Przegląd publikacji naukowych dotyczących zintegrowanej sprawozdawczości

Nr XXII 2016 STUDIA EKONOMICZNE REGIONU ŁÓDZKIEGO POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE ODDZIAŁ W ŁODZI WYDAWCA POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE ODDZIAŁ W ŁODZI RADA PROGRAMOWA: Małgorzata Burchard-Dziubińska – przewodnicząca, Jan Gajda, Jerzy Gajdka, Bogdan Gregor, Tadeusz Janusz, Stefan Krajewski, Eugeniusz Kwiatkowski, Stefan Lachiewicz, Lucyna Lewandowska, Zdeněk Mikoláš, Jacek Otto, Bogdan Piasecki, Tatyana Polajeva, Stanisław Rudolf, Edward Stawasz, Daniel Stos, Janina Witkowska, Zoia Wysokińska REDAKCJA: REDAKTOR NACZELNY: Marek Matejun REDAKTORZY TEMATYCZNI: Anna Adamik, Joanna Fila, Witold Kasperkiewicz, Janusz Kornecki, Franciszek Sitkiewicz, Adam Sadowski, Katarzyna Skorupińska REDAKTOR JĘZYKOWY: Mateusz Poradecki REDAKTOR STATYSTYCZNY: Justyna Wiktorowicz SEKRETARZ: Anna Piliszek Wersja papierowa stanowi wersję referencyjną czasopisma © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Łodzi, Łódź 2016 ISSN 1897-7480 Adres Redakcji: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Łodzi 90-608 Łódź, ul. Wólczańska 51 | tel/fax 42 632 44 20 e-mail: sekretariat@pte.lodz.pl | www.serl.pte.lodz.pl Druk i oprawa: Drukarnia i Wydawnictwo Piktor S.C. Dariusz Szlaski, Piotr Sobczak ul. Tomaszowska 27, 93-231 Łódź Wydanie I. SPIS TREŚCI Od Redakcji 7 Część 1. Aktualne problemy rozwoju gospodarczego z perspektywy społeczno-ekonomicznej Marcin Krysiński: Mierniki rozwoju gospodarczego – ich zróżnicowana wartość diagnostyczna i prognostyczna na przykładzie wybranych państw tzw. Nowej Unii 11 Katarzyna Himstedt: Czynniki warunkujące poziom bezrobocia rejestrowanego w Polsce w latach 2005-2015 – model poziomu bezrobocia 25 Przemysław Wechta: Action effectiveness of social movement of swiss franc borrowers in Poland 47 Filip Maszewski, Patrycja Mizera-Pęczek: Zachowania ekonomiczne a twórczość w procesie podejmowania decyzji w świetle biograii artystów 59 Beata Gontar, Zbigniew Gontar: Innowacje w inteligentnym i przyjaznym mieście - wstępna analiza problemu 67 Część 2. Sektorowa i branżowa specyika działania we współczesnej gospodarce Marta Raźniewska: Wdrażanie innowacji w sektorze ekologicznej żywności na przykładzie europejskiego partnerstwa innowacji 79 Bożena Ewa Matusiak: Business models in the energy market and technological development 89 Przemysław Miller: Monopol w branży ICT – stosowane praktyki prawne na przykładzie zamówienia publicznego ARR na opiekę serwisową systemu informatycznego 101 Edyta Gheribi: Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorstw gastronomicznych w Łodzi i województwie łódzkim 115 Joanna Spiżyk: Obszary wymagające restrukturyzacji naprawczej w irmach sektora MSP 127 3 Część 3. Zarządzanie strategiczne i modele biznesu we współczesnej gospodarce Marek Andrzejewski: Strategia irmy jako składowa struktury modelu biznesowego 141 Beata Dębska: Bankowość prywatna jako kluczowy element modelu biznesowego polskich banków – analiza przypadku 153 Beata Potemska: Zintegrowane zarządzanie urzędem szansą na urzeczywistnienie idei utworzenia samorządu terytorialnego 167 Irene Agho: Knowledge management in teamwork 177 Część 4. Menedżerskie i prawne kierunki rozwoju inansów i rachunkowości Jarosław J. Chojnacki: Przegląd publikacji naukowych dotyczących zintegrowanej sprawozdawczości 195 Aneta Brzeska: Opinia z badania sprawozdań inansowych w Polsce – regulacje a praktyka polskich spółek publicznych 209 Paweł Kopczyński: Zastosowanie metod prognozowania upadłości opracowanych w krajach rozwijających się dla celów prognozowania upadłości polskich przedsiębiorstw 221 Marta Kawczyńska: Wyzwania stojące przed controllerami w przedsiębiorstwach w Polsce 241 Część 5. Przedsiębiorczość organizacjach Anna Piotrowska: gospodarczej Tomasz i rozwój kapitału Motywacyjne ludzkiego aspekty we współczesnych uruchamiania działalności 255 Piotrowski: Zaangażowanie pracowników – rozważania deinicyjne 265 Katarzyna Wojtaszczyk, Paweł Łuczak: Kształcenie społecznościowe w procesie rozwoju zasobów ludzkich 275 4 Część 6. Innowacyjne rozwiązania logistyczne w budowaniu wartości dla klienta Remigiusz Kozłowski, Radosław Gajewski, Monika Gralak: Innowacyjne rozwiązania technologiczne stosowane we współczesnych wózkach widłowych 293 Radosław Gajewski, Włodzimierz Połoz, Krzysztof Zowada: Audyt wybranych obszarów logistyki przedsiębiorstwa produkcyjnego 309 Cezary Gradowicz: Jakość usługi logistycznej jako wartość dla klientów 323 E. Jadwiga Biesaga-Słomczewska, Monika Owczarek: Logistyczna obsługa klienta w budowaniu partnerstwa biznesowego na przykładzie irmy AP Dental 339 Dagmara Skurpel: Funkcjonowanie sklepu elektronicznego w łańcuchu dostaw 349 Andrzej Wasiak: Ocena ryzyka wystąpienia wybranych zdarzeń drogowych na obszarze województwa łódzkiego 359 5 PRZEGLĄD PUbLIKACJI NAUKOWYCh DOTYCZĄCYCh ZINTEGROWANEJ sPRAWOZDAWCZOŚCI Jarosław J Chojnacki Katedra Rachunkowości, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Łódzki Streszczenie Niniejszy artykuł dotyczy popularnej obecnie problematyki sprawozdawczości zintegrowanej spółek publicznych. Celem artykułu jest identyikacja dotychczas poruszanych tematów w polskojęzycznych czasopismach i pracach zbiorowych dotyczących zintegrowanego raportowania oraz wskazanie głównych wniosków formułowanych przez ich autorów na podstawie badań empirycznych a także określenie obszarów badawczych wymagających pogłębienia z zastosowaniem szczegółowych badań empirycznych. Wyjaśniono także specyikę tworzenia raportów o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, będących specjalistycznymi opracowaniami wymaganymi przepisami prawa ochrony środowiska jako wiarygodnego źródła informacji nieinasowych o przyszłych inwestycjach przedsiębiorstwa. Mając na względzie dotychczas uzyskane wyniki badań empirycznych konieczny jest dalszy rozwój badań nad raportowaniem zintegrowanym szczególnie w kontekście określenia wiarygodnych źródeł informacji nieinasowych, o odpowiedniej jakości, które w powiązaniu z informacjami inansowymi będą użyteczne przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych przez inwestorów. słowa kluczowe: zintegrowane sprawozdanie; Dyrektywa 2014/95/UE; raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko; decyzja środowiskowa. 1. Wprowadzenie Aby zarządy spółek giełdowych mogły przedstawiać m.in. ich akcjonariuszom wzajemne relacje występujące na przenikających się nawzajem obszarach zarządzanie - rachunkowość - społeczeństwo - środowisko, kształtuje się obecnie trend rozwoju sprawozdawczości zintegrowanej (IR)1. IR skupia w sobie ww. obszary, które wzajemnie się przenikają, jednak które do tej pory były jakby w cieniu sprawozdawczości stricte inansowej. Wskazuje się jednak, iż obecnie zmniejsza się znaczenie aktywów rzeczowych i inansowych w tworzeniu wartości rynkowej spółek giełdowych, np. jeszcze w 1975 r. stanowiły one 83% całkowitej wartości spółek z nowojorskiego indeksu Standard&Poor’s 500, natomiast w 2009 r. stanowiły już jedynie 19% ich łącznej wartości [IIRC 2011, w: Kobiela-Pionnier 2012, s. 75]. 1 Określanej również w niniejszym artykule skrótem IR (intergrated reporting). 195 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl Według wytycznych dotyczących zintegrowanego raportowania, przedstawionych w 2013 r. przez Międzynarodową Radę ds. Raportowania Zintegrowanego (IIRC), wyróżnia się sześć rodzajów kapitałów: inansowy, produkcyjny, intelektualny, ludzki, społeczny i rekreacyjny oraz naturalny. Powyższe kapitały również wzajemnie się przenikają, np. środowisko2 oprócz bezpośrednich funkcji produkcyjnych polegających na włączeniu pewnych jego zasobów w bezpośrednie czynniki produkcji, realizuje także funkcje kulturotwórcze i cywilizacyjne związane z wpływem środowiska przyrodniczego na pozagospodarczą sferę działalności człowieka w danym społeczeństwie [Burzyńska, Fila 2007, s. 19]. Rodzaj i zróżnicowanie kapitałów wymagające uwzględnienia w zintegrowanym sprawozdaniu stanowią istotne wyzwanie, jeśli chodzi o kwestie związane z dostępnością w spółkach wykwaliikowanej kadry, która miałaby tego dokonać. Może to stanowić pewną barierę rozwoju w praktyce IR, biorąc pod uwagę, że obecne koszty przygotowania raportu z danymi dotyczącymi samej społecznej odpowiedzialności wynoszą od 5 tys. zł do nawet 300 tys. zł oraz koszty weryikacji tego rodzaju raportu kształtują się w przedziale od 20 tys. zł do 70 tys. zł [Wyniki ankiety MF w ramach pre-konsultacji 2015, s. 5-6]. Celem tego artykułu jest identyikacja dotychczas poruszanych tematów w polskojęzycznych czasopismach i pracach zbiorowych dotyczących IR oraz wskazanie głównych wniosków wynikających z dotychczas przeprowadzonych badań empirycznych a także wyszczególnienie obszarów badawczych wymagających pogłębienia z wykorzystaniem szczegółowych badań empirycznych. Jako metodę badawczą autor zastosował: przegląd i analizę treści wybranych polskojęzycznych publikacji z zakresu zintegrowanego raportowania (najstarsza znaleziona polska publikacja, dotycząca głównie zintegrowanej sprawozdawczości pochodziła z 2009 r. zaś najmłodsza z 2015 r.) oraz syntezę dotychczasowych badań empirycznych przedstawionych w analizowanych publikacjach. W dalszej części artykułu zawarto syntetyczne zestawienie dotychczasowych tematów badawczych z zakresu IR oraz przedstawiono specyikę raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko jako źródła informacji nieinasowych o przyszłych inwestycjach przedsiębiorstwa, które powinno zasilać informacyjnie część zintegrowanego sprawozdania dotyczącego kwestii ochrony środowiska naturalnego. 2. Dotychczasowe tematy badawcze dotyczące sprawozdania zintegrowanego Koncepcja zintegrowanej sprawozdawczości ma swój początek, zdaniem Kobieli-Pionnier [2012, s. 77] w powstaniu w 2004 r. organizacji Rachunkowość dla 2 Rozumianego tu i dalej jako „ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami” – ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 672 ze zm.). 196 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl Zrównoważonego Rozwoju (Accounting for Sustainability – A4S) pod patronatem Karola, księcia Walii. Projekt rozpoczęty przez A4S w 2006 r. we współpracy ze środowiskiem inwestorów, przedsiębiorstw oraz organizacji pozarządowych liczących ponad 100 podmiotów [Druckman, Fries 2010, w: Kobiela-Pionnier 2012, s. 77], skutkował opracowaniem pierwotnie koncepcji sprawozdawczości powiązanej, która w rezultacie przekształciła się w ideę sprawozdawczości zintegrowanej. W 2010 r. A4S oraz organizacja Global Reporting Initiative (GRI) powołały Międzynarodową Radę ds. Sprawozdawczości Zintegrowanej (International Integrated Reporting Council – IIRC), w skład której weszli m.in. reprezentanci IASB, FASB i IFAC, środowiska rachunkowości, globalnych korporacji, rządów i międzynarodowych organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele środowiska akademickiego. Za główne cele swojego działania IIRC przyjęła m.in. [KPMG 2011, w: Kobiela-Pionnier 2012, s. 77-78]: • wypracowanie porozumienia między rządami, instytucjami regulującymi obrót papierami wartościowymi, biznesem, inwestorami i organami ustanawiającymi standardy rachunkowości, aby sprostać wyzwaniom w zakresie zintegrowanego raportowania, • propagowanie przyjęcia zintegrowanego raportowania w środowisku organów regulacyjnych i sporządzających sprawozdania. IR powinna połączyć w spójną całość najbardziej istotne elementy informacji zamieszczane obecnie w oddzielnych dokumentach, tj. w: sprawozdaniu inansowym, komentarzu zarządu, raporcie o wdrożeniu zasad nadzoru (ładu) korporacyjnego w spółkach kapitałowych, sprawozdaniu środowiskowym oraz informacji o wynagrodzeniach [Szychta 2014, s. 9]. Wykaz 33 polskojęzycznych publikacji z lat 2009-2015, nawiązujących tematem do zintegrowanego raportowania, przedstawiono w tabeli 1. Oprócz tytułu danego artykułu wyszczególniono jego śródtytuły, które wskazują na poruszane przez autora zagadnienia. Tabela 1. Przegląd polskojęzycznych publikacji nawiązujących do problematyki zintegrowanego raportowania w latach 2009-2015 Lp Tytuł artykułu, autor, zagadnienia prezentowane w artykule 1. sprawozdawczość zintegrowana – wybrane problemy [Bek-Gaik 2015] Ramowa struktura i kluczowe elementy sprawozdawczości zintegrowanej. Korzyści z wprowadzenia sprawozdawczości zintegrowanej. Problemy i dylematy sprawozdawczości zintegrowanej. 2. sprawozdawczość zintegrowana w praktyce polskich spółek giełdowych [Bek-Gaik, Rymkiewicz 2015] Ramy IR. Badanie własne. 3. Nowe wyzwania dla spółek w zakresie sprawozdawczości; ujawnienia inansowe i pozainansowe według międzynarodowych ram raportowania zintegrowanego [Dyczkowska 2015a] Korzenie inicjatyw Międzynarodowej Rady Raportowania Zintegrowanego. Cele raportowania zintegrowanego. Koncepcja kapitałów i proces kreowania wartości. 197 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl 4. Raportowanie zintegrowane – obecne i przyszłe kierunki badań oraz oczekiwane korzyści [Dyczkowska 2015b] Standaryzacja sprawozdawczości zintegrowanej. Badania empiryczne w obszarze sprawozdawczości zintegrowanej. Oczekiwania i korzyści dla interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych. 5. Raportowanie zintegrowane w teorii oraz praktyce polskich spółek [Garstecki 2015a] Czym jest raportowanie zintegrowane? Normy i wytyczne raportowania zintegrowanego. Raporty zintegrowane w praktyce polskich spółek. 6. Zakres ujawnianych informacji inansowych w raporcie zintegrowanym wybranych przedsiębiorstw [Garstecki 2015b] Raportowanie zintegrowane a sprawozdawczość inansowa. Analiza raportów zintegrowanych w obszarze informacji inansowych. 7. Zintegrowane sprawozdanie społecznie odpowiedzialnego podmiotu wydobywczego [Ginalska 2015] Klasyikacja podmiotów gospodarki narodowej a pojęcie branża wydobywcza. Zintegrowanie sprawozdanie przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego. Wyniki zaangażowania podmiotów wydobywczych w zintegrowane raportowanie. 8. Raportowanie zintegrowane w tworzeniu wspólnej wartości [Gregorczyk 2015] Tworzenie wspólnej wartości (Creating shared value). Od raportowania rozproszonego do raportowania zintegrowanego. 9. sprawozdawczość zintegrowana jako nowy obszar badań naukowych w rachunkowości [Krasodomska 2015] Model biznesu i koncepcja sześciu kapitałów jako podstawa sprawozdawczości zintegrowanej. Kierunki badań. 10. Wiarygodność zintegrowanego raportu przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego [Kwiecińska 2015] Istota zintegrowanego raportu. Problemy związane z oceną wiarygodności zintegrowanego raportu. 11. Raportowanie zintegrowane w komunikacji przedsiębiorstwa z otoczeniem [Matuszyk 2015] Raportowanie zintegrowane – istota. Postrzeganie raportowania zintegrowanego jako innowacyjnego narzędzia komunikacji. XBRL – język opisu raportu zintegrowanego. 12. Znaczenie raportowana zintegrowanego w zmniejszeniu luki wartości przedsiębiorstwa [Michalczuk, Mikulska 2015] Luka wartości przedsiębiorstwa jako efekt różnego postrzegania wartości przed interesariuszy. Raportowanie zintegrowane jako wymiar sprawozdawczości społeczno-ekonomicznej. 198 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl 13. Doświadczenie polskich grup kapitałowych w zakresie zintegrowanej sprawozdawczości [Remlein 2015] Istota i regulacje dotyczące IR. Cel i struktura IR. Zasady raportowania zintegrowanego. Korzyści i wyzwania raportowania zintegrowanego. Zintegrowane sprawozdanie grup kapitałowych w Polsce. 14. Zintegrowany raport – początek końca sprawozdania inansowego? [Walińska 2015] Sprawozdawczość inansowa a raportowanie nieinansowe. Raport zintegrowany jako komunikat o wartości przedsiębiorstwa a sprawozdanie inansowe. Miejsce sprawozdania inansowego w koncepcji raportowania zintegrowanego. 15. Wiarygodność raportowania zintegrowanego w świetle strategiczno – informacyjnego paradygmatu rachunkowości [Zyznarska-Dworczak 2015] Oczekiwania interesariuszy wobec wiarygodności raportu zintegrowanego. Wiarygodność zintegrowanego raportu w świetle standardów zintegrowanego raportowania. Rola rachunkowości odpowiedzialności społecznej w uwiarygodnianiu raportowania zintegrowanego. 16. sprawozdanie zintegrowane jako produkt inalny rachunkowości społecznej [Michalczuk, Mikulska 2014] Rachunkowość społeczna jako szerszy wymiar rachunkowości. Istota i zalety sprawozdania zintegrowanego. Perspektywy standaryzacji raportu zintegrowanego. 17. Zintegrowane sprawozdanie przedsiębiorstwa jako narzędzie komunikacji z interesariuszami [Szczepankiewicz 2014b] Proces ewolucji tradycyjnej sprawozdawczości inansowej w kierunku IR. Prezentacja i ocena polskich teoretycznych modeli zintegrowanego sprawozdania. Dyskusja na temat jakości i struktury zintegrowanych sprawozdań w Polsce. 18. Ewolucja sprawozdawczości przedsiębiorstw – problemy zapewnienia porównywalności zintegrowanych raportów z zakresu zrównoważonego rozwoju i CSR [Szczepankiewicz 2014a] Związki koncepcji zrównoważonego rozwoju i CSR ze sprawozdawczością przedsiębiorstw – ewolucja pojęć w literaturze. Czy zintegrowane sprawozdanie stanie się podstawowym narzędziem komunikacji z interesariuszami. Analiza struktury wybranych polskich sprawozdań o zrównoważonym rozwoju i CSR. Korzyści i trudności związane z IR w przedsiębiorstwie. 19. Zintegrowane raportowanie biznesowe przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego w dobie zrównoważonego rozwoju [Śnieżek, Wiatr 2014] Kreowanie wizerunku przedsiębiorstwa o odbudowa zaufania do sprawozdawczości inansowej. Społeczna odpowiedzialność biznesu w dobie zrównoważonego rozwoju. Raport biznesowy jako odzwierciedlenie współczesnych tendencji rozwojowych w sprawozdawczości inansowej. Perspektywy rozwoju zintegrowanego raportowania biznesowego. 20. Raportowanie zintegrowane jako przejaw ewolucji sprawozdawczości inansowej [Paszkiewicz 2013] Działania na rzecz raportowania zintegrowanego. Koncepcja zintegrowanego raportu. Raportowanie zintegrowane na świecie według GRI. 199 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl 21. Jeden raport [Rumniak 2013] Czynniki determinujące użyteczność informacji inansowych – uwagi ogólne. Model zintegrowanego raportowania – wyjście poza ramy sprawozdawczości inansowej. 22. Ramy koncepcyjne zintegrowanego sprawozdania jako formy raportowania CSR [Samelak 2013] Analiza obecnego stanu sprawozdawczości przedsiębiorstw. Istota zintegrowanej sprawozdawczości przedsiębiorstw. Prezentacja ram koncepcyjnych zintegrowanego sprawozdania przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego. 23. Podstawy teoretyczne koncepcji zintegrowanego raportowania [Sobczyk 2013] Implikacje teorii społecznej odpowiedzialności dla teorii rachunkowości. Zintegrowane raportowanie jako element normatywnej teorii rachunkowości. 24. Deiniowanie zakresu, zasięgu i jakości zintegrowanego sprawozdania [Szczepankiewicz 2013a] Kierunki rozwoju form raportowania przedsiębiorstw społecznie odpowiedzialnych. Analiza wiodących na świecie standardów raportowania danych nieinansowych. Deiniowanie zawartości, zasięgu i jakości zintegrowanego sprawozdania w przedsiębiorstwie – propozycja autorska. 25. Ryzyka ujawniane w zintegrowanym sprawozdaniu przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego [Szczepankiewicz 2013b] Koncepcja struktury rocznego zintegrowanego sprawozdania. Ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej ujawniane w części inansowej zintegrowanego raportu. Wybrane ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej ujawniane w części pozainansowej zintegrowanego raportu. 26. sprawozdawczość zintegrowana na przykładzie Grupy Lotos s.A. [Tatarska 2013] Sprawozdawczość inansowa a sprawozdawczość zrównoważonego rozwoju. IR. Raportowanie zintegrowane na przykładzie Lotos S.A. 27. Zintegrowane sprawozdanie inansowe jako instrument prezentacji gospodarczych i społecznych dokonań jednostki [Zuchewicz 2013] Współczesna sprawozdawczość inansowa oraz kierunki jej zmian. Raportowanie społecznej odpowiedzialności jednostek. Koncepcja sprawozdania zintegrowanego. 28. Raportowanie zintegrowane jako nowe podejście do współczesnej sprawozdawczości [Jędrzejka 2012] Istota i przyczyny powstania koncepcji raportowania zintegrowanego. Zalety raportowania zintegrowanego. Wyzwania i problemy związane z wdrożeniem nowej koncepcji. Perspektywy rozwoju koncepcji raportowania zintegrowanego. 200 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl 29. sprawozdawczość zintegrowana: koncepcja raportowania osiągnieć przedsiębiorstwa na miarę XXI wieku [Kobiela-Pionnier 2012] Wartość dla właścicieli versus wartość dla wszystkich interesariuszy. Nowe inicjatywy w sprawozdawczości przedsiębiorstw. Istota jednego raportu. Projekt ram koncepcyjnych sprawozdania zintegrowanego. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej a kwestia sprawozdawczości zintegrowanej. 30. Zintegrowana sprawozdawczość spółek w 2020 roku [Krasodomska 2012] Przesłanki transformacji sprawozdawczości spółek. Sprawozdawczość zintegrowana standardem raportowania w 2020 roku. Działania na rzecz wdrożenia IR. 31. Zintegrowane raportowanie – nowy model raportowania biznesowego [Sobczyk 2012] Istota zintegrowanego raportowania. Proces powstawania nowej idei raportowania. Oczekiwania interesariuszy wobec raportów biznesowych. Implikacje zintegrowanego raportowania. Zaangażowanie UE w zintegrowane raportowanie. Stanowisko Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w sprawie zintegrowanego raportowania. 32. W kierunku zintegrowanej sprawozdawczości [Eljasiak 2011] Sprawozdawczość zintegrowana. Bieżąca sprawozdawczość ESG. Działania w kierunku zintegrowanej sprawozdawczości. Wyzwania zintegrowanej sprawozdawczości. Badanie sprawozdań zintegrowanych. 33. Propozycja publikowania zintegrowanej informacji o wieloaspektowych dokonaniach przedsiębiorstwa a praktyka największych spółek giełdowych w Polsce [Kabalski 2009] Ogólna systematyka informacji o dokonaniach przedsiębiorstwa. Wytyczne ASB i IABS dotyczące prezentacji informacji o wieloaspektowych dokonaniach. W poszukiwaniu wzorca informacji dla użytkowników o wieloaspektowych dokonaniach spółki. W poszukiwaniu wzorca w praktyce – publikowanie informacji o wieloaspektowych dokonaniach przez największe spółki notowane na GPW w Warszawie. Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji wyszczególnionych w tabeli. Analizując powyższe publikacje, należy zwrócić uwagę, iż autorem aż 4 z nich jest E. I. Szczepankiewicz, z kolei podsumowując rodzaj badań przeprowadzony w powyższych opracowaniach, można stwierdzić, że 12 z nich uwzględniało własne badania empiryczne, natomiast pozostałe 21 skupiało się głównie na analizie literatury zagranicznej i polskiej dotyczącej tematu IR, a także na przedstawianiu własnych pomysłów na to na podstawie jakich kryteriów powinny być tworzone IR. Wskazywano także korzyści i problemy występujące na obecnym etapie rozwoju sprawozdawczości zintegrowanej. Poniżej znajdują się przykładowe opisy i wnioski wynikające z wybranych badan empirycznych zamieszczonych w analizowanej literaturze. Badanie praktyk w zakresie sporządzania i publikowania raportów zintegrowanych przez spółki publiczne notowane na GPW w Warszawie za lata 2013-2014 było tematem badań empirycznych [Bek-Gaik, Rymkiewicz 2015], na podstawie których stwierdzono, że raportowanie zintegrowane jest obecnie mało 201 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl popularne wśród spółek WIG30, gdyż sporządziły je jedynie spółki: KGHM Polska Miedź, Grupa LOTOS oraz Grupa Azoty. Wskazano również w podsumowaniu tych badań, iż często informacje prezentowane w ramach raportów zintegrowanych mają głównie charakter opisowy, niepoparty danymi inansowymi, zwrócono również uwagę, że trudno jest ocenić jakość i wiarygodność prezentowanych w raportach zintegrowanych informacji nieinansowych. Charakterystyczny dla przebadanych raportów zintegrowanych jest również brak jasnego powiązania danych nieinansowych z danymi inansowymi [Bek-Gaik, Rymkiewicz 2015, s. 60]. Analiza raportów zintegrowanych za 2013 r. pięciu polskich spółek – grupy LOTOS SA, GAZ-SYSTEM SA, Krajowej Spółki Cukrowej SA, grupy AZOTY SA oraz SCANMED SA, wykonana przez Garsteckiego [2015b], – wykazała, że część inansowa tych raportów jest bardzo zróżnicowana, nie ma więc możliwości ich porównania. Część spółek przedstawia w IR pełne sprawozdania inansowe (grupa LOTOS SA, Krajowa Spółka Cukrowa SA oraz grupa AZOTY SA), spółka GAZ-SYSTEM SA ograniczyła się do załączenia jedynie uproszczonego sprawozdania inansowego, a spółka SCANMED SA w ogóle nie zamieściła w IR sprawozdania inansowego. Na podstawie powyższych badań zaproponowano postulaty standaryzacji inansowej części IR, a w szczególności określenie m. in.: minimalnej zawartości poszczególnych elementów części inansowej IR oraz katalogu obligatoryjnych wskaźników inansowych. Kolejne z badań empirycznych, tj. przeprowadzone przez Ginalską [2015] obejmowało 13 spółek wydobywczych prowadzących działalność m.in. na terenie Polski, które to spółki zdaniem tej autorki, biorąc pod uwagę m.in. dużą ingerencję działalności wydobywczej w życie człowieka i środowiska naturalnego, powinny bez względu na obligatoryjność sporządzać zintegrowane sprawozdanie, tymczasem sporządza je tylko Grupa LOTOS S.A. Konieczne jest jej zdaniem stworzenie jednorodnych zasad umożliwiających prezentowanie informacji jakościowych w sposób jednocześnie czytelny i przyjazny dla odbiorcy, jak i umożliwiający określenie wpływu tych informacji (np. strategii przedsiębiorstwa) na uzyskiwane wyniki inansowe, przy jednoczesnej możliwości porównywania uzyskanych informacji w dłuższej perspektywie czasowej [Ginalska 2015 s. 65-66]. Zdaniem Kabalskiego, który przeanalizował informacje publikowane w Internecie latem 2009 r. przez spółki wchodzące w skład indeksu WIG-20 GPW w Warszawie, żadna z dwudziestu przebadanych spółek nie dostarczyła wzorca raportu o wieloaspektowych dokonaniach. Na najwyższą ocenę zasłużyły według tego autora raporty Lotosu i BRE, jednak w ogólnej jego ocenie zakres publikacji wydawanych przez największe spółki giełdy warszawskiej, dotyczące zintegrowanej informacji o dokonaniach w różnych aspektach, był bardzo ograniczony [Kabalski 2009, s. 73]. W literaturze zwraca się uwagę na to, iż trudno jest ocenić jakość i wiarygodność informacji nieinansowych prezentowanych w sprawozdaniach zintegrowanych [Bek-Gaik, Rymkiewicz 2015, s. 80]. Mając powyższe na względzie, w kolejnym rozdziale artykułu przedstawiono przykładowe źródło danych nieinansowych informacji środowiskowych. 202 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl 3. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko jako źródło informacji nieinasowych o przyszłych inwestycjach Niebagatelny wpływ na rozwój sprawozdawczości zintegrowanej może mieć Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE z dnia 22 października 2014 r., która wskazuje, iż wymóg raportowania informacji nieinansowych ma obejmować duże jednostki, które są jednostkami interesu publicznego, i jednostki interesu publicznego, będące jednostkami dominującymi dużej grupy, w obu przypadkach o średniej liczbie pracowników przekraczającej 500, a w ujęciu skonsolidowanym – w przypadku grupy kapitałowej. Zgodnie z artykułem drugim Dyrektywy 2014/95/UE do dnia 6 grudnia 2016 r. „Komisja przygotuje niewiążące wytyczne dotyczące metodologii raportowania informacji nieinansowych, w tym nieinansowych kluczowych – ogólnych i sektorowych – wskaźników wyników, z myślą o ułatwieniu odpowiedniego, użytecznego i porównywalnego ujawniania informacji nieinansowych przez jednostki.” Należy zauważyć że dla niektórych spółek, chcących przedstawiać nieinansowe informacje środowiskowe w swoich IR jest to o tyle łatwiejsze, że mogą one być już w posiadaniu raportów to opisujących i które zostały zweryikowane pod względem wiarygodności, jeśli musiały je przedstawić organowi wydającemu decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach3. Podstawowym aktem prawa wspólnotowego wskazującym przedsięwzięcia podlegające ocenie oddziaływania na środowisko jest obecnie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko. Transpozycją ww. Dyrektywy w prawie polskim jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, które zawiera listę przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko [Dz.U. 2016 poz. 71] (tzw. 1 grupa) oraz oddzielnie listę przedsięwzięć potencjalnie znacząco oddziaływujących na środowisko (tzw. 2 grupa). Zdaniem autora niniejszego artykułu zakres informacji nieinansowych dotyczących środowiska naturalnego wskazywanych do ujawniania w IR powinien być tworzony przy uwzględnieniu różnic wynikających z zakresu oddziaływania na środowisko danego sektora. Jeśli inwestor chce dokonać np. rozbudowy swego przedsiębiorstwa czy też otworzyć zakład w nowej lokalizacji, musi zweryikować, czy zakres jego inwestycji kwaliikuje się do którejś z pozycji przedsięwzięć wymienionych w ww. akcie prawnym. Jeśli wystąpi taki przypadek inwestor musi przed m.in. ubieganiem się o pozwolenie na budowę uzyskać decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, wydawaną na podstawie ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko [Dz. U. 2016 poz. 353 ze zm.]. Jeśli w zakres planowanej inwestycji wchodzi przedsięwzięcie z tzw. 1. grupy, konieczne jest obligatoryjnie sporządzenie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, którego podstawowy zakres wskazany jest w art. 66 ust. 1 ww. ustawy. Obejmuje on m.in.: 3 Więcej o decyzjach środowiskowych np. w: Robaszewska R., Płoszka., Kałuża D., Wach P., Decyzje środowiskowe, Wolters Kluwer, Warszawa 2015. 203 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl • przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia; • opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko; • analizę możliwych konliktów społecznych związanych z planowanym przedsięwzięciem; • ocenione w oparciu o wiedzę naukową ryzyko wystąpienia poważnych awarii lub katastrof naturalnych i budowlanych, przy uwzględnieniu używanych substancji i stosowanych technologii, w tym ryzyko związane ze zmianą klimatu; • streszczenie w języku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie, w odniesieniu do każdego elementu raportu. W decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zawarte są warunki realizacji przedsięwzięcia, przedstawiając konkretne wymagania jakie muszą zostać spełnione przez daną inwestycję na etapie realizacji, eksploatacji i ewentualnej likwidacji aby zminimalizować jej negatywny wpływ na środowisko. Uzyskanie ww. decyzji jest potwierdzeniem, iż przyszła inwestycja nie będzie ponadnormatywnie oddziaływała na środowisko. Mając na względzie obecne wymagania stawiane sprawozdawczości zintegrowanej, której zaczynem, zdaniem [Nowak 2012 w: Sobańska, Kabalski 2012, s. 306], stała się sprawozdawczość z równoważenia rozwoju przez przedsiębiorstwa, należy pamiętać również, że nowoczesny eko-menedżering spółek giełdowych powinien obejmować m.in. [Burchard-Dziubińska 1998, s. 235]: auditing, czyli opisanie kompleksowo procesów technologicznych i używanych w nich substancji i materiałów pod kątem ich wpływu na środowisko naturalne; prowadzenie szczegółowej rachunkowości w zakresie kosztów związanych z wykorzystaniem środowiska naturalnego i jego zasobów oraz realizacją działalności ochronnej, a także tworzenie raportów na temat rodzajów i wielkości emisji, ilości wytwarzanych odpadów itp. Mając do dyspozycji, tak jak wyżej, gromadzone dane, spółki giełdowe nie powinny mieć problemów z udowodnieniem wiarygodności i aktualności informacji zamieszczanych w raportach zintegrowanych. 4. Podsumowanie Opracowania naukowe, dotyczące sprawozdawczości zintegrowanej z biegiem czasu powinny stawać się coraz bardziej interdyscyplinarne, łącząc w sobie zagadnienia dotyczące wielu różnych obszarów działalności przedsiębiorstw. Jedynie w ten sposób, w rezultacie zintegrowanego przedstawienia zależności między różnymi do tej pory i rozłącznie opisywanymi kapitałami można przybliżyć, w jaki sposób wpływają one wzajemnie na siebie, podnosząc lub obniżając wartość przedsiębiorstwa. Problemy wymagające szczególnego uwzględnienia w kolejnych badaniach dotyczą: zweryikowania potrzeb informacyjnych użytkowników zintegrowanych raportów, w tym wskazanie podobieństw w potrzebach i oczekiwaniach grup interesariuszy związanych z danym sektorem 204 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl działalności spółek oraz interdyscyplinarne podejście do kwestii raportowania informacji nieinansowych, które powinny charakteryzować się dużą istotnością i wiarygodnością. Należy zgodzić się z opinią Walińskiej [2015, s. 164], iż zintegrowany raport powinien stanowić trzeci wymiar sprawozdawczości przedsiębiorstwa (obok nieinansowej i inansowej) i zawierać zintegrowane ze sobą informację pozwalające ustalić wartość przedsiębiorstwa. INTEGRATED REPORT IN THE LIGHT OF SELECTED POLISH SCIENTIFIC PUBLICATIONS Abstract This paper concerns the currently popular issue of integrated reporting of public companies. The aim of the paper is to identify the previously discussed topics in the Polish-language journals and collective works on integrated reporting and to specify the main conclusions formulated by their authors on the basis of empirical research. The next aim of this paper is identiication research areas that require deeper studies using detailed empirical methods. Also, the paper explains the speciics of creating an environmental impact assessment, which is specialized assessment required by environment protection law and is a reliable source of non-inancial information about future investments of the company. In view of the results obtained so far, empirical research needs to be progressed on integrated reporting, particularly in the context of the determination of reliable sources of non-inancial information of adequate quality, which - in conjunction with the inancial information - will be useful when making investment decisions by investors. Keywords: Intergrated reporting; environmental impact assessment; environmental decision. bibliograia Bek-Gaik B. (2015), Sprawozdawczość zintegrowana – wybrane problemy, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 873, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” nr 77, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. Bek-Gaik B., Rymkiewicz B. (2015), Sprawozdawczość zintegrowana w praktyce polskich spółek giełdowych [w:] Sprawozdawczość i rewizja inansowa. Uwarunkowania ekonomiczne, społeczne i regulacyjne, (red.) B. Micherda, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. Burchard-Dziubińska M. (1998), Ekologiczne i ekonomiczne aspekty restrukturyzacji przemysłu, WEiŚ, Białystok. Burzyńska D., Fila J. (2007), Finansowanie inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwie, Diin Sp. z o.o. Warszawa. 205 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl Druckman P., Fries J. (2010), Integrated reporting: the future of corporate reporting? [w:] R.G. Eccles, B. Cheng, D. Saltzman (eds.), The Landscape of Integrated Reporting. Relections and Next Steps, Harvard Business School, Cambridge, Massachusetts. Dyczkowska J. (2015a), Nowe wyzwania dla spółek w zakresie sprawozdawczości: ujawnienia inansowe i pozainansowe według Międzynarodowych Ram Raportowania Zintegrowanego, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 374. Dyczkowska J. (2015b), Raportowanie zintegrowane – obecne i przyszłe kierunki badań oraz oczekiwane korzyści [w:] Sprawozdawczość i rewizja inansowa. Uwarunkowania ekonomiczne, społeczne i regulacyjne, (red.) B. Micherda, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. Eccles R.G., Armbrester K. (2011), Integrated reporting in the cloud, „IESE Insight”, irst quarter, issue 8. Eljasiak E. (2011), W kierunku zintegrowanej sprawozdawczości, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 62 (118). Garstecki D. (2015a), Raportowanie zintegrowane w teorii oraz praktyce polskich spółek [w:] Współczesne uwarunkowania sprawozdawczości i rewizji inansowej, J. Krasodomska, K. Świetla (red.), Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. Garstecki D. (2015b), Zakres ujawnianych informacji inansowych w raporcie zintegrowanym wybranych przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 873, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” nr 77, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. Ginalska E. (2015), Zintegrowane sprawozdanie społecznie odpowiedzialnego podmiotu wydobywczego, „Studia Oeconomica Posnaniensia”, vol. 3, no. 1. Gregorczyk D. (2015), Raportowanie zintegrowane w tworzeniu wspólnej wartości (CSV) „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 396. Kabalski P. (2009), Propozycja publikowania zintegrowanej informacji o wieloaspektowych dokonaniach przedsiębiorstwa a praktyka największych spółek giełdowych w Polsce, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 52 (108). Kobiela-Pionnier K. (2012), Sprawozdawczość zintegrowana: koncepcja raportowania osiągnięć przedsiębiorstwa na miarę XXI wieku, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 66 (122). KPMG (2011), Integrated Reporting. Performance Insight through Better Business Reporting, issue 1, London, www.kpmg.com/Global/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Documents/ road-to-integrated-reporting.pdf, (dostęp: 30.04.2016). Krasodomska J. (2012a), Ewolucja sprawozdawczości inansowej w kierunku raportowania zintegrowanego na przykładzie spółek Novo Nordisk i Lotos [w:] B. Micherda (red.), Kierunki ewolucji sprawozdawczości i rewizji inansowej, Diin Sp. z o.o., Warszawa. Krasodomska J. (2012b), Zintegrowana sprawozdawczość spółek w 2020 roku, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 66 (122). Krasodomska J. (2013b), Sprawozdawczość zintegrowana – aspekty teoretyczne i praktyczne [w:] M. Remlein (red.), Rachunkowość odpowiedzialności społecznej – teoria i praktyka, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Poznań. Krasodomska J. (2015), Sprawozdawczość zintegrowana jako nowy obszar badań naukowych w rachunkowości, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, t. 82 (138). 206 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl Kwiecińska K. (2015), Wiarygodność zintegrowanego raportu przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego, „Studia Oeconomica Posnaniensia”, vol. 3, no. 1. IIRC (2011), Towards Integrated Reporting – Communicating Value in the 21st Century, http://theiirc.org/wp-content/uploads/2011/09/IR-Discussion-Paper-2011_spreads.pdf, (dostęp: 30.04.2016). Jędrzejka D. (2012), Raportowanie zintegrowane jako nowe podejście do współczesnej sprawozdawczości, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica”, 266, s. 313–325. Matuszyk I. (2015), Raportowanie zintegrowane w komunikacji przedsiębiorstwa z otoczeniem, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 855, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” nr 74, t. 2, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. Michalczuk G., Mikulska T. (2014), Sprawozdanie zintegrowane jako produkt inalny rachunkowości społecznej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 827 (69). Michalczuk G., Mikulska T. (2015), Raportowanie zintegrowane w tworzeniu wspólnej wartości (CSV) „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 396. Paszkiewicz A. (2013), Raportowanie zintegrowane jako przejaw ewolucji sprawozdawczości inansowej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 288. Remlein M. (2015), Doświadczenia polskich grup kapitałowych w zakresie zintegrowanej sprawozdawczości, „Studia Oeconomica Posnaniensia”, vol. 3, no. 1. Rumniak P. (2013), Jeden raport, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 291. Samelak J. (2013), Zintegrowane sprawozdanie przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań. Sobańska I., Kabalski P. (2012), Współczesne nurty badawcze w rachunkowości, WUŁ, Łódź. Sobczyk M. (2012), Zintegrowane raportowanie – nowy model raportowania biznesowego, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, t. XIII, nr 1. Sobczyk M. (2013), Podstawy teoretyczne koncepcji zintegrowanego raportowania, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH”, nr 130. Szczepankiewicz E.I. (2013a), Deiniowanie zakresu, zasięgu i jakości zintegrowanego sprawozdania [w:] Przyszłość rachunkowości i sprawozdawczości – założenia, zasady, deinicje. Ujawnienia informacji w sprawozdaniu inansowym, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 314/2013, Wrocław. Szczepankiewicz E.I. (2013b), Ryzyka ujawniane w zintegrowanym sprawozdaniu przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, nr 5. Szczepankiewicz E.I. (2014a), Ewolucja sprawozdawczości przedsiębiorstw – problemy zapewnienia porównywalności zintegrowanych raportów z zakresu zrównoważonego rozwoju i CSR, [w:] P. Mućko (red.), Współczesne wyzwania w obszarze sprawozdawczości inansowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 832, „Finanse. Rynki inansowe. Ubezpieczenia”, nr 71, Szczecin. Szczepankiewicz E.I. (2014b), Zintegrowane sprawozdanie przedsiębiorstwa jako narzędzie komunikacji z interesariuszami, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 329. Szychta A. (2014), Historyczne i teoretyczne aspekty rachunkowości, materiały wykładowe. 207 „Studia Ekonomiczne Regionu Łódzkiego”, nr 22/2016 | ISSN 1897-7480 | www.serl.pte.lodz.pl Śnieżek E., Wiatr M. (2014), Zintegrowane raportowanie biznesowe przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialnego w dobie zrównoważonego rozwoju. Studia Prawno-Ekonomiczne 91/2. Tatarska M. (2013), Sprawozdawczość zintegrowana na przykładzie Grupy Lotos S.A., „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, nr 314. Walińska E.M. (2015), Zintegrowany raport – początek końca sprawozdania inansowego?, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” tom 82 (138), Wyniki ankiety MF w ramach pre-konsultacji (2015), Portal MF, http://www.mf.gov.pl/c/ document_library/get_file?uuid=b30350fc-e9eb-433c-a1b5-0773008baf45&groupId=764034, (dostęp: 03.08.2016). Zuchewicz J. (2013), Zintegrowane sprawozdanie inansowe jako instrument prezentacji gospodarczych i społecznych dokonań jednostki, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 314, Wrocław. Zyznarska-Dworczak B. (2015), Wiarygodność raportowania zintegrowanego w świetle strategiczno--informacyjnego paradygmatu rachunkowości, „Studia Oeconomica Posnaniensia”, vol. 3, no. 1. 208