Uluslararası Akademik Birikim Dergisi
Yıl: 2018, Cilt: 1, Sayı:1, ss.14-25
Türkiye’de Havalimanlarının Durumu Üzerine Bir Analiz
An Analysis on the Status of Airports in Turkey
Makale BaĢvuru Tarihi / Received: 10.11.2018
Makale Kabul Tarihi / Accepted: 11.12.2018
Makale Türü / Article Type: AraĢtırma Makalesi
Hakan YILMAZ
Yüksek Lisans İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Hakan_yilmaz84@hotmail.com
Anahtar
Kelimeler:
ÖZET
Uçak,
UlaĢtırma sistemlerinin alt sektörlerinden biri olan hava taĢımacılığının altyapı elemanlarından
birisi havalimanıdır. Havalimanı, yolcu ve hava aracı trafiğinin düzenlenmesine yönelik gerekli
binaları, hava araçlarının uçuĢa hazırlanması ile iniĢ ve kalkıĢını sağlamak için gerekli altyapı ve
kolaylıkları kapsayan özel Ģekilde düzenlenmiĢ tesislerdir. Büyük yatırım ve iĢletme maliyetleri
gerektiren bu tesislerin verimli bir Ģekilde iĢletilmesi ülke kaynaklarının kullanımı açısından
büyük önem taĢımaktadır. Hava taĢımacılığında önemli bir yeri olan, bir ülkenin dünyaya açılan
kapısı ve ülke tanıtımında çok önemli katkısı bulunan havalimanları aynı zamanda bulundukları
bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel geliĢmesine önemli düzeyde katkı sunan yapılardır
Havalimanı,
Ulaştırma
Bu çalıĢmanın amacı genel olarak havalimanlarının özellikleri ve önemi hakkında bilgiler
sunmaktır. Bu bağlamda, Havalimanı Kavramı baĢta olmak üzere PAT sahaları, havalimanlarının
sınıflandırılması, havalimanlarının sertifikalandırma ve iĢletme kriterleri, uçakların
sınıflandırılması ve uçak çeĢitlerinin yanında uçak trafiği ile yolcu trafiğine iliĢkin istatistiği
bilgiler sunularak yorumlanacaktır.
Keywords:
Plane,
Airport,
Transport,
ABSTRACT
One of the infrastructure elements of air transportation, which is one of the transportation subcompanies, is the airport. The airport is specially designed facilities with the necessary buildings
for the regulation of passenger and aircraft traffic, and the necessary infrastructure and facilities
for the preparation of aircraft for flight. The use of country resources is of great importance in the
construction of large investments and businesses. Airports, which have an important place in air
transportation, are the gateway of a country and a very important place for promoting the country,
are also aid practices to help their economic, social and cultural development.
This purpose is to provide information about the characteristics and importance of airports in
general. In this context, including the Airport Concept, PAT sites, airport classification,
certification and operation criteria of airports, classification of aircraft and aircraft types, as well as
aircraft traffic and passenger traffic statistics will be presented and interpreted.
14
Uluslararası Akademik Birikim Dergisi , 2020, C.1, S.0, ss.00-00
1. GĠRĠġ
Günümüzde zaman ve hız faktörü çok önemlidir. Hava ulaĢımının süratli, konforlu ve emniyetli oluĢu
ve sivil havacılık teknolojisinin sürekli ve hızlı bir geliĢim içinde bulunması, diğer ulaĢım araçlarına
nazaran yolcu ve yük taĢımacılığında hava taĢımacılığının önemini daha da arttırmıĢtır. Dünyada sivil
hava taĢımacılığı son yirmi yılda çok büyük bir geliĢim göstermiĢtir. Buna paralel olarak Türkiye’de
de bu alanda giderek artan geliĢimi görmek mümkündür. Türkiye’de son yıllarda Sivil Havacılık
faaliyetlerinin mümkün olan her Ģehre yaygınlaĢtırılması çalıĢmalarının etkisi ile sivil hava taĢıyıcıları,
genel havacılık iĢletmeleri, eğitim ve sportif amaçlı iĢletmeler ve uçak, helikopter, planör gibi hava
araçları sayısındaki artıĢlar yanında 1986 yılından baĢlayarak havalimanlarımızın sayısı da hızla
artmıĢtır.
1983 yılında yürürlüğe giren 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu ile özel hava yolu taĢımacılığını
geliĢtirecek önemli düzenlemeler yapılmıĢtır. Ülkelerin dünyaya açılan kapısı ve ülke tanıtımında çok
önemli yeri bulunan havalimanları aynı zamanda bulundukları bölgenin ekonomik, sosyal, kültürel
geliĢimine de önemli katkılar sağlamaktadır. Bu doğrultuda havalimanlarının ülkeler açısından önemi
yadsınamaz düzeydedir.
2. HAVALĠMANI KAVRAMI ÜZERĠNE
Havalimanı kavramı üzerine baĢlığı altında havalimanı, PAT sahalarınının, havalimanlarının
sınıflandırılması konularına yer verilmiĢtir.
2.1. Havalimanı
Hava araçlarının inip kalkabilmesi için kara veya su üzerinde tesis edilmiĢ pist veya pistlere; Hava
araçlarının seyrüseferlerinde, iniĢ ve kalkıĢlarında kullanacakları seyrüsefer yardımcılarına; hava
araçlarının yerdeki hareketlerini sağlayan yollara; yolcu, bagaj ve kargonun yüklenip boĢaltılabilmesi,
hat bakımlarının ve kontrollerinin yapılabilmesi için gerekli alanlara, yolcu ve kargonun kara taĢıma
sistemleri ile hava taĢıma sistemi arasında geçiĢlerini sağlayacak gerekli tesis ve kolaylıklara; hava
araçlarının konaklama ve bakımlarının yapılabilmesi için hangarlara sahip, havacılık güvenliği ve
emniyeti için her türlü tedbirin alındığı ve hizmetin sağlandığı tesislerdir.
2.2. PAT Sahalarının Tanımı
PAT Sahaları terimi Pist, Apron ve Taksi Yolunu ifade etmektedir.
Pist: Uçakların iniĢ ve kalkıĢı için hazırlanmıĢ dikdörtgen Ģeklinde belirlenmiĢ bir sahadır. Pistin
Uzunluğunun belirlenmesinde sıcaklık, rakım ve basınç faktörleri dikkate alınır.
Apron: Havalimanında uçakların parklandırılmaları, akaryakıt ikmalleri, yolcu yük, posta, kargo
indirme bindirmeleri ve bakımlarının yapılabilmesi için belirlenmiĢ sahalardır.
Taksi Yolları: Havalimanı tel örgüsü içerisinde kalan ve Pist ile apronu, ya da pistleri birbirine
bağlayan yollara denir.
2.3. Havalimanlarının Sınıflandırılması
Havalimanlarının sınıflandırılması askeri ve sivil havalimanları olmak üzere ikiye ayrılmıĢtır. Hava
limanları ile ilgili bilgiler aĢağıda sunulmuĢtur.
15
YILMAZ, Hakan - Türkiye’de Hava Limanlarının Durumlarına ĠliĢkin Bir Analiz
2.3.1. Askeri Havalimanları
Alt ve üst yapı tesis ve kolaylıkları ile destek hizmet tesis ve kolaylıkları tamamen askeri uçak ve uçuĢ
faaliyetlerine yönelik olarak planlanan ve askeri birimler tarafından yönetilip iĢletilen
havalimanlarıdır. Tesis olarak çok çeĢitli uçak tipine hizmet verebilecek yapıda dizayn edilmektedirler.
Bugün dünyada kullanılan birçok sivil Havalimanını baĢlangıçta askeri amaçlı olarak kurulmuĢtur.
Birinci dünya savaĢı ve özellikle ikinci dünya savaĢından sonraki yıllarda birçok askeri Havalimanı
sivil Havalimanına dönüĢtürülmüĢtür. Sovyetler Birliği’nin dağılması ve VarĢova Paktı’nın sona
ermesi de askeri havalimanlarının sivil havalimanlarına dönüĢtürülmesini hızlandıran bir baĢka etken
olmuĢtur. Askeri havalimanlarının kullanım amacı esas olarak askeri uçak uçuĢ faaliyetlerine yönelik
olmasına rağmen bazı ülkelerde ve ülkemizde olduğu gibi ortak kulanım anlaĢmalarıyla sivil havacılık
faaliyetlerine açılabildiğini görmekteyiz.
2.3.2. Sivil Havalimanları
Askeri amaçlı kullanılan havalimanları dıĢında kalan tüm havalimanlarını sivil Havalimanı olarak
belirtebiliriz. Sivil havalimanları da kendi aralarında kullanım amacı ve sahiplik yapıları ile yapısal
büyüklük, fiziksel özellik ve hizmet hacmi gibi kriterler göz önüne alınarak, değiĢik yöntemlere göre
sınıflandırılabilmektedir. Türkiye’de havalimanları ICAO’nun referans kodları baz alınarak 14 Mayıs
2002 tarih, 24755 sayılı resmi gazete ile yayınlanan Havalimanı Yapım, ĠĢletim ve Sertifikalandırma
Yönetmeliğine (SHY-14A) göre sertifikalandırılmaktadır.
2.4. Havalimanlarının Sertifikalandırma ve ĠĢletme Kriterleri
Havalimanları belirli standartlarda teknik ve yapısal özelliklerine göre sınıflandırılırken, minimum
fiziki özellikler ve hizmetler kapsamında iĢletme ruhsatı verilmekte, havalimanı iĢletme sistemlerinin
tümü göz önüne alınarak sertifikalandırılmaktadır.
Türkiye’de havalimanı iĢletme ruhsatı ve sertifikalandırma çalıĢmaları UlaĢtırma Bakanlığı adına Sivil
Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. 14 Mayıs 2002 tarih, 24755 sayılı resmi
gazete ile yayınlanan Havalimanı Yapım, ĠĢletim ve Sertifikalandırma Yönetmeliğine (SHY-14A) göre
"A Grubu Sertifika" verilecek havalimanlarında olması gereken minimum fiziki özellikler ve
hizmetler:
•
En az 1 adet 3000x45 m veya daha büyük ebatta piste sahip olması,
•
Seyrüsefer yardımcı cihazlarının (ILS, VOR, DME, NDB ve benzeri) bulunması,
•
En az CAT I veya CAT II kategorisinde pist aydınlatma ve yaklaĢma ıĢıklarına sahip olması,
•
Terminal yolcu kapasitesinin yıllık en az 3.000.000 olması,
•
Terminal konforuna (ısıtma-soğutma-havalandırma-oturma grupları ve benzeri) sahip olması,
•
Havalimanlarına inecek en büyük gövdeli uçak tipi için kaza kırım ve kurtarma olanaklarına
sahip olması,
•
UçuĢ emniyetinin sağlanması için kullanılan özel maksatlı araç, gereç ve teçhizata (kar rotatifi,
pist sürtünme katsayısını ölçen teçhizat ve benzeri) sahip olması,
•
Kargo kolaylıklarına sahip olması,
•
Sahip olduğu pist veya pistler için havalimanlarına inecek en büyük gövdeli uçak tipine göre
Bakanlıkça belirlenecek Kaplama Sınıflandırma Numarasına (PCN) sahip olması,
•
Havalimanlarına inecek en büyük gövdeli uçak tipine göre belirlenecek en az 5 uçak kapasiteli
Aprona sahip olması ve aĢağıdaki kolaylıkların kesintisiz olarak sağlanması;
16
Uluslararası Akademik Birikim Dergisi , 2020, C.1, S.0, ss.00-00
Gümrük ve pasaport kontrol hizmeti, meteoroloji hizmeti, yangın söndürme hizmeti, PTT hizmeti,
sağlık hizmeti, yakıt hizmeti, yer hizmeti, ikram hizmeti, güvenlik hizmeti, havalimanları ile Ģehir
merkezi arasındaki ulaĢım kolaylıklarının olması.
"B Grubu Sertifika" verilecek havalimanlarında olması gereken minimum fiziki özellikler ve
hizmetler:
•
En az 1 adet 1800x45 m veya daha büyük ebatta piste sahip olması,
•
Gerekli seyrüsefer yardımcı cihazlarının bulunması,
•
Pist aydınlatma ve yaklaĢma ıĢıklarına sahip olması,
•
Terminal yolcu kapasitesinin yıllık en az 1.000.000 olması,
•
Sahip olduğu pist veya pistler için havalimanlarına inecek en büyük gövdeli uçak tipine göre
Bakanlıkça belirlenecek Kaplama Sınıflandırma Numarasına (PCN) sahip olması,
•
Havalimanlarına inecek en büyük gövdeli uçak tipine göre belirlenecek en az 3 uçak kapasiteli
aprona sahip olması ve kesintisiz meteoroloji hizmeti, kesintisiz güvenlik hizmeti, kalkıĢ ve
iniĢten en az 2 saat önce olmak üzere, yangın söndürme hizmeti, PTT hizmeti, sağlık hizmeti,
uluslararası havalimanları ise yukarıdaki hizmetlere ilave olarak, gümrük ve pasaport kontrol
hizmeti, yakıt hizmeti, yer hizmeti, ikram hizmeti kolaylıkların sağlanması;
•
Havalimanları ile Ģehir merkezi arasındaki ulaĢım kolaylıklarının olması.
"C Grubu Sertifika" verilecek havalimanlarında olması gereken minimum fiziki özellikler ve hizmetler
ise ;
•
En az 1 adet 1200x30 m veya daha büyük ebatta piste sahip olması,
•
Gerekli seyrüsefer yardımcı cihazlarının bulunması,
•
Pist aydınlatma ve yaklaĢma ıĢıklarına sahip olması,
•
Sahip olduğu pist veya pistler için havalimanlarına inecek en büyük gövdeli uçak tipine göre
Bakanlıkça belirlenecek Kaplama Sınıflandırma Numarasına (PCN) sahip olması,
•
Havalimanlarına inecek en büyük gövdeli uçak tipine göre belirlenecek en az 1 uçak kapasiteli
aprona sahip olması ve kesintisiz meteoroloji hizmeti, kesintisiz güvenlik hizmeti, kalkıĢ ve
iniĢten en az 2 saat önce, yangın söndürme hizmeti, PTT hizmeti, sağlık hizmeti, uluslararası
havalimanları ise yukarıdaki hizmetlere ilave olarak, gümrük ve pasaport kontrol hizmeti, yakıt
hizmeti, yer hizmeti, ikram hizmeti, kolaylıkların sağlanması,
•
Havalimanı ile Ģehir merkezi arasındaki ulaĢım kolaylıklarının olması gerekmektedir.
2.5. Uçakların sınıflandırılması
Uçakları belirli bir kritere göre sınıflandırmak mümkün değildir. Kullanıldıkları yerlere, gayelere göre
üzerinde taĢıdığı motorlara göre, Ģekillerine göre ve daha pek çok kritere göre uçakları tiplere ayırmak
mümkündür. Kullanılma yeri açısından ana olarak: askerî ve sivil uçaklar olmak üzere iki gruba
ayrılabilir. Askerî uçaklar da gâyelerine göre avcı uçağı, bombardıman uçağı, keĢif, nakliye uçağı gibi
tiplere sâhiptir. Her tipteki uçağın kendine has yapı, ebat ve manevra özellikleri vardır. Sivil uçaklar da
kendi aralarında yolcu, nakliye, ilâçlama, araĢtırma uçağı vb. gibi çeĢitli gâyelerde kullanılacak Ģekilde
değiĢik ebat ve özelliklerde yapılır. Uçakları dizayn edenler uçağın Ģeklini, motorunu vb. yapı
elemanlarını seçerken pek çok faktörü göz önüne almak mecburiyetindedir. Örnek verecek olunursa
süratin önemli olduğu bir avcı uçağında pervâneli motor yerine jet motorunu tercih edecektir.
Son zamanlarda geliĢen savaĢ teknolojisi neticesinde ortaya çıkan bir uçak tipi de pilotsuz uçaklar yani
insansız hava araçlarıdır. Elektronik haberleĢme cihazlarıyla ya yerden pilot kontrolünde veya
otomatik kontrol sistemleri yardımıyla kendi kendine uçarak, maliyeti pilotlu uçaklara göre
17
YILMAZ, Hakan - Türkiye’de Hava Limanlarının Durumlarına ĠliĢkin Bir Analiz
düĢürmektedir. Bu sebeple gelecekte pilotlu uçakların yerini alabileceği düĢünülmektedir. Bunun
yanında yerden pilot kontrolü olan çeĢitlerinde kumanda eden pilotun geniĢ bir görüĢ açısı olmaması
ve görevini tamamlayan uçağın tekrar üsse dönmesinin hava Ģartlarına bağlı olması gibi dezavantajları
da vardır (http://ucak.uzerine.com/index.jsp?objid=3287, 2015).
2.5.1. Uçak ÇeĢitleri
Uçak çeĢitleri; kanat sayısına, motor sayılarına, kullanım amaçlarına, motor türlerine ve diğer
özelliklere
göre
uçaklar
olmak
üzere
beĢe
baĢlıkta
incelenebilir
(http://sivilhavaci.blogspot.com.tr/2012/12/ucak-cesitleri.html, 2015),
a) Kanat Sayısına Göre Uçak ÇeĢitleri: Monoplane: Tek kanatlı, Bıplane: Çift kanatlı, Threeplane: Üç
kanatlı
b) Motor Sayılarına Göre Uçak ÇeĢitleri: Tek motorlu, iki motorlu, üç motorlu, dört motorlu, altı
motorlu, sekiz motorlu ve on motorlu olmak üzere yediye ayrılmaktadır.
c) Kullanım Amaçlarına Göre Uçak ÇeĢitleri: Yolcu uçakları, nakliye uçakları, yük+yolcu uçakları,
zirai ilaçlama uçakları, eğitim uçakları, gözetleme uçakları, keĢif uçakları, denizaltı uçakları,
bombardıman uçakları, yangın söndürme uçakları, hücum uçakları, insansız hava araçları (ĠHA),
insansız savaĢ uçakları, casus uçaklar ve komuta kontrol uçaklarıdır.
d) Motor Türlerine Göre Uçak ÇeĢitleri: Turbojet, turbofan, ramjet, pulsejet, roket motorlu, scramjet
turboprop, piston motorlu, wankel motorlu ve ductedfan olmak üzere çeĢitlere ayrılmaktadır.
e) Diğer Özelliklere Göre Uçaklar: Deniz uçağı, DeğiĢik Tasarımlı, Hem suya hem karaya inebilen
Sabit Kanatlı, Döner Kanatlı, Çok Küçük Uçaklardır.
3. TÜRKIYE’DEKI HAVALIMANLARI
Türkiye’deki havalimanları ve intifaları ve hizmete giriĢ tarihleri aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir.
Türkiye’ de 53 havalimanı iĢletilmektedir. Bunlardan 48 tane havalimanı DHMĠ tarafından 3 tanesi
DHMĠ denetimli özel Ģirketler tarafından 2 Tanesi ise diğer Kamu ve Özel Ģirketler tarafından
iĢletilmektedir.
Zonguldak Çaycuma Havalimanı 5335 sayılı kanun kapsamında 04.10.2006 tarihinde yapılan sözleĢme
ile Zonguldak Özel Sivil havacılık Sanayi ve Ticaret A.ġ.’ye iĢletilmek üzere 25 yıllığına
kiralanmıĢtır. DHMĠ denetimindedir.
Antalya GazipaĢa Havalimanı, 5335 sayılı kanun kapsamında 04.01.2008 tarihinde yapılan sözleĢme
ile 25 yıllığına TAV GazipaĢa Yatırım Yapım ve ĠĢletme A.ġ.’ye kiralanmıĢtır. DHMĠ denetimindedir.
Aydın Çıldır Havalimanı, 5335 sayılı kanun kapsamında 26.06.2012 tarihinde yapılan sözleĢme ile 20
yıllığına THY Aydın Çıldır Havalimanı ĠĢletme A.ġ.’ye kiralanmıĢtır. DHMĠ denetimindedir.
Kütahya Zafer Havalimanı Yap-ĠĢlet –Devret modeli yöntemiyle ĠÇ ĠÇTAġ ĠnĢaat Sanayi ve Ticaret
A.ġ ‘ye 2044 yılına kadar devredilmiĢtir.
Sabiha Gökçen Havalimanı, Havaalanı ĠĢletme ve Havacılık Endüstri A.ġ tarafından iĢletilmektedir.
EskiĢehir Havalimanı ise Anadolu Üniversitesi Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi tarafından
iĢletilmektedir.
18
Uluslararası Akademik Birikim Dergisi , 2020, C.1, S.0, ss.00-00
Tablo 2.1 Türkiye’deki Havalimanları
ĠNTĠFA
HĠZMETĠ GĠRĠġ
TARĠHĠ
ĠSTANBUL ATATÜRK
DHMĠ
1953
ANKARA ESENBOGA
DHMĠ
1955
ĠZMĠR ADNAN MENDERES
DHMĠ
1987
ANTALYA
DHMĠ
1960
DHMĠ-HKK
1381
ADANA
DHMĠ
1937
TRABZON
DHMĠ
1957
MUĞLA MĠLAS-BODRUM
DHMĠ
1997
ĠSPARTA S. DEMĠREL
DHMĠ
1997
NEVġEHĠR KAPADOKYA
DHMĠ
1998
DHMĠ-HKK
1966
GAZĠANTEP
DHMĠ
1976
ADIYAMAN
DHMĠ
1998
AĞRI
DHMĠ
1997
DHMĠ-HKK
2008
DHMĠ
1997
DHMĠ-HKK
1998
BATMAN
HKK
2010
BĠNGÖL
DHMĠ
2013
BURSA YENĠġEHĠR
DHMĠ-HKK
2000
ÇANAKKALE
DHMĠ-DKK
1995
DHMĠ
2010
DENĠZLĠ ÇARDAK
DHMĠ-HKK
1991
DĠYARBAKIR
DHMĠ-HKK
1952
ELAZIĞ
DHMĠ-KKK
1940
ERZĠNCAN
DHMĠ-KKK
1988
HATAY
DHMĠ
2007
IGDIR
DHMĠ
2012
KAHRAMANMARAġ
DHMĠ
1996
KASTAMONU
DHMĠ
2013
KARS
DHMĠ
1988
KAYSERĠ
DHMĠ-HKK
1998
KOCAELĠ CENGĠZ TOPEL
DHMĠ-DKK
2011
KONYA
DHMĠ-HKK
2000
MALATYA
DHMĠ-HKK
1941
DHMĠ
1999
DHMĠ-HKK
1992
SAMSUN ÇARġAMBA
DHMĠ
1998
SĠĠRT
DHMĠ
1998
SĠNOP
DHMĠ
1993
HAVALĠMANLARI
MUĞLA DALAMAN
ERZURUM
AMASYA MERZĠFON
BALIKESĠR KOCA SEYĠT
BALIKESĠR MERKEZ
ÇANAKKALE GÖKÇEADA
MARDĠN
MUġ
19
YILMAZ, Hakan - Türkiye’de Hava Limanlarının Durumlarına ĠliĢkin Bir Analiz
SĠVAS NURĠ DEMĠRAĞ
DHMĠ
1957
ġANLIURFA GAP
DHMĠ
2007
ġIRNAK
DHMĠ
2013
DHMĠ-HKK
1998
DHMĠ
1995
DHMĠ-HKK
1998
VAN FERĠT MELEN
DHMĠ
1943
ANTALYA GAZĠPAġA
DHMĠ
2009
ĠSTANBUL SABĠHA GÖKÇEN
HEAġ
2001
ZONGULDAK ÇAYCUMA
DHMĠ
2007
ZAFER BÖLGESEL
DHMĠ
2012
TEKĠRDAĞ ÇORLU
TOKAT
UġAK
Kaynak: http://www.dhmi.gov.tr/finans.aspx, 2015
Tabloda görüldüğü gibi Türkiye’nin büyük çoğunluğundaki illerde hava limanı bulunmaktadır. Yine
tabloda belirtilen havalimanlarının dıĢında Ġstanbul'a yapılacak Türkiye’nin en büyük 3. havalimanı
için yapılan ihale, KDV hariç 22 milyar 152 milyon Euro'yla Limak-Kolin-Cengiz-Mapa-Kalyon
Ortak GiriĢim Grubuna 25 yıllığına verilmiĢtir. Bu Ġhale Cumhuriyet tarihinin en büyük ihalesi
olmuĢtur.
3.1. Türkiye’deki Havalimanlarının Gelir ve Giderleri
Belirtilen baĢlık altında Türkiye’deki hava limanlarının gider-zarar durumu ve Türkiye’deki hava
limanlarına ait istatistiki verilere yer verilecektir.
3.1.1. Türkiye’deki Havalimanlarının Gider- Zarar Durumu
Tek Düzen Hesap planına uygun olarak Havalimanlarının SatıĢ Faaliyet Giderleri aĢağıdaki tabloda
detaylı olarak açıklanmıĢtır. SatıĢların Maliyeti, Faaliyet giderleri, SatıĢların Maliyeti ve Faaliyet
Giderleri, Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar, Olağan DıĢı Gider ve Zararlar ve Toplam
gider ve Zararlar incelenmiĢtir. 2015 yılında 2.004.507.000 TL gider karĢılığı hizmetlerin
sürdürüleceği programlanmıĢtır. 2013 yılı giderleri 1.502.776.714,85 TL olarak gerçekleĢmiĢ olup,
2014 yılı giderlerinin 1.966.602.000 TL olarak revize edilmiĢtir.
Tablo 2.2: Türkiye’deki Havalimanlarının Gider Zarar Durumu
Kaynak: DHMĠ 2015 Yılı ĠĢletme Bütçe Kitabı, Mali ĠĢler Daire BaĢkanlığı, 2015
20
Uluslararası Akademik Birikim Dergisi , 2020, C.1, S.0, ss.00-00
3.1.2. Türkiye’deki Havalimanlarının Gelir Durumu
Havalimanların genel olarak gelirleri; konma, konaklama PAT sahası gelirleri, yaklaĢma gelirleri,
meydan çalıĢma saatleri uzatma gelirleri, aydınlatma, yer hizmet gelirleri, araç özel plaka ve personel
tanıtma kart ücret gelirleri, yolcu servis hizmet gelirleri, yer tahsis hizmet gelirleri, elektrik-su ve
soğutma gelirleri, diğer terminal hizmet gelirleri reklâm gelirleri büro-arazi kira gelirlerinden
oluĢmaktadır.
3.2. Türkiye’deki Havalimanlarına Ait Ġstatistikî Bilgiler
Türkiye’deki 2013-2014 yıllarına ait uçak trafik ve yolcu trafiğine iliĢkin istatistiki bilgiler aĢağıda
tablolar halinde sunulmuĢtur.
3.2.1. Türkiye’deki 2013-2014 Yılları Uçak Trafik Ġstatistiki Bilgileri
Türkiye’deki 2013–2014 yılları arasındaki Uçak Trafik istatistikî bilgileri aĢağıda tabloda
gösterilmiĢtir.
Tablo 2.3 Uçak Trafiği Ġstatistikleri
TÜRKĠYE’DEKĠ UÇAK TRAFĠĞĠ
2013 YILSONU
Havalimanları
Ġç Hat
DıĢ Hat Toplam
Ġstanbul Atatürk
139.043
267.274 406.317
Ġstanbul Sabiha Gökçen 91.848
58.727 150.575
Ankara Esenboğa
80.107
16.711 96.818
Ġzmir Adnan Menderes
58.658
18.207 76.865
Antalya
44.479
127.064 171.543
GazipaĢa Alanya
965
1.760
2.725
Muğla Dalaman
11.170
19.150 30.320
Muğla Milas-Bodrum
16.457
13.590 30.047
Adana
37.129
4.801
41.930
Trabzon
18.170
2.618
20.788
Isparta Süleyman Demirel 10.295
805
11.100
NevĢehir Kapadokya
2.340
63
2.403
Erzurum
7.044
252
7.296
Gaziantep
14.002
1.324
15.326
Adıyaman
1.337
1.337
Ağrı
1.576
1.576
Aydın Çıldır
Amasya Merzifon
1.064
9
1.073
Balıkesir Koca Seyit
5.265
49
5.314
Balıkesir Merkez
185
1
186
Batman
3.802
11
3.813
Bingöl
300
300
Bursa YeniĢehir
6.193
361
6.554
Çanakkale
548
548
Çanakkale Gökçeada
104
104
Denizli Çardak
5.230
60
5.290
Diyarbakır
13.819
159
13.978
Elazığ
6.514
294
6.808
Erzincan
2.609
2.609
EskiĢehir Anadolu
5.382
306
5.688
Hatay
6.155
1.798
7.953
Iğdır
1.730
0
1.730
KahramanmaraĢ
1.692
0
1.692
Kars
3.654
3
3.657
Kastamonu
433
433
21
2014 YILSONU
Ġç Hat
DıĢ Hat
145.402 294.115
113.051 72.603
78.740 15.681
62.998 18.750
49.054 128.834
2.825
2.829
12.112 19.886
19.836 14.138
37.726 7.265
18.633 3.007
13.783 796
2.912
75
7.805
228
15.326 1.464
1.420
1.683
13.624
1.135
25
5.969
88
147
3.554
2
1.192
7.154
412
809
12
70
6.141
66
13.637 186
6.720
326
2.564
16
4.268
419
6.778
2.905
1.418
1.887
3.085
2
842
Toplam
439.517
185.654
94.421
81.748
177.888
5.654
31.998
33.974
44.991
21.640
14.579
2.987
8.033
16.790
1.420
1.683
13.624
1.160
6.057
147
3.556
1.192
7.566
821
70
6.207
13.823
7.046
2.580
4.687
9.683
1.418
1.887
3.087
842
2014/2013 (%)
Ġç Hat DıĢ Hat
5
10
23
24
-2
-6
7
3
10
1
193
61
8
4
21
4
2
51
3
15
34
-1
24
19
11
-10
9
11
6
7
Toplam
8
23
-2
6
4
107
6
13
7
4
31
24
10
10
6
7
7
13
-21
-7
297
16
48
-33
17
-1
3
-2
-21
10
-18
12
-16
94
8
14
-21
-7
297
15
50
-33
17
-1
3
-1
-18
22
-18
12
-16
94
178
80
-100
-82
14
10
17
11
37
62
-33
YILMAZ, Hakan - Türkiye’de Hava Limanlarının Durumlarına ĠliĢkin Bir Analiz
Kayseri
Kocaeli Cengiz Topel
Konya
Malatya
Mardin
MuĢ
Samsun ÇarĢamba
Siirt
Sinop
Sivas Nuri Demirağ
ġanlıurfa Gap
ġırnak ġerafettin Elçi
Tekirdağ Çorlu
Tokat
UĢak
Van Ferit Melen
Zafer
Zonguldak Çaycuma
DHMĠ TOPLAMI
TÜRKĠYE GENELĠ
11.834
700
7.050
7.030
2.945
2.163
10.352
572
26
2.885
4.535
453
20.322
510
1.203
9.420
1.176
210
583.104
682.685
2.036
10
721
110
13.870
710
7.771
7.140
2.945
12
2.175
804
11.156
572
26
80
2.965
92
4.627
453
1.278
21.600
510
2
1.205
84
9.504
200
1.376
284
494
479.833 1.062.937
541.110 1.223.795
11.805
680
7.806
6.456
3.591
2.282
13.525
418
1.130
3.500
4.948
2.296
18.280
903
2.219
9.293
775
180
619.664
754.387
2.298
21
706
105
2
14.103
701
8.512
6.561
3.593
2.282
905
14.430
418
1.130
75
3.575
95
5.043
3
2.299
961
19.241
903
4
2.223
94
9.387
247
1.022
232
412
513.548 1.133.212
589.878 1.344.265
0
-3
11
-8
22
6
31
-27
4.246
21
9
407
-10
77
84
-1
-34
-14
6,3
10,5
13
110
-2
-5
2
-1
10
-8
22
5
29
-27
4.246
21
9
408
-11
77
84
-1
-26
-17
6,6
9,8
-100
13
-6
3
-25
100
12
24
-18
7,0
9,0
Kaynak: http://dhmi.gov.tr/istatistik.aspx, 2015
2013 Yıl sonu Uçak Trafik istatistikî verilerine göre uçak trafiği Türkiye Genelinde 1.504.973, 2014
Yıl sonu istatistik verilerine göre ise toplam 1.677.350 olarak gerçekleĢmiĢ olup, uçak trafiği 2014 yıl
sonunda 2013 yıl sonuna göre yaklaĢık % 11,5 oranında artmıĢtır.
Tablodaki verilere göre 2014 yılsonu tüm uçak trafiğinde, Ġstanbul Atatürk Havalimanının 145.402 Ġç
Hat, 294.115 DıĢ hat olmak üzere toplam 439.517 trafiğiyle Türkiye genelinde en fazla uçak trafiğine
sahip olduğu görülmektedir.
2.3. Türkiye’deki 2013-2014 Yılları Toplam Yolcu Trafik Ġstatistiki Bilgileri
Türkiye’deki 2013-2014 yılları arasındaki toplam yolcu trafik istatistiki bilgileri aĢağıdaki tabloda
verilmiĢtir.
2013 ve 2014 Yılları Yolcu Trafik istatistiki verilerine göre Türkiye Genelinde yolcu trafiği 2013
yılında 149.995.868, 2014 yılında ise 166.491.088’dir.
Buna bağlı olarak 2014 yılsonunda 2013 yılı sonuna göre yolcu trafiği yaklaĢık % 11 oranında
artmıĢtır.
Tablo 2.4 Yolcu Trafiği Ġstatistikleri
YOLCU TRAFĠĞĠ (Gelen-Giden)
2013 YIL SONU
Havalimanları
Ġç Hat
DıĢ Hat
Ġstanbul Atatürk
17.218.672
Ġstanbul Sabiha Gökçen
2014 YIL SONU
2014 /2013 (%)
Ġç
DıĢ
Topla
Hat
Hat
m
Ġç Hat
DıĢ Hat
Toplam
34.079.118 51.297.790
18.754.002
38.200.788
56.954.790 9
12
11
11.928.074
6.593.688
18.521.762
15.008.600
8.499.541
23.508.141 26
29
27
Ankara Esenboğa
9.369.832
1.572.228
10.942.060
9.567.075
1.445.044
11.012.119 2
-8
1
Ġzmir Adnan Menderes
7.753.983
2.479.157
10.233.140
8.358.864
2.577.908
10.936.772 8
4
7
Antalya
5.526.485
21.492.138 27.018.623
6.217.042
22.124.021
28.341.063 12
3
5
GazipaĢa Alanya
110.590
227.932
338.522
316.999
409.253
726.252
187
80
115
Muğla Dalaman
851.704
3.203.926
4.055.630
980.926
3.295.748
4.276.674
15
3
5
Muğla Milas-Bodrum
1.738.027
1.890.293
3.628.320
2.017.703
1.842.312
3.860.015
16
-3
6
Adana
3.754.227
561.551
4.315.778
4.052.569
627.309
4.679.878
8
12
8
Toplam
22
Uluslararası Akademik Birikim Dergisi , 2020, C.1, S.0, ss.00-00
Trabzon
Isparta Süleyman
Demirel
2.528.990
91.897
2.620.887
2.708.542
113.165
2.821.707
7
23
8
21.043
126.617
147.660
64.531
120.908
185.439
207
-5
26
NevĢehir Kapadokya
194.234
2.594
196.828
297.048
1.520
298.568
53
-41
52
Erzurum
852.616
23.505
876.121
978.033
14.606
992.639
15
-38
13
Gaziantep
1.662.457
166.342
1.828.799
1.969.045
186.625
2.155.670
18
12
18
Adıyaman
118.124
118.124
158.768
158.768
34
34
Ağrı
181.921
181.921
202.824
202.824
11
11
Aydın Çıldır
Amasya Merzifon
112.659
799
113.458
135.089
2.682
137.771
20
236
21
Balıkesir Koca Seyit
90.581
997
91.578
200.447
6.930
207.377
121
595
126
Balıkesir Merkez
2.876
2.876
287
287
-90
Batman
419.852
420.170
435.407
435.745
4
Bingöl
29.443
29.443
120.460
120.460
309
Bursa YeniĢehir
43.818
66.929
44.151
30.526
74.677
1
Çanakkale
7.737
7.737
45.181
358
45.539
484
489
Çanakkale Gökçeada
1.726
1.726
-100
-100
Denizli Çardak
277.047
4.596
281.643
372.239
4.963
377.202
34
8
34
Diyarbakır
1.782.827
15.826
1.798.653
1.793.363
15.042
1.808.405
1
-5
1
Elazığ
805.062
32.293
837.355
866.883
40.308
907.191
8
25
8
Erzincan
281.502
281.502
293.926
1.237
295.163
4
318
23.111
338
-90
6
4
309
32
12
5
EskiĢehir Anadolu
1.955
32.445
34.400
1.740
43.409
45.149
-11
34
31
Hatay
747.749
216.958
964.707
812.906
292.061
1.104.967
9
35
15
Iğdır
216.715
216.715
197.561
197.561
-9
-9
KahramanmaraĢ
140.938
140.938
187.844
187.844
33
33
Kars
430.175
430.175
385.096
385.440
-10
-10
Kastamonu
35.126
35.126
68.585
68.585
95
95
Kayseri
1.414.826
1.633.012
1.434.370
1.658.458
1
Kocaeli Cengiz Topel
13.200
13.200
13.020
13.020
-1
Konya
767.123
68.828
835.951
905.783
82.418
988.201
18
20
18
Malatya
628.892
10.915
639.807
619.825
10.389
630.214
-1
-5
-1
Mardin
359.809
359.809
471.064
471.064
31
MuĢ
266.635
1.519
268.154
313.160
597
313.757
17
-61
17
Samsun ÇarĢamba
1.258.740
73.408
1.332.148
1.444.844
75.890
1.520.734
15
3
14
Siirt
16.896
16.896
19.526
19.526
16
80.544
80.544
218.186
Sinop
344
224.088
3
2
-1
31
16
Sivas Nuri Demirağ
331.771
6.959
338.730
421.939
7.123
429.062
27
2
27
ġanlıurfa Gap
532.580
13.047
545.627
584.410
9.028
593.438
10
-31
9
ġırnak ġerafettin Elçi
39.074
39.074
252.247
252.247
546
Tekirdağ Çorlu
74.844
77.865
121.555
122.197
62
Tokat
17.796
17.796
35.266
35.266
98
8.494
8.494
3.021
UĢak
642
546
-79
57
98
Van Ferit Melen
1.120.522
4.218
1.124.740
1.208.113
2.537
1.210.650
8
-40
8
Zafer
63.872
20.902
84.774
59.669
26.374
86.043
-7
26
1
Zonguldak Çaycuma
3.179
22.563
25.742
24.444
8
-5
DHMĠ TOPLAMI
64.040.856
66.384.365 130.425.221
70.220.557
71.357.455
7,5
8,6
TÜRKĠYE GENELĠ
76.148.526
73.281.895 149.430.421
85.607.565
80.360.476
24.444
-100
141.578.01
9,6
2
165.968.04
12,4
1
9,7
11,1
DHMĠ DĠREKT TR
463.913
423.778
-8,7
DĠĞER DĠREKT TR.Y.
101.534
99.269
-2,2
23
YILMAZ, Hakan - Türkiye’de Hava Limanlarının Durumlarına ĠliĢkin Bir Analiz
TÜRKĠYE DĠREKT TR. 565.447
TÜRKĠYE
GENELĠ
DĠREKT
TRANSĠT
DAHĠL
149.995.868
523.047
-7,5
166.491.088
11,0
Kaynak:http://dhmi.gov.tr/istatistik.aspx, 2015
Tablodaki verilere göre 2014 yıl sonu yolcu trafiğinde, Ġstanbul Atatürk Havalimanının 18.754.002 Ġç
Hat, 38.200.788 DıĢ Hat olmak üzere toplam 56.954.790 yolcu trafiğiyle Türkiye Genelinde en fazla
yolcu trafiğine sahiptir.
SONUÇ VE ÖNERĠLER
UlaĢtırma sektörünün alt sektörleri arasında son yıllarda en hızlı geliĢim göstereni havayolu
taĢımacılığı olmuĢtur. Yakın gelecekte de daha fazla büyüyeceği tahmin edilmektedir. Mevcut
göstergeler doğrultusunda gerek uçak trafiği gerekse sağlanan güvenlik ve konfor açısından Ülkemiz
hava ulaĢtırmasında büyük bir yükselmenin gerçekleĢtiğigörülmektedir. Ülkemizde, gerek yolcu
gerekse yük taĢımacılığı açısından büyük bir geliĢme yaĢanmaktadır. Özellikle son on yılda havayolu
yatırımlarını arttırarak gerek sosyo-kültürel gerekse ekonomik bakımdan hızlı bir geliĢme sürecine
girmiĢtir
UçuĢ noktalarının artıĢı, uluslararası ve bölgesel iĢbirlikleri sayesinde önümüzdeki yıllarda ülkemizin
dünya hava ulaĢtırması içindeki payının artacağını öngörmek mümkündür. Hava ulaĢım sisteminin
ülke kaynaklarını tüketen değil, ekonomiye ve taĢımacılığa katkısı olan bir duruma getirilmesi
gerekmektedir. GerçekleĢtirilmiĢ yatırımlardan maksimum verimin elde edilmesi ancak bunun
ekonomiye ek iĢletme giderleri yükü getirilmeksizin gerçekleĢtirilmesi. Trafik talebi olan
havalimanlarında, doğru belirlenmiĢ geliĢim ihtiyaçlarının paralelinde, kamu kaynakları dıĢındaki
kaynakların kullanımı da sağlanacak biçimde öncelikleri doğru belirlenmiĢ olan yatırımların
gerçekleĢtirilmesi ülke kaynaklarının kullanımı açısından önem taĢımaktadır.
Havalimanı ve havalimanı güvenlik sistemlerimiz geliĢmesine rağmen güvenlik noktalarında ilkel
yöntemlere baĢvurulması hava ulaĢtırmasını itici kılan bir sebeptir. Bazı havalimanlarında baĢlatılan
geliĢmiĢ sistemler Türkiye geneline yansıtılarak güvenlik noktalarında halka verilen rahatsızlıklar en
aza indirilmelidir. Havalimanı ve havalimanı sayısı günümüzde artmasına rağmen uçuĢ sürelerinde
problemler mevcuttur. Bu durum hava ulaĢtırmasının hızlı ulaĢım avantajını ortadan kaldırmaktadır.
Aktarmalı uçuĢlardaki bekleme süresi kısaltılarak hava ulaĢtırması daha cazip hale getirilmelidir. Hava
ulaĢtırmasında çok sık meydana gelen gecikmeler hava ulaĢtırmasına duyulan güveni sarsmaktadır.
Havayolu Ģirketlerinin yaz ve kıĢ saatleri uygulamasına göre uçuĢ saatlerini değiĢtirmesi ve irtibata
geçilmeyen yolcuların mağdur olması hava ulaĢtırmasına olan güveni sarsan diğer bir etkendir. Bu
nedenle Havayolu Ģirketleri tutarlılıklarını arttırarak yolculara güven sağlamalıdır.
KAYNAKÇA
Türk Sivil Havacılık Kanunu (2920 S.K.), Resmi Gazete. 18196; 19 Ekim 1983
DHMĠ, 2015 Yılı ĠĢletme Bütçe Kitabı, Mali ĠĢler Daire BaĢkanlığı, 2015
DHMĠ Malatya Havalimanı 2015AIP dosyası
DHMĠ 2015 Yılı Ücret Tarifeleri
DHMĠ Malatya Havalimanı Müdürlüğü Havalimanı Kılavuzu
DHMĠ Malatya Havalimanı Brifing Dosyası
14 Mayıs 2002 tarih, 24755 sayılı resmi gazete
24
Uluslararası Akademik Birikim Dergisi , 2020, C.1, S.0, ss.00-00
http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/kurumsal/projeler/liste.pdf
EriĢim tarihi : 21/01/2015
http://www.dhmi.gov.tr/finans.aspx , EriĢim tarihi : 18/01/2015.
http://www.dhmi.gov.tr/istatistik.aspx, EriĢim tarihi :10/01/2015
http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/projeler/ehk.pdf, EriĢim tarihi: 04/01/2015.
http://ucak.uzerine.com/index.jsp?objid=3287, EriĢim tarihi: 06.02.2015.
http://sivilhavaci.blogspot.com.tr/2012/12/ucak-cesitleri.html, EriĢim tarihi: 06.02.2015.
25