself becomes a qadi, a judge, an earthly representative of god’s justice. At the very end of the novel, Ahmed Nurudin loses his faith once more, which coincides with his earthly dealings taking a wrong turn again—a fatally wrong turn. Although this says something about Nurudin’s character, about the source and strength of his convictions, I am not drawing attention to this in order to analyse his psychological motivations, but in order to remind the reader of the framework of Nurudin’s confession: Death and the Dervish begins and finishes with Nurudin’s disbelief in god, and in the metaphysical and ethical order which god’s existence guarantees. When as a qadi Nurudin regains his faith, it is just a hiatus, a moment of vacillation, comparable to a moment of religious crisis in the life of a firm believer, after which balance is restored: Nurudin goes to his death without any belief in god or justice.
Većina pokušaja da se "male", "minorne" ili književnosti "trećeg svijeta" uvrste u veću cjelinu u... more Većina pokušaja da se "male", "minorne" ili književnosti "trećeg svijeta" uvrste u veću cjelinu uglavnom su neadekvatni, deduktivni i reducirajući. Male književnosti i njihovi pisci možda žude za priznanjem i pažnjom, ali nije od prevelike pomoći ako im se pristupi sa kompleksom novih stereotipa i sumnjivih generalizacija, koje ih poistovjećuju sa geopolitičkom situacijom nacija kojima pripadaju. Ovaj članak će se fokusirati na Casanovinu knjigu The World Republic of Letters (Svjetska književna republika) kao na primjer ovakvog stava prema malim književnostima. Članak će se koristiti primjerom Danila Kiša, koji je vrlo važna figura u Casanovinoj knjizi, i zalagati će se za stav da su njegova pozicija unutar njegovog rodnog književnog prostora i mjesta koji taj prostor zauzima u svjetskoj književnosti pogrešno predstavljeni u Svjetskoj književnoj republici. To pogrešno predstavljanje nije slučajno: ono direktno proizilazi iz Casanovinog dvostrukog mapiranja tog prostora, koje je pod jakim uticajem geopolitičke imaginacije i popularne kulturne geografije. Sve dok je međunarodni književni prostor zamišljen tako da se preklapa sa prostorom velikih posvećujućih nacija, sastavljen od njhovih nacionalnih kao i internacionalnih pisaca, uz dodatak internacionalnih pisaca sa periferije koji su "aneksirani" uz njih, mapa svjetske književnosti će samo reproducirati (geo)političku mapu svijeta. Zadatak konstrukcije konceptualnog okvira koji će uvažiti male književnosti ili književnosti trećeg svijeta ne može biti postignut dok god je pod uticajem geopolitičke imaginacije i popularne kulturne geografije, i dok god razdvaja književnosti na one "prvog svijeta" i sve ostale.
Most attempts to integrate “small”, or “minor”, or “third-world” literatures into a larger whole ... more Most attempts to integrate “small”, or “minor”, or “third-world” literatures into a larger whole tend to be inadequate, deductive, and reductionist. Small literatures and their writers may crave recognition and attention, but they are not exactly helped if approached with a set of newly created stereotypes and dubious generalizations, which equate them with the geopolitical situation of their respective nations. This article focuses on Casanova’s The World Republic of Letters as an instance of this attitude towards small literatures. The article uses the example of Danilo Kiš, who figures prominently in Casanova’s book, and argues that his position within his native literary space and the place occupied by this space within world literature are misrepresented in The World Republic of Letters. This misrepresentation is not accidental: it necessarily follows from Casanova’s double mapping of this space, which is strongly influenced by geopolitical imagination and popular cultural geography. As long as the international literary space is imagined as overlapping with the space of great consecrating nations, comprising both their national as well as international writers, with the addition of international writers from the periphery “annexed” to them, the world literary map will only reproduce the (geo)political map of the world. The task of constructing a conceptual framework which will do justice to small or third-world literatures and their writers cannot be achieved so long as it is influenced by geopolitical imagination and popular cultural geography, and divides the world literature into the “first-world” and the rest.
Рад разматра различите употребе појма постјугословенска књижев ност и налази да ниједна од њих не... more Рад разматра различите употребе појма постјугословенска књижев ност и налази да ниједна од њих не одговара ономе што би овако конструисан термин могао да означава. Овај термин не може постати јак теоријски појам, него само слаб и дескриптивни, али се и као такав може користити за означа вање чињенице да бошњачка, хрватска, црногорска и српска књижевност могу истовремено бити виђене и као једна, и као четири.
My aim is to try to clarify the possible meanings of 'post-Yugoslav literature', a designation wh... more My aim is to try to clarify the possible meanings of 'post-Yugoslav literature', a designation which has become relatively frequent in contemporary literary criticism, but which still requires some attention if it is to be used as a scholarly term. It implies a geography, as it directs our attention to Yugoslavia, and a temporality, as it refers to something that comes after Yugoslav literature. The easiest would be to use 'post-Yugoslav literature' to refer to all literature written in the region formerly known as Yugoslavia, but it would be very difficult to find a single instance of such usage: as a rule, the term 'post-Yugoslav' is never applied to novels and poems written in Slovene, Macedonian or Albanian, but only to those written in the standard Štokavian. It is even sometimes explicitly underlined that all writers from this 'post-Yugoslav' regional space 'all share the language'-which certainly comes as a big surprise to those who write in Slovene or Macedonian. However, using the term 'post-Yugoslav' to refer to the literature written in the language formerly known as Serbo-Croatian or Croato-Serbian does not seem justified in any sense. If we want to refer to some shared commonalities in literature written by Bosniaks, Croats, Montenegrins and Serbs, and to close connections between them at all levels-so close that in some periods they leave the impression of writing a single national literature-then both 'post' and 'Yugoslav' are misplaced. These commonalities and connections are older than the state of Yugoslavia, and can in no way be thought of as something that comes after it. At the same time, excluding all non-Štokavian speakers from whatever 'post-Yugoslav' we may want to talk about, and appropriating this term only for Bosniaks, Croats, Montenegrins and Serbs certainly cannot be justified in any way. However, it reveals something very important about the possible meaning of this term, to which I will return after examining its other possible meanings.
Autor tumači putopis Ljubav u Toskani Miloša Crnjanskog u diskurzivnom kontekstu debate o mestu S... more Autor tumači putopis Ljubav u Toskani Miloša Crnjanskog u diskurzivnom kontekstu debate o mestu Slovena u evropskoj kulturi, koja je vođena u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca tokom dvadesetih godina prošlog veka. Ekspresionisti su konstruisali Slovenstvo kao kulturni program, naučnici Jovan Cvijić i Vladimir Dvorniković videli su ga kao protivtežu "romansko-germanskoj Evropi", a Ljubomir Micić, sledeći resemantizaciju "varvara" u evropskoj avangardi, video ga je kao donosioca snage i vitalnosti, koji bi mogao da podmladi iscrpljeni kontinent. Kombinujući elemente svih triju pozicija, Crnjanski je Slovene stilizovao kao varvare koji donose nov život, ali istovremeno i kao žitelje kontinenta koji je oduvek kulturno ujedinjen: Sloveni su oduvek deo širih evropskih kulturnih procesa, a posle Prvog svetskog rata stupaju na scenu kao nosioci nove kulturne energije. Crnjanski odbacuje tradicionalno osećanje kulturne inferiornosti koje je opterećivalo mnoge intelektualce iz njegove generacije na Balkanu, i predstavlja svoj zavičaj kao mesto kojem se mora priznati vrednost. Autor na kraju relativizuje ovakvu interpretaciju ukazujući na transformaciju ideje zavičaja u delu Crnjanskog, kao i u njegovoj biografiji. Ključne reči: varvari, izgnanstvo, Evropa, Sloveni, kulturna autentičnost, Miloš Crnjanski.
Cажетак: рад је одговор на последње јављање Дамира Шаботића у полемици коју он и аутор воде пово... more Cажетак: рад је одговор на последње јављање Дамира Шаботића у полемици коју он и аутор воде поводом ауторове књиге Битка за прошлост и интерпретације Андрићеве приче "Три дечака" из пера Предрага Палавестре. Аутор тврди да је Шаботић игноришући десет од једанаест питања која му је он поставио (Милутиновић, 2019) показао неспремност да преузме одговорност за оно што је у својој критици Битке за прошлост тврдио (Шаботић, 2019а). Такође, аутор тврди да се тиме показује како питања књижевне интерпретације уопште нису ни била Шаботићев мотив за покретање ове полемике, већ да се тај мотив мора тражити у Шаботићевој неупућености у историографију, а нарочито у литературу о рату у Босни и Херцеговини 1992-1995. Кључне речи: Иво Андрић, Предраг Палавестра, националистичка интерпретација, историјски ревизионизам.
Iznenađen sam što Mihael Martens, protivnik manihejskih pristupa i zagovornik ideje da postoji i ... more Iznenađen sam što Mihael Martens, protivnik manihejskih pristupa i zagovornik ideje da postoji i druga strana Meseca, u mojoj kritici njegove biografije Ive Andrića (može se naći na https://ucl.academia.edu/ZoranMilutinovic) vidi samo tvrđenje da je to "loša knjiga". Ja njegovu knjigu, kao i Andrića, niti satanizujem niti idealizujem, pa pišem da ona odlično sažima postojeću literaturu o Andriću, da je pretvara u čitljivu pripovest koja se lako i prijatno prati, te da svuda gde sumira svoje srpsko-hrvatske izvore Martens ispisuje dobru, čitljivu i informativnu naraciju. Ali, takođe, da i Martensova knjiga, kao i Mesec, ima dve strane. Ako ima nameru da iz novinarstva pređe u pisanje istorijskih i književno-kritičkih knjiga, Martens bi trebalo da odmah prihvati, kao što smo svi mi prihvatili, da će se o njegovim knjigama pisati baš tako: hvaleći ono što je dobro, a kritikujući ono što nije, i da na to reaguje racionalno, a ne emotivno. Napisao sam da Martensova knjiga sadrži samo dve značajne nove činjenice o Andrićevom životu-da je bio član Jugoslovenske radikalne zajednice, i da se zalagao za tešnje veze između Jugoslavije i Trećeg Rajha-mada onih koje nisu značajne može biti i više. Za ovo prvo kažem da je malo verovatno, a za ovo drugo da je u suprotnosti sa onim što se zna o Andrićevim političkim stavovima, i pitam se gde su dokazi za to. Izvinjavam se Martensu zbog greške: on je u pravu, smetnuo sam s uma da je Andrić zaista bio upisan u JRZ, greška do koje ne bi došlo da sam imao mogućnost da u biblioteci i vlastitoj kancelariji-obe zatvorene tokom pandemije-proverim nepouzdano sećanje. U ovo drugo, međutim, Martens i dalje ne uspeva da me ubedi. On se poziva na stavove Dušana Glišovića da Andrić nije dovodio u pitanje politiku jugoslovenske vlade, a naročito se nije suprotstavljao toj politici u razgovoru sa nemačkim zvaničnicima, te da je Andrićev razlog za ostavku bio povređena činovnička sujeta, jer je bio isključen iz pregovora o pristupanju Trojnom paktu kojima je inače hteo da dâ svoj doprinos. Ovo prvo izražava neobično shvatanje diplomatije, a ovo drugo je čista spekulacija bez ikakvog dokaza, što i sam Martens potvrđuje. Ako bi neko hteo da nastavi tu spekulaciju, morao bi da se upita zašto je onda Andrić morao biti isključen iz tih pregovora, ako je vladi bilo poznato da se on sa politikom približavanja slagao? Ali čak i kad bi i jedno i drugo bilo tačno, to i dalje ne bi podržavalo Martensovo tvrđenje da je Andrić zagovarao pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu. No, jedno je sada neizbežno: moram da revidiram vlastito tvrđenje da Martensova knjiga donosi samo dve značajne novosti o Ivi Andriću. Posle ove njegove intervencije mora se reći da, zapravo, ne donosi ni jednu. Ono prvo je bilo moja greška, a ovo drugo je nedokazano tvrđenje zasnovano na običnoj Glišovićevoj spekulaciji. Otkriće iz stokholmskih arhiva na koje je Martens ponosan, da su Ernst Jinger i Martin Hajdeger bili nominovani za Nobelovu nagradu, nije bilo vredno truda: oba podatka odavno su poznata i sreću se u knjigama, a i Google ih prikazuje u deliću sekunde. Značajnije je Martensovo otkriće još jedne moje pogreške, ne iz recenzije U požaru svetova, nego iz moje knjige Bitka za prošlost. Ivo Andrić i bošnjački nacionalizam (2018), u kojoj sam napisao da Radovan Karadžić ne može biti smatran predstavnikom srpske nacionalističke kritike Ive Andrića, jer nije bio književni kritičar i ništa o Andriću nije napisao. Nije jasno da li je Martens Bitku za prošlost čitao, ili ovo duguje nekome iz svog
A Report by Rajendra Chitnis (University of Bristol), Jakob Stougaard-Nielsen (UCL), Rhian Atkin ... more A Report by Rajendra Chitnis (University of Bristol), Jakob Stougaard-Nielsen (UCL), Rhian Atkin (University of Cardiff) and Zoran Milutinović (UCL) Executive Summary This report arises from a series of public, industry-focused workshops, interviews and other published material between 2014 and 2016, the lifespan of an AHRC-funded project that explored how smaller European literatures attempt to reach the wider world. It concentrates on the variety of actors who collaborate to bring a text to an international audience. Since all work to persuade that audience to pay attention to their text, we have designated them 'advocates'. Key findings: • The widespread and enduring pessimism about the prospects for translated literature in the UK is outdated. • Concern has shifted from a focus on the low amount of translated literature being published to questions about the diversity of literature translated. 1 The project team would welcome any comment or feedback on this report, which should be sent to Dr Rajendra Chitnis at the University of Bristol (R.A.Chitnis@bris.ac.uk).
This paper treats the problem of faith, life, and death as represented in Meša Selimović’s novel ... more This paper treats the problem of faith, life, and death as represented in Meša Selimović’s novel Death and the Dervish. Ahmed Nurudin loses his faith in god and justice when his earthly dealings take a wrong turn: when his brother is imprisoned and his efforts to find out the reason for his borther’s imprisonment prove unsuccessful. He regains his faith in god and justice when his social standing improves—notwithstanding his brother’s death, which could not be undone by anyone—and when he himself becomes a qadi, a judge, an earthly representative of god’s justice. At the very end of the novel, Ahmed Nurudin loses his faith once more, which coincides with his earthly dealings taking a wrong turn again—a fatally wrong turn. Although this says something about Nurudin’s character, about the source and strength of his convictions, I am not drawing attention to this in order to analyse his psychological motivations, but in order to remind the reader of the framework of Nurudin’s confession: Death and the Dervish begins and finishes with Nurudin’s disbelief in god, and in the metaphysical and ethical order which god’s existence guarantees. When as a qadi Nurudin regains his faith, it is just a hiatus, a moment of vacillation, comparable to a moment of religious crisis in the life of a firm believer, after which balance is restored: Nurudin goes to his death without any belief in god or justice.
Većina pokušaja da se "male", "minorne" ili književnosti "trećeg svijeta" uvrste u veću cjelinu u... more Većina pokušaja da se "male", "minorne" ili književnosti "trećeg svijeta" uvrste u veću cjelinu uglavnom su neadekvatni, deduktivni i reducirajući. Male književnosti i njihovi pisci možda žude za priznanjem i pažnjom, ali nije od prevelike pomoći ako im se pristupi sa kompleksom novih stereotipa i sumnjivih generalizacija, koje ih poistovjećuju sa geopolitičkom situacijom nacija kojima pripadaju. Ovaj članak će se fokusirati na Casanovinu knjigu The World Republic of Letters (Svjetska književna republika) kao na primjer ovakvog stava prema malim književnostima. Članak će se koristiti primjerom Danila Kiša, koji je vrlo važna figura u Casanovinoj knjizi, i zalagati će se za stav da su njegova pozicija unutar njegovog rodnog književnog prostora i mjesta koji taj prostor zauzima u svjetskoj književnosti pogrešno predstavljeni u Svjetskoj književnoj republici. To pogrešno predstavljanje nije slučajno: ono direktno proizilazi iz Casanovinog dvostrukog mapiranja tog prostora, koje je pod jakim uticajem geopolitičke imaginacije i popularne kulturne geografije. Sve dok je međunarodni književni prostor zamišljen tako da se preklapa sa prostorom velikih posvećujućih nacija, sastavljen od njhovih nacionalnih kao i internacionalnih pisaca, uz dodatak internacionalnih pisaca sa periferije koji su "aneksirani" uz njih, mapa svjetske književnosti će samo reproducirati (geo)političku mapu svijeta. Zadatak konstrukcije konceptualnog okvira koji će uvažiti male književnosti ili književnosti trećeg svijeta ne može biti postignut dok god je pod uticajem geopolitičke imaginacije i popularne kulturne geografije, i dok god razdvaja književnosti na one "prvog svijeta" i sve ostale.
Most attempts to integrate “small”, or “minor”, or “third-world” literatures into a larger whole ... more Most attempts to integrate “small”, or “minor”, or “third-world” literatures into a larger whole tend to be inadequate, deductive, and reductionist. Small literatures and their writers may crave recognition and attention, but they are not exactly helped if approached with a set of newly created stereotypes and dubious generalizations, which equate them with the geopolitical situation of their respective nations. This article focuses on Casanova’s The World Republic of Letters as an instance of this attitude towards small literatures. The article uses the example of Danilo Kiš, who figures prominently in Casanova’s book, and argues that his position within his native literary space and the place occupied by this space within world literature are misrepresented in The World Republic of Letters. This misrepresentation is not accidental: it necessarily follows from Casanova’s double mapping of this space, which is strongly influenced by geopolitical imagination and popular cultural geography. As long as the international literary space is imagined as overlapping with the space of great consecrating nations, comprising both their national as well as international writers, with the addition of international writers from the periphery “annexed” to them, the world literary map will only reproduce the (geo)political map of the world. The task of constructing a conceptual framework which will do justice to small or third-world literatures and their writers cannot be achieved so long as it is influenced by geopolitical imagination and popular cultural geography, and divides the world literature into the “first-world” and the rest.
Žalim što je Kazazu moj odgovor na njegovu kritiku Bitke za prošlost bio dosadan i predugačak (ht... more Žalim što je Kazazu moj odgovor na njegovu kritiku Bitke za prošlost bio dosadan i predugačak (http://ivanlovrenovic.com/clanci/varia/enver-kazaz-milutinoviceve-logicke-vratolomije) pa ću se potruditi da ovaj bude makar kratak. Ne moram da razmišljam: nisam Karadžiću "posredno priznao" da je Bosna zemlja mržnje, jer u Bici za prošlost kažem da je taj iskaz "preteran i zato pogrešan, besmislen jer ga nije moguće dokazati" (344), a za njegovo čitanje "Pisma" kažem da je pogrešna interpretacija korišćena u političke svrhe (341), pa sve što Kazaz gradi na mom navodnom saglašavanju s Karadžićem iščezava kao vatromet polemičara koji lako gubi i živce i argumente. Kolege koje su, kao i ja, čule Kazazovo izjašnjavanje u Sarajevu 26. aprila 2010 već će se i sami toga setiti, a identifikacija je ipak najpouzdaniji dokaz identiteta-žalim, ali nema ništa "naučnije" od toga-iako se identitet slobodno može i promeniti. Zahvaljujem Kazazu što mi je nacrtao poduku o glagolskim vremenima: sad sam razumeo, Izetbegovićev nacionalizam možda bi bio surov i zločinački, u kondicionalu, ali u perfektu bio je svilen i mekan. Ali najvažnije je sledeće: iskaz "X ovjerava Y" Kazaz odjednom prevodi kao "X i Y se međusobno pothranjuju", iako ovo prvo podrazumeva jednosmernu reaktivnost, ovo drugo dvosmernu aktivnost i reaktivnost. Baš to sam mu i zamerio u Bici za prošlost: insistiranje na reaktivnosti, a ne na aktivnosti i reaktivnosti istovremeno. To što je odlučio da ovo prvo, u stvari, znači ovo drugo svedoči da naša polemika nije bila uzaludna i da je Kazaz ipak spreman da modifikuje svoje stavove, mada uz mnogo buke i besa, pa makar ih tako modifikovane predstavljao kao nešto što je oduvek i sam tvrdio. S velikim odobravanjem primećujem da je Kazaz promenio i svoj ključni iskaz, oko kojeg se i razvio ovaj spor. Umesto tvrđenja da je velikosrpski interpretacijski kontekst "nametnuo stav o Andrićevoj literaturi kao islamomrziteljskom i protivbošnjačkom tekstu" (Subverzivne poetike, 325), sad kaže: "Bi li bez srpske nacionalističke kritike Andrića bilo one bošnjačke? Bi, naravno, nije Kurtoviću, Rizviću, Mahmutćehajiću ili autorima u zborniku Andrić i Bošnjaci bila potrebna velikosrpska recepcija Andrića kao uslov za njihovo pisanje". Tako je. Hvala. Tačno to i ja tvrdim, i zbog toga kritikujem Kazaza u Bici za prošlost. To nije tako u Subverzivnim poetikama ili članku "Kritika mržnje", nego tamo velikosrpski interpretacijski kontekst nameće, a bošnjački nacionalistički diskurs samo "ovjerava". Zašto nam je trebala ova polemika da se oko tako očigledne stvari složimo, a i onda to iznuđeno priznanje Kazaz predstavlja kao nešto samorazumljivo, što i on oduvek tvrdi? Pola ovog spora smo rešili, ostala je još druga polovina. Čak i ako zanemarimo sva ostala pitanja na koja mi Kazaz nije odgovorio, i ja se složim da je važno "dekonstruirati narativni sistem, ideološke poglede i aksiomatski niz" te velikosrpske književne kritike, ipak se moraju navesti imena autora i naslovi njihovih knjiga ili članaka, kako bi se čitaoci uverili da dekonstrukcionista ne izmišlja takvu kritiku, i da nije u navođenju bibliografskih jedinica opet loše pratio svoje beleške. Ako smo se već složili da ta velikosrpska kritika nije bila pretekst bošnjačkim nacionalističkim kritičarima, a niko od njih je i ne pominje, možda onda ona uopšte i ne postoji? Na to pitanje još uvek nemamo odgovor, jer Kazaz neće ni da navodi imena, ni da ponudi detaljnu analizu njihovih kritičkih radova. E baš neće. Ne vredi da ga na to nagovaram i treći put. Pošto ovde završavamo ovaj spor, koji nije ni trebalo započinjati bez solidnih dokaza za stanovište suprotno onom iz Bitke za prošlost, to će izgleda ostati misterija. Fantom u biblioteci.
Duboko sam skrušen pred svim komplimentima koje mi je u svojoj kritici knjige Bitka za prošlost u... more Duboko sam skrušen pred svim komplimentima koje mi je u svojoj kritici knjige Bitka za prošlost uputio Davor Beganović (http://ivanlovrenovic.com/clanci/recenzije/davor-beganovic-kako-razmisljati-o-andricu) i zahvalan za pretežno pozitivnu ocenu koja je od njega došla. Onima koji ga poznaju i upućeni su u njegov rad neće biti iznenađujuće što sam napeto iščekivao njegov sud, i što sam posle toga mnogo spokojniji. Moja knjiga je polemička i poziva na debatu o mnogim pitanjima-mada je i književni i naučni život kod nas danas takav da u tom smislu ne treba gajiti prevelika očekivanja-i ja ću se rado odazvati svakom pozivu da objasnim svoja tvrđenja i potkrepim ih dodatnim dokazima. U ovom slučaju to nije preterano zahtevno, jer Beganovićeva kritika i ne dolazi sa suprotne strane u ovoj, za sada samo mogućoj, debati, nego iz blizine mesta sa kojeg i ja govorim: da to kažem koristeći termine Rusmira Mahmutćehajića, jedan "žrec andrićevstva" kritikuje drugog, a na vebsajtu trećeg. To ne znači da su naše pozicije u svemu identične-autentična razumevanja uvek su različita, razumeva se drugačije ako se uopšte razumeva, da podsetim na jedan važan Gadamerov stav-i ne moraju takve biti. Dok se u oceni stavova i tvrđenja koje tumačim u knjizi Bitka za prošlost Beganović i ja slažemo, on mi upućuje jednu kritiku koja se odnosi na korišćenje izvora, i jednu koja se odnosi na istorijski kontekst. Prva glasi: Moje pitanje: Koji Komitet? Uvid u bibliografiju pruža nam sljedeći podatak o toj jedinici: Stanje u opštini Viešgrad pred izbijanje ratnih sukoba i zločini prema Srbima u toku ratnih sukoba. 1996. Beograd: Komitet za prikupljanje podataka o izvršenim zločinima protiv čovečnosti i međunarodnog prava. http:/www.slobodan-milosevic.org/documents/reports/Serbian/8-VG.htm. Zašto bih ja vjerovao Milutinoviću i njegovome Komitetu kada se zna što se doista zbilo u Višegradu i kakvu je odluku u vezi s ratnim zločinima koji su se desili u njemu (nota bene, vjerojatno najzloslutniji u Bosni, uz prijedorske i srebreničke masakre) donijela oficijelna institucija ICTY u slučaju protiv dvojice "uglednih" stanovnika Višegrada a potom Argentine Milana i Sredoja Lukića. (cf. http://www.icty.org/en/press/milan-luki%C4%87-and-sredoje-luki%C4%87-convicted-war-crimes-vi%C5%A1egrad) Nota bene, ta su dvojica uglednih Višegrađana "autori" masakra koji se zbio nakon otmice Bošnjaka u vlaku na pruzi Beograd-Bar, u mjestu Sjeverin o kojemu, ako me sjećanje ne vara, pravosuđe Republike Srbije nije donijelo nijednu pravomoćnu odluku. Paralela Šabanović-Lukići, hm? Kako mogu vjerovati domenu pod naslovom www.slobodan-milosevic.org? Bilo bi to isto kao konzumirati podatke o zločinima što su ih Židovi učinili protiv Nijemaca, na koje su ovi obrambeno reagirali, na stranici www.adolf-hitler.org. To, međutim, nije nikakav Milutinovićev komitet, nego Komitet koji je formirala Vlada Savezne Republike Jugoslavije 1993. godine. Komitet je radio do aprila 2003. godine, kada je ukinut. Njegov zadatak je bio da prikuplja dokaze i dokumente o izvršenim zločinima, da nalazi i saslušava svedoke, kao i da čuva svu sakupljenu dokumentaciju. Od 2004. godine ta dokumentacija je u posedu Tužilaštva za ratne zločine Republike Srbije, koje joj, po svemu sudeći, poklanja poverenje i služi se njome u svojim istragama. Izveštajima ovog Komiteta
The article is the author’s reply to a critique of his book Bitka za prošlost. Ivo Andrić i bošnj... more The article is the author’s reply to a critique of his book Bitka za prošlost. Ivo Andrić i bošnjački nacionalizam (2018), published under the title “Bitka za Andrića” by Damir Šabotić on the internet portal Peščanik. Šabotić’s critique focuses on five pages of Bitka za prošlost in which the author discusses Predrag Palavestra’s contextualization of Andrić’s story “Tri dečaka”. Šabotić claims that Palavestra, following his own ideology, imposed on Andrić’s works meanings which are not to be found in them: Andrić sends a message of hope and optimism, and Palavestra reads in it a diagnosis of hatred and pessimism. The author claims that Palavestra did not impose on Andrić’s works meanings which cannot be found in them, and that this diagnosis of hatred is obvious regardless of Palavestra’s interpretations. The author also claims that the attempt to present Palavestra as an equivalent to Andrić’s Bosniak nationalist critics in quite unconvincing, and asks Šabotić eleven questions which – should he decide to reply – will help transform the allusive and strategically indeterminate position of his critique into a clear and explicit critical position.
Prvog jula 1991. godine u Višegradu je srušen spomenik Ive Andrića. Murat Šabanović, aktivista St... more Prvog jula 1991. godine u Višegradu je srušen spomenik Ive Andrića. Murat Šabanović, aktivista Stranke demokratske akcije (SDA) i jedan od osnivača paravojnih jedinica Zelene beretke u Višegradu, teškim čekićem je odvalio glavu sa spomenika i bacio je u Drinu. Ovaj akt radikalne književne kritike kamerom je snimio Fadil Hajdarević i video-kasetu predao SDA. " Sa tom kasetom su oni kasnije išli po arapskom svijetu kada su prikupljali novac i pokazivali kako su Bošnjaci srušili spomenik svog Salmana Ruždija " , objasnio je kasnije Šabanović. (Delalić i Šačić, 2007, 407) Intervju koji je dao Medini Delalić i Suzani Šačić mnogo godina kasnije ne predstavlja Šabanovića kao posvećenog čitaoca dela Ive Andrića, ili kao čitaoca uopšte. Jedan izveštaj Komiteta za prikupljanje podataka o izvršenim zločinima protiv čovečnosti i međunarodnog prava prikazuje ga kao siledžiju koji od početka 1991. godine naoružan maltretira i zastrašuje ljude u Višegradu, i kasnije biva umešan u mnogo teških ratnih zločina. (Stanje u opštini Višegrad) Kako to da je jedan privrednik, vlasnik četiri radnje u Višegradu i jedan od komandanata partijske milicije SDA, u tom burnom periodu našao vremena da se bavi spomenikom pisca koji je bio mrtav već mnogo godina, i čija dela najverovatnije nikad nije ni čitao? Šabanović objašnjava da je od osnivanja SDA bio u najužoj pratnji njenog predsednika Alije Izetbegovića i, pošto se u jednoj prilici odlikovao tako što je zaustavio autobus koji je iz Srbije putovao za Crnu Goru i vratio ga u Srbiju – " porazbijao sam tu bagru i vratio ih put Srbije " – pozvan je na sastanak u Kriznom štabu SDA, smještenom u ulici Danijela Ozme broj 4. U kancelariji su bili Ejup Ganić i Omer Behmen. (…) Islamska zajednica je u to vrijeme dodjeljivala poslovne prostore. Ganić i Behmen su mi rekli da ću imati prednost na licitaciji za jednu radnju na Baščaršiji ukoliko srušim bistu Ive Andrića u Višegradu. (…) Naredili su da srušim Ivu Andrića kao " kulturološkog mrzitelja muslimanskog naroda " , kako su rekli. Pošto sam ja tada u Višegradu imao četiri radnje, rekao sam sestri Zuhri Šabanović da uplati novac za obećanu radnju, jer meni nije trebala. Ugovor je potpisan 18. februara 1992. godine i u njemu piše da će se vršiti " investiranje izgradnje dućana " u ulici Dženetića čikma. (…) Zadatak sam izvršio sa zadovoljstvom, jer sam mislio da pravim krupnu stvar. Ganić i Behmen me nisu nagovorili, već su mi naredili da to uradim. Rekli su kako je Andrić veliki neprijatelj bosanskih Muslimana. (Delalić i Šačić, 2007, 407)
Uploads
Papers by Zoran Milutinovic
Ključne reči: varvari, izgnanstvo, Evropa, Sloveni, kulturna autentičnost, Miloš Crnjanski.
Ključne reči: varvari, izgnanstvo, Evropa, Sloveni, kulturna autentičnost, Miloš Crnjanski.