Zunnestelsel

't Zunnestelsel bestoat uut de zunne en ol d' astronomische hemellichoamn die der round droain en die ollemolle ontstoan zyn deur 't involln van een grôte wolke van gaze en ys omtrent 4.6 miljaar joar geleen. De mêeste hemellichoamn droain round de zunne in een redelik platte schyve die 't ecliptisch vlak wordt genoemd. 't Grotste dêel van de massa van 't zunnestelsel buutn de zunne wordt upgemakt deur de acht planeetn die in redelik rounde boann zittn. De vier binnenste, Mercurius, Venus, d' Eirde en Mars (de terrestrische planeetn) bestoan hoofzakelik uut rotse en metoal. De vier butenste planeetn, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus (de gasreuzn) bestoan voar een grôot dêel uut woaterstoffe en helium.

't Zunnestelsel omvat ook twêe gordels van klêendere hemellichoamn. De asteroiedngordel, die tussn Mars en Jupiter ligt, gelykt up de terrestrische planeetn omdan ze ook voar 't mêerendêel uut rotse en metoal bestoan. An den andere kant, de hemellichoamn van de Kuipergordel bestoan hoofzakelik uut woater- ammoniak- en meethaanys. Vuuf hemellichoamn in die gordels, Ceres, Pluto, Haumea, Makemake en Eris wordn geklasseerd as dwergplaneetn, omdan ze genoeg zwoartekracht hèn vor een rounde vorm t' hèn.

Verderup ligt den hypothetische Oortwolke, up een afstand van mêer dan duusd kêern den afstand van de Kuipergordel, woarvan dat er gepeisd wordt dat het de bronne van ol de langetermynkomeetn is. Binn'n de grenzn van 't zunnestelsel beweegn der under veel klêendere hemellichoamn gelik komeetn, meteoroiedn en interplanetair stof. Verder is 't er nog de zunnewiend, wadda plasma is da van de zunne wegstrôomt en an de butenkant van 't zunnestelsel de heliopause vormt woarda de zunnewiend 't interstellair medium tegenkomt.

Zes van de planeetn en drie van de dwergplaneetn hèn nateurlike satellietn, die "moann" genoemd wordn achter den eirde zyn moane. Olleviere de gasreuzn hèn planetaire riengn die uut stof en ysdêeltjies upgemakt zyn.

Ontdekkienge en exploroatie

Voa verschillende duzende joarn wistn de mensn nie van 't bestoan van een zunnestelsel. Ze peisdn dat d' eirde in 't middn van 't heelal stille stound, en da 't firmament, met de sterrn en de planeetn derup round d' eirde droaide.

Nicolaus Copernicus was den êesten die een wiskundig model berekende da vôorspelde dat de zunne in 't midden van 't zunnestelsel moest stoan. Deur vorderiengn in 't maakn van telescoopn en vôoruutgang in de kennisse van de fysische wettn (Galileo Galilei, Johannes Kepler en Isaac Newton) is 't gedacht dat de zunne in 't midden van 't zunnestelsel stoat en dan d' andere planeetn, juste gelik d' eirde, der round giengn, beginn'n anvèrdboar te maakn. Mêer recent hèn betere telescoopn gelik den Hubbletelescoop en onbemande ruumtevoarttuugn gelik Pioneer en Voyager ons de planeetn en veel van under moann loatn zien as lichoamn met een geologie van under eign.

Structeure

De boann van de hemellichoamn in 't zunnestelsel, up schoale

't Overgrôote dêel van 't zunnestelsel is upgenoomn deur de zunne zelve, die een gilve hoofdsequenciesterre van de G2-klasse is en die 99.86% van de massa van 't zunnestelsel besloat. De zunne zyn zwoartekracht domineert ton ook 't hêele zunnestelsel. De gasreuzn kommn voa 99% van de resterende massa in anmerkienge, woarvan da Jupiter en Saturnus tope 90% vormn.

De mêeste grôote hemellichoamn hèn een boane die in 't zelste vlak as den eirde zyn boane ligt, ook gekend as 't ecliptisch vlak. Binst dan de planeetn dichte teegn 't ecliptisch vlak liggn, zyn de boann van komeetn en Kuipergordellichoamn veel mêer excentriek en dikwils met een grôoten hoek tegenover 't ecliptisch vlak. Ol de planeetn en de mêeste andere hemellichoamn loopn in under boane in de zelste richting as d' eirde, wadda (ojje van de zunne zyn nôordpool kykt) in de richtienge tegenover da van 't horloge loopt. De best bekende uutzounderienge is Halley's Komete.

Kepler's wettn van planetaire bewegienge beschryvn de boann van hemellichoamn round de zunne. Volgens die wettn beweegt zoan lichoam in een elliptische boane woardat de zunne in êen van de focoale puntn ligt. Up zoan elliptische boane hèt een hemellichoam een plekke woada 't dichtste teegn de zunne komt (perihelion), en êen woda 't verste van de zunne stoat (aphelion). De snelheid varieert ook, en is 't rapste tegen 't perihelion en 't traagste tegent' aphelion.

Planeetn hèn een boane da praktisch een cirkel is, binst dan de boann van komeetn vrê uutgerekt zyn. Den tyd dat een hemellichoam nôodig hèt vor een volledige boane of te leggn hangt of van de lengte van de lange asse van d' elliptische boane: hoe korter dat de lange asse is, hoe korter da 't joar is.

Ofstandn in 't zunnestelsel wordn dikwils gemeetn in astronomical units (AU), een moate die overêenstemt met den gemiddelden ofstand van d' eirde noa de zunne. D' ofstandn tussn de boann van de planeetn neem toe noarmoate da je verder noa 't butenste van 't zunnestelsel goat. Venus is omtrent 0.33AU verder van de zunne dan Mercurius, binst da Saturnus 4.3AU verder ligt dan Jupiter, en Neptunus 10.5AU verder dan Uranus.

De mêeste planeetn hèn secondaire stelsels van undern eigen, met moann die soms grôter zyn dan de klêenste planeetn. 't Mêerendêel droait in de zelste richtinge gelik de hoofdplanete, en dikwils droain ze synchroon, wadda betêekent dan z' oltyd de zelste kant noa de planete toogn.

Terminologie

't Zunnestelsel wordt vantydn ingedêeld in een antal streekn. 't Binnenste zunnestelsel omvat de vier terrestrische planeetn, en rêekt toet an den asteroiedngordel. 't Butenste zunnestelsel omvat de vier gasreuzn, en rêekt toet an de boane van Neptunus. Doarbuutn ligt de Kuipergordel.

Hemellichoamn in 't zunnestelsel zyn officiêel geklasseeerd as planeetn, dwergplaneetn en klêendere lichoamn of planetesimoaln. Een planete is round van vorm en hèt zyn boane van andere hemellichoamn gezuverd. Dwergplaneetn zyn ook massief genoeg voa round te zyn, moa under boane is nie gezuverd van andere planetesimoaln. Achter dat Pluto toet een dwergplanete gedegradeerd was in 2006, wordn d' er nu acht planeetn erkend : Mercurius, Venus, d' eirde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus. D' er zyn voa den ogenblik vuuf dwergplaneetn: Ceres, Pluto, Haumea, Makemake en Eris.

Meugeliks wordn in de toekomst lichoamn gelik Sedna, Orcus of Quaoar as dwergplaneetn geklasseerd, moa dat is voar den ogenblik nog nie beslist. Dwergplaneetn buten de boane van Neptunus wordn ook plutoids genoemd.

De streekn van 't zunnestelsel: 't binnenste zunnestelsel, de asteroiedngordel, de gasreuzn en de Kuipergordel. Ofmetiengn en boann nie up schoale.

Planetaire wetenschappers gebruukn woordn gelik gaze, ys, en rotse voar een aantal sôortn materioal in 't zunnestelsel. Rotse wordt gebruukt voar materioaln met een hoog smeltpunt die vaste bleevn ounder ol d' omstandigheedn in de proto-planetaire nevel. Silikoatn en metoaln gelik yzer of nikkel zyn typische vôorbêeldn van rotsachtige materioaln.

Ze kommn 't mêeste voarn in 't binnenste zunnestelsel, omda d' omstandigheedn doar 't ys dee smeltn en de gaze dee wegbloazn. Gaze zyn de materioaln die ounder ol d' omstandigheedn in de protoplanetaire nevel gasvormig bleevn, gelik woaterstoffe en helium. Ze kommn 't mêeste voorn in 't butenste zunnestelsel in de gasreuzn. Deur under grôte zwoartekracht hèn de gasreuzn vele van under oorsprounkelike atmosfeer kunn'n houdn.

Tussn de rotsmaterioaln en de gazen liggn materioaln gelik woater, methaan, ammoniak, woaterstofsulfiede en kooldioxide die kunn'n vaste, vloeiboar of gasvormig zyn afhankelik van de temperateure en den druk. De mêeste moann van de gasreuzn zyn van ys gemakt,en 't zelste geldt voar de dwergplaneetn en planetesimoaln buutn de boane van Neptunus.

Zunne

De zunne is de sterre van 't zunnestelsel. 't Hèt zoan grôte massa (332,900 kêern de massa van d' eirde) dat 't een interieur hèt da nucleaire fusie kan ounderhoudn, wadda enorme hoeveelheedn energie vrystelt. 't Grôtste dêel van die energie wordt as electromagnetische stroalienge vrygesteld, met een pieke in band van 't zichtboar licht (400 - 700 nm).

De zunne wordt geklasseerd as een moatig grôte gilven dwerg. Die name is nochtans misleidend, omdat in vergelykienge met 't mêerendêel van de sterrn, de zunne toch redelik grôot en helder is. Sterrn wordn geklasseerd up het Hertzsprung-Russell diagram, een grafieke woard de helderheid van de sterrn uutgeplot wordt teegn under uppervlaktetemperateure. Over 't olgemêen zyn hête sterrn 't helderste. De mêeste sterrn liggn up een lyne die de hoofdsequentie genoemd word, en de zunne ligt er in 't midden van. Dat is nochtans misleidend omda heldere sterrn zeldzoam zyn, binst da de zwakke rôo dwergn oan 85% van de sterrn in de Melkweg vormn.

't Wordt geloofd dat de zunne nu in de primeur van zy leevn zit, en detje nog verre wegzit van zyn waterstofreserves up te brandn. Mettentyd wordt de zunne helderder, en in 't begin van zyn leevn haad de zunne moa 70% van de helderheid dat je nu hèt.

De zunne is een "Populoatie I" sterre, wadda betêkent dat je redelik loate in 't leevn van 't heelal is geboorn. Doaruut volgt dat de zunne mêer zwoare elementn hèt dan de oudere "Populoatie II" sterrn. Elementn die zwoarder zyn dan waterstoffe en helium wordn in supernovas gevormd, die zwoare, kortlevende sterrn zyn die under zwoare elementn in 't heelal versprêen in een supernova-ontploffienge. De zwoare elementn zyn van belang voa de vormienge van planetaire systêemn.

Interplanetair medium

Aurora australis gezien vanuut den Space Shuttle.

Tope met zunnelicht produceert de zunne ook een strôom van geloan plasmadêeltjies, ook gekend as de zunnewind. Die dêeltjes beweegn met een snelheid van omtrent 1,5 miljoen kilometer per eure, wadda een interplanetaire atmosfeer (de heliosfeer) makt die rêekt toet an de heliopause up een afstand van minstens 100 AU. Dien atmosfeer wordt het interplanetair medium genoemd.

't Magnetisch veld van d' eirde beschermt den atmosfeer teegn de zunnewind, wadda nie 't gevol is voar Venus en Mars, die geleidelik under atmosfeern zien weglekkn. Geloan dêeltjies gemakt deur den interaksje van de zunnewind mè 't magnetisch veld beweegn noa de magnetische pooln en verôorzaakn doa auroras.

Kosmische stroalienge vindt zyn ôorsproung buutn 't zunnestelsel. De heliosfeer beschermt 't zunnestelsel gedêeltelik van kosmische stroalienge, en magnetische veldn (voa planeetn die 'z èn) helpn ook.

't Binnenste zunnestelsel

De terrestrische planeetn. Van lienks noa rechs : Mercurius, Venus, d' Eirde en Mars (afmetiegn up schoale)

't Binnenste zunnestelsel is de traditonêele name voa 't dêel van 't zunnestelsel dat de terrestrische planeetn en de asteroiedn bevat. In omvang is 't moa klêene, met een stroale da klêender is dan den ofstand tussn Jupiter en Saturnus.

De vier terrestrische planeetn hèn een rotsachtige samestellienge, winnig of gin moann, en gin planetaire riengn. Ze zyn gemakt van materioaln met hoge smeltpuntn, gelik silikoatn in de korst en de mantel, en metoaln gelik yzer en nikkel in 't middn. Drie van de viere hèn een atmosfere, ollemolle hèn inslagkroaters en tektonische strukteurn gelik vulkoann en riftvallein.

Mercurius

Mercurius (0,4 AU) is de planete die 't dichste teegn de zunne ligt en is ook de klêenste planete (0,055 kêern de massa van d' eirde). Mercurius hèt gin nateurlike satellietn, en d' êenigste geologische strukteurn zyn inslagkroaters en rupes, rimpels verôorzakt deur inêenkrimpienge van de planete. Mercurius hèt gin atmosfere voa van te klappn beholve atoomn die deur de zunnewind van 't uppervlakte zyn losgesleegn. d' Aanwezigheid van een grôote yzeren kern en een dinne mantel is voa den ogenblik nie goed verstoan.

Venus

Venus (0,7 AU) is in ofmetiengen dichte teegn d' eirde, met 0,815 kêer de massa van d' eirde. Gelik d' eirde hèt Venus een dikke silikoatnmantel, een yzeren kern, een dichten atmosfeer en anwyziengn van geologischen activiteit. An den andere kant is Venus veel droger en hèt een atmosfeer die 90 kêern dikker is dan up eirde. Venus is den hêetste planete in 't zunnestelsel, met temperateurn van mêer dan 400 °C, wadda verzekers deur de grôot hoeveelheedn broeikasgassn is verôorzakt.

Eirde

Eirde (1 AU) is de grotste en zwoarste van de binnenplaneetn, den êenigsten da me zeker van zyn dat er nu geologischen activiteit is, en den êenigsten woada me van weetn dat er leevn is. d' Eirde is uniek ounder de terrestrische planeetn as den êenigsten planete mê vloeiboar woater, ploatntektoniek en een atmosfere mè veel zuurstoffe. Zyn nateurlike satellite, de Moane, is den êenigste grôte satelliet in 't binnenste zunnestelsel.

Mars

Mars (1,5 AU) is klêender dan d' Eirde en Venus (0.107 kêern de massa van d' eirde), en hèt een dinne atmosfeer van koolstofdioxide. D' uppervlakte van Mars is rôod deur d' anwezigheid van yzeroxide, en toogt zowel inslagkroaters as geologische activiteit gelik vulkoann en riftvallein.

Mars hèt twêe nateurlike satellietn, Deimos en Phobos, woarvan dat er gepeisd wordt dat het gevangen asteroiedn zyn.

Asteroiedngordel

Ofbêeldienge van den hoofdasteroiedngordel en de Trojoanse asteroiedn

Asteroiedn zyn mêestol klêene hemellichoamn die van rotsachtige en metallische materioaln zyn gemakt. De hoofdasteroiedngordel is te viendn in boann tussn Mars en Jupiter, up een ofstand van 2,3 toet 3,3 AU van de zunne. 't Wordt gepeisd dat 't de restn zyn van materioal dat deur den invloed van Jupiter gin planete hè lkunn'n vormn.

Asteroiedn varieern in grôte tussn verschillend' hounderd kilometer toet microscopische dêeltjies. Ollêene Ceres wordt geklasseerd as een dwergplanete, moa Vesta en Hygeia zoun kunn'n hergeklasseerd wordn as dwergplaneetn moest het kunn'n beweezn wordn dan ze in hydrostatisch evenwicht e zyn.

Ceres

Ceres (2,77 AU) is 't grotste hemellichoam van den asteroiedngordel, en is geklasseerd as een dwergplanete, met een diameter van juust ounder duusd kilometer. Ceres was oorsprounkelik geklasseerd as een planete up 't moment dat het ontdekt wierd in 1801, moa noarmate dan andere astereoiedn wierdn ontdekt, is Ceres hergeklasseerd gewist toet een asteroide in 1850, en in 2006, up 't zelste moment da Pluto wierd hergeklasseerd, toet een dwergplanete.

Asteroiedngroepn

Trojoanse asteroiedn kunn'n gevoundn wordn in Jupiter zyn Lagrangepuntn (gravitationêel stabiele streekn in de boane van Jupiter).

't Binnenste zunnestelsel hèt ook "Near-Earth" asteroiedn, die oftewel dichte by d' eirde uutkommn, of de boane van d' eirde deurkruusn. Den bekendsten is 433 Eros, worda het "NEAR Shoemaker" ruumtevoarttuug up geland hè up den twoalfsten februari 2001.

't Butenste zunnestelsel

Van boovn noa beneen: Neptunus, Uranus, Saturnus en Jupiter (nie up schoale)

De butenste streekn van 't zunnestelsel is woarda de gasreuzn te viendn zyn, tope meet under grôte satellietn. 't Is ook thuus voar kortetermynkomeetn. Deur de grôten ofstand van de zunne zyn veel hemellichoamn ryk an water, ammoniak en methoan ("ys" in de terminologie van de planetaire wetenschapper).

De vier butenste planeetn, of gasreuzn, maakn omtrent 99% van de massa van 't zunnestelsel buutn de zunne up. Jupiter en Saturnus bestoan hoofzakelik uut woaterstoffe en helium, binst dan Uranus en Neptunus een grôter proportie ys bevattn.

Olle viere hèn riengn, moar ollêene Saturnus zyn riengn zyn van d' eirde zichtboar.

Jupiter

Jupiter (5,2 AU), mè 318 kêern de massa van d' eirde, weeg 2,5 kêe zovele gelik ol d' andere planeetn tope. Jupiter stroalt mêer hitte uut dan da 't van de zunne krygt, en die warmte verôorzakt semi-permanente structeurn gelik de wolkenbandn en de Grôte Rôo Plekke. Jupiter hèt driëenzestig satellietn, woavan dan de vier grotste, Io, Europa, Callisto en Ganymedes, een bitje gelykn up de terrestrische planeetn, mè vulkanisme en inwendige upwarmienge. Ganymedes, de grotste moane in 't zunnestelsel, is grôter dan Mercurius.

Saturnus

Saturnus (9,5 AU), is gekenmerkt deur zyn grôot riengensystêem. Voar de reste trekt Saturnus redelik up Jupiter, moar is vêel minder massief, met een dichtheid minder dan da van woater. Saturnus èt zestig satellietn, woavan dan de twêe grotste, Titan en Enceladus, cryovulkanisme hèn. Titan is grôter dan Mercurius, en den êenigste moane mete een echte atmosfeer.

Uranus

Uranus (19,6 AU), met een massa 14 kêern da van d' eirde, is de lichste van de butenste planeetn. Uniek ounder de planeetn is t' feit da Uranus zyn asse 90° gedroaid is tegenover 't ecliptisch vlak. Uranus hèt zevenentwientig satellietn, wovan dan de grôotste Titania, Oberon, Umbriel, Ariel en Miranda zyn.

Neptunus

Neptunus (30 AU), is zwoarder dan Uranus (17 kêern de massa van d' eirde) alhoewel dan zyn diameter klêender is. Neptunus hèt dertien gekende satellietn, woavan dat den grôotsten, Triton, geologisch actief is, met geysers die stikstofffe spuutn. Triton is ook den êenigsten grôte satelliet die rsoteert in de tegengestelde kant van Neptunus zyn rotoatie.

Komeetn

Komeet Hale-Bopp

Komeetn zyn klêene hemellichoamn, mêestol nie mêer dan een kilometer in diameter, die hoofzakelik uut ys bestoat. Z' èn vrê langgrekte boann met een perihelion dichte teegn de zunne en een aphelion verre buutn de boane van Pluto. Noarmate dat een komete de zunne benoaderdt, begint 't ys te sublimeern, wadda een stêêrt (de coma) doe verschynn. Up da moment wordt een komeet zichtboar voa de telescoopn, en on ze dichter kommn, vantydn ook voa 't blôot oge. 't Is doavn dan komeetn soms ook as stêêrtsterrn bekendstoan.

Kortetermynkomeetn doen een toer van under boane in minder dan 200 joar, en wordn veroundersteld van de Kuipergordel te kommn. De bekendste kortetermynkomete is Halley's komete, die ieder 76 joar langskomt. De latste kê was in 1986, woarda verschillende ruumtetuugn de komete dichte benoaderd hèn. Langetermynkomeetn gelik Hale-Bopp neemn mêer dan duusd joar om een toer te doen en wordn veroundersteld van de Oortwolke te kommn.

Centauren

Centauren zyn komeetachtige hemellichoamn met een boane tussen die van Jupiter en Neptunus. Den êesten die ontdekt wierd is Chiron, en an zyn perihelion is 't er een zwakke coma te zien. De grôotsten Centaur, 10199 Chariklo, hèt een diameter van 250 km.

't Gebied buutn Neptunus

't Gebied van 't zunnestelsel buutn de boane van Neptunus is voa 't grotste dêel nog onbekend. 't Er schynn veel hemellichoamn met een diameter van nie mêer dan een vuufde van d' eirde en een massa van minder dan de moane te zyn, die hoofzakelik uut een miengsel van rotse en ys bestaon.

Kuipergordel

Een plot van ol de bekende Kuipergordellichoamn, vergeleekn met de boann van de vier butenste planeetn

De Kuipergordel is een rienk van planetismoaln gelik den asteroiedngordel, moa met mêer ys. Den ofstand varieer tussn 30 en 50 AU van de zunne. Sommige van de grôtere Kuipergordellichoamn gelik Quaoar, Varuna en Orcus kunn'n meugeliks as dwergplaneetn geklasseerd wordn. Vantyden wordt de klasserienge upgesplitst in de "klassieke" en de "resonante" gordel.

De latste zyn de hemellichoamn met een boane die "rèsoneert" met die van Neptunus (bvb. 3 omloopn voar ieder 2 van Neptunus).

Pluto en Charon

Pluto met zyn drie gekende moann

Pluto (gemiddelden ofstand 39 AU), een dwegplanete, is 't grôotste hemellichoam van de Kuipergordel da me kenn'n. Up 't moment van zyn ontdekkienge in 1930 wierd het as de negenste planete beschouwd, moar in 2006 is 't beslootn gewist da PLtuo nie voldeed an de definitie van een planete omda zyn boane die van Neptunus kruust.

't is nie dudelik of da Charon, de grotste moane van Pluto, go wordn geklasseerd as een moane of een dwergplanete. Eigentlik is de combinoatie van Pluto en Charon een binair systêem woardan ze olletwêe round een gemêenschappelik zwoartepunt roteern.

Haumea en Makemake

De dwergplaneetn Haumea (gemiddelden ofstand 43,34 AU) en Makemake (gemiddelden ofstand 45,79 AU) zyn de grotste bekende hemelichoamn in de Kuipergordel achter Pluto. Haumea is een eivormig lichoam met twêe moann. Makemake is 't helderste lichoam in de Kuipergordel achter Pluto.

Versprêede schyve

Projectie van de boann van versprêede, klassieke en resonante lichoamn. Zwart: versprêed; blauw: klassiek; groen: 5:2 resonantie

De versprêede schyve ("scattered disc") overlapt met de Kuipergordel moa rêekt veel verder. d' Er wordt gepeisd dat die streke den ôorsproung is van de kortetermynkomeetn. t' Wordt ook gepeisd dan de hemellichoamn in de versprêede schyve uut under boane zyn gesmeetn up 't moment da Neptunus zyn hudige boane upnaam. Vele van under hèn een perihelion in de Kuipergordel, moa een aphelion da veel verder rêekt (~ 150 AU). Den inclinoatie teegn 't ecliptisch vlak is ook veel grôter dan voa de Kuipergordel. Sommige astronoomn peizn da Centaurn Kuipergordellichoamn zyn die noa binn'n zyn versprêed.

Eris

Eris en zyn moane Dysnomia

Eris (gemiddelden ofstand 68 AU) is 't grotste gekende lichoam van de versprêede schyve. Met een diameter van 2400 km is Eris 5% grôter dan Pluto, en juuste gelik Pluto hèt je een vrê elliptische boane (perihelion 38,2 AU, aphelion 97,6 AU) en een grôten inclinoatie tegenover 't ecliptisch vlak.

Uutliggende streekn

't Punt woda 't zunnestelsel endigt en den interstellaire ruumte begint lig nie precies vaste. Den invloed van de zunnewind endigt omtrent vier kêern den ofstand van Pluto toet de zunne (de heliopause), moa den invloed van de zunne zyn zwoartekracht ligt omtrent duusd kêern verder.

Heliopause

De Voyagers kommn in kontakt met de heliosheath

De heliosfeer kan upgedêeld wordn in twêe aparte streekn. De zunnewind beweegt met een snelheid van omtrent 400 km/s toet da 't botst met 't plasma van 't interstellair medium up een ofstand van 80–100 AU van de zunne in de richtienge woada de zunne beweegt, en van 200 AU an den andere kant. Hier vertraagt de zunnewind en vormt een ovoale structeure dat de heliosheath genoemd wordt. 't Ziet er azoa een bitje uut gelik een kometestêêrt. Zoawel Voyager 1 en Voyager 2 hèn de heliosheath binnengedroungn, met ofstandn van respectievelik 94 en 84 AU.

Oortwolke

3d diagram van de Oortwolke

Den hypothetische Oortwolke is een bolvormige wolke van ontelboare yslichoamn die toet een ofstand van 50.000 AU en misschiens wel 100.000 AU rêekn, en woavan dat er gepeisd wordt dat het den ôorsproung van de langetermynkomeetn is.

Sedna

Telescoopbêeld van Sedna

Sedna (gemiddelden ofstand 525,86 AU) is een grôot, rôodachtig hemellichoam dat up Pluto trekt, met een vrê elliptische boane (perihelion 76 AU, aphelion 928 AU) dat 12.050 joar deurt voar een volledige boane of te leggn. Sedna is meugeliks een dwergplanete, moa zyn vorm moe nog mè zekerheid vastegeleid wordn.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Solar System van Wikimedia Commons.