Zwoard

't Zwoard of zweird is e gevechtswoapn. Qua vorm is 't vergelykboar med e mes, mo med e veel grôoter blad.

Olgemêen

D' enorme diversiteit in woapns deur de geschiedenisse mak het moeilik voe die categorie duudelik of te baaknen. In feite zou je kunn'n zeggn dad een zwoard e langwerpig waapn is, bedoeld voe mee te snyen en/of te steekn med een (ol of niet) scherp metoaln blad en een handvat. E wacht (ook wel pareerstok, stôotploate) is een optie.

Andre kenmerkn van e zwoard zyn da 't:

in d' hand g'houdn wordt binst 't gevecht
e langwerpig blad (klienge) ols vornoamste oenderdêel et
oender 't blad gin verlengstik et voe 't bereik te vergrôotn (gelik by een helleboard)
't is ip zyn minst geschikt voe te kappn en te snyen (oloewel dad olgemêen wordt veroendersteld da je der ôok mee ka steekn en pareern)

Volgenst de definiesje van ierboven wordn de volgende woapns nie lik e zwoard anzien:

werktuugn; lik kapmessn
lichte wapens woardat de massa gin rolle spilt; bv. mes, dolke, degen
lange, ip e stok gemontirde wapens; bv. helleboard
werpmessen etc.

't Zwoard wier gebruukt in lyf-an-lyfgevechtn of te peird, en is deur zyn diversiteit uutermoate geschikt voe duels. Korte zwoardn wierdn vele os reservewoapn gedraagn deur schutters of speermann'n in formoatie. Het lêege gewicht en de korte lengte zorgen der vôoren dan de strydkameroadn gin hinder of verwoendiengen kreegn. Lang(re) zwoardn wierdn vorol gebruukt deur de ruuters, deur offensieve troepn (in losse formoatie) en bist duels. Extra lange, twêehandig bediende zwoarden wierdn gebruukt voer executies deur ontoofdienge, en deur gespecialisirde vechters tegen cavalerie en teegn speermann'n.

't Is een woapn dad ofhankelik van d'uutvoerienge een zekere lichamelikke kracht vereist, mo vorol een anzienlikke veirdigheid. In de middelêeuwn wierd er van iedere ridder verwacht dat je e zwoard haad en d'er koste mee ommegoan.

Os e zweird nie wier gebruukt, staak'n ze 't in e schede voe te beschermn teegn vocht en beschoadigiengen, en voe te voorkommn da 't onbedoeld etwien verwoendt. De schede, die in Europa mêestol mè leer of stoffe is beklêed, angt met e rieme an de lienkerkant van den drager ip euphoogte; azo kan 't zwoard gemakkelik en rap getrokkn wordn.

Soamenstellienge

't Zwoard bestoat uut de volgnde oenderdêeln:

't gevest is 't dêel voe vaste te pakkn, en da typisch bestoat uut:
- de greepe, woardat d' and in past
- de pareerstange (stootploate), een metoaln stange tusschn de greepe en de klienge, die gebruukt ka wordn voe 't woapn van den tegenstander ip te vangn. Soms et dad oenderdêel de vorme van e schyve, soms oentbrikt et.
- de pommel (knop) zit oender an 't gevest. 't Et verschillnde functies: 't uutbalanceern van 't zwoard, vorkommn da 't and van de greepe sliert, extra grip voe 't ander and, en soms ôok voe bevestigienge van de klienge an 't gevest. De pommel kud ôok (o je den truuk kent) gebruukt wordn voe mee te sloan.
de klienge is 't blad (lemmette) van 't zweird, en is oltyd van metoal (stoal) gemakt.
- de punt is 't bovenste, puntige gedêelte. Sommigte zwoardn die ollêene wordn gebruukt voe mee te kapp'n, en gêen punt.
- de snee is de scherpe kant van 't zwoard. Dubbelzydige zwoarden en e snee an de twêe kantn van de klienge.
- de rugge is by ienkelzydige zwoarden de kant die nie scherp is.
- de geule is een oendiepe uutspoarienge an de zykant en in de lengte van de klienge. 't Dient in d' êeste platse voe gewichte te bespoarn, mor ed ollichte ôok een esthetische woarde. De mêeste zwoardn en gin geule of één geule, sommigte en d'er 2.
- oloender an de klienge, boovn de pareerstange, zit soms een oengescherpt dêel: 't ricasso. Ier wordt dikkelst de stempel van de maker gezet. By twêeandige zwoardn is dad oenderdêel soms extra grôot en met leer bekleed voe grepe te geevn an 't ander and.
- den angel is 't oenzichtboare dêel oloender an de klienge, da voe de verankerienge in 't gevest zorgt.
de schede dient voe 't zwoard in te steek'n os 't nie gebruukt wordt. Geweunlik zit er dor ollêene de klienge van 't zwoard. 't Beschermt êenerzyds 't zwoard teegn antastienge en anderzyds den drager en ommestoanders teegn oengelukken.

Smeedkunste en constructie

De woapensmeedkunst bereikte eur oogtepunt in 't smeeën van zwoardn. De vereisten voe de goeie eigenschappn van e zwoard zyn enorm en soms tegenstrydig. 't Moe kunn'n dien'n voe te steek'n, te houwn, te snyen en te pareren. E goed zwoard moet vorol scherp en deurzoam zyn. Voe de snee betêeknt dadde da 't metoal ard en slytvaste moe zyn. E hêele klienge in zo'n stoal god êerder gemakkelik breekn omda 't nie flexibel genoeg is voe d' energie van den slag t' absorbeern. Doarom wordt de reste van de klienge uut 'zocht' stoal gemakt.

Oentstoan en oentwikkelienge van 't zwoard

Middelêeuwse gevechtsuutrustienge me zwoard

Zwoardn zyn by d'êeste echte woapns, die nie in êeste instansje voe jacht of andre toepassieng'n wierdn gemakt. D' oudste zwoardn ter weireld zyn va koper. De dee zyn gevoendn in Turkeye, en stammn uut 3300 v.Chr. In Europa ontstonden zwoarden pas in de bronstyd. In 't begun woarn da verlengde bronzen dolken, die gelik steekwaapens wierden gebruukt. 't Oudste zwoard in Olland stamt uut 1700 v.Chr., en is gevoendn in 't graf van den Hoofdman van Drouwen.

Loater in de bronstyd veranderde de vorm van 't zwoard, woadeure dad et zowel ols slag- of ols steekwoapn gebruukt kost wordn. Er wordt wel vermoed dat de golve van vernietigienge die hem in den tyd van de brandcatastrofe roend 1180 v.Chr. over de steedn van 't ôostelikke Middellandse Zêegebied verspreidde te maakn aad met e mêer ip 't zwoard gebaseerde vorme van oorlogsvoerienge. Met d' introductie van 't yzer in den yzertyd, nie lange dorachter (in Olland pas roend 800 v.Chr.), wierdn zwoardn ôok van yzer gemakt. In tegenstellienge toet brons, dat in vorme gegootn wierd, wierdn 'yzeren' zwoarden in vorme gesmeed. D'êeste yzern zwoarden aan dezelfste vorme lik de bronzn zwoarden. 't Yzeren zwoard was in 't begun biekans nie beter, dikkelst zels slichter van kaliteit. Loater in den yzertyd kreegn zwoarden e lange, rechte klienge. Da woarn de zogezeide spatha's, ook wel gezien lik ruuterzwoarden. Da type zwoard bleef toet verre in de middelêeuwn in gebruuk. De Romeinn gebruukten neffest de spatha ook de gladius, e kort en brêed steekzwoard.

In 't begun varieerde 't stoal sterk in kaliteit. Binst de Romeinsen tyd wierd oger koolstof-stoal tegoare mê lêeger koolstof-stoal gecombineird in zwoarden. In de vroege Middelêeuwn was dadde een olgemêen gebruuk. Deur 't in mallekoar droain van reep'n hoog en lêeg koolstof-stoal, kreeg 't zwoard een schôon doenker en licht streeptjespatrôon, ook wel damast genoemd. Binst de Vikingtyd kwam neffest 't damaststoal ôok monostoal in gebruuk. Dat betêekende da 't hêele zwoard uut een ooge kwaliteit stoalsôorte wier gemakt, en dus ni me 't streeptjespatrôon aad. In de loate Middelêeuwn wierd er ollêene nog mo monostoal gebruukt. In dien tyd kreeg 't zwoard de mêest bekende vorm, e lange slanke klienge, e lange dwarsbeschermienge voe de pols en een handvat me massieve metoaln knop voe de balanse. Zwoarden achter de Middelêeuwn kreegn een nog mêer effectieve beschermienge voe 't and, die hêel 't and bedekte. Da woarn de zogezeide sabels, zwoarden med een dinne gekromde en eenzydige klienge. 't Zwoard is nog eeuwn lang neffest vierwapens gebruukt, mo wierd uutendelik volledig vervangn os woapn. In 't leger ed et nu ollêene nog een symbolische betêekenisse.

Zwoardn ols stoatussymbool

Zwoardn en de smed die zwoardn kost moakn, hen alsan en hoge stoatus g'hed. Ze stoundn alsan an de top van de metoalbewerkiengstechniek, en wierdn gebruukt voe de stoatus van den eigenoare an te geevn. Doadeure wierdn ze dikwils rykelik versierd en wierd er vele mêer werk van gemakt of da nôdig was voe der e functionêel woapn van te moakn. In de prehistorie wierdn zwoardn ook dikwils g'offerd in riviern en moerassn, angezien 't zwoard 't mêest weirdevul bezit was dat an de goodn geschounkn kost wordn.

't Anzien van zwoardn is ook dudelik te zien deur under centrale rolle in olle sôortn mythologieën. Een antal zwoarden kreegd en eign name. Bekende vorbilden zyn: "Excalibur" ('t zwoard van keunienk Arthur), 't zwoard van François Grimaldi van Monaco, "Caladbolg" in d' Iersche mythologie, "Nothung" in den opera Siegfried, Peters zwoard "Rhindon" in de boekn van C.S Lewis, "Prik" (of Stieng) van Frodo en "Anduril" van Aragorn in In de Ban van de Rienk van J. R. R. Tolkien.

Misverstandn over zwoarden

Zwoardn woaren nie oenverwoestboar. Ze woarn absoluut nie bedoeld voer arte materioalen te splyten of te deurbôorn, gelik harnassn. Er was oltyd e compromis tusschen scherpte en deurzoamheid; Oe scherper de snee, hoe rapper dat ie beschoadigd wierd.
E zwoard van e zochter metoal boog, moa brak over 't olgemêen niet, of te woare dat er fout'n in de klienge zaatn (slakkn, barsten, holten etc.) of ot de klienge e slechte verbiendieng met 't handvat aad.

Goekope moderne zwoarden van roestvast stoal breekn wel.

Sommigte zwoardn en e groeve die over (e gedêelte van) de lengte van de klienge lopt.

Da wordt dikwils verkêerd een 'bloedgeule' genoemd, wat dat den indruk gift da 't bedoeld zou zyn voe 't bloed uut e woende of te voern. D'êenige reedn van e bloedgleuve is 't gewichte te vermindern.

Symboliek

't Zwoard is e symbool va macht of weerboarheid.
Twêe gekruuste zwoardn symboliseren e stryd.
E verticoal geplatst zwoard met de punt no beneen is e kruussymbool.
In sommigte culteurn kost etwien toet ridder worden benoemd deur de zogezeide zwoardslag, je kreeg ton e ridderslag met e zwoard (mêestal e klêenen tik ip de lienkerschoere).
Binn'n de vrymetselary is 't zwoard e symbool voer e "vrye vint" te zyn. E vrye vint mag hemzelve en zyn woardn verdedign.

Externe links

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Swords van Wikimedia Commons.