rast RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 Araştırma Makalesi Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi1 Çiğdem İncetaş* Hazan Kurtaslan** * Müzik Öğretmeni, Alanya Mahmutlar Şükrü Kaptanoğlu Anadolu Lisesi, Antalya, Türkiye. Email: cigdem.incetas@gmail.com ORCID: 0000-0003-3043-0995 * Sorumlu Yazar, Doç.Dr., Antalya Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Müzik Bölümü, Antalya, Türkiye. Email: hazankurtaslan@akdeniz.edu.tr ORCID: 0000-0002-1216-6142 DOI 10.12975/rastmd.20241215 Submitted November 26, 2023 Accepted March 26, 2024 Öz Müzik folklorik özelliği ile türküler içinde oluştuğu topluma dair bilgileri barındırması ve kültürel aktarım aracı olması açısından önemlidir. Türküler, gerek sözleri gerekse melodik yapısı ile bölgeler arasında farklılıklar göstermektedir. Türküler sayesinde toplumsal yapıda yer alan önemli öğeler hakkında etnografik ve sosyolojik çıkarımlar yapmak mümkündür. Türk müzik folkloründe kadın ağzı türküler bu açıdan zengin bir bilgi kaynağıdır. Bu araştırmada kadın ağzı türküleri sözlü anlatımlar (konuları ile aktarılan duygu durumları ve türkü sözlerinde yer alan yöresel ifadeler) ve müzikal yapıları (form yapıları, ritmik yapıları, makamsal dizi yapıları ve ses genişlikleri) açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Bu araştırmada nitel araştırma türlerinden durum çalışması modelinin kullanıldığı bir araştırmadır. Araştırmada, amaçlı örnekleme yöntemiyle incelemeye alınan müzik eserlerinin kadınlar tarafından söylenenleri (kadın ağzı türküleri) seçilmiştir. Buna göre Yozgat yöresine ait 78 kadın ağzı türküsü incelemeye alınmıştır. Doküman analizi tekniğine göre sözlü anlatımlar ve müzikal yapılar açısından analize tabi tutulmuştur. Araştırma sonucunda, türkülerdeki temaların çoğunlukla aşk, sevda, ölüm, ağıt, gurbet, kına-düğün, ayrılık, asker-askerlik, dua, beddua, imece, iş, mizah gibi konular olduğu belirlenmiştir. İncelenen otuz üç türküde bölgeye ait yetmiş beş yöresel ifadenin yer aldığı belirlenmiştir. Kadın ağzı türkülerinin müzikal analizinde; kırık ve uzun hava formunda, ritmik açıdan 4/4, 2/4, 6/4, 3/4, 12/8, 7/4, 8/8, 9/8, 10/8 ve 14/8’lik yapıda, hüseyni, uşşak, segah, hicaz, çargah, saba, kürdi, buselik, acemaşiran gibi makamsal dizilerde ve 3’lü, 4’lü, 5’li, 6’lı, 7’li, 8’li, 9’lu ve 10’lu aralıktan oluşan ezgiler oldukları belirlenmiştir. İlerideki çalışmalarda kadın ağzı türkülerinin disiplinlerarası bağlamda (sosyolojik, antropolojik gibi) incelenmesi yapılabilir. Anahtar Kelimeler kadın ağzı türkü, müzikal analiz, sözsel analiz, Yozgat yöresi Giriş Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan Yozgat yöresi, Sivas, Kayseri, Kırşehir, Nevşehir, Kırıkkale, Çorum, Amasya, Tokat illeri ile çevrilidir. Hititler, Frigler, Lidyalılar, Makedonyalılar ve Roma imparatorluğunun hakimiyeti altına giren Yozgat daha sonra Anadolu Selçuklu İmparatorluğunun ve cumhuriyetin ilanına kadar Osmanlı devletinin egemenliğinde hüküm sürmüştür. Fotoğraf 1. Yozgat ili, ilçeleri ve komşu iller (web 1) 1 Bu çalışma birinci yazarın Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programında tamamladığı tezden geliştirilerek üretilmiştir. 79 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi Yozgat, İç Anadolu bölgesinin kültürünü ve müzikal özelliklerini taşımaktadır. Yozgat yöresi müzik kültürü köy odası, düğün gelenekleri, sürmeli kültürü, Yozgat halayları ve yörede kullanılan çalgılardan oluşmaktadır. Yozgat müzik kültürünün zenginliğine dair köy odalarında yapılan nişan, düğün, sünnet gibi törenler, düğün geleneklerinin kına yakma aşamasından nişan ve düğüne kadar olan her kısmında söylenen türküler, uzun havalar, yöreye ait sözlü ve sözsüz halaylar ve bu etkinliklerde kullanılan bağlama, kaval, davul, zurna, tef, kaşık, darbuka gibi çalgıların çeşitliliği gösterilebilir. Fotoğraf 2. Yozgat/Şefaatli ilçesi köy odası (web 2) Fotoğraf 3. Yozgat/Küçükçalağıl köyü-köy odası (web 3) Fotoğraf 4. Yozgat ili kına yakma geleneği (web 4) Fotoğraf 5. Yozgat ili düğün geleneği kadın oyunu (web 5) Yozgat sürmelisi olarak da bilinen “sürmeli” kültürüyle ortaya çıkan yöreye özgü tavır ve ağız oluşumu gırtlakta, nüanslarda ve duyumda farklılaşarak yeni bir müzik kültürünü oluşturmaktadır. Mavili (2012)’ye göre kadınların seslendirdiği beş farklı sürmeli tavrı vardır ve bu sürmeli tavırları genellikle söyleyen kadınların isimleriyle anılmaktadır. Kadınlar, sürmeli tavrı dışındaki türkülerde de gerek sesleriyle gerekse yaktıkları türkülerle ve çaldıkları çalgılarla yörenin müzik kültüründe yer almışlardır. Kadınlar, Yozgat yöresine ait kadınların söylediği kadın ağzı olarak ifade edilen türkülerde yaşadıkları dönemin özelliklerini, geleneklerini, inançlarını, örf ve adetlerini, duygu ve düşüncelerini yansıtmışlardır. Fotoğraf 6. Yozgat ili müzik kültürünü yansıtan Sürmeli Anıtı (web 6) 80 RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 Araştırmanın Önemi İncetaş & Kurtaslan dönemle birlikte feminist hareketler görünür şekilde başlamıştır. 1890-1925 yılları arasında toplumsal olarak yaşanan değişimler, kadınların haklarının artmasına ve kadınların kamusal alanda çalışma gücüne daha fazla katılımına katkı sağlamıştır. Liberal, kültürel, sosyalist, radikal, post modern feminist teoriler gelişmiştir. İrten (2019), post modern feminist teorinin de ortaya çıkmasıyla birlikte 1970’den sonra kadınların ev yaşamlarında, sosyal ve kültürel yaşamlarında gerçekleşen kısıtlanmaların dünyaya duyurulması ve bu kısıtlanmaların kaldırılmasına özgür ve eşit yaşam şartlarına ulaşmak için tüm çalışmaların hız kazandığını belirtmektedir. Kadınların toplumsal sosyal ekonomik yönden haklarını kazanmalarına yönelik tüm dünyada gelişen bu demokratik süreç Türk kültürüne de yansımıştır. Kadının toplumsal cinsiyet açısından aldığı rol gibi konularda türküler üzerinden de incelemelere rastlanmaktadır. Bu konuda Çaycı (2014) araştırmasında kadının toplumsal cinsiyet rollerini ve bu rollerin kadın türkülerine yansımaları üzerinde durmuştur. Türk kültürü içindeki müzikal kimliğin oluşumunda kadının, kadının toplumsal cinsiyet rollerinin önemli yeri olmuştur. Türkülerde kadınların duygu ve düşünceleri, üstlendikleri roller, yaşam şekilleri, öznel yaşantıları, acıları, sevinçleri, özlemi yansıtılmaktadır. Özellikle kadınlar tarafından seslendirilen ve “kadın ağzı türküler” olarak literatürde yer alan bu türküler, kadınların özelliklerini, rollerini, yaşadıkları yöreye ait sosyo-kültürel yapılarını anlamak açısından önemlidir. Bu nedenle kadın ağzı türküler, yörede yaşayan kadını ve yörenin müzik kültürünü temsil eden tarihi belgeler ve önemli kayıtlardır. Bu türkülerden repertuvarda olmayanların ortaya çıkarılması, türküler üzerine yapılan incelemeler, analizler kadın ağzı türkülerin kültür değerini artıracaktır. Kavramsal Çerçeve Kadın, bereketin, doğurganlığın, estetik olarak güzelliğin ve savaşçı ruhun simgesidir. Kutsal bir varlık olarak da düşünülmektedir. Kadına atfedilen bu özelliklerin bölgesel ve toplumsal değişimlerle şekillendiği görülmektedir. Kadının toplumsal olarak dinsel, ırksal ve cinsiyet gibi nedenlerle dışlandığı, kısıtlandığı, cezalandırıldığı ya da şiddete maruz kaldığı dönemler ve zamanlar olmuştur. Çoğu toplumda ataerkil bakış açısının hakimiyeti ile evlere hapsolan, işçi ve anne rolünün ötesine geçemeyen varlıklar haline gelmişlerdir. Çaycı (2014:8) kadının, ilk çağlardan günümüze kadar hep ezilen, ayrımcılığa uğrayan taraf olduğunu, bu ayrımcılığın doğu ya da batısının olmadığını, toplumların ortak sorunu olduğunu ve bu yaşanan durumun yeni bir şey olmadığını kökeninin ilk çağlara kadar dayandığını vurgulamaktadır. Türk toplumunda kadın, yaşadığı toplumdaki müzikal kültürün özelliklerini alarak, bu kültüre yenilikler getirerek, evde olduğu kadar sosyal ortamda da müzikal yeteneklerini sergileyen, kendine has bir müzik üslubu geliştiren bireyler olarak karşımıza çıkmaktadır. İrten (2019:75)’in çalışmasında Türk Halk müziği içerisinde kadının müzikal ifadelerine yer verilmiş, Mete vd. (2022)’nin çalışmasında kadınların türkülerindeki rolleri işlenmiştir. Müzik kültüründe kadın ağzı türkü olgusunun gerçekleşmesi kültürel aktarım açısından kadının rolünün önemini göstermektedir (Çelik,2020:23). Duygulu (2014)’ya göre Türk halk müziğinde ağız; müzikal alan içerisinde yer alan, belli başlı yörelere ve karakteristik müziksel özelliklere bağlı olarak değişik biçimlerde var olan söyleyiş üslubu ve yöresel müzik tarzıdır (s.31). Halk müziğinde sözlü türküler, kadınların ve Kadınların söz hakları ve ifade özgürlüklerinin kısıtlanması, 18.yyda feminist hareketlerin doğmasına neden olmuştur. Berktay (2015), eril egemen kültürlerde yaşamı sürdüren dişil kültürü araştırmış ve kadınların insanlık tarihinin oluşumunda bedensel ve zihinsel olarak etkin rol oynadığını bu nedenle tarihsel özneler olarak kabul edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Aydınlanma çağı olarak bilinen sanayi devriminin gerçekleştiği 81 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi erkeklerin ağız özelliklerine göre söylediği türküler olan erkek ağzı türküler ya da kadın ağzı türküler olarak ifade edilmektedir. Yılmaz (2003)’a göre kadın ağzı türkü; duygu ve düşünce kaynağı bakımından kadına ait bir atmosfer taşıyan ve kadınlar tarafından icra edilen türkülerdir (s.20). Kadın ağzı türkülerinin sadece kadına ait unsurlarla ilgili değil aynı zamanda yaşana zaman, dönem ve toplumsal yapıya ait birçok unsuru da içerdiği görülmektedir (Bozkurt, 2023: 38). Kara (2023) yaptığı çalışmada Yozgat türküleri, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Ortaöğretim okullarında müzik dersi kazanımları içinde yer alan makam, değerler ve söz içeriği yönünden analiz etmiştir. Yozgat türkülerinin makamları açısında farklı sınıf seviyelerindeki öğrencilerin, türküleri okuyabilme durumlarına göre gruplandırmıştır. Yozgat türkülerini makamları, sözleri ve değerler eğitimi bakımından uygunluğu açısından değerlendirmiştir. Türk kültürünün ve müzik kültürünün önemli simgelerinden biri olan kadınlar, toplum içinde sevgili, eş, gelin, anne, abla, kardeş gibi rolleri üstlenirken diğer taraftan müzik kültürü içerisinde üstlendikleri bu toplumsal rollerden doğan duyguları yansıtmak amacıyla kendi üslupları ile söyledikleri türkülere damgalarını vurmuşlardır. Türkiye’nin her yöresinde kadın ağzı türkülere rastlanmaktadır. Bu araştırmanın amacı, Türk halk müziğindeki kadın ağzı türkülerin sözlü anlatımlar ve müzikal yapılar Yozgat yöresi örneği çerçevesinde incelemektir. Kadınlar tarafından yakılan ve kadın ağzı olarak ifade edilen türkülerde, kadınların duygu ve düşünceleri yansıtılmakta ve türkülerdeki sözlü anlatımlar ve müzikal yapı özellikleri ile nesilden nesile aktarılmaktadır. Bu araştırmanın temel problemi; Araştırmanın Amacı ve Problemi İlgili Literatür Türk halk müziğindeki kadın ağzı türkülerinin Yozgat yöresi örneği çerçevesinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıları nelerden oluşur sorusu bu araştırmanın temel problemi olarak belirlenmiştir. Bu temel problem doğrultusunda, Mavili (2012) yaptığı araştırmada Yozgat yöresine ait 89 tane sözlü türkü ve oyun havaları, 22 tane uzun hava, 9 tane derlenen Yozgat türküsü müzikal yapıları açısından incelenmiştir. Bu türküler, düğün geleneklerinde söylenen türkülerden, oynanan oyunlardan, Yozgat halayları ve Yozgat sürmelilerinden oluşmaktadır. Kadınların isimleriyle ya da lakapları kişisel özellikleriyle isimlendirilen sürmeli türküleri ve yörede kullanılan çalgılar Yozgat’ın önemli müzikal kültürünü oluşturmaktadır. Terzi, (1992) yaptığı araştırmada Yozgat’ın Çayıralan ilçesi etrafında Yozgat, Kayseri ve Sivas yörelerinin kültür özelliklerini incelemiştir. Bu üç yörenin kadınlarının müzikal özelliklerini bünyesinde barındıran Çayıralan ilçesi kadınları, bu yönüyle Türk folklorunda önemli bir yere sahiptir. Genellikle def eşliğinde icra edilen Çayıralan kadın ağzı türkülerinin ezgilerindeki söz yapısı manilerden, usul yapısı dört zamanlı ana usullerden oluşmuştur. Ortaya çıkarılan 38 türkünün söz, ritm ve dizi yapıları müzikal açıdan analiz edilmiştir. ¾ Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerin sözlerinde işlenen konular nelerdir? ¾ Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerin sözlerinde yer alan yöresel ifadeler nelerdir? ¾ Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerindeki ezgilerin form yapısı nasıldır? ¾ Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerindeki ezgilerin ritmik yapısı nasıldır? ¾ Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerindeki ezgilerin makamsal dizileri hangileridir? ¾ Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerindeki ezgilerin ses genişliği hangi aralıklardadır? soruları çalışmanın oluşturmaktadır. 82 alt problemlerini İncetaş & Kurtaslan RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 Aynı zamanda çalışmada Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinin söz ve müzikal yapılarının analizinin yapılmasından dolayı doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Doküman analizi yöntemi, basılı ve elektronik materyallerden oluşan ilgili belgelerin incelenmesi, verilerin sağlanması ve değerlendirilmesi amacıyla kullanılan sistematik yaklaşımdır (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 187). Bu yönteme uygun olarak Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinden seçilenlerle doküman analizi yöntemine uygun olarak analiz edilmiştir. Yöntem Araştırmanın Modeli Yapılan bu çalışma nitel araştırma türlerinden durum çalışması modeli niteliğindedir. Nitel araştırma, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma olarak tanımlanabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 39). Durum çalışması bir veya birkaç durumu kendi sınırları içerisinde bütüncül olarak ele almak ve analiz etmektir. Yani bir sorunu yaşayanların gözüyle yaşandığı ortamda o sorun yaşanıyorken inceleyip ortaya koymaktır. Creswell (2013)’e göre nitel araştırmalarda durum çalışmaları yaşanmakta olan bir olguya/vakaya odaklanır. Yani pratikte yaşanan durumu gözlem, görüşme, görsel- işitsel materyaller, dokümanlar ve raporlar ile ortaya koyar. Yozgat yöresi araştırmanın bağlamını oluşturmuş olup kadın ağzı türküleri ise araştırmanın konusunu yani araştırılan durumu (case) ortaya koymaktadır. Araştırma bağlamı ve konusu olması itibariyle durum çalışması yöntemine uygun olduğu düşünülmüştür. Dokümanlar Araştırma konusu olan Yozgat yöresine ait kadın ağzı türkülerinin sözlü anlatımlar ve müzikal yapıları açısından incelenmesi amacıyla bu yörenin seçimi ve bu yöredeki kadın ağzı türkülerinin seçimi araştırmanın amaçlı ve ölçüt örnekleme yöntemine göre belirlenmiştir. Bu süreçte incelemeye alınan dokümanlar, TRT Türk halk müziği repertuvarı ve çeşitli kişisel arşivler (TRT, 2006; Repertükül, 2016; Coşkunsoy vd. 2012; İvgin vd. 2009) olup bu arşivler taranmıştır. Tablo 1. Yozgat yöresi türkülerinin cinsiyete göre sınıflandırılması Türkü sayısı % Kadın ağzı 72 42 Erkek ağzı 98 55 Kadın ve erkek ağzı 6 3 177 100 Cinsiyet Genel toplam Tablo 1 incelendiğinde Yozgat yöresine ait ulaşılabilen tüm sözlü türkü sayısı 177’dir. Bunlardan 72 (%42) türkünün kadınlar tarafından söylendiği, 98 (%55) türkünün erkekler tarafından söylendiği, 6 (%3) türkünün de kadın ve erkek tarafından ortak söylendiği tespit edilmiştir. Kadın ve erkek tarafından ortak söylenen türkülerde, kadının söylediği kısımlar da çalışmaya dahil edilmiştir. Buna göre doküman olarak, 78 adet müzik eseri notası araştırmanın amacı doğrultusunda çalışmaya dahil edilmiştir. Doküman olarak tespit edilen 78 adet müzik eserinin doğruluğu için alan uzmanı bir öğretim üyesinden görüş alınmıştır. Araştırmacı ve alan uzmanı tarafından aynı sayıda türkünün tespit edilmiş olması araştırmanın geçerliğini artırmıştır. Verilerin Analizi Araştırmada veriler betimsel ve içerik analiz yoluyla analiz edilmiştir. Betimsel analiz, farklı veri elde etme teknikleri ile toplanmış verilerin, önceden belirlenen temalara uygun 83 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi olarak gerçekleştirilen araştırmanın iç geçerliğini (inandırıcılığını) artırmak için dokümanlar incelenmiştir. İç geçerlilikte (inandırıcılık) araştırmacının bulduğu sonuçlara nasıl vardığını açık seçik ortaya koyması ve çıkarımları ile ilgili kanıtları diğer kişilerin ulaşabileceği tarzda sunması gereklidir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 255). Araştırmacılar tarafından doküman analizi yoluyla TRT THM repertuvarı, Repertükül (Repertuar Türküleri Külliyatı) ve çeşitli kişisel arşivler incelenerek Yozgat yöresine ait tüm türkülere ulaşılmıştır. Ardından Yozgat türküleri içinde yer alan “kadın ağzı” türündeki türküler tespit edilmiştir. Böylece, Yozgat yöresine ait tüm kadın ağzı türkülerine ulaşılmıştır. Ayrıca dokümanların incelemesi sonucunda ilgili alan yazına ulaşılarak konu ile ilgili kavramsal bir çerçeve oluşturulmuştur. Araştırmanın dış geçerliğini (aktarılabilirliğini) artırmak için araştırma süreci yani; araştırmanın modeli, verilerin toplanması, verilerin analizi, bulgular ve sonuçlar ayrıntılı bir şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Böylece verilerin orijinal halleri mümkün olduğunca korunarak aktarılmaya çalışılmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2013: 45). şekilde özetlenmesi ve yorumlanması bir nitel veri analiz yaklaşımıdır (Özdemir, 2010: 336). Doküman analizi sonucunda araştırma problemine cevap bulunmak istenilen betimleyici veriler toplanır. Bu çalışmada Yozgat yöresi kadın ağzı 78 türkünün söz ve müzikal yapıları incelenmiştir. Yozgat yöresi türkülerinin cinsiyete göre sınıflandırılması, söz ve müzikal yapılarının belirlenmesinde betimsel analizden yararlanılarak yüzdelik değerleri belirlenmiştir (Tablo 1). Araştırma için içerik analizi tekniği kullanılmıştır. İçerik analizi Berg ve Lune’a (2014) göre “kalıpları, temaları, önyargıları ve anlamları tespit etmek amacıyla belirli bir materyalin dikkatlice, ayrıntılı ve sistematik olarak incelenmesi ve yorumlanması” (Çev. Aydın, 2015: 380) olarak tanımlanmıştır. “İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır. Betimsel analizde özetlenen ve yorumlanan veriler, içerik analizinde daha derin bir işleme tabi tutulur ve betimsel bir yaklaşımla fark edilmeyen kavram ve temalar bu analiz sonucu keşfedilir” (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 227). Çalışmada belirlenen kadın ağzı türkülerinin söz ve müzikal yapılarının elde edilen üst tema (türkülerin ana konusu, türküde geçen diğer konular ve türkü sözlerinde geçen yöresel ifadeler ile bu ifadelerin anlamları, form yapısı, ritmik yapı, makamsal dizi, ses genişliği) ve alt temaları inceleyebilmek, çıkarımlarda bulunabilmek amacıyla içerik analizinden yararlanılmıştır. Güvenirlik Araştırmanın güvenilirliği (tutarlılık ve teyit edilebilirlik) ise yapılmış bir çalışmanın başka bir araştırmacı tarafından aynı biçimde tekrar edildiğinde, aynı veya benzer sonuçları vermesi ile ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 255). İç güvenirlik Araştırmanın iç güvenirliğini artırmak amacıyla bulgular yorum yapılmadan verilmiştir. İç güvenirliği (tutarlığını) artırmak için kadın ağzı türkülerinin sözlü anlatımların (türkülerin ana konusu, diğer alt konular, yöresel ifadeler) ve müzikal yapıların (türkülerin form yapısı, ritmik yapıları, makamsal dizileri, ses genişlikleri) incelenmesinden oluşturulan tablolar ile türküler sınıflandırılmıştır. Bu aşamada sözlü anlatımların incelenmesinde araştırmacı dışında Türkçe Eğitimi Bölümü’nden Dr. Öğr. Üyesi ve Öğr. Gör. Dr. olan iki uzmanın Araştırmada Geçerlik ve Güvenirlik Nitel araştırmada “geçerlik” bilimsel bulguların doğruluğu, “güvenirlik” ise bilimsel bulguların tekrarlanabilirliği ile ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 255). Bu doğrultuda araştırmanın geçerliği ve güvenirliği artırmak için aşağıdaki adımlar takip edilmiştir. Nitel araştırmada geçerlik, araştırılan konunun olduğu haliyle tarafsız bir şekilde gözlemesi anlamındadır (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 255). Belgelere dayalı 84 İncetaş & Kurtaslan RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 görüşüne başvurulmuştur. Müzikal yapı özelliklerinin incelenmesinde araştırmacı dışında Müzik Eğitimi Bölümü’nden bir öğretim üyesi ve Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bölümü’nden bir öğretim üyesinden uzman görüş alınmıştır. amacı doğrultusunda Yozgat yöresi örneği çerçevesinde kadın ağzı türkülere dokümanlar incelenerek ulaşılmıştır. Tespit edilen kadın ağzı türküler söz ve müzikal yapıları bakımından analiz edilmiştir. Türkülerin söz ve müzikal yapıları yönelik yapılan analizlerin doğruluğu aşamasında alan uzmanları tarafından onay alınmıştır. 2023 yılı sonunda araştırma tamamlanmıştır. Dış güvenirliği Araştırmanın dış güvenilirliğini (teyit edilebilirliğini) arttırmak için araştırmacıların tüm veri toplama araçlarını, veri analizinin tüm aşamalarını ve çalışmaya temel oluşturan dokümanlar, notlar, yazılar, verilerin kaydedilme şekli, araştırmada kullanılan yönteme ilişkin tüm konuların ayrıntılı bir biçimde açıklanma araştırmacı dışında bir uzmana sunarak teyit incelemesinin yaptırılması önemlidir. Bu durum benzer araştırma yapacak araştırmacılar için kolaylık sağlayabilir. Araştırmanın dış güvenirliği aynı zamanda araştırma sonuçlarının benzer ortamlarda aynı şekilde elde edilip edilemeyeceğinin değerlendirilmesi anlamına da gelmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 255). Yapılan çalışmada da dış güvenirliğin sağlanması için araştırma süreçlerinin tüm aşamaları, detayları alan uzmanları olan öğretim elemanlarının değerlendirmelerine sunulmuş değerlendirmeler sonucunda araştırmacıya geri bildirimde bulunulmuştur. Elde edilen tüm ham veriler araştırmacı tarafından saklanmaktadır. Bulgular ve Yorum Bu bölümde, literatür taraması sonucunda ulaşılan, Yozgat yöresine ait kadın ağzı 78 türkünün sözlü anlatımlar ve müzikal yapıları açısından analizlerinden çıkan bulgular ve bu bulgulara dayalı yorumlar yer almaktadır. Sözlü anlatımın içinde türkülerin temaları ve aktarılan duygu durumları ayrıca türkü sözlerinde yer alan yöresel ifadeler tespit edilmiştir. Müzikal yapılar altında ise türkülerin form yapıları, ritmik yapıları, dizi yapıları ve ses genişlikleri incelenmiştir. Yozgat Yöresi Kadın Ağzı Türkü Sözlerinde İşlenen Konular Yozgat yöresi “kadın ağzı türkülerini konuları bakımından incelediğimizde her türküde bir ana konuya ulaşılmıştır. Ana konudan kasıt ise, incelenen türkünün sözlerinin bütünü düşünüldüğünde, aşk, ölüm, gurbet, ayrılık vb. konulardan, ağırlıklı olarak hangisinin işlendiğidir. Türkünün ana konusu buna göre belirlenerek sınıflandırılmıştır. Ancak aynı türkü içerisinde birden fazla konudan bahsediliyor olmasından kaynaklı Tablo 2’de görüldüğü gibi hem türkünün ana konusu hem de diğer konular şeklinde incelenmesinin daha doğru olacağı düşünülerek aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır. Süreç Araştırma süreci 2023 yılı başında başlamıştır. Araştırma için Akdeniz Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan 06.03.2023 tarihli ve 112 karar sayılı etik izin alınmıştır. Çalışmanın Tablo 2. Yozgat yöresi kadın ağzı türkü sözlerinde işlenen konular S.No Türkü Sayısı Türkünün Ana Konusu 1 Ağ Buğdayım Buğdayım Aşk, Sevda 2 Ağ Bürüğün Kenarı Aşk, Sevda 3 Ağ Gelin De İndi M'ola Yayladan Gurbet Türküde Geçen Diğer Konular Karşılıksız sevda, sitem, kavuşma umudu. Özlem, kavuşma isteği, sabırlı olma Ayrılık, hüzün, keder 85 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi 4 5 Ağ Keçi Gelmiş Oğlağın İster Ak Kağıt Üstünde Kara Yazıyım Dua/Beddua Ümit etme, yakarma, beddua, hayal kırıklığı Ölüm/ Ağıt Üzüntü, keder, yardım dileme Hayranlık, gurur duyma, yüceltme Sitem, hayal kırıklığı, umudunu kaybetme 6 Albar'ın Arıları Aşk, Sevda 7 Al Duvak Vurundun Aşk, Sevda/ Ayrılık 8 Ali'min Çamda Buldum İzini Aşk, Sevda Kavuşma isteği, özlem 9 Annem Entari Almış Aşk, Sevda/ Ayrılık Hayal kırıklığı, hayranlık, özlem 10 Armudun Kökü Suda Aşk, Sevda Hayal kırıklığı 11 Arpa Buğday Daneler Aşk, Sevda Mutluluk, endişe 12 Asker Yolu Beklerim Asker, Askerlik Gurbet, özlem, sadakat 13 Aşağıdan Da Gele Gele Geldiler Kına Düğün Sitem, özlem 14 Aşağıdan Gelen Deve Kına Düğün Hayal kırıklığı, sitem, hor görülme Aşk-Sevda Hayranlık, heyecan duyma, Ölüm/ Ağıt Gurbet, hayal kırıklığı, ayrılık 15 16 Aşağıdan Gelen Üzüm Kağnısı Aşağıdan Gelir Aynalı Posta 17 Ay Doğar Sini Sini Aşk, Sevda Gurbet, özlem, sabırlı olma 18 Başımda Tülbendim Aşk, Sevda/ Ayrılık Sabretme, hayal kırıklığı 19 Batlıcan Oymadın Mı? Aşk, Sevda Sitem, beklenti, yerme 20 Bebeğimin Beşiği Çamdan Ölüm/ Ağıt Ölüm, hüzün, hayal kırıklığı 21 Bir Defim Var Deriden Aşk, Sevda Hayal kırıklığı, beklenti 22 Bir Oğlum Olsa Da Dua, Beddua Ümit etme, yakarma 23 Bisikleti Aynalı Aşk, Sevda Beklenti, temenni 24 Boğazında Hakik Var Aşk, Sevda Özlem, hayal kırıklığı 25 Camilerde Yan Direk Cemo Halayı Aşk, Sevda Gurbet, özlem, 26 Celal Bacada Yatıyor Ölüm/ Ağıt Sitem, hayal kırıklığı Asker, Askerlik Özlem, övgü Ölüm/ Ağıt Hüzün, ayrılık, hayal kırıklığı, sitem, özlem 27 28 Cenderme'nin Yakasında Çamlığın Başında Tüter Bir Tütün 86 İncetaş & Kurtaslan RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 29 Çattılar Ocak Daşını Kına, Düğün Ayrılık, hüzün, iyi dilek 30 Çiğ Sütün Yüzü Kaymak Aşk, Sevda Umut, Hayal kırıklığı, 31 Dam Başında Yatıyo Aşk, Sevda Özlem, umut Aşk, Sevda/ Ayrılık Sitem, hayal kırıklığı İmece/İş Özlem, sabretme Aşk, Sevda Özlem, sabretme 32 33 34 Dar Köprüden Geçerken Daş Dönmüyor Dönmüyor (1) Daş Dönmüyor Dönmüyor (2) 35 Defimin Delikleri (1) Aşk, Sevda Küçümseme, özgüven 36 Defimin Delikleri (2) Aşk, Sevda Hayal kırıklığı, endişe 37 Enterim İştir Benim Aşk, Sevda Özlem, beddua 38 Erikten Erik İster Aşk, Sevda Özlem, övgü 39 Gidene Bak Gidene Aşk, Sevda Özlem, övgü 40 Gitme Gidenlerinen Şu Boyda Aşk, Sevda Özlem, beklenti 41 Gitme Yarim Ağlarım Aşk, Sevda Gurbet, ayrılık, özlem 42 Hacı Bey Ağıdı Ölüm/ Ağıt Acı, keder, üzüntü, ayrılık 43 Haydin Gidek Engine Aşk, Sevda Özlem, kavuşma isteği 44 İlenger Attım Bağa Aşk, Sevda Kavuşma isteği, hayal kırıklığı 45 İnc'innenin Poladı Aşk, Sevda Özlem, beklenti, hayal kırıklığı 46 İncir Koydum Dolaba Aşk, Sevda Sadakat, hayal kırıklığı, 47 İstanbul'a Ismarladım Makine Aşk, Sevda Özlem, övgü 48 Kağnını Kayışlama Aşk, Sevda/ Gurbet Ayrılık, endişe, özlem, yalnızlık 49 Kalenin Bedenleri Aşk, Sevda Öfke, iyi şans, heyecan 50 Kara Kaşlar Yay Oldu Aşk, Sevda/ Gurbet Ayrılık, özlem, beklenti 51 Karamığın Gövüne Aşk, Sevda Ümit etme, özlem, beklenti 52 Karşıda Kelem Kurusu Kına, Düğün Gurbet, hüzün, ayrılık, sitem 53 Kayadan Ot Yolarım Aşk, Sevda Özlem 87 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi 54 55 56 57 Kaynana Hedik Kaynana Kaynanayı Netmeli Kaynar Saca İtmeli Keçeci De Baban Geliyor Kekilini Taramış O Yar Beni Aramış Mizahi Küçümseme, öfke, ilenme Mizahi Küçümseme, öfke, ilenme Aşk, Sevda Özlem, hayal kırıklığı, beddua Aşk, Sevda Öfke, hayal kırıklığı, özlem, 58 Madımah Bişti M’ola Aşk, Sevda Sevinç, heyecan, beklenti 59 Mani Bilirim Elli Aşk, Sevda Özlem, övgü, 60 Mercimek Attım Aşa Hoppala Becik Aşk, Sevda 61 Motor Geliyor Motor Mizahi 62 Ocak Başında Hindi Aşk, Sevda/ Gurbet Ayrılık, özlem, 63 Oğlanın Adı Ömer Aşk, Sevda Beklenti, hayal kırıklığı, kavuşma isteği 64 Pınara Gelen Güzel Aşk, Sevda Kavuşma isteği, hayal kırıklığı 65 Sabahınan Kalkdım Südü Bişirdim İş Beddua, hayal kırıklığı 66 Saçım Attım Ardıma Aşk, Sevda Ayrılık, özlem, kavuşma isteği 67 Saçım Sarı Ben Bu Saçı Satarım Aşk, Sevda/ Gurbet Özlem, endişe, kavuşma isteği 68 Samanlık Dolu Saman Aşk, Sevda Özlem, beklenti, sitem 69 Şu Derenin Alıcı Aşk, Sevda Özlem, kavuşma isteği, hayranlık 70 Tirene Bindi De Savuştu M'ola Asker, Askerlik Gurbet, ayrılık, özlem, üzüntü 71 Yastı Taşlar Yastı Taşlar Kına, Düğün Kimsesizlik, medet umma 72 Yeğin Olur Da Yoğnese'nin Ekini Ölüm/ Ağıt Üzüntü, keder, çaresizlik 73 Yoncalığın Cılga Yolu Ölüm/ Ağıt Üzüntü, keder, çaresizlik Aşk, Sevda/ Gurbet Ayrılık, çaresizlik, yalnızlık Gurbet Özlem, beklenti, sitem 74 75 Yozgat Pınarında Yudum Elimi Yozgat Seni Delik Delik Delerim Hayal kırıklığı, temenni, kadercilik Hayranlık, beklenti, yerme, methetme, 76 Yozgat'ın Asmasıyım Aşk, Sevda Hayranlık, yüceltme 77 Yozgat'ın Mehlesinde Aşk, Sevda Hayal kırıklığı, beddua, hayranlık 78 Zeytin Bahçesinde Zeytin Ağacı Kına, Düğün Gurbet, ayrılık, özlem, üzüntü 88 RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 Tablo 2’ye bakıldığında Yozgat yöresine ait 78 kadın ağzı türkünün sözlerinde işlene konular incelendiğinde; çoğunluğu Aşk, Sevda olmak üzere, Ölüm/ Ağıt, Aşk, Sevda/ Gurbet, KınaDüğün, Aşk, Sevda/ Ayrılık, Asker-Askerlik, Dua-Beddua, Gurbet, İmece/İş, Mizahi, gibi 10 farklı ana konu ortaya çıkmıştır. Ancak türkülerde belirlenen bu ana konuların yanında diğer alt konular da belirlenmiştir. Tablo 2 incelendiğinde türkülerde aşk, sevda konusunun ağırlıklı olarak işlendiği görülmektedir. İncelenen türkülerin tek bir ana konu ile sınırlandırılmaması adına tabloda oluşturulan, “türküde geçen diğer konular”, başlığı altında bu konulara da yer verilmiştir. Bunlardan bazılarına ise, İncetaş & Kurtaslan aşk/sevda türküsünde gurbet, ayrılık; kına/ düğün türküsünde ayrılık, hüzün; iş türküsünde beddua gibi konular örnek verilebilir. Tabloya göre her türküde yalnızca ana konular değil diğer alt konularında çok çeşitli olarak bulunduğu görülmektedir. Yozgat Yöresi Kadın Ağzı Türkü Sözlerinde Yer Alan Yöresel İfadeler Çalışmanın giriş bölümünde de bahsedildiği gibi türküler, çalma özelliklerinde olduğu gibi söyleme (ağız) açısından da yöreye has tavrı ortaya koymaktadır. Bu sebeple türkülerde kullanılan yöresel ifadeler belirlenerek Tablo 3’te verilmiştir. Tablo 3. Yozgat yöresi kadın ağzı türkü sözlerinde yer alan yöresel ifadeler S.No Türkünün Adı 1 Ağ Buğdayım Buğdayım 2 Ağ Bürüğün Kenarı Türkü Sözünde Yer Alan Yöresel İfadeler ve Anlamları Ağ: Ak, beyaz, berrak (Özbek, 55 :2009). Bağır: Göğüs (Coşkun, 2011). Dallama: Boyuna ya da başa sarılan atkı, yelek; gömlek (Her yönüyle Yozgat) Kasıyım: Daraltayım (Repertükül) Basıyım: Basayım (Repertükül) Bürük: Sarınma, örtünme için kullanılan örtü (Özbek, 111 :2009). Yağlık: Mendil, çevre (Özbek, 490 :2009). 3 Ağ Keçi Gelmiş Oğlağın İster Nen Çalmak: (Ninni söylemek) Hazin hazin ninni söylemek (Özbek, 2009: 369). Höllük: Kundak çocuklarının altına konulan, ince elenmiş toprak (Özbek, 2009: 252). Pece: Pencere, baca (Özbek, 2009: 389). Uğrümek: Sallanmak, ırgılamak (Repertükül) 4 Albar’ın Arıları Emmi: Amca (Yozgat deyişleri) Kahya: Muhtar (Repertükül) 5 Al Duvak Vurundun Danacı’nın Türküsü Seğmen: Köyden köye gelin almaya giden güvey yanlısı, atlı, davullu, zurnalı, silahlı delikanlı alayı (Özbek, 2009: 416). 6 Armudun Kökü Suda Kopmak: Koşmak(Yozgat deyişleri) 7 Arpa Buğday Daneler Çec: Tahıl yığını (Her yönüyle Yozgat) 8 Aşağıdan Gelen Üzüm Kağnısı Savuşmak: Geçmek, bulunduğu yerden aceleyle, gizlice veye dikkati çekmeden ayrılmak, sıvışmak (Özbek, 2009: 413). 89 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi 9 Aşağıdan Gelir Aynalı Posta Ezirail: (Azrail) Can alıcı melek, melekü’l-mevt (Özbek, 2009: 80). 10 Batlıcan Oymadın Mı? Sıracalı: Pis, beceriksiz (Yozgat deyişleri). 11 Bebeğimin Beşiği Çamdan Dam: Ev, oda, evin üstü, Ahır, ağıl (Özbek, 2009: 142). 12 Bir Defim Var Deriden Mintan: Yakasız, uzun kollu erkek gömleği. (Repertükül) Enteri (Entari): Genellikle tek parça uzun kadın giyeceği. (Repertükül) 13 Bir Oğlum Olsa Da Ayneli beşik: (Aynalı beşik) Süslü, allı pullu, gösterişli beşik (Özbek, 2009: 78). Elekçi: çingene (Coşkun, 2011:) Müjdeci: Hayırlı ve güzel haberler getiren, muştucu (Özbek, 2009: 359). Kalbur: Tahıl ve başka iri taneli maddeleri elemek için kullanılan büyük delikli veya seyrek telli elek, kalbur (Her yönüyle Yozgat) Kestirsem idi: Kestirseydim (erkek çocuğu sünnet ettirmek) (Repertükül) 14 Boğazında Hakik Var Hakik: (Akik) Kıymetli taş (Repertükül) Gök: yeşil (bazen mavi) (Özbek, 2009: 213). 15 Camilerde Yan Direk Cemo Halayı Hamaylı: Muska, tılsım. Uğur getireceğine, her türlü kötülüklerden koruyacağına, gizli bir kuvvet taşıdığına inanılan şey (Özbek, 2009: 232). Döş: Göğüs, sine (Özbek, 2009: 164). 16 Cenderme'nin Yakasında Cenderme: Jandarma (Yozgat deyişleri). 17 Çamlığın Başında Tüter Bir Tütün Horanta: Ayal, aile fertleri (Özbek, 2009: 251). Eşme: Azıcık eşilmekle çıkan su kaynağı, su gözesi, pınar, kuyu (Özbek, 2009: 188). Tütün: Duman(Özbek, 2009). Sal: (Salaca) Tabut (Coşkun, 2011:) Mahana: Bahane (Coşkun, 2011:) 18 Çattılar Ocak Daşını 19 Dam Başında Yatıyo 20 Daş Dönmüyor Dönmüyor (2) 21 Erikten Erik İster Kutni: Pamuk ya da ipekle karışık pamuktan dokunmuş kalın, ensiz kumaş (Özbek, 2009: 322). Istar: Halı kilim dokunan tezgâh (Özbek, 2009: 259). Dam: Çatı (Coşkun, 2011:) Pıtırak: Kırda, dağda yürürken tohumları insanların giysilerine ya da hayvanların kıllarına, tüylerine takılan dikenli bir bitki (Özbek, 2009394). Yel: Rüzgâr (Coşkun, 2011:) Seten: Çoğunlukla köy meydanında bulunan ve ortaklaşa kullanılan, bulgur vb. dövmeye yarayan dibek taşı, soku (Özbek, 2009: 421). Hasas: Köy bekçisi (Yozgat deyişleri). 90 RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 İncetaş & Kurtaslan Gitme Yarim Ağlarım Deşirmek: Dermek, toplamak (Özbek, 2009: 151). 23 Haydin Gidek Engine Bilece: Beraberce, birlikte (Özbek, 2009: 101). Serpenek: Kerpiç evlerde dam kenarları (Yozgat deyişleri). İreng: Renk 24 İlenger Attım Bağa İlenger: Yayvan ve kenarları geniş, tepsi büyüklüğünde sahana benzer kap, lenger (Özbek, 2009: 265). Teşt: Hamur yoğrulan leğen (Yozgat deyişleri). 25 Karamığın Gövüne Küpe Attım Öğnüne Karamık: Saçma büyüklüğünde meyveleri olan dikenli bir bitki, çalı, böğürtlen (Özbek, 2009: 289). 26 Karşıda Kelem Kurusu Kelem: Lahana (Özbek, 2009: 298). 27 Kayadan Ot Yolarım Baba çıksın: Sinirlenilen kişi ya da şeylere söylenen bir söz (Yozgat deyişleri). Kaynanayı Netmeli Kaynar Saca İtmeli Külek: Bal, yağ, yoğurt gibi şeyleri koymaya yarayan, kova olarak da kullanılan tahta kap (Özbek, 2009: 323). Noğürdü: Ne yaptı(Yozgat deyişleri). Kesmek: Birinin arkasından konuşmak, dedikodusunu yapmak, aleyhinde bir şeyler söylemek(Her yönüyle Yozgat). Gedik: Bir ucu, köşesi noksan(Her yönüyle Yozgat). Hedik: Buğdayın pişmişi (Her yönüyle Yozgat). Kekilini Taramış O Yar Beni Aramış Kekil: Alına düşen kısa kesilmiş saç, kâkül (Özbek, 2009: 297). Keşik: Sıra, nöbet, sıra ile yapılan görev (Özbek, 2009: 303). Gonü: Gönlü (Repertükül) Pahla, Pakhla: Fasülye (Coşkun, 2011:) Şu Derenin Alıcı Galıç: (Kalıç) Orak (Özbek, 2009: 203). Kopuşun: Koşuşun (Repertükül) Yolma yoluyo: Ekin yoluyo (Repertükül) 22 28 29 30 31 Yeğin Olur Da Yoğnese'nin Ekini 32 Yoncalığın Cılga Yolu 33 Zeytin Bahçesinde Zeytin Ağacı Mustantık: (Müstantik) sorgu hâkimi, savcı (Özbek, 2009: 362). Gelep: Yün çilesi (Her yönüyle Yozgat). Urgan: Yün halat (Yozgat deyişleri). Yoğnese: Yoğun Hisar: Boğazlıyan’a bağlı bir köy adı. (Repertükül) Cılga: Dağ yolu, patika, hayvanların gide gele açtıkları yol, keçi yolu, çığır (Özbek, 2009: 120). Böğür: Yan, yan taraf (Her yönüyle Yozgat). İlvan: Gösteriş (Her yönüyle Yozgat). Siyac: Siyeç: Tarla, bağ ve bahçe kenarlarına dikilen çalı. Meyvesiz ağaç, çit. (Repertükül) Muşulamak: Burnundan ses çıkararak seslenmek. (Repertükül) 91 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi Yozgat Yöresi Kadın Ağzı Türkü Ezgilerinin Form Yapısına İlişkin Bulgular ve Yorum Yozgat yöresine ait toplam 78 tane kadın ağzı türkünün form yapısı incelenmiş, incelenen türkülerin kırık hava formunda (ritimli) ve uzun hava formunda (serbest ritimli) nasıl dağılım gösterdiği Tablo 4’te verilmiştir. Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerin sözlerinde yer alan yöresel ifadeleri gösteren tablo 3’de 33 türküde, yöreye özgü 75 farklı kelime ve ifade yer almaktadır. Bu türküler içerisinde en çok sayıyla “Ağ Buğdayım Buğdayım”, “Bir Oğlum Olsa Da”, “Kaynanayı Netmeli” adlı türkülerin her birinde beşer yöresel ifadeye rastlanmıştır. Tabloya göre Yozgat yöresi kadın ağzı türküleri sözlü anlatım bakımından yörenin ağız özelliklerini yansıtmaktadır. Tablo 4. Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin form yapısı Form yapısı f % Kırık hava 73 94 Uzun hava 5 6 78 100 Toplam özellikleri açısından incelenememiştir. Kırık hava formunda olan 73 türkünün müzikal yapıları; ezgisi, ritmik yapıları, makamsal dizileri ve ses aralıkları açısından incelenmiştir. Tablo 4 incelendiğinde Yozgat yöresine ait kadın ağzı 78 türküdeki ezgilerin 73’ünün (%94) kırık hava, 5 (%6) türkünün ise uzun hava formunda olduğu görülmektedir. Ulaşılan bu sonuçlar doğrultusunda, Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerindeki ezgilerin ağırlıklı olarak kırık hava formunda olduğu, uzun hava formunda çok az türkünün bulunduğu söylenebilir. Yozgat Yöresi Kadın Ağzı Türkü Ezgilerinin Ritmik Yapılarına İlişkin Bulgular ve Yorum Yozgat yöresine ait kadın ağzı 73 türkünün ritmik yapıları incelenmiş, incelenen türkülerin ritmik dağılımları Tablo 5’te verilmiştir. Uzun hava formunda olan 5 türkünün notalarına ulaşılamadığı için müzikal yapı Tablo 5. Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin ritmik yapıları Ritmik yapı f % 4/4 43 59 4/2 16 22 6/4 3/4 12/8 7/4 8/8 9/8 10/8 14/8 4 3 2 1 1 1 1 1 6 5 3 1 1 1 1 1 Toplam 73 100 92 RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 Tablo 5 incelendiğinde 73 türküdeki ezgilerin 43’ünde (%59) en çok 4/4’lük ritmik yapıda olduğu görülmektedir. Ayrıca 16 (%22) türkünün 2/4’lük; 4 (%6) türkünün 6/4’lük; 3 (%5) türkünün 3/4’lük; 2 (%3) türkünün 12/8’lik; 1 (%1) türkünün 7/4’lük; 1 (%1) türkünün 8/8’lik; 1 (%1) türkünün 9/8’lik; 1 (%1) türkünün 10/8’lik; 1 (%1) türkünün de 14/8’lik ritmik yapıda olduğu tablodan ulaşılan sonuçtur. İncelenen türkülerden 11 tanesinin ritmik yapısının değişken olduğu (birden fazla ritmik yapının bulunduğu) ya da serbest bölümlerinin yer aldığı görülmüştür. İncetaş & Kurtaslan Ritmik yapısı değişken olan bu türkülerde, türkü içinde ağırlıklı olarak hangi ritmik yapı yer almışsa o kategoride değerlendirilmiştir. Tabloya göre, Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinde aksak ritimli ezgilere az rastlanıldığı söylenebilir. Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin makamsal dizilerine ilişkin bulgular ve yorum Yozgat yöresine ait kadın ağzı 73 türkünün makamsal dizilerinin türkülere göre dağılımı incelenmiş ve Tablo 6’da verilmiştir. Tablo 6. Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin makamsal dizileri f % Hüseyni 30 42 Uşşak 34 Segah Hicaz Çargah Saba Kürdi Buselik Acemaşiran 25 7 5 2 1 1 1 1 10 7 3 1 1 1 1 Toplam 73 100 Makam dizileri Tablo 6’ya göre, Yozgat yöresine ait kadın ağzı 73 türkünün ezgisinde 9 farklı makam dizisinin yer aldığı görülmektedir. 73 türkü içinde 30 (%42) türkünün “Hüseyni”; 25 (%34) türkünün “Uşşak”; 7 (%10) türkünün “Segah”; 5 (%7) türkünün “Hicaz”; 2 (%3) türkünün “Çargah”; 1 (%1) türkünün “Saba”; 1 (%1) türkünün “Kürdi”; 1 (%1) türkünün “Buselik” ve 1 (%1) türkünün “Acemaşiran” makam dizisinde olduğu tespit edilmiştir. “Tirene Bindi De Savuştu M’ola” adlı türkünün notası incelendiğinde “nevruz” makamı dizisinde olduğu ancak türkünün kayıtları dinlendiğinde notada belirtilen mi bemolün kullanılmadığı anlaşılmıştır. Bu türkünün notasında belirtilen mi bemolün yanlışlıkla yazıldığı görülmüştür. Kayıtlar dikkate alınarak incelenen türkünün “hüseyni” makamı dizisinde olduğu anlaşılarak bu grupta değerlendirilmiştir. Tabloya göre Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinin ezgilerinde makamsal dizilerin çoğunlukla hüseyni ve uşşak makamı dizilerinde olduğu söylenebilir. Yozgat Yöresi Kadın Ağzı Türkü Ezgilerinin Ses Genişliklerine İlişkin Bulgular ve Yorum Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin ses genişlikleri (oktavı) incelendiğinde bir oktav (8’li aralık) olan türkü sayısı ya da bir oktavı aşan ve bir oktavın altında olan kaç türkü olduğu aşağıdaki Tablo 7’de gösterilmiştir. 93 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi Tablo 7. Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin ses genişlikleri Ses genişlikleri f % 3’lü aralıktan oluşan türkü ezgileri 2 3 4’lü aralıktan oluşan türkü ezgileri 7 10 5’li aralıktan oluşan türkü ezgileri 6’lı aralıktan oluşan türkü ezgileri 7’li aralıktan oluşan türkü ezgileri 8’li aralıktan oluşan türkü ezgileri 9’lu aralıktan oluşan türkü ezgileri 10’lu aralıktan oluşan türkü ezgileri 20 19 14 7 3 1 27 26 19 10 4 1 Toplam 73 100 yer almış, sözlü anlatım şekli ve müzikal yapı özellikleri açısından incelenerek belirli sonuçlar elde edilmiştir. Araştırmada değerlendirilen Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin ses genişliklerini gösteren tablo 7 incelendiğinde en geniş ses aralığına sahip türkü ezgisinin 1 (%1) türkü ile 10’lu aralıktan oluştuğu, en dar ses aralığına sahip türkü ezgisinin 2 (%3) türkü ile 3’lü aralıktan oluştuğu görülmektedir. Ayrıca 7 (%10) türkünün 4’lü aralığa; 20 (%27) türkünün 5’li aralığa; 19 (%26) türkünün 6’lı aralığa; 14 (%19) türkünün 7’li aralığa; 7 (%10) türkünün 8’li aralığa; 3 (%4) türkünün ise 9’lu aralığa sahip olduğu tespit edilmiştir. Tabloya bakıldığında Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin çoğunluğunun bir oktavın (8’li aralık) altında, çok az sayıda türkünün bir oktav ve üstünde ses genişliğine sahip olduğu söylenebilir. İstanbullu (2014)’nun yapmış olduğu araştırmada bölgelere göre türkülerin kadın ağzı ve erkek ağzı olma durumları incelenmiştir. Buna göre Marmara bölgesinde; 85 kadın ağzı, 135 erkek ağzı türkü, ege bölgesinde; 77 kadın ağzı, 168 erkek ağzı türkü, Akdeniz bölgesinde; 45 kadın ağzı, 152 erkek ağzı türkü, İç Anadolu bölgesinde; 55 kadın ağzı, 167 erkek ağzı türkü, Karadeniz bölgesinde; 51 kadın ağzı,170 erkek ağzı türkü, Doğu Anadolu bölgesinde; 60 kadın ağzı,164 erkek ağzı türkü, Güneydoğu Anadolu bölgesinde; 47 kadın ağzı 177 erkek ağzı türkü tespit edilmiştir. Bu oranlar incelendiğinde Yozgat yöresi kadın ağzı türkü sayısında olduğu gibi bölgelere göre tespit edilen kadın ağzı türkü sayısı, erkek ağzı türkü sayısından az olduğu görülmektedir. Yozgat yöresi seçilerek yapılan bu çalışmaya benzer şekilde Öztürk (2019)’ün çalışmasında Şarkışla, Terzi (1992)’nin çalışmasında Çayıralan, Erdal (2020)’ın çalışmasında Kocaeli, Bozkurt (2023)’un çalışmasında Kütahya, Tapu ve Şahin (2020)’in çalışmasında Aksaray gibi farklı yörelere ait kadın ağzı türkülerinde araştırılarak incelendiği ve her yöreye ait değişen sayılarda kadın ağzı türkünün tespit edildiği görülmüştür. Yöre dışında bölgesel olarak da kadın ağzı türkülerin incelendiği araştırmalar tespit edilmiştir. Bayburtlu ve Sonuç ve Tartışma Araştırma bulguları sonucunda Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinin gerek söz anlatımları gerekse müzikal yapıları bakımından ortaya çıkan sonuçlar şöyledir: Yozgat Yöresi Örneği Kapsamında Kadın Ağzı Türkülerin Tespiti Yozgat yöresi örneği çerçevesinde yöreye ait kadın ağzı türkülerin tespiti aşamasında kadın ağzı 72 türkü, erkek ağzı 98, kadın ve erkek ağzı 6 türkünün bulunduğu tespit edilmiştir. Erkek ve kadın ağzı 6 türkü içinde kadın tarafından okunan kısımlar da çalışmaya dahil edilmiştir. Böylelikle toplamda 78 kadın ağzı türkü çalışmada 94 RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 Yazıcı (2021)’nın çalışmasında İç Anadolu, Doğu Anadolu bölgelerindeki kadın ağzı türküleri, Kuzlu, (1999)’nun çalışmasında Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Batı Anadolu, Orta Anadolu, Karadeniz, Rumeli, Azeri ve Batı Karadeniz ağzıyla söylenen kadın ağzı türkülerin incelendiği çalışmalar da bulunmaktadır. İncetaş & Kurtaslan bakımından kına, gurbet, asker ve ölüm türküleri konu başlıklarında benzerlik olduğu görülmüştür. Kadın ağzı türküler üzerine yapılan çalışmaların bazılarında türkü sözlerinde işlenen temalara yer verilmiştir. Buna göre, Tapu ve Şahin (2020)’in Aksaray yöresine ait kadın ağzı türkülerinde aşksevda, yiğitlik-kahramanlık ve ağıt temaları tespit edilmiştir. Bu temalardan aşksevda ile ağıt, Yozgat yöresi kadın ağzı türkü sözlerinde tespit edilen konular ile benzerlik göstermektedir. Bayburtlu ve Yazıcı (2021)’nın yapmış olduğu çalışmada İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesindeki kadın ağzı türkülerde ölüm, aşk-sevgi, ayrılık, işçi, çocuk isteği ve hasret temaları işlenmiştir. Bu temalardan ölüm, aşk-sevgi, Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerde tespit edilen konular ile benzerlik göstermektedir. İstanbullu (2014)’nun bölgelere göre kadın ağzı türküler de geçen temalar arasında; sitem, ayrılık, özlem, acı çekme, övgü, sevilene yönelik iltifatları, güven-güvensizlik, kıskançlık, kız kaçırma, cinsel öğe tespit edilmiştir. Ayrılık teması Yozgat yöresi kadın ağzı türkü sözlerinde tespit edilen konular ile benzerlik göstermektedir. Mete, Albuz ve Candeğer (2022)’in yapmış olduğu araştırmada kadın ağzı türkülerde cinsiyet ayrımcılığı, zorla evlendirilme, çocuk gelin, kaynana-gelin çekişmesi, çocuğunun olmaması, kuma, terk edilme ve cinsel hayat gibi belirlenen tema başlıkları ile yapılan bu çalışmadan farklılaşmaktadır. Kuzlu (1999) kadın ağzı türküleri; mutluluk, hüzün, hasret, sevgi ve mutluluk -hüzün olmak üzere beş tema başlığı altında toplamıştır. Araştırma için belirlenen beş tema, Yozgat yöresi kadın ağzı türkü sözlerinde tespit edilen konulardan farklılaşmıştır. Çaycı (2014)’nın araştırmasında ise kadını ağzı türkülere yönelik işlenen dört ana tema vardır. Bunlar: kız/erkek evlat ayrımı, kadının statü garantisi: erkek çocuk, evlilik ve kadına yönelik şiddettir. Evlilik teması altında zorla evlendirilme, çocuk yaşta evlendirilme; çocuk gelin, çocuk damat, akraba evliliği gibi alt temalar belirlenmiştir. Araştırma için belirlenen dört tema, Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerde tespit edilen konulardan Yozgat Yöresi Kadın Ağzı Türkülerinin Sözlerinde İşlenen Konulara İlişkin Sonuç ve Tartışma Araştırmadan elde edilen bir diğer sonuca göre; Yozgat yöresine ait kadın ağzı 78 türkünün sözlü anlatımları incelendiğinde çoğunluğu Aşk,Sevda olmak üzere, Ölüm/ Ağıt, Aşk,Sevda/ Gurbet, Kına-Düğün, Aşk,Sevda/ Ayrılık, Asker-Askerlik, DuaBeddua, Gurbet, İmece/İş, Mizahi, gibi 10 farklı ana konu ortaya çıkmıştır. Ancak bazı türkülerde belirlenen bu ana konuların yanında farklı konular da işlenmiştir. Bunlardan bazılarına ise, aşk-sevda türküsünde gurbet, ayrılık; kına-düğün türküsünde ayrılık, hüzün; iş türküsünde beddua gibi konular örnek verilebilir. Bu veriler dikkate alındığında, türküleri temaları açısından kesin bir sınıflamaya tabi tutmanın zor olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kuzlu (1999)’nun yapmış olduğu araştırmadaki kadın ağzı türkülerin sözlerinde yer alan konular ile Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerin sözlerinde yer alan konular arasında ağıt, gurbet, iş, asker, sevda ve mizahi türküler bağlamında belirlenen konularda benzerlik görülmüştür. Bunun yanısıra Kuzlu’nun araştırmasında asker-askerlik, kına-düğün, dua-beddua gibi kadın ağzı türkü sözlerinde yer alan bu konularla, Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerin sözlerinde tespit edilen diğer konulardan farklılaşmaktadır. İrten (2019)’in yapmış olduğu araştırmada konularına göre kadın ağzı türkülerini; kına gecesi, evlilik ve zorla evlendirilme, çocuk yaşta evlendirilme, evlat sahibi olma, gurbet ve ayrılık, asker ve ölüm türküleri olarak sınıflandırmıştır. Bu sınıflandırmaya göre, yapılan bu çalışma ile İrten’in yapmış olduğu çalışmadan tespit edilen konular 95 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi farklılaştığı görülmektedir. Çelik (2020) kadın ağzı türkülerde kadın rolleri başlıklı araştırmasında, kadına yönelik anne, evlat, eş/evli kadın, dul kadın, sevgili, gelin/gelin kız, kız kardeş/bacı, kuzen, elti, yenge, kaynana, nene, hala/bibi, görümce/görüm, nişanlı ve üvey anne rolleri incelenmiştir. Araştırma için belirlenen bu roller, Yozgat yöresi kadın ağzı türkü sözlerinde tespit edilen konulardan farklılaşmıştır. dizileri ise 73 türkü içinde en çok sayıyla 30 türkünün hüseyni, 25 türkünün uşşak makam dizisinde olduğu, diğer makam dizilerinde az sayıda türkünün olduğu görülmüştür. Ulaşılan bu sonuçlar doğrultusunda Yozgat yöresi örneği çerçevesinde kadın ağzı türkülerinin makamsal dizilerinin çoğunlukla hüseyni ve uşşak makam dizilerinde olduğunu söylemek mümkündür. Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin ses genişlikleri incelendiğinde en geniş ses aralığına sahip türkü ezgisinin 10’lu aralıktan oluştuğu, en dar ses aralığına sahip türkü ezgisinin 3’lü aralıktan oluştuğu görülmüştür. Bu türkülerden 62 tanesinin 7’li ve daha düşük aralığa, 11 tanesinin 8’li ve daha büyük aralığa sahip olduğu anlaşılmıştır. Bu bulgulardan hareketle Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinin çoğunluğunun bir oktavın (8’li aralık) altında, çok az sayıda türkünün bir oktav ve üstünde ses genişliğine sahip olduğu görülmüştür. Türkülerin Sözlerinde Yer Alan Yöresel İfadeler Yozgat yöresine ait kadın ağzı türkülerin sözlerinde yer alan yöresel ifadeler tespit edildiğinde 33 türküde, yöreye özgü 75 farklı kelime ve ifade yer almaktadır. Bu sonuçlardan yola çıkarak, Yozgat yöresi kadın ağzı türkü sözleri yörenin ağız özelliklerini yansıtmaktadır. Kuzlu (1999)’nun yapmış olduğu araştırmada kadın ağzı türkülerdeki ağız (dil) özelliklerini yörelere göre değil bölgelere göre ayırımını yaparak vermiştir. Buna göre Karadeniz ağzı, Rumeli ağzı, Azeri ağzı, Doğu Anadolu ağzı, batı Anadolu ağzı, orta Anadolu ağzı, Batı Karadeniz ağzı, Güneydoğu Anadolu ağzı olmak üzere 8 başlık altında incelemiştir. Bu incelemeye göre Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinin dil özellikleri, Orta Anadolu kadın ağzı türkülerinin dil özellikleri grubuna girmektedir. Yapılan alan yazın taraması sonucunda farklı yörelere ait kadın ağzı türkülerin müzikal özelliklerinin incelendiği araştırmalar tespit edilmiştir. Bunlardan Bayburtlu ve Yazıcı (2021)’nın, Kuzlu (1999)’nun, Tapu ve Şahin, (2020)’in yapmış olduğu araştırmalarda ölçü yapılarının, makam dizilerinin, ses sınırlarının, melodik yapılarının, üsluphançere özelliklerinin, metrik yapı ve ritmik (usul) özelliklerin incelendiği görülmüştür. Ayrıca, belirtilen araştırmalarda türkülerin müzikal özelliklerine yönelik yapılan incelemeler, Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerindeki müzikal özellik incelemeleri ile benzerlikler göstermektedir.. Yozgat Yöresi Kadın Ağzı Türkülerinde Müzikal Yapılar Müzikal açıdan bakıldığında, Yozgat yöresine ait kadın ağzı 78 türküden 73’ünün kırık hava, 5 türkünün ise uzun hava formunda olduğu görülmüştür. Bu sonuçlar doğrultusunda Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinin ağırlıklı olarak kırık hava formunda olduğu, uzun hava formunda çok az türkünün bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca incelenen 73 kırık hava formunda türkünün içinde 43 türkünün 4/4’lük, 16 türkünün 2/4’lük yapıda olduğu ortaya çıkmıştır. Bu bulgulardan hareketle, Yozgat yöresi kadın ağzı türkü ezgilerinde aksak ritimli ezgilere az rastlanıldığı söylenebilir. Türkülerin makam Öneriler İlerideki Araştırmalara Yönelik Öneriler Yozgat yöresine ait kadın ağzı türkülerin ve hikâyelerinin derlenmesi, daha önce derlenmiş fakat TRT repertuvarına girmemiş bu yöreye ait kadın ağzı türkülerin repertuvara kazandırılması önerilmektedir. Türk halk müziğinde kadın ağzı türkülerinin farklı yöre örnekleri açısından sözlü anlatımlarının ve müzikal yapılarının incelenmesi önerilmektedir. 96 RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 Kadının yaşam tarzını, sosyal konumunu ortaya koyabilmek için türkü sözlerinde yer alan kadının günlük uğraşları, giyim kuşamı, bulunduğu mekânlar, şikâyetleri, istekleri gibi kodların belirlenmesi önerilmektedir. Uygulamacılara Yönelik Öneriler Her eğitim düzeyi için kadın ağzı türkülerden uygun örneklerin belirlenerek derslerde kullanılması ve kadının sosyal konumuna dikkat çekilmesi önerilmektedir. Araştırma Sınırlılıkları Çalışma, kadın ağzı türkülerindeki sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların Yozgat yöresi örneği çerçevesinde incelemesi ile sınırlandırılmıştır. Bu amaçla çalışma, doküman olarak elde edilen 78 kadın ağzı türkü notası ile sınırlandırılmıştır. Çalışma, sözlü anlatım özelliklerinin incelenmesi amacıyla uzun hava ve kırık havadan oluşan 78 kadın ağzı türkü, müzikal yapı özelliklerinin incelenmesi amacıyla kırık hava türkülerinden oluşan 73 kadın ağzı türkü ile sınırlandırılmıştır. Bilgilendirme Çalışmada herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır. Yazarlar çalışma süresince birlikte karar alarak ortak şekilde çalışmışlardır. Bu çalışma için Akdeniz Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan 06.03.2023 tarihli 112 karar sayı ile etik kurul onayı alınmıştır. Araştırmanın tespiti, literatürün taranması, uygulama aşaması, verilerin toplanması, verilen analizi, sonuç, değerlendirmenin yapılması ve araştırmanın son şekline verilmesinde yazarlar eşit oranda katkı sağlamıştır. Bu araştırmada herhangi bir finansal destek kullanılmamıştır. 97 İncetaş & Kurtaslan Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi Dönmez, B. M. ve Haşhaş, S. (2014). Konularına göre yapılmış türkü sınıflandırmalarının geleneksel Türk halk müziği nazariyatı açısından değerlendirilmesi. Turkish StudiesInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/5, 1619-1629. Kaynaklar Ataman, A. (2009). Bu toprağın sesi halk musikimiz. Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları. Bayburtlu, S.A. ve Yazıcı, D. (2021). Müzik sanatı ve eğitiminde çağdaş yaklaşımlar II. Eğitim Yayınevi. Duygulu, M. (2014). Türk halk müziği sözlüğü. Pan Yayıncılık. Başgöz, İ. (2008).Türkü. Pan Yayıncılık. Berg, B. L. ve Lune, H. (2015). Qualitative research metods fort he social sciences. ( H.Aydın, Çev.; Eğitim yayınevi) (orijinal yayın tarihi 1988). Eren, Ş. (2014). Kadın söylemli türkülerin tasnifi ve değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Van, Türkiye. Berktay, T. (2015). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Erdal, G. (2020). Halk kültüründe kadının türkü yakıcı kimliği ve kadın ağzı türkülerde “Kocaeli örneği”. Uluslararası Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, cilt 3, sayı 4. 216-227. Bozkurt, E. (2023). TRT repertuarında yer alan Kütahya yöresi kadın ağzı türkülerinin müzikal ve edebi yönden incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Müzik Ana Sanat Dalı, Antalya, Türkiye. Coşkun, İ. Yayınları. (2011). Düş Günay, E. (2011). Müzik sosyolojisi. Bağlam Yayıncılık. İstanbullu, S. (2014). Kültür ve müzik eğitimi öğesi olan Türklerde kadın temasının analizi. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Müzik Eğitimi Bilim Dalı, Konya, Türkiye. yolcusu. Antik Creswell, J.W. (2013). Qualitative inquiry & research design choosing among five approaches, Sage Publications. Coşkunsoy, H., Ilkaz, E. ve Akbıyık, S. (2012). Yozgat türküleri I. Kültür Ajans Yayınları. İrten, S. (2019). Türk halk müziğinde kadının müzikal ifadeleri ve toplumsal cinsiyet. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Bilimleri Bilim Dalı, Sakarya,Türkiye. Çaycı, M.Ş. (2014). Toplumsal cinsiyet bağlamında kadın; cinsiyet ayrımcılığının kadın ağzı türkülerde işlenişi. Yüksek Lisans Tezi. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Musikisi Anasanat Dalı, İstanbul, Türkiye. İvgin, H., Turhan, S. ve Ünal, Ö. (2009). Yozgat türküleri ve oyun havaları. Yozgatlı Dernekler Federasyonu Yayınları. Çelik, A. (2020). Kadın ağzı türkülerde kadın rolleri. Yüksek Lisans Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Sivas, Türkiye. Kara, U. A. (2023). Yozgat türkülerinin makam, değerler eğitimi ve söz içeriği bakımından ortaöğretim müzik derslerinde kullanılabilirliği. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye. Deveci, Ü. (2016). Karadeniz türkülerinde kadın olmak. 5. Uluslararası Canik Sempozyumu: Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın, 01-03 Nisan 2016. Samsun, Türkiye. 98 RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 Kaya, G. (1999). Halk türkülerinde kadının konumu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Bilimler Ana Bilim Dalı Türk Halk Müziği Bilim Dalı, İstanbul, Türkiye. İncetaş & Kurtaslan Terzi, F. (1992). Çayıralan ilçe merkezi kadın ağzı havaları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye. Her yönüyle Yozgat https:// heryonuyleyozgat.com/yerel-sozcukler/ Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15): 170189. Vural, F. G. (2011). Türk kültürünün aynası: Türküler. e-Journal of New World Sciences Academy, Volume 6, Number 3, 397-411. Kuzlu, A. A. (1999). THM›de kadın ağzı türkülerin müzikal ve edebi özelliklerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye. Yener, S. (2001) Türk Halk Müziğinde Diziler ve İsimlendirilmesi. Kültür Bakanlığı Yayınları. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık. Mavili, V. (2012). Yozgat yöresi müzik kültürünün incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, Türkiye. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık. Mete, F., Albuz A.S. ve Candeğer, Ü. (2022). Halk türkülerinde saklanan hayatlar: kadın ağzı türküleri. Rumelide Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (29), 582-594. Yılmaz, A. (2003). Türk kültüründe kadın ve kadın ağzı türküler. Bizim Büro Basımevi. Özbek, M. (2009) Türkülerin dili. Ötüken Yayıncılık. Yozgat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2023). https://yozgat.ktb.gov.tr/TR-110398/ yozgat-deyisleri.html Öztürk, K. (2019). Şarkışla yöresi kadın ağzı türkü yakma ve söyleme gelenekleri. Yüksek Lisans Tezi. Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Ve Sahne Sanatları Ana Bilim Dalı, Ankara, Türkiye. Web Siteleri web 1. https://www.google.com/maps/ place/Yozgat web 2. https://www.milliyet.com.tr/ yerel-haberler/yozgat/yozgatta-koy-odasigelenegi-yasatiliyor-12516538 Pelikoğlu, M. C. (2012). Geleneksel Türk halk müziği eserlerinin makamsal açıdan adlandırılması. Atatürk Üniversitesi Yayınları. web 3. https://www.ilerigazetesi.com.tr/ koy-odasi-sohbeti Repertükül, (2023). https://www. repertukul.com/Yoreler--YOZGAT web 4. https://www.ilerigazetesi.com.tr/ yozgatta-evlenme-ve-dugun-gelenegi Tapu, K. I. ve Şahin, P. (2020). Aksaray türkülerinin çeşitli motif ve unsurlar açısından incelenmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. cilt 13, sayı 32, 14801492. web 5. https://images.app.goo.gl/ KXp82idpA2ReU17h7 web 6. https://www.ilerigazetesi.com.tr/ yozgat-surmelisi-hikayesi TRT, (2006). TRT Müzik Dairesi Başkanlığı, Türk halk müziği sözlü eserler antolojisi 1 ve 2. TRT Yayınları. 99 Yozgat yöresi kadın ağzı türkülerinde sözlü anlatımlar ve müzikal yapıların incelenmesi Examination of Yozgat region women’s folk songs in terms of verbal expressions and musical elements Extented Abstract It can be said that one of the most basic elements that ensure the existence of a society and preserve its identity is the culture created by that society and the transfer of this culture to future generations. Folk songs, one of the most beautiful examples of Turkish music culture and oral literature, have been an important tool in transferring the culture to future generations. We can briefly define folk songs that deal with all kinds of natural and social events in the world, from birth to death, as folk data in which Turkish people openly express their joy, sadness, reproach, enthusiasm, and many other feelings. It is also possible to reach all kinds of information about the society in these folk songs, which contain the physical and human characteristics of the region in which they are formed. In folk songs, which are the living memory of the society, the lifestyle, values, and beliefs of that society are kept alive. Due to this feature, folk songs have played a great role in transferring the culture to future generations and keeping it alive. Folk songs differ from region to region in terms of both their lyrics and melodic structures. This difference shows how rich and diverse the folk songs are, both in terms of their melodic structure and in terms of verbal elements. It is thought that every region, even every province, and village of Turkey should be carefully examined in terms of keeping the Turkish music culture alive, revealing the differences, and feeding this source. Women played a major role in the nourishment of this source, both by being the subject of folk songs and the burning identity of folk songs. Based on this idea, in this study, women’s folk songs from the Yozgat region, which are a part of this culture, are discussed. Female dialect folk songs, which are defined as folk songs that reflect women’s feelings and are performed by women in terms of the source of emotion and thought, have been examined in terms of words and musical elements. In this direction, the main topics (themes) covered in the folk songs, as well as the other topics and the emotional states conveyed, were tried to be determined under the title of the verbal elements of the women’s dialect folk songs of the Yozgat region. In terms of musical elements; form structures, rhythmic structures, modal scale structures, and vocal widths. This study is qualitative research and a holistic single-case design was used. The universe of the research is the folk songs of the Yozgat region and the sample is the folk songs of the Yozgat region. The data collected using the document analysis technique were analyzed through descriptive and content analysis. To increase the validity and reliability of the research, the research process, namely; The research model, universe and sample, data collection, data analysis, findings, and results were tried to be explained in detail. In addition, while examining the words and music elements, it was concluded by interviewing experts in their fields. The results of the Yozgat region women’s folk songs, which were examined under two main headings, were evaluated by presenting them in tables. When the subjects (themes) covered in the lyrics of 78 female dialect folk songs from the Yozgat region are examined; 10 different main topics such as death ballad/lament, love-love / hometown, henna/wedding, love/infatuation/separation, soldier / military service, prayer curse, abroad / longing, work, imece, humorous. theme) emerged. However, in addition to these main themes (themes) determined in folk songs, other sub-topics were also determined. In order not to limit the analyzed folk songs to a single main topic (theme), the other topics (themes) and the emotional states conveyed in the folk song are also given in a separate column in the table where the main topics are presented in the findings section of the study. If we give an example to some of these, the main subject of love/infatuation in the folk song is talking about homelessness and separation; the subject of separation in the henna/ wedding ballad, reflecting the feeling of sadness; can be counted as voicing issues such as curse in the work ballad. In addition, the local expressions in the lyrics of the folk song were determined as a result of the analysis of the word elements. Local words and expressions were identified in 33 of 78 female dialect folk songs from the Yozgat region. In 33 folk songs with local words and expressions, 74 different words and expressions specific to the region were determined. Among these folk songs, five regional expressions were found in each of the folk songs named Ağ Buğdayim Buğdayim, Bir Son Alsa, Kaynanayı Netmeli with the highest number. The words that we can give as examples of some of the local expressions in the words of the women’s folk songs of the Yozgat region are as follows; mahana (excuse), playing nen (singing a lullaby), rowan (dirty, clumsy), noğürdü (what did he do), gedik (one end, missing corner). It has been determined that 73 of the 78 female dialect folk songs examined musically, 73 are broken hava (with rhythm) and 5 are long hava (with free rhythm). Since the notes of 5 folk songs in the form of long hava (free rhythm) could not be reached, the rhythmic structures, modal sequences, and vocal widths of these folk songs could not be determined. When the rhythmic structures of 73 folk songs in broken air (rhythmic) form are examined, 67 (93%) folk songs are in simple structures such as 4/4, 2/4, 6/4, 3/4, and 7/4. is; It was determined that 6 (8%) folk songs were in lame structure such as 12/8, 8/8, 9/8, 10/8, and 14/8. 9 different makam scales were determined in 73 folk songs whose makam scales were examined. “Hüseyni” of 30 (42%) folk songs; 25 (34%) folk songs are in the “Uşşak” makam series; In 18 folk songs, modes such as “Segah”, “Hicaz”, “Çargah”, “Saba” “Kürdi”, “Buselik” and “Acemaşiran” were determined. It was determined that 62 (85%) of the 73 folk songs whose sound widths were examined were below an octave (range 8) and 11 (15%) had a sound width of one octave (range 8) and above. Keywords female dialect, folk song, lyrical element, musical element, Yozgat region folk songs 100 RAST MÜZİKOLOJİ DERGİSİ | BAHAR 2024, 12(1) 79-101 İncetaş & Kurtaslan Yazarların Biyografileri Çiğdem İncetaş, 1976 yılında Yozgat Büyük İncirli köyünde doğmuştur. 2009 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Müzik Öğretmenliği programından mezun olmuştur. Ardından Erzurum, Mardin, Ankara, Zonguldak ve Antalya illerinde müzik öğretmeni olarak görev yapmıştır. 2022 yılında Antalya Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı yüksek lisans programından mezun olmuştur. Halen Antalya ili Alanya ilçesinde Mahmutlar Şükrü Kaptanoğlu Anadolu Lisesi müzik öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Email: cigdem.incetas@gmail.com ORCID: 0000-0003-3043-0995 Doç. Dr. Hazan Kurtaslan, 1977 yılında doğmuştur. 1995 yılında Selçuk Üniversitesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı’nın açmış olduğu özel yetenek sınavını kazanmıştır. 2004 yılında Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yüksek lisansını 2010 yılında Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde doktorasını tamamlamıştır. 2014 yılından itibaren Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bölümü’de öğretim üyesi olarak görevine devam etmektedir. Email: hazankurtaslan@akdeniz.edu.tr ORCID: 0000-0002-1216-6142 ResearchGate: https://www.researchgate.net/profile/Hazan-Kurtaslan Web sitesi: https://avesis.akdeniz.edu.tr/hazankurtaslan 101 102