107
TÜBA-AR 31/2022
BOĞAZKALE ARŞİVİNDEN BİR TABLET FRAGMANI (Bo 7929)
VE HİTİT YAZIŞMALARINDA BİR İYİ DİLEK: DINGIRMEŠ
TI-an harkandu ‘TANRILAR HAYATTA TUTSUN’
NEW TABLET FRAGMENT IN BOĞAZKALE ARCHIVE (Bo 7929)
AND A GOOD WISH IN HITIT LETTERS: DINGIRMEŠ TI-an
harkandu ‘MAY THE GODS KEEP ALIVE’
Makale Bilgisi
Başvuru: 14 Eylül 2022
Hakem Değerlendirmesi: 24 Eylül 2022
Kabul: 12 Ocak 2023
Article Info
Received: September 14, 2022
Peer Review: September 20, 2022
Accepted: January 12, 2022
DOI : 10.22520/tubaar2022.31.008
Gülgüney MASALCI ŞAHİN*1
ÖZET
Eski Yakın Doğu’da özellikle yazışmalarda kullanılan bir iyi dilek kalıbı DINGIRMEŠ TI-an harkandu “tanrılar
(seni) hayatta tutsun” ifadesi Hitit metinlerinde de görülmektedir. Bu iyi dilek birbirine rütbece denk olan memurlar
ya da krallar arasındaki yazışmalarda sıkça kullanılmıştır. Bo 7929 numaralı tanıtılacak tablet fragmanında da de
benzer kalıbın geçtiği düşünülmektedir. Bu bakımdan bir mektup fragmanı olması muhtemeldir. Tablet Ankara
Anadolu Medeniyetleri Müzesinde olup 1987 yılında Berlin’den gelen tabletlerdendir. Çalışmada tablet fragmanının
transliterasyonu yapılarak tercüme önerisi sunulacak; sözcükler üzerinde durulacak ve filolojik yorum yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Hititler, Boğazkale, çivi yazılı tablet, mektup, iyi dilekler.
*1
Dr. Öğretim Üyesi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Tarih Bölümü.
e-posta: gulguney.masalci[at]bilecik.edu.tr
ORCID: 0000-0003-2692-874X
The contents of this system and all articles published in Journal of TÜBA-AR are licenced under the
"Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0".
108
DOI: 10.22520/tubaar.2022.31.008
Gülgüney MASALCI ŞAHİN
ABSTRACT
The phrase DINGIRMEŠ TI-an harkandu "the gods keep (you) alive", a well-wisher phrase used especially
in correspondence in the Ancient Near East, is also seen in Hittite texts. This good wish was frequently used in
correspondence between officials or kings who were equal in rank. It is thought that a similar expression was used
in the tablet fragment to be introduced. For this reason, it is likely to be a fragment of a letter. The tablet is in Ankara
Anatolian Civilizations Museum and is one of the tablets that came from Berlin in 1987. The present study offers a
transliteration of the tablet and philological commentary on the vocabulary.
Keywords: Hittites, Boğazkale, Cuneiform tablet, letter, good wishes.
109
BOĞAZKALE ARŞİVİNDEN BİR TABLET FRAGMANI (BO 7929) VE HİTİT YAZIŞMALARINDA BİR İYİ DİLEK
GİRİŞ
Eski Yakın Doğu’nun pek çok kültüründe olduğu gibi
Hititler, iyiliğin, kötülüğün, hastalıkların ve şifanın
tanrılardan geldiğini düşünürlerdi. Bu anlayışa göre,
tanrılar isterse bir kimseyi hasta dahi olsa uzun yıllar
yaşatabilirdi. “Onun için yıllar kısadır” denilen III.
Hattušili’nin Tanrıça Ištar sayesinde ayakta kaldığı kralın
bizzat kendisi tarafından kaydedilmiştir (CTH 81 st.14
vd: Otten, 1981, s.4 vd.; van den Hout, 2003, s. 199)..
Tanrılar savaşlarda kralın önünden koşar, elinden tutar,
ya da arkasında dururlardı.
İyilik, sağlık, uzun ömür, kötülüklerden korunma
dilekleri günümüzde dahi tüm kültürlerde insanların
birbirine ilettikleri ifadelerdir. Eski Yakın Doğu’da
“benim için her şey iyi, senin için de her şey iyi olsun”
şeklinde başlayan selamlaşma ve iyi dilekler bölümü,
devletler arası yazışmalarda görülmektedir. Bu iyi
dilekler bölümü gönderici ve alıcının aynı statüde olduğu
ya da alıcının üst bir konumda olduğu durumlarda
kaydedilirken asta yazılan durumlarda kaydedilmediği
bilinmektedir (Moran, 1992, s. xxiii; Mynářová, 2007,
s. 57 vd.). Hitit devlet arşivlerinde mektuplarda ve bazı
antlaşma metinlerinde kayıt altına alınan bu ifadelerin
belirli kalıp cümleleri bulunmaktadır.
Yakın Doğu’da spesifik olarak tanrıların adları bu iyi
dileklerde anılırken (Hoffner, 2009, ss. 28-29) Hitit
belgelerinde büyük çoğunlukla özel olarak bir tanrının
adı geçmemiştir ve “tanrılar” ifadesi kullanılarak
kaydedilmiştir. 1
DINGIRMEŠ TI-an harkandu, Tanrılar (seni) hayatta
tutsunlar, sözünün ardından DINGIR MEŠ aššuli
pahšandaru “iyilikle korusunlar” şeklinde devam ettiği
görülmüştür. Özellikle Maşat höyük mektuplarında sıkça
geçmektedir:
HKM 71 (Mşt 75/111; Alp, 1991, s. 254 vd.)
ay.
32 UM-MA m DU-mi-ya
33 A-NA mUz-zu-u ŠEŠ.[DÙ]G.G[A-Y]A
34 QÍ-BÍ-MA
____________________________
Üst k.
Hitit belgelerinde de Eski Yakın Doğu’da olduğu gibi
bir iyi dilekler bölümü bulunmaktadır. Bu yazışma
kalıbını Mezopotamya’dan almış olmaları muhtemeldir
(Oppenheim, 1967; Karauğuz, 2019, s. 15). Birbirine eşit
unvanda kişiler ya da düşük rütbeli kişinin yüksek rütbeli
kişiye yazdığı iyi dilekler söz konusu olmuştur. Eş rütbeli
kimseler bu şekilde birbirini selamlarken rütbesi yüksek
biri kendinden düşük rütbedeki birine yazarken bu iyi
dilek ve selamlama kısmını atlamıştır. Kimi zaman
belgeyi yazdıran taraf, kendisi için her şeyin yolunda
olduğunu ifade ettikten sonra human SIG5-in ešdu
“(senin için) her şey iyi olsun” diyerek giriş yapılmıştır.
35 DINGIRMEŠ TI-an har-kán-du
HKM 21 (Mşt 75/20; Alp, 1991, s. 154)
________________________
ay.
16 UM-MA mŠa-an-d[a] A-NA mUz-zu-u
17 ŠEŠ DÙG.GA-YA QÍ-[B]Í-MA kat-ti-mi SIG5-in
18 Ù MA-HAR ŠEŠ DÙG.GA-[Y]A hu-u-ma-an SIG5-in
e-eš-du
16-17 Šanda şöyle (der). Sevgili kardeşim Uzzu’ya
söyle! Benim yanımda (her şey) iyi.
19 ve sevgili kardeşimin huzurunda her şey iyi olsun.
36 nu-ut-ta aš-šu-li
37 pa-ah-ša-an-da-ru
32 Tarhunmiya şöyle (der)
33 Sevgili kardeşim Uzzu’ya
34 söyle!
35 Tanrılar (seni) hayatta tutsunlar
36 ve seni iyilikle
37 korusunlar!
Kimi zaman bu söz, LI-IM DINGIRMEŠ “Bin tanrı”
şeklinde de görülmüştür:
1
Tanrı Ea’nın anıldığı özel bir selamlama HKM 2 satır 19-22’de
ve VBoT 2 = EA 32, 15–18’de ek mektupta kaydedilmiştir.
Bilgeliğin Kralı Ea olarak ifade edilmiştir. Hoffner, her iki
mektupta da iki kâtibin yazışması sebebiyle katiplerin koruyucu
tanrısı Ea’nın dahil edilmiş olabileceğini ifade eder (2009: 60).
110
Gülgüney MASALCI ŞAHİN
DOI: 10.22520/tubaar.2022.31.008
KBo 18.77 (Hagenbuchner, 1989, s. 156)
ay.
18’ LI-IM DINGIR M[EŠ aš-šu-li PAP-an-da-ru…
18’ Bin tanrı iyilikle korusun.
Tüm bu iyi dileklerin geniş bir versiyonu ismi
kaydedilmemiş bir kraliçeden krala iletilen mektupta
kayıt altına alınmıştır. aššuli pahsandaru kalıbının ise
biraz daha farklı biçimde kaydedildiği görülmektedir:
GÜTERBOCK 1979 (Güterbock, 1979, ss. 142–44;
Hoffner, 2009, s. 329)
1 [A-N]A DUTUŠI BE-LÍ-YA
2 [Q]Í-BÍ-MA
3 UM-MA MUNUS.LUGAL GÉME-KA-MA
4 MA-HAR DUTUŠI BE-LÍ-YA
5 hu-u-ma-an SIG5-in
6 e-eš-du
7 BE-LÍ-YA DINGIRMEŠ TI-an
8 har-kán-du nu ANA DUTUŠI
9 BE-LÍ-YA ŠU.HI. A-uš
10 a-ra-ah-za-an-da aš-šu-li
11 har-kán-du nu DUTUŠI
12 BE-LÍ-YA pa-ah-ša-an-ta-ru
13 ka-a-ya kat-ti-mi
14 hu-u-ma-an SIG5-in
1-2 Beyim Majesteme söyle!
9-12 beyimin etrafında ellerini iyilikle/sevgiyle tutsunlar
ve majestem beyimi korusunlar!
13-14 Burada benim yanımda her şey iyi.
Tüm bu iyi dileklerin daha geniş versiyonunda ise,
bir büyük krala ya da kraliçeye yazılan mektupta
ülkesinin, saraylarının eş ve çocuklarının, yaya ve
arabalı savaşçılarının iyi olması için dilekte bulunulduğu
bilinmektedir. II. Ramses’in Puduhepa’ya yazdığı KBo
23.33 numaralı mektup örnek olarak gösterilebilir: “Sen
[kız kardeşim] de gayet iyi [olasın! Hattušili], Büyük
[Kral], Hatti Ülkesi‟nin kralı, kardeşim de iyi olsun!
Onun [sarayları], erkek evlatları, piyade askerleri,
atları, [savaş arabaları] ve [topraklarında her şey ço]k
iyi olsun! Sen [kız kardeşim de] çok iyi olasın! Kardeşim
Hatti kralı büyük [kral] Hattušili] de çok iyi olsun.
[Evleri, oğulları, askerleri, atları, arabaları] (ve) ülke
toprakları da iyi olsun! (Edel, 1994, s.106 vd; Ünal,
2014, s. 498)”
Hitit belgeleri devlet arşivine ait belgeler olduğundan
halk arasında bu sözün kullanılıp kullanılmadığı
bilinmemektedir.
Ancak
Maşat
mektuplarında
memurların şahsi yazışmalarında dahi bu iyi dilekleri
birbirlerine iletmeleri bunu kanıtlar niteliktedir.
Günümüzde dahi kullanılmaya devam etmesi de bu
sözlerin bir kalıp olarak kullanılsa dahi sadece resmi
yazışmalarda kullanılmadığını düşündürmektedir.
Aşağıda tanıtılacak tablette DINGIRMEŠ TI-an ifadesi
kaydedildiği görülecektir. Tabletin devamı kırıktır ancak
benzer bir söz gurubunun başına ait ifade bulunması
belgenin mektup olabileceğini düşündürmektedir.
Aşağıda tanıtılacak tablette DINGIRMEŠ TI-an ifadesi
kaydedildiği görülecektir. Tabletin devamı kırıktır ancak
benzer bir söz gurubunun başına ait ifade bulunması
belgenin mektup olabileceğini düşündürmektedir.
Bo 7929 (CTH 209 Mektup Fragmanları, https://
www.hethport.uni-wuerzburg.de/hetkonk/hetkonk_
abfrage.php?c=209)
Açık kahverengi olan tablet parçasının uzunluğu 3.5 cm,
genişliği 3.3 cm ve kalınlığı 1 cm’dir.
4-6 Beyim majestemin huzurunda her şey iyi olsun!
Metnin kırık olması sebebiyle net bir tercüme yapabilmek
mümkün olmamakla birlikte fragmanın arka yüzünün
bir tercüme denemesi aşağıda verilmiş ve kelimelerin
filolojik yorumu yapılmıştır.
7 Beyimi tanrılar hayatta
Transliterasyon
8 tutsunlar. Majestem
öy.
3 Kölen kraliçe şöyle (der):
111
BOĞAZKALE ARŞİVİNDEN BİR TABLET FRAGMANI (BO 7929) VE HİTİT YAZIŞMALARINDA BİR İYİ DİLEK
x+1 ]
x[
2’ ]
ri? ŠE[Š
5’ -] fakat ona bu heykeller[
6’ ] …dan isteği ol[sun?
___________________________________
7’ ]Eğer erkek çocuğu gönderirse[
3’ ]DINGIRMEŠ TI-an [har-kán-du?
8’ Tanrı](nın) bu [hey]ke[li
__________________________________
9’ ]… ve nasıl[
4’ ŠE]Š- YA ku-i-e-eš[
10’ ]Kardeşim söyl[er
5’ ]ru x
FİLOLOJİK YORUM
[
6’ ]ŠEŠ –Y[A
öy.
7’ n]a-aš GIŠ? [
___________________________________
8’ ] ku?- [
ay.
2’ ŠEŠ : Hititçesi negna-/nekna-; Akadcası AHU:
Erkek kardeş anlamına gelen sözcük belgede ŠEŠ-YA
“kardeşim” olarak da geçmektedir (Rüster-Neu, 1989, s.
131; Weeden, 2011, s.612 ; Ünal, 2016, s. 371). Mektup
metinlerinde kardeşim hitabı, gerçek bir akrabalığın yanı
sıra birbirine eş rütbede görevliler ya da krali kişiler
arasında kullanılmaktadır.
3’ ] xHI.A -wa-aš-ši a-ni-y[a
Mektup fragmanında geçen ŠEŠ sözcüğü, mektubun
iki denk rütbeli kişi - iki büyük kral/kraliçe ya da denk
rütbede iki memur - arasında yazılmış olabileceğine işaret
etmektedir. “Kardeşim” hitabı kullanılan yazışmalarda,
iyi dileklerin alıcı ve göndericinin anılmasının ardından
gerçekleştiği bilinmektedir.
4’ ]KUR? DUMU.NITA me-mi-iš-t[a
3’ DINGIR MEŠ TI-an
x+1] x x x [
2’ x-]un nu-mu me-mi-i[š
5’ - ]ma-wa-aš-ši ALAMHI.A[
6’ ]e -da-az ZI-za e-e[š
7’ ]x ma-a-an DUMU.NITA up-pa-i[
8’ DINGIR?]LIM?
ki-e-ya [AL]A[M
9’ -]hi? nu GIM-an [
10’] ŠEŠ-YA te-i[z-zi
TI hueš-, huiš-, huš-: yaşamak, hayat (Tischler, 1983, s.
264 vd; Puhvel, 1991, s. 332 vd.; Ünal, 2016, s. 192).
TI-an hark- “hayatta tutmak” (Beckman, 1983, s. 39).
Bu söz grubu, iyi dilek olarak yalnızca mektuplarda
geçmez. Yukarıda değinildiği gibi nadiren tanrı isimleri
ile anılmıştır. Kraliyet rüyalarına ait kayıtlardan biri olan
KUB 15.1’de Uda kentinin Šarruma’sına edilen bir dua
olarak görülmüştür:
Tercüme
I 20-21 … EN-YA DUTUŠI TI-nu-an har-ti “Beyim,
majestemi hayatta tut!” (de Roos, 2007, ss. 89, 98).
ay.
ay.
2’ ]… Bana söyledi(ğin?)[
3’
3’ ]…lar (meselesi) yerine getir[
an(n)iya- çalışmak, (bayram, merasim) icra etmek, yerine
getirmek (Tischler, 1983, s.30; Puhvel, 1984, s. 66vd.;
Ünal, 2016, ss. 64-65). Kelimenin tamamı olmadığı için
yerine
4’ ]ülke(de?) erkek çocuk devamlı söyled[i
112
Gülgüney MASALCI ŞAHİN
DOI: 10.22520/tubaar.2022.31.008
aniyatt- iş, icraat, görev, ritüel malzemesi, kralın kıyafet
ve takıları (Tischler, 1983, s. 30; Puhvel ,1984: 69; Ünal,
2007, s. 31) sözcüğü yer alabilir.
4’ DUMU.NITA: Erkek çocuk. (Rüster - Neu 1989, s.
312; Weeden 2011: 203 vd; Ünal, 2016, s. 108).
Hitit kraliçesi Puduhepa’nın Mısır Kralı II. Ramses’e
yazdığı mektupta kraliçe, kız ve erkek evlatlar
yetiştirdiğini aktarmıştır:
KUB 21.38 (ÄHK 101) (Edel, 1994, s. 216 vd.; Hoffner,
2009, s. 281 vd.)
öy.
57’ na-at i-ya-at-ta ku-iš DINGIRLUM ŠA SAG.DU-YA
nu<-mu> MUNUS.LUGAL GIM-an DUTU
URUTÚL-na DU DHé-bat DIŠTAR-ya i-ya-a[t]
58′ nu-mu IT-TI ŠEŠ-KA ha-an-da-it nu-za DUMU.
NITAMEŠ DUMU.MUNUSMEŠ DÙ-nu-un …
57’ Onu yapan benim kişisel tanrımdır. Ve Arinna’nın
Güneş Tanrıçası, Fırtına Tanrısı, Hepat (ve) Šaušga beni
kraliçe yaptıklarında
58’ Ve beni kardeşinle bir araya getirdiğinde ben erkek
çocuklar ve kız çocuklar yaptım.
Hitit kralı III. Hattušili’nin kızının Mısır kralı II. Ramses
ile evliliği ile ilişkili yazışmalarda çocuk meselesi
konu edilmiştir. KBo 8.12 (ÄHK 66) ve KUB 3.83 (ÄHK
67) numaralı Akadca yazılmış mektupların Hattuša’dan
yazılmak üzere kaydedilen taslak ya da gönderilmemiş
mektuplar olduğu anlaşılmıştır Hattušili, kızının hamile
olmasından ötürü Ramses’i tebrik etmekte ve bebek erkek
olursa bir Hatti kasabasını vereceğini müjdelemektedir
(Cordani, 2017, ss. 100-101)..KUB 23.105 (ÄHK 110) ise
konu ile ilgili bir başka yazışmadır. Erkek evlat meselesi
Hattušili’den Ramses’e hitaben şöyle anılmaktadır:
KUB 23.105 (ÄHK 110) (Edel, 1994, ss. 230-231)
4’ [ma-a-an KU]R URUHA-AT-TI A-NA DUMU-ŠU [píih-hu-un ma-an-za ma-a-an DUMU.NITA ha-aš-ta]
NITA i-ya-u-wa-an-zi ki-ša-ri]
4’ Eğer çocuk [verseydin ve eğer erkek çocuk doğsaydı]
Hatti [ülk]esi (topraklarını) verecektim.
5’ [Seni ise] kızıma bir oğul verme[din…
6’ Kardeşimin [oğlu olması herhangi bir şekilde]
mümkün değil mi?
DUMU sözcüğü hem oğul hem çocuk anlamlarını
karşılarken, NITA ile birlikte geçmesinin nedenini
araştıran Weeden, Sumerce ve Hititçe’de gramatik olarak
cinsiyet ayrımı olmadığına dikkat çekerek, Akadca’da
çocuğun cinsiyetini (erkek olduğunu) belirten fonetik
tamamlayıcı DUMURU/RI’yi örnek göstermiştir. DUMU.
NITA’nın kullanımını da Sumerce’de bir Akadca ayrımı
yapma girişimi olabileceği şeklinde değerlendirmiştir
(Weeden, 2011, s. 203).
Logogram olarak S. R. Bin-Nun, IBILA (Akk. aplu)
“varis” olarak ifade ettiği DUMU.NITA ile “prens”
DUMU.LUGAL arasında ayrım yapmıştır. DUMU .NITA
logogramının işlevinin erkek çocukların birinci derece
bir kraliyet karısının oğulları olduğunu belirtmek için
kullanılmış olabileceğini belirtmiştir (Bin-Nun, 1975, s.
264). Pringle ise DUMU.US(NITA)’nın lBILA olarak
okunmasına karşıdır ve varis olarak değerlendirilmesi
için yeterince kanıt olmadığının üzerinde durmuştur
(Pringle, 1993, s. 28).
Ancak Weeden’ın belirttiği üzere KUB 14.3 numaralı
Tawagalawa-Mektubu olarak adlandırılan belgenin bir
satırında (öy. ii 30) sözcüğü, metinde tuhkanti (“Veliaht,
prens”:Ünal, 2007, s. 730)’ye atıfta bulunduğundan, bu
anlamda değerlendirmek mümkün olabilmektedir:
30 [ D]UTUŠI-wa ŠU-an A-NA DUMU.NITA pa-a-i […
30 “Majestem elini oğluna ver…
uppa-/uppiya- göndermek (Friedrich, 1952, s. 234; Ünal,
2007, ss. 760-761). uppai Prs. 3. Tekil şahıs: “gönderir”
5’ ALAM: Hititçesi: esri, sīna-. Akadcası ṢALMU,
heykel, figür (Friedrich, 1952, s. 264; Rüster-Neu, 1989,
s. 205; Weeden, 2011, s. 436). Heykel gönderiminden söz
eden bir mektup olan EA 41, Hitit Kralı Šuppiluliuma’dan
Mısır kralına hitaben yazılmıştır:
EA 41 (Moran, 1992, s. 114; Hoffner, 2009, ss. 278-279).
5’ [zi-ik-ma A-N]A DUMU.MUNUS-YA DUMU.NITA
Ú-UL i-ya[-aš …
23 [mi-im-m]a ša a-na a-bi-ka e-ri-iš-ta
6’ [ku-it-]ki Ú-UL-at-kán A-NA ŠEŠ-YA -pát [DUMU.
24 [at-ta ŠE]Š-ya la-a ta-kà-al-la-a-šu
113
BOĞAZKALE ARŞİVİNDEN BİR TABLET FRAGMANI (BO 7929) VE HİTİT YAZIŞMALARINDA BİR İYİ DİLEK
25 [x x x 2 ṣ]a- al- ma-a-ni ša KÙ.SIG17 1-en
26 [li-zi-iz] 1-en li-ši-ib ù 2 ALAN.MEŠ ša MUNUS.
MEŠ
27 [ša KÙ.BAB]BAR-ma ù
a-na
NA4
ZA.GÌN ra-bi-ta «ù»
28 [… k]à-an-na-šu-nu ra-bu-ú ŠEŠ-ya [li-še-bi-la]
23-28 “Kardeşim, babandan [istediğim] hiçbir şeyi geri
tutma [İki altın hey]kele gelince biri ayakta durur (diğeri)
oturur (vaziyette olsun). Ve kardeşim, bana iki gümüş kadın
heykeli gönder. Ve büyük bir lapis lazuli ve büyük stant…”
6’ ZI-za Hititçesi ištanza(n)-, Akadcası NAPİŠTU
“nefes, öz, ruh, niyet, istek” (Friedrich, 1952, s. 301;
Puhvel 1984: 468 vd.; Weeden, 2011, s. 649; Ünal, 2016,
s. 606).
Kraliçe Puduhepa’dan Mısır kralı II. Ramses’e yazılmış
KUB 21.38 numaralı mektupta (Edel, 1994, ss. 220-221)
kraliçe Ramses’e (65) … ma-a-an-ma-at A-NA ŠEŠ-YA
UL ZI-za nu A-NA ŠEŠ-YA ZI-ni lu-pa-aš-tin DÙ-mi
“ Eğer onu kardeşim istemezse (kardeşim için kabul
edilebilir değilse) kardeşime canını sıkacak bir şey yapar
mıyım?” (Hoffner, 2009, s. 287) demektedir.
Kızının Mısır kralıyla evlenmesini isteyen III.
Hattušili’nin bu isteği gerçekleşmiştir ve Hattušili’den
Ramses’e giden bir mektupta, Hattušili’nin Ramses’in
kendisine yazdıklarını aktardığı satır şöyledir:
KUB 23.105 (ÄHK 110) (Edel, 1994, s. 230)
3’ [am-mu-uk ZI-aš a]r-nu-ut ki-i-wa É [-ir A-NA É ŠEŠYA tak-šu-ul DUMU.MUNUS-KA-ma MUNUS.LUGAL
KUR URUMI-IZ-RI e-eš-zi]
3’[Benim isteğimi yerine getirdi. Bu e[v kardeşimin eviyle
dost(tur) Kızın ise Mısır şehri ülkesinin kraliçesidir]
TARTIŞMA VE SONUÇ
Bo 7929 numaralı Hititçe çivi yazılı tablet fragmanı,
kırık olması dolayısıyla net bir tercüme sunmaya olanak
sağlayamamıştır. Ancak, metin içinde geçen DINGIRMEŠ
TI-an ifadesi hark- fiiliyle tamamlandığında özellikle
mektuplarda kullanılan bir iyi dilek olarak tanımlamak
mümkün olabilir. Eski Yakın Doğu’da devletler arası
yazışmalarda da sıkça geçen bu ifade, Hitit metinlerine
de Mezopotamya kanalıyla geçmiş olmalıdır. Yazışmalar
dışında da belgelerde yer aldığı bilinmekle birlikte öncelik
olarak mektuplarda geçtiğini söylemek mümkündür.
Mektuplarda alıcı ve göndericinin belirtilmesinin
ardından esas konuya geçmeden önce kullanılan bu
kalıp, farklı söz gruplarıyla birlikte de kullanılmıştır. Bu
belgede ne yazık ki bahsi geçen kısımlara rastlanmamıştır.
Tablet fragmanında aynı zamanda ŠEŠ-YA “erkek
kardeşim” ifadesinin bulunması, mektup tabletlerinde
tarafların birbirine yazdığı akrabalık bağından öte
birbirine denk olmayı ifade eden kardeşlik sözünü
çağrıştırmaktadır. Metindeki ZI sözcüğü, taraflardan
birinin isteğ(ler)i ile ilgili olabileceğini düşündürmektedir.
Bunlar arasında ALAMHI.A “heykeller” bulunuyor
olmalıdır. Bunların yanı sıra bir DUMU.NITA “erkek
çocuğun” gönderilmesi söz konusu olmuştur. Metnin
kırık olması sebebiyle net bir şey söylemek uygun
değilse de sözü geçenin kraliyet ailesinden bir çocuk
olma olasılığı bulunmaktadır.
TEŞEKKÜR
Bu çalışma Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi 202102.BŞEÜ.04-05 numaralı Bilimsel Araştırma Projesi
kapsamında gerçekleştirilmiştir. Tablet fragmanı aynı
zamanda Ankara Üniversitesi bünyesinde yürütülen
21B0649002 Proje ID’li BAP projesi kapsamında dijital
ortama aktarılan tabletler arasındadır. Yayın izni için
Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi Müdürü Yusuf
Kıraç’a, tablet seksiyonu çalışanlarına, proje ekibinden
Semra Dalkılıç’a, tabletin yayın izni kendisinde iken,
yayın için izin veren Doç. Dr. Özlem Sir Gavaz’a
teşekkürlerimi sunarım.
114
Gülgüney MASALCI ŞAHİN
DOI: 10.22520/tubaar.2022.31.008
KAYNAKÇA
Alp S. (1991). Hethitische Briefe aus Maşat- Höyük.
Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Beckman, G. (1983) Hittite Birth Rituals (StBoT 29),
Wiesbaden: Otto Harrasowitz.
Edel, E. (1994). Die ägyptisch-hethitische Korrespondenz
aus Boghazköi in babylonischer und hethitischer
Sprache (ÄHK), Opladen.
Friedrich, J. (1952). Hethitisches
Heidelberg: Carl Winter.
Worterbuch,
Güterbock, H. G. (1979). “Some Stray Bogazköy
Tablets.”, Florilegium Anatolicum: Mélanges
offerts à Emmanuel Laroche., Ed. E. Masson. Paris:
Éditions E. De Boccard: 137–144.
Hagenbuchner, A. (1989). Die Korrespondenz Hethiter
Teil 1 (Theth 15), Heidelberg: Carl Winter.
Hagenbuchner, A. (1989). Die Korrespondenz Hethiter
Teil 2 (Theth 16) Heidelberg: Carl Winter.
Hoffner, JR, H. A.(2009). Letters from the Hittite
Kingdom, Atlanta: Society of Biblical Literature
Van Den Hout, TH. P. J. (2003). “Apology of Hattušili
III”, The Contexts of Scrulpture, Ed. W.W. Hallo,
Leiden, Boston: 199- 204.
Karauğuz, G. (2019). Hititlerde Haberleşme Diplomatik
Muhaberat ve Diğer Kil Mektuplar, Konya: Çizgi
Kitabevi.
Moran, W.L. (1992). The Amarna Letters, Baltimore and
London: The Johns Hopkins University Press.
Mynářová, J. (2007). Language of Amarna - Language
of Diplomacy: Perspectives on the Amarna Letters,
Prague: Czech Institute of Egyptology Faculty of
Arts, Charles University in Prague.
Otten, H. (1981). Die Apologie Hattusilis III (StBoT 24),
Wiesbaden: Otto Harrasowitz.
Puhvel, J. (1984). Hittite Etymological Dictionary,Vol.
1 , Words beginning with A, Berlin-New YorkAmsterdam.
Puhvel, J. (1991). Hethitische Etymological Dictionary
Vol.3: Words beginning with H, Berlin-New York.
Rüster, C.- NEU, E. (1989). Hethitische Zeichenlexikon.
Inventar und Interpretation der Keilschriftzeichen
aus den Bogazköy-Texten, StBoT Beiheft 2,
Wiesbaden: Otto Harrasowitz.
Tischler, J. (1983). Hethitisches Etymologisches Glossar
Teil I, A-K, Innsbruck.
Ünal, A. (2007). Multilinguales Handwörterbuch des
Hethitischen / A Concise Multilingual Hittite
Dictionary/ Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü, Hamburg:
Kovač.
Ünal, A. (2014). Eskiçağ Anadolu Toplumlarında
Puduhepa ve Zamanı Kadın Anayanlı Bir Hitit
Kraliçesi, Çorum :Hitit Üniversitesi Yayınları.
Ünal, A. (2016). Hititçe-Türkçe, Türkçe-Hititçe Büyük
Sözlük, Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi,
Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözcük Listeleriyle
Birlikte, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
Weeden, M. (2011). Hittite Logograms and Hittite
Scholarship (StBoT 54) Wiesbaden: Harrassowitz.
115
BOĞAZKALE ARŞİVİNDEN BİR TABLET FRAGMANI (BO 7929) VE HİTİT YAZIŞMALARINDA BİR İYİ DİLEK